Quaestio 4

Commentaria Cardinalis Caietani

CIRcA ordinem et titulum quaestionis, adverte quod perC; ectio non significat aliquam perfectionem, ut bonitas, vita, sapientia, etc.: neque significat omnes perfectiones in communi (non enim quaerendo an aliquid sit perfectum, quaeritur an habeat omnes perfectiones, sive determinate sive indeterminate): sed significat modum essendi optimum secundum quamcumque rationem formalem; licet, extenso iam ab usu vocabulo, perfectio supponat saepe pro re aut ratione formali actuante aliquid, ut patet cum dicimus quod sapientia est perfectio, etc. Proprie igitur loquendo, ly perfectio, licet a totali factione primo derivatum sit, apud philosophos modum essendi significat, non quemcumque, sed optimum: non alicuius certae rei, sed cuiuscumque rei cui apponitur, sive sit substantia, sive accidens. Potest enim res intelligi et esse sub modo essendi multiplici, quorum unus est melior altero: sicut natura plantarum et animalium habet in semine quendam modum essendi, et alium essendi modum habet in individuis genitis, et rursus alium in eisdem augmentatis, etc.: et constat quod primus est et dicitur imperfectus, quia in potentia tantum est ibi natura specifica; secundus autem aliqualiter perfectus; tertius vero simpliciter perfectus, ut patet IV Meteor.: perfectum enim unumquodque ibi dicitur, cum potest facere alterum quale ipsum est; tunc enim habet naturam optimo modo. — Unde, sicut quaerere utrum aliquid sit perfectum secundum talem vel talem rationem, puta scientiam vel naturam, non est quaerere utrum illud habeat aliquam aliam perfectionem, sed utrum habeat illam optimo modo; ita quaerere absolute et sine specificatione, ut in proposito fit, utrum Deus sit perfectus, non est quaerere utrum Deus habeat aliquam perfectionem; neque utrum habeat omnes, cum hoc reservetur secundo articulo; sed est quaerere utrum Deus, id quod est, sit optimo modo: hoc est enim esse perfectum.

II. Testatur autem hunc esse manifestum sensum quaestionis, causa responsionis assignata in corpore articuli. Dicitur enim quod Deus est perfectus, quia non est in potentia, sed in actu: constat enim quod esse in actu vel in

potentia, ad modum essendi spectat. Et propterea ista quaestio immediate post quaestionem de simplicitate naturae divinae ordinata est: stabilita namque essentia, quaerendum statim. occurrit de modo essendi ipsius intrinseco, qualem ly perfectum significat: non enim importat modum essendi rei in respectu ad aliquod circumstans, aut quovis modo extrinsecum, sed in seipsa. Unde et Aristoteles, in I Caeli de natura universi tractans, primo an sit perfectum determinat: quoniam et quaestio an est, et an simplex an compositum esset, quae priores erant, relinquebantur per se notae.

III. In corpore duo: primo refertur opinio Pythagoricorum; secundo respondetur quaesito. - Quoad primum, duo. Opinio: quod principio non convenit perfectio. Radix; quia principium materiale tantum intellexerunt. Probatur consecutio: quia ut sic est in potentia: ergo.

IV. Quoad secundum, similiter duo. Conclusio, responsiva quaesito affirmative: Deus est maxime perfectus. Radix, opposita primae: quia scilicet est principium activum.

Probatur. Activum oportet esse in actu: ergo primum activum maxime in actu: ergo maxime perfectum. - Omnia patent. Et ultima consequentia declaratur ex quid nominis perfecti, scilicet cui nihil deest de requisitis: existenti enim in potentia, deest id quod in actu esse potest; existenti autem in actu, ut sic, nihil deest.

V. In responsione ad tertium, adverte duo. Primo, quod responsio stat in hac distinctione: commune dupliciter, per modum actus, et per modum potentiae. Communitas per modum actus, consistit in recipi: communitas per modum potentiae, consistit in recipere. Esse autem est communissimum per modum actus: quia ad omnia comparatur ut receptum ad receptiva, ut patet. — Secundo, quod hinc patet defectus Scoti, in IV Sent., dist. r, qu. 1, contra hanc s. Thomae positionem, scilicet quod esse, secundum suam formalem rationem, est perfectissima omnium perfectionum, arguentis ex communitate ipsius. Mirum est enim quod hanc rationem affert ad concludendum, quam expresse s. Thomas solverat tam clare.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo, ly sint non denotat aliquem specialem modum lowod. sed absolute sumitur: ita quod non quaeritur utrum perfectiones sint in Deo formaliter, aut virtualiter, sed absolute, quovis modo sint. Ly perfectiones stat universaliter pro omnibus perfectionibus, tam simpliciter quam non simpliciter, ut patet ex processu articuli. j

II. In corpore est una conclusio, responsiva quaesito affirmative: In Deo sunt perfectiones omnium rerum.

Probatur tripliciter. Primo, ab auctoritate. Deus dicitur universaliter perfectus, idest secundum nobilitates omnium generum: ergo. - Antecedens probatur auctoritate Averrois, V Metaphys.

