Quaestio 72

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo primo quaestionis septuagesimaesecundae, sunt louis dubia simul tractanda. Primum est de conclusione ipsa, ex Scoto, in II. Sent., dist. xxxv, volente quod peccata distinguuntur specie ex parte aversionis. Et ratio sua est quia aversio est ipsa formalis ratio peccati: conversio autem spectat ad materiale. Constat enim quod specificatio est ex formali, et non ex materiali.

Praeterea, peccatum est in duplici genere, scilicet mali moralis, et mali simpliciter; et utroque modo specificatur. Ergo non est altera tantum specificatio afferenda, reliqua omissa. - Et si dicatur quod una est privativa et altera positiva, hoc neutram exclusionem causat. Quia species alicuius assignantur iuxta naturam eius: unde si peccatum est duarum naturarum, ambae sunt assignandae; si unius, una tantum.

Si dicatur quod una est per se, et altera per accidens, ut in littera.dicitur, bene respondetur: sed est probandum, et insurgit secundum dubium de ratione in littera posita, scilicet: Quia conversio, seu talis actus, per se intenditur a peccante, inordinatio autem per accidens, ideo specificatio est ex parte conversionis, etc. Peccat enim haec ratio declinans a per se respectu intentionis peccantis, ad per se respectu peccati: quaestio namque est de specie peccati, et non de specie intentionis peccantis; intentio enim peccantis est actus voluntatis, peccatum est offensa Dei. Unde videtur sophisma Figurae dictionis, a specie intentionis ad speciem peccati; sicut ab. actu ad actum talem.

Et confirmatur dubium. Quia consideratur peccatum dupliciter: scilicet secundum se; et in ordine ad hoc vel illud. Et secundum se quidem sumitur in quaestione: et sic de eo verificantur duo, scilicet quod est voluntarium, et quod est inordinatum. In ordine autem ad peccantis intentionem, sortitur quod unum horum, scilicet voluntarium, per se, alterum, scilicet inordinatum, per accidens habeat. Ergo processus primus a secundum quid ad simpliciter est, dum ex praeeminentia voluntarii in ordine ad intentionem peccantis, intulit: Ergo peccatum secundum se speciem habet ex illo uno. Potuisset namque subsumi: Sed alterum horum, scilicet inordinatio, per se convenit peccato ut est malum; reliquum vero per accidens, seu materialiter. Et sic concluditur: Ergo species peccati est ex inordinatione. Et si hic est sophisma a secundum quid ad simpliciter, quare non ibi? cum utrobique procedatur ad peccatum secundum se, a peccato ut ab hoc, scilicet peccante, vel in hoc, scilicet genere mali.

II. Ad evidentiam huius difficultatis, non oportet alia fundamenta iacere, sed declarare fundata. De peccato, cum plura in se claudat ex quibus non fit unum per se, uno existente privativo, altero positivo, nunquam poterit iudicium simpliciter dari, nisi supponatur ipsum simpliciter et absolute esse aliquid per se unum. Sic enim de ipso nunc loquimur. Et si quidem peccatum est privatio, ut Scotus in xxxv distinctione Secundi tenet, constat quod species eius sumuntur ex parte aversionis, seu inordinationis. Si autem est actus contrarius virtuti, constat quod species eius sumunturex parte conversionis, seu obiecti. Et ex hoc sequitur quod, si in hac quaestione vertitur in dubium res ipsa, patet responsio: scilicet quod res quae vocatur inordinatio privative, specificatur ex habitu opposito, sicut caecitas et surditas distinguuntur specie ex visu et auditu, quibus privantur subiecta; et res quae vocatur contrarium virtuti, specificatur ex obiecto seu fine, sicut virtutes ipsae. Si autem vertitur in dubium res significata peccatorum nominibus: - ut de facto vertitur in dubium, quia putantes inordinationem significari formaliter, dicunt quod peccatum distinguitur specie secundum oppositorum distinctionem; putantes autem contrarium significari formaliter, dicunt peccatum distingui specie secundum obiecta: - non est omnino clara apud omnes veritas, cum ex usu Doctorum absolute vocantium peccatum nihil, et non a Deo, et similia, apparentiam oppositam patiatur.

Dicemus tamen veritatem ratione firmatam. Et est quod peccatum est unum per se, et est ens contrarium virtuti; et inordinatio privativa est necessario concomitans ipsum ut informans illud. Et propterea Doctores peccati nomine saepe utuntur ad significandum illam adiacentem privationem: sicut utuntur etiam nomine beatitudinis ad significandum summam delectationem. - Declaro singula. Quod peccatum sit unum per se, ex hoc patet quod absolute definiri distinguique specifice consuevit: haec enim de uno per accidens non quaeruntur. - Quod vero sit contrarium virtuti, ex hoc patet quod aliter non salvatur distinctio specifica peccatorum. Declaratur sequela in peccatis extremis contrariis inter se et mediae virtuti. Si enim peccatum intemperantiae et peccatum insensibilitatis sunt formaliter inordinationes privativae; cum privationes, ut ipsemet Scotus in proposito fatetur, distinguantur specie secundum oppositos actus; oportet quod peccata ista sint eiusdem speciei specialissimae: quia opposita rectitudo, qua privant, est unius speciei specialissimae, scilicet rectitudo temperantiae vel temperantiae talis. Et simile est iudicium de vitiis et peccatis oppositis aliis virtutibus moralibus mediis inter duas malitias. Consequens hoc est contra veritatem, et Aristotelem in.Efhicis, etc. Ergo peccatum non est privatio essentialiter, sed contrarium: et specifica distinctio eorum est ex contrariis obiectis in esse morali, et non ex privationibus inordinationis et aversionis. - Et quoniam haec ratio, sumpta ex parte distinctivi specifici peccatorum, convincit utrumque, scilicet distinctionem peccatorum ex parte conversionis, et significatum formale peccati, quoniam distinctiva specifice per se sunt diversificativa rationis formalis eius quod distinguitur: ideo sola pro nunc sufficiat.

III. Ad rationem autem Scoti quod peccatum sit privatio, scilicet quia peccans ex hoc peccat quod actum voluntarium facit absque concordia ad legem, et actus ipse voluntarius ideo est peccatum, quia potest esse concors regulae; ergo praecisa ratio peccati est privatio concordiae ad legem: - facile respondetur dicendo quod insufficienter resolvit peccatum: tribus namque existentibus in ipso, duo tantum consideravit. Est enim in peccato intemperantiae actus voluntarius, qui est materia bonitatis et malitiae moralis: est et malitia moralis contraria temperantiae, puta intemperantiae forma: est et consequens privatio rectitudinis temperantiae debitae illi actui voluntario. Et licet primum non sit formale peccatum, non sequitur, Ergo tertium. Stat enim quod sit secundum: sicut in veritate probatum est esse. - Et haec pro praecedente articulo, et primo dubio.

Et ad secundum descendamus, dicendo quod processus litterae non est directe ab intentione ad peccatum: sed, iuxta secundum modum tactum in arguendo, a peccato in ordine ad peccantem, ad peccatum secundum se. Nec est processus a secundum quid ad simpliciter: sicut esset arguere a peccato ut est malum simpliciter, ad peccatum secundum se. Et ratio est quia peccatum, secundum se totum et ambas eius partes, scilicet contrariam et privativam, intantum habet rationem peccati, inquantum est a peccante: intemperantia enim neque contraria est rationi, neque privat rectitudinem rationis, nisi ut est a peccante; non enim est peccatum nisi peccantis. Et usque adeo est verum hoc. quod si nullius peccantis esset, peccatum non esset. Unde intemperantia contrarie, in ordine ad Deum, a quo est, non est peccatum; et inordinate concomitans non concomitatur ipsam nisi quatenus est a peccante. Loqui ergo de peccato ut est a peccante, et de peccato secundum se, idem est: quia secundum se sumptum, claudit in sua ratione esse a peccante, sic quod ex hoc sortitur peccati rationem. Et quoniam peccatum est a peccante ex hoc quod eius voluntate est voluntarium, quod per intentionem, quae est respectu finis, qui est proprium obiectum voluntatis, exprimitur; consequens est quod peccatum in ordine ad peccantem, et ad intentionem peccantis, et ut voluntarium, et secundum se, idem sint. Et processus litterae, ex hoc quod peccatum, ut peccatum, est volunta- rium voluntate peccantis, inferens quod specifice distingui debet secundum differentias voluntarii per se, et non voluntarii per accidens; est processus optimus a simpliciter ad simpliciter, et non a secundum quid ad simpliciter. Fuisset autem a secundum quid ad simpliciter, immo ab accidente ad substantiam, arguere ab inordinatione. Quoniam illa est peccatum inquantum voluntaria: et quia non est voluntaria nisi per accidens, non est peccatum nisi per accidens; per acturmn scilicet contrarium, quem comitatur ut est a peccante. Et ex his patet quod si etiam procederetur a specie intentionis peccantis ad speciem peccati, non esset error: quoniam intentio peccantis, ut sic, peccatum est, et inordinata contrarie et privative, sicut cetera peccata.