III. Secundo, ratione sumpta ex Dionysio. Deus est prima causa effectiva rerum: ergo omnium rerum. perfectiones praeexistunt in Deo eminentiori modo.

Antecedens supponitur. Consequentia probatur quoad primam partem. Effectus praeexistit virtute in causa agente: ergo quidquid perfectionis est in effectu, oportet in causa effectiva inveniri. Ergo, si Deus etc, omnium rerum perfectiones sunt in eo. — Quoad secundam vero partem probatur. Agens, inquantum agens, est perfectum: ergo praeexistere in virtute causae agentis, non est praeexistere imperfectiori, sed perfectiori modo. Ergo quidquid perfectionis est in effectu, praeexistit in causa effectiva, vel secundum eandem rationem, ut in univoca; vel secundum eminentiorem, ut in aequivoca. Ergo, si Deus est prima causa omnium, oportet eminentiori modo omnium perfectiones habere. - Assumptum patet ex praecedenti articulo. Prima consequentia probatur ex opposito: scilicet, quia materia est imperfecta, praeexistere in potentia causae materialis, est esse imperfectiori modo. Reliqua relinquuntur per se nota.

IV. Circa illam propositionem, praeexistere in virtute causae agentis, non est praeexistere imperfectiori, sed perfectiori modo, dubium statim occurrit: quia et est falsa; et contradicit alteri dicto litterae. Falsa quidem: quia effectus in causa efficiente. quandoque praeexistit aeque perfecto modo; ut patet cum Socrates generat Platonem. Contra litteram vero: quia expresse dicitur, et bene, quod in causa univoca praeexistit effectus. secundum eandem rationem: igitur non perfectiori modo.

Non deest quoque novitiis occasio dubitandi: quia vi-. demus effectus etiam imperfectiori modo praeexistere in multis causis, quae sunt causae vere effectivae; ut patet in seminibus, ex quibus effective producuntur animalia et plantae.:

V. Ad hoc breviter dicendum est, quod ly perfectiori modo potest exponi dupliciter. Primo, comparative, vut significat ex vi vocabuli. Et tunc intelligitur, non necessario, sed permissive: ita quod particula negativa, non imperfectiori modo, intelligitur necessario; particula vero affirmativa, sed perfectiori, intelligitur permissive. Et sic est verissima propositio: et significat quod praeexistere in causa efficiente, necessario est praeexistere non imperfectiori modo quam sit modus essendi effectus; sed possibiliter est praeexistere perfectiori modo. - Secundo, potest exponi interpretando comparativum pro positivo: perfectiori modo, idest modo perfecto, seu perfectionis. - Prima tamen expositio litterae intento servit: quoniam intendit probare quod eminentiori modo in causa aequivoca, Deoque, perfectiones effectuum sunt. I

Ad novitios autem respondetur, ex doctrina Alexandri, ut refert Averroes XII Metaphys., comment. xxiv, quod semina et alia huiusmodi, quibus formae effectuum non assimilantur univoce vel imitative, non sunt causae efficientes, sed instrumenta causarum agentium, et propterea locantur in genere causarum effectivarum ab Aristotele, V Metaphys. et II Physic. Praesens autem sermo de causis activis proprie, non solum ut distinguuntur contra alia genera causa- rum, sed ut distinguuntur. contra instrumenta causarum, quae non proprie causae sunt.

VI. Circa ultimam consequentiam, adverte quod fundatur super hoc, quod prima causa effectiva rerum est causa dequivoca. Quod pro constanti relictum est: tum quia ab omnibus admittitur; tum quia manifeste patet ex terminis. Si enim est effectiva rerum diversarum rationum, nulli earum est univoca: et si alicui earum est univoca, ergo non est effectiva aliarum: ergo non diversarum.

VII. Secunda ratio a Dionysio quoque tacta est. Deus est ipsum esse per se subsistens: ergo continet in se totam perfectionem essendi: ergo omnes perfectiones rerum omnium.

Antecedens supponitur. Prima consequentia probatur a destructione consequentis, in terminis specialibus ," scilicet caloris et calidi perfectione, sic. Non continet totam perfectionem essendi: ergo non habet esse secundum perfectam rationem: ergo non est ipsum esse per se subsistens (quod est oppositum antecedentis); quemadmodum « A calidum » non habet totam calidi perfectionem: ergo non habet calorem secundum perfectam rationem: ergo non est calor per se subsistens. - Secunda autem consequentia probatur. Res dicuntur perfectae secundum quod habent esse: ergo omnium perfectiones pertinent ad perfectionem essendi: ergo, si continet totam perfectionem essendi, etc.