IV. In eodem primo articulo septuagesimaesecundae quaestionis, in responsione ad secundum, dubium occurrit ex eo quod Auctor dicit quod si peccata distinguerentur secundum oppositas virtutes, in idem rediret, scilicet quod distinguerentur secundum obiecta. Hoc enim repugnat nunc dietis, scilicet quod si distinguerentur secundum oppositas virtutes, non posset haberi distinctio specifica peccatorum, sed multa peccata distincta specie essent eiusdem speciei.

Ad hoc dicitur quod intentio Auctoris est quod in idem rediret quoad hoc, quod distinguerentur per obiecta, quia virtutes distinguuntur per obiecta. Sed non in idem rediret quoad hoc, quod haberentur distinctiva propria usque ad species specialissimas vitiorum et peccatorum. Sicut etiam non rediret in idem quoad hoc, quod haberent proprie species: nam privationes specificae non sunt proprie species, sed privationes specierum. Unde nihil obstant verba haec Auctoris determinationi factae.

Et ex hoc articulo nota regulam quod id quod concurrit per accidens, quamvis necessario, non dat speciem peccato. Sic enim concurrit inordinatio et aversio, reatus, et quidquid est eiusmodi.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN secundo articulo nihil scribendum occurrit, nisi ut notes, in principio corporis, quod in omni peccato invenitur appetitus alicuius boni commutabilis, et inordinatio. Et consequenter in omni peccato vera est doctrina supradicta de specificatione ex parte conversionis, et non aversionis.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN tertio articulo hoc solum notandum, quod, cum audire vel legere soles quod peccata et actus humani specificantur iuxta diversitatem motivorum, intelligas de motivis in genere causae finalis, et non effectivae: idest de his quae movent ut fines, idest de intentionis finibus, et non de his quae movent pure active. Propter quod peccatum adulterii ex timore vel amore factum, non differt specie. Et simile est de aliis causis impulsivis. Adverte tamen hic quod sermo praesens est formalis, et intelligitur de causis activis ut sic. Unde quando causae activae inducerent alium finem, tunc non ex ratione causae activae, sed ex ratione finis, potest diversificari species peccati. Contingit enim quod mulier, ne perdat dilectum sacrilegum, consentiat alteri laico: et tunc actus ille ex illo timore erit etiam in specie sacrilegii, ad quod conservandum ordinatur, quamvis absolute fuisset simplex fornicatio vel adulterium. Contingit etiam quod ne perdat bona sua, consentiat alicui: et tunc, quia nullus redundat ex tali timore impulsivo finis malus, non datur peccato inde species. Et simile est de amore, si consentiat propter habendum unde vivat, ut communiter pauperes faciunt: non enim propterea incurrunt in aliam speciem; immo minuitur peccatum ex bonitate finis.

Commentaria Cardinalis Caietani

In quarto vero articulo, adverte quod codices multi corrupti sunt evidenter: primus enim ordo debet esse ordo divinae legis, secundus rationis, tertius socialis. Nisi quis dicat quod ly primus, secundus et tertius non referuntur ad numerationem factam in littera, sed ad numerationem secundum naturae ordinem. Et quia quaestio haec non est de rebus, dicat quisque ut vult. - Et in eodem articulo nota regulam universalem datam in responsione ad secundum, de intelligendis ac exponendis comparationibus eorum quorum unum clauditur in reliquo. Et si sciveris eam applicare, multas solves quaestiones.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo quinto eiusdem septuagesimaesecundae quaeLiosis, nota in primis regulam generalem, quod secundum reatus poenarum non distinguuntur specie peccata. Et intelligitur etiam hoc de poenis ut sic. Et ex hoc sequitur quod peccata, ex hoc quod habent adiunctas poenas excommunicationis et huiusmodi, non mutant speciem. Unde pertinent ad speciem ipsius actus subiecti poenae, si sit malus, puta furti: vel, si non sit ex se malus, ad speciem illius vitii cui substernitur ex statuto; puta gulae, si praecipitur abstinentia, et sic de aliis, pensata natura poenarum quoad culpam. Excommunicatio namque semper supponit praeceptum, irregularitas autem non: et simile est de suspensione et interdicto. De poenis autem aliis quae ad ius positivum spectant, quandoque implicant praeceptum et quandoque non. Sufficit hic quod, quantum est ex ratione poenae, non variatur species.

II. Adverte secundo, quod Auctor non dicit quod veniale et mortale distinguuntur quia unum est respectu finis, et alterum eius quod est ad finem: immo dicit oppositum, dum dicit quod in eadem specie adulterii invenitur utrumque. Sed dicit quod distinguuntur ex hoc quod unum, scilicet mortale, avertit a fine; alterum, scilicet veniale, deordinat citra aversionem a fine. Et intendit quod veniale et mortale non distinguuntur ex parte conversionis, unde habent peccata speciem: et propterea contingit quod utrumque sit circa finem; idem enim est obiectum adulterii et primi motus eius, infidelitatis et primi motus eius. Sed ex parte aversionis, unde peccata non habent speciem, iuxta duos modos deordinationis aversivae, constituuntur haec duo peccata: cum enim peccando aversio fit a fine, est peccatum mortale; cum autem peccando aversio non simpliciter, sed quaedam fit, citra tamen postergationem finis, tunc fit peccatum veniale; circa quodcumque obiectum haec accidant.

III. Et hinc patet falsum esse quod in xxr distinctione Secundi Scotus dicit, quod veniale et mortale apis. tur quia hoc contra praeceptum, illud contra consilium. Iam enim patet utrumque. cadere sub praecepto: sub praecepto namque adulterii cadit adulterii peccatum sive completum, quod est mortale, sive imperfectum, ut primis motus et huiusmodi; et simile est de aliis huiusmodi. Falsissimum quoque esse quod agens contra consilium peccet, experientia testatur, neminem peccati arguens quia non ingreditur religionem, quad est de consilio. Auctoritate quoque Apostoli, I ad Cor. vu, convincitur, ubi, cum dixisset, De virginibus praeceptum non habeo, consilium autem do, subiunxit: Si acceperis uxorem, non peccasti; et si nupserit virgo, non peccavit.

Distinguendum potius erat ex hac parte, quod cadere sub praecepto contingit dupliciter: primo, sic quod eius oppositum sit contra praeceptum, et hoc est mortale; secundo, sic quod eius oppositum sit praeter praeceptum, et hoc est veniale.

IV. In articulo eodem, in responsione ad primum, habes solutionem argumentorum Aureoli, apud Capreolum, in xLnur distinctione II Sent., contra hanc determinationem. Fundantur enim omnia argumenta super specificatione peccatorum ex parte aversionis, offensae, distantiae in infinitum, oppositionis ad caritatem, et circumstantiarum. Quorum omnia, excepto ultimo, ex uno litterae verbo sol- - vuntur: quia peccata ex alio specificantur, scilicet ex obiecto; et ex alio haec habent, scilicet ex aversione. Quomodo autem circumstantia specificet, aut quomodo faciat de veniali mortale, inferius in quaestione octogesimaoctava amplius dicetur.

V. In articulo eodem, in responsione ad secundum, habes qualiter verba Auctoris quae videntur ex hac ratione, scilicet quia aliquid est mortale ex genere et aliquid veniale ex ge-- nere, sonare quod distinguantur specie, intelligi, vel glossari, aut retundi possint: ut in Qu. de Malo, qu. i, art. 8, habes.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo sexto eiusdem septuagesimaesecundae quaestionis, habes duas regulas. Altera est, quod commissio peccati, et omissio virtutis oppositae, non distinguuntur specie morali, de qua est sermo. - Altera est, quod peccata non distinguuntur specie secundum diversitatem praeceptorum. Et haec sequitur ex prima, ut patet. Quia praecepta affirmativa dantur de actibus virtutum, negativa vero de actibus vitiorum: committens autem actum vitii, simul agit contra utrumque praeceptum, committendo actum prohibitum, et omittendo actum mandatum; et in una tantum peccati specie errat.

II. In eodem articulo, nota rationem. duplicem in responsione ad secundum, quare peccata non diversificantur secundum diversitatem praeceptorum: quia scilicet peccatum non habet speciem ex parte aversionis. Et intendit dicere quod, quia esse contra legem, seu legis praeceptum, quod idem est, spectat ad aversionem peccati (avertitur enim peccans a lege, nec per se intendit contra legem facere, sicut nec inordinate facere, ut praedictum est ); et peccatum non habet speciem ex parte aversionis: ideo diversitas praeceptorum non diversificat speciem peccatorum. Sicut enim quia aversio non dat speciem peccato, diversitas aversionis non specificat: ita quia esse contra praeceptum non dat speciem, quia pertinet ad aversionem, diversitas praeceptorum non diversificat species peccatorum. Et dicit hoc Auctor satisfaciens argumento inducenti quod peccato per se convenit esse contra legem: ut quia ex prima ratione hic assignata didiceramus quod diversitas praecepti secundum affirmativum et negativum, non variat speciem peccati; ex hac secunda ratione discamus universaliter quod diversitas praeceptorum non causat diversitatem specificam peccatorum. Et ex hac doctrina habes quod furtum, ex hoc quod est prohibitum diversis praeceptis, puta iuris divini, naturalis, positivi, principis, praelati, etc., non acquirit aliam speciem. Et simile est de peccato ex iure positivo tantum, multiplicatis praeceptis a subordinatis praelatis. Assignata namque ratio universalis est, scilicet quod peccans respicit praeceptum ex parte aversionis. - Propterea hic habes determinatum in oppositum quod in Qu. de Malo, qu. n, art. 6, rationabile iudicatum est, scilicet peccata quia prohibita distingui secundum praecepta: semper enim peccatum ex parte conversionis distinguitur specie, ut dictum est.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo septimo eiusdem septuagesimaesecundae quaestionis, nota quod divisio peccati in peccatum cordis, oris et operis, dupliciter intelligi potest. Primo, per modum divisionis totius universalis in partes subiectivas, generis scilicet in species. - Secundo, per modum quasi totius integralis in suas partes consequenter se habentes. Et hoc modo tractatur in praesenti littera.

Ad cuius evidentiam, scito quod peccata sunt in du- plici differentia. Nam quaedam sunt quae perfectionem non habent nisi in opere: ut furtum, homicidium, adulterium, et huiusmodi. Et huiusmodi peccata se habent ad peccata cordis, oris et operis, quasi ut totum integrale ad suas partes: sicut domus ad fundamentum, parietes et tectum. Et sic tractatur in littera prima distinctio, et dicitur quod distinguuntur secundum gradus eiusdem speciei. - Quaedam autem sunt quae perficiuntur solo corde, ut haeresis; vel perficiuntur in ore, ut detractio. Et sic peccatum dividitur in peccatum cordis, oris et operis, ut in veras et perfectas species peccati: ut in ultima quaestione Tertiae Partis, articulo penultimo, Auctor docet.

II. Circa eundem articulum dubium est duplex. Primo, si distinctio secundum gradus in peccato cordis, oris et operis, sit sic ut sit etiam distinctio specifica secundum species imperfectas. Et ratio dubii est quia littera hic proponit in communi: in applicatione autem ad praesentem materiam, non affirmat distinctionem secundum species imperfectas; sed solum negat distinctionem secundum speciem perfectam, et affirmat distinctionem secundum gradus, ut patet intuenti. - Non parvi etiam refert utro modo dicatur. Nam species imperfecta species est: et distincta secundum species imperfectas, distincta erunt secundum speciem absolute; quamvis in ordine ad aliquid superveniens, secundum quid essent eiusdem speciei.

Secundo dubitatur, quia littera divertere videtur, et confundere peccatum oris quod habet perfectam speciem, cum peccato oris quod importat gradum speciei. Nam ponit contumeliam pro progressu vindictae: et constat quod contumelia est peccatum quod perficitur in ore. Undique igitur dissona videtur doctrina haec.

III. Ad hoc dicitur quod dupliciter contingit peccatum cordis et oris ordinari ad peccatum operis ut imperfectum ad perfectum. Primo, per modum simplicis prosecutionis: sicut qui vult fornicari, et invitat fornicariam. Et de his constat quod nulla est distinctio specifica in esse morali, sed solius unius speciei progressus. - Secundo, per modum cuiusdam intermedii termini: ut consensus in delectationem cogitati adulterii, et verba provocantia ad hoc, secundum se tamen delectabilia. Et in istis apparet quod sit aliqua specifica differentia secundum species imperfectas, sicut in generatione animalium et aedificatione, Sed revera non est etiam sic aliqua diversitas specierum imperfectarum, sed similitudo potius earum. Non enim est hic distinctio partialium formarum heterogenearum, sicut in aedificatione fundare, erigere et cooperire distinguuntur specie: nec est hic aliqua forma media ut via, sicut forma embryonis est in via ad formam hominis: sed tantummodo forma intenti finis proprii, diversimode in corde, in ore atque opere se habens secundum perfectum et imperfectum, gratia materiae. Et ratio est illa quae in littera ponitur: quia scilicet unicum tantum est motivum obiective. Propter quod Auctor in littera non affirmavit distinctionem imperfectarum specierum in hac moralium distinctione, ut dubitando tactum est.

Quamvis etiam, iuxta Auctoris doctrinam in Qu. de Potentia. Dei, qu. m, art. 9, ad 10, si distinguerentur specie imperfecta, ut embryo distinguitur a perfecta specie, non propterea essent peccata haec diversarum specierum: sed omnia comprehenduntur sub peccato unius speciei, quia huiusmodi imperfectae species nec sunt in genere nec in specie nisi per reductionem, eo. modo quo imperfectum reducitur ad perfectum. Non enim sunt quaedam per se species, ut terra et elementa: sed sunt quaedam per se et essentialiter ordinatae naturae ad species, ut motus ad terminum, Ita quod se habent ut quidam motus permanentes ad ipsas species, non habentes alias species: sicut nec motus successivi absque terminorum speciebus. Et per haec patet solutio primi dubii.

Ad secundum autem dicitur quod, licet peccatum contumeliae perficiatur in ore, ut communiter videtur in usu; si contumeliae tamen nomine intelligatur dehonorationis peccatum, certum est quod non consummatur in ore, quamvis multa in peccato oris dehonoratio sit: plus namque dehonorat aliquem uxorem adulterio exponendo, quam dicendo ei quod uxor est adultera, stante eadem intentione. Unde in littera comparatur dicere verba contumeliosa ad facere facta contumeliosa. Et sine dubio sunt eiusdem speciei secundum illam rationem formalem dehonorationis: et sic nulla est diversio. Secus autem est quando aliquis contumelia iniuriatur verbo, et facto postmodum ad vindictam alterius rei quam honoris intendit, vel medio utitur secundum se malo ad vindictam honoris, ut in exemplo dato patet: tunc enim plures vindictas intendit, et in pluribus speciebus reponitur eius peccatum.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulis octavo et nono eiusdem septuagesimaesecunem quaestionis, nota quod Auctor, distinguere peccatorum species intendens ex parte motivorum finium, videtur digredi ad. motiva ex parte agentis; brevitatis, ut puto, causa, volens intelligi ex tali distinctione diversitatem obiectorum. Verbi gratia, cum dicit quod intemperantia et insensibilitas oriuntur ex contrariis motivis, scilicet ex delectationum amore et odio earum, vult intelligi ex delectactionibus. amabilibus, et ex eisdem exosis. Oportet enim sumere motiva effective non ut sic, sed id quod redundat in obiecto, quod movet finaliter. Et sic etiam intellige nonum articulum.

II. In responsione ad secundum praedicti octavi articuli, intellige, novitie, duplicem modum recedendi a veritate. Scilicet, per se intendendo recessum ab ea: et tunc non differt specie magis et minus, sicut nec in recessu a ratione ut sic. Et non per se intendendo: et tunc differt pete sicut aversio in peccatis ex motivis.

III. In responsione ad. tertium eiusdem articuli, signa illam, et intuere illius veritatem in his qui avarissimi sunt ad habendum etiam Iesu Christi patrimonium, et effundunt in meretrices, venationes, etc, Sunt enim simul avari et prodigi: ut in littera dicitur, et experientia testatur peso nabilis, quam utinam nescire liceret.

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo nono eiusdem quaestionis septuagesimaesecuncolere quod Auctor mutat opinionem quam in IV Sent., dist. xvi, qu. m, tenuit, scilicet quod circumstantia, etiam si non sit finis, dat speciem peccato. Et vult hic idem esse iudicium de specificatione actus humani ex circumstantia in actu virtutis, et in actu vitii, quia utrobique oportet speciem dari a motivo ut obiecto; et nunquam circumstantiam, ut sic, dare speciem; sed oportere eam transire in differentiam seu conditionem obiecti, iuxta superius determinata in qu. xvur. - Et quoniam ibi voluit peccati species sumi ex parte privationis, hoc solvit in responsione ad primum et secundum.

II. Nec est difficile solvere rationes quae ibi afferuntur: scilicet de fure qui nollet calicem quem furatur, esse sacrum; et quod sola circumstantia cur mutaret speciem.

Insufficiens namque signum non-finis est nolleitas habentis voluntatem liberam deliberatam ad illud: sicut etiam accedens ad uxorem alterius, mallet ipsam esse innuptam. — Nec sequitur quod sola circumstantia cur mutet speciem: sed quod nec cur, nec aliqua circumstantia, mutet speciem, nisi habeat rationem alterius motivi ut finis; non ita quod sit aut apprehendatur ut finis praeiacentis peccati, non enim sacrilegium est finis furti, cum aliquis furatur sacrum; sed sufficit quod sit con-finis. Furtum enim sacrilegum est conversio ad bonum commutabile ut obiectum contrarium rationis quia alienum, et quia sacrum. i

III. In articulo eodem nono eiusdem quaestionis septuagesimaesecundae, dubium occurrit quomodo stant ista simul, scilicet: Circumstantia nunquam dat speciem nisi ratione alterius motivi ut obiecti seu finis (procul dubio per se, quia ab his quae sunt per accidens non sumitur species); et, Omnis circumstantia transmutans actum de bono in malum, dat peccato speciem, fuit enim haec regula in qu. xvi assignata. Cum enim quidquid praeter intentionem actui voluntario coniunctum sit, non per.se obiectum sit; et omne incognitum praeter intentionem coniungatur voluntario actui: oportet dicere aut quod nullus actus fit ex bono malus ex circumstantia ignota, quantumcumque mala; aut quod circumstantia det speciem absque hoc quod eius obiectum sit per se motivum voluntatis ut finis. Verbi gratia, Ioannes, exercens se ad sagittandum, minus provide emittens sagittam, percutit patrem: in hoc, et infinitis similibus, circumstantia facit actum de bono malum; et nullum intervenit per se obiectum illius speciei cuius est illa circumstantia, puta parricidii vel homicidii. Quomodo ergo consonant dicta, et in qua specie sunt ista peccata, non apparet.

IV. Ad hoc dubium est multiplex dicendi modus: scilicet ex consequenti, ex materia, ex omissione, ex ignorantia, ex negligentia. Ex consequenti quidem, quia sicut aliquis actus est ex consequenti volitus, ita obiectum proprium illius actus est ex consequenti intentum. Verbi gratia, in exemplo allato, sicut ille, volendo improvide sagittare, ex consequenti voluit actum percussionis consequentis; ita ex consequenti intendit. proprium percussionis obiectum; ac per hoc actus improvidus sagittationis trahitur in aliam speciem accidentalem.

Sed haec via implicat contradictoria. Quoniam eo ipso quod aliquid se habet consequenter ad actum et obiectum intentum, est extra latitudinem specificantis. Nec est dare species accidentales respectu. actus interioris. voluntatis: quoniam a solo obiecto est illius species, quod est eius finis: licet sit aliqua species principalior altera, sicut finis est sub fine, ut cum furtum fit ut moechetur. Unde licet circumstantia sit accidens, si dat speciem, eo ipso transit in substantiam: quia transit in obiectum, unde est substantialis differentia actus, ut in qu. xvni, art. 10, superius patet.

V. Ex materia vero, quia materia ad eandem speciem spectat ad quam forma: et propterea quando aliquid est materialiter volitum, ad eandem speciem spectat actus ille, ad quam spectaret si esset formaliter volitum. Et ideo in exemplo posito, quia Ioannes voluit percussionem materialiter, ad speciem homicidii et parricidii reductive spectat.

Sed haec via falso innititur fundamento. Quia materiam spectare ad speciem formae, intelligitur de forma non sub qua esset: non enim materia animalis spectat ad speciem cadaveris, quia esset sub ea si ab anima relinqueretur. Constat autem omne peccatum habere actu aliquam formam: cum nihilsit in genere quod non sit in aliqua specie, ac per hoc nihil est in specie peccati quod non sit in aliqua specie peccati. z

Et nihilominus falsam profert sententiam: quoniam quidquid est materialiter volitum sub. aliqua forma, totum spectat ad illius formae speciem. Unde hic dicitur quod omnes circumstantiae sub uno motivo, ad unam speciem illius, scilicet motivi, spectant. Constat quoque quod procurans a muliere consensum ad fornicationem, ex consequenti et materialiter vult et intendit spiritualem mortem illius: et tamen actus ille nullo modo recipit speciem a morte spirituali, sed a fornicatione per se intenta.

Quae ergo ex consequenti, vel materialiter, vel per accidens coniunguntur, quamvis nocumenta et mala, ut patet exemplo nunc allato, non trahunt in suam speciem, quamvis aggravent peccatum. Traherent autem in suas species, si intenta essent.

VI. Ex omissione autem, ignorantia et negligentia (quae sunt species omissionis), quia in huiusmodi peccatis intervenit omissio vel scientiae, vel consilii, vel sollicitudinis: omissio autem propriam speciem sortitur non ex actu cui per accidens annectitur, sed ex proposito genere, etiam si nullus interveniat actus. Qui enim omittit audire missam vacans illa hora ludo, non specificatur omissio ex actu ludi, quia per accidens iungitur omissionis peccato: sed ex divino cultu, cui contrariatur omissio illa. Unde in huiusmodi peccatis tantum mali est, quantum omissionis secundum suas species habent.

Sed hoc nihil est: quia peccata ista sunt peccata commissionis. Occidens enim hominem improvide sagittando, dicens malum de proximo non animo detrahendi, absolvens ignoranter aliquem a peccato vel censura a qua non potest, et alia huiusmodi, non omittendo, sed committendo contra legem peccant.

Praeterea, hoc non est solvere, sed quasi mutare quaestionem, Nam commune est commissionibus et omissionibus quod omnes sub eodem fine motivo cadentes, ad eandem speciem spectent. Unde sicut quaerimus per se obiecta commissionum, ita et omissionum: nisi quod in omissione non oportet ponere obiectum positive volitum, sed negative voluntarium et per se, sicut ipsam omissionem.

VII. Aliter dicitur quod nulla est in dictis Auctoris discordia: et quod huiusmodi actus sunt in propriis speciebus suorum per se formaliter et directe obiectorum tantum. Ad quorum evidentiam, scire oportet quod aliud est loqui de voluntario; et aliud, de voluntario specificante. Non enim sufficit ad rationem specificantis. in moralibus quod sit voluntarium, sed plus exigitur: iam enim dictum est quod peccatum non habet speciem. ex aversione, et constat quod aversio est voluntaria. Quid autem sit illud plus, colligitur ex dictis. Cum enim actus moralis ex obiecto seu fine speciem habeat; et constat quod intelligitur de obiecto formaliter, sicut universaliter cum de specificatione actuum et potentiarum ex obiectis dicitur; et quia quod est per accidens, extra speciem est: oportet etiam quod inteliigatur de obiecto per se. Et quia in per se et formaliter obiectum actus directe tendit actus, ut patet inductive; consequens est ut de obiecto directe intelligatur. Et sic ad hoc quod obiectum specificet actum voluntatis, exigitur quod sit formaliter per se et directe intentum. Non exigitur autem quod sit primo intentum: stat enim quod sit per se formaliter et directe, secundario tamen intentum: sicut cum quis vult moechari ut furetur, volitio specificatur ab utroque, licet a furto principalius. Circumstantia igitur specificans, eo ipso quod ingreditur latitudinem specificantium, oportet obiectivum ordinem intrare, et differentiam seu conditionem obiectivam ponere formaliter et directe intentam. Cum autem nullum ex ignorantia incursum sit per se et directe volitum, consequens est quod nulla huiusmodi conditio seu circumstantia det peccato speciem.

Nec est verum quod actus fiat de bono malus ex huiusmodi ignotis conditionibus: sed fit de malo peior, aut pluribus modis malus. Sagittans enim improvide, actum facit moraliter malum, etiam si nullum contingat laedi: quoniam sagittatio est actus voluntarius periculosus, et debet fieri quando, et ubi, sicut, etc., oportet; quod ab improvido non servatur. Quando àutem laedi aliquem contingit, laesio talis aggravat actum iam malum, ut in quaestione sequenti de nocumento aggravante dicitur. Et eodem modo, cum quis verba detractoria non detrahendo, sed otiose dicit, laesio famae proximi non specificat actum, sed aggravat, obligatque ad restitutionem ratione laesionis. Si quis similiter ex ignorantia absolvit a quo non potest, non est reus illius actus, sed improvidi seu ignorantis actus, quoad moralem speciem. — Secus autem videtur quoad poenas positivi iuris: quoniam iuris dispositioni standum est. Si enim, verbi gratia, dicatur, Si quis auserit, vel praesumpserit absolvere, sit excommunicatus, contra faciens ex ignorantia, excusatur a poena: quia excusatur ab actu per se formaliter et directe volito, quod audaciae, praesumptionis, et similium nominum ratio insinuat. Si vero dicatur, Si quis absolverit, incidere videtur in canonem: eo quod, sicut potest ius positivum poenam ponere excommunicationis actui etiam de se non illicito, ut patet de religiosis inducentibus ad sepulturas, etc.; multo magis potest excommunicare pro actu illicito, qualis est actus voluntarius ex culpabili, etiam venialiter, ignorantia. - Reponenda sunt igitur peccata in solis speciebus suorum per se obiectorum formaliter et directe volitorum: annexa autem et materialiter concurrentia aggravare quidem, specificare autem non possunt.

VIII. Sed nec hoc satisfacit. Quoniam redit fere in idem cum dicentibus quod tantum est hic peccati, quantum omissio seu negligentia, etc., meruit: sola enim maiori gravitate differentiam constituit. Nec salvatur quod communiter dicitur, scilicet quod tales sunt homicidae, et huiusmodi. — Quia ergo de ignorantia inferius erit ex proposito tractatus, et ex illa hoc pendet; illucusque solutio difficultatis huius differatur. Haec autem exercebunt ingenium. — —