VIII. In responsione ad tertium, adverte primo, quod vis argumenti fundatur super locum a coniugatis, dum dicitur: ems est imperfectius quam vivens, ergo esse quam uxor vita. Et veritas antecedentis consistit in hoc, quia ens non includit vivens, sed e converso.

Adverte secundo, quod in responsione innuit hanc distinctionem ex parte rei: esse potest comparari ad vitam tripliciter. Primo, formaliter et praecise utrinque: ita quod esse sumitur praecise pro actu essendi, et vita praecise pro eo quod formaliter addit supra esse, puta vivere ut sic. Et sic significantur nominibus abstractis, puta esse, vita, sapientia, etc.: et in littera dicuntur comparari prout distinguuntur ratione. Et sic esse est perfectius quam vivere et ceterae perfectiones: quia est actualitas omnium, ut praedictum est. — Secundo, potest comparari esse ad vitam absque praecisione: ita quod vita sumatur secundum id quod includit, et non tantum pro eo quod formaliter addit supra esse. Et sic significantur nominibus concretis in littera, et dicuntur ems, vivens, sapiens: et dicitur quod vivens est perfectius quam ens, quia includit ens, et aliquid perfectionis ultra. - Tertio modo potest comparari esse in sua pura subsistentia, ad reliqua quomodolibet sumpta. Et sic significatur in littera per ly ipsum esse: et dicitur quod includit in se vitam, sapientiam, et omnem essendi perfectionem, ut in corpore probatum est; et consequenter est. perfectissimum omnium.

Ex his autem, quae ex littera accepta sunt, habemus et quod esse formaliter est perfectius ceteris formaliter: et quod ipsum esse est simpliciter perfectius, omnes perfectiones in se praehabens. Ut ex primo sciamus quod praedicatum illud, quod soli Deo quidditative convenit, est formaliter nobilius ceteris perfectionibus: et ex secundo, quod. ex hoc quod Deus est ipsum esse, habet omnes perfectiones.

Habetur quoque ex his responsio ad argumentum. Quoniam neganda insinuatur consequentia: quoniam in antecedente sumitur vivens ut includit ens et aliquid ultra; in consequente vero sumitur secundum id tantum quod addit supra ens. Et sic ostenditur quod non arguitur per locum a coniugatis: qui tenet quando concreta praecise formaliter tenentur sicut et abstracta; cuius oppositum hic accidit.

Commentaria Cardinalis Caietani

In titulo dubium occurrit: quorsum iste articulus hoc in loco. Hic enim arguitur de perfectione substantiae divinae in se: ergo non debet admisceri quaestio de creatura, qualis est ista.

Ad hoc dicitur quod, licet verbo tenus haec quaestio sit de creatura, secundum sensum tamen est de perfectione naturae divinae. Quaeritur enim hic, an perfectio naturae divinae sit tanta quod nulla creatura possit ei esse similis, an non. Hoc siquidem inquirendum supererat, postquam determinatum fuerat et quod est perfecta, et quod est universaliter perfecta. - Sed adverte quod non quaeritur utrum perfectio divina sit tanta, quod nulla res possit ei esse similis: sed quod nulla creatura. Primum enim pertinet ad quaestionem de pluralitate deorum, et tractabitur in quaestione xi: secundum autem spectat ad hunc locum.

II. In. corpore duo: primo distinguitur similitudo; secundo respondetur quaesito. - Quoad primum, similitudo triplex: prima, secundum formam eiusdem rationis et modi; secunda, secundum formam eiusdem rationis, sed non modi; tertia, secundum formam, sed nec eiusdem rationis, nec modi. - Probatur distinctio. Similitudo est convenientia in forma: ergo multiplicatur iuxta modum communicandi in forma: ergo tripliciter, etc. Omnia patent in littera.

III. Quoad secundum, conclusio responsiva quaesito est: Creaturae sunt similes Deo, non secundum eandem rationem specificam aut genericam, sed secundum aliqualem analogiam.

Conclusio haec habet quatuor partes: primam affirmativam, scilicet quod sunt similes Deo; secundam negativam, scilicet non secundum speciem; tertiam negativam, scilicet nec secundum genus; et quartam affirmativam, scilicet sed secundum aliqualem analogiam. - Et primo probatur quoad primam. Omne agens agit per suam formam: ergo necesse est in effectu esse similitudinem formae agentis. Et tunc potes subjungere: ergo necesse est creaturam esse similem Deo. Consequentia probatur: quia omne agens agit sibi simile inquantum est agens, idest secundum illud quod est ei ratio agendi. - Deinde quoad secundam et tertiam et quartam: quia Deus non est agens contentum in specie aut genere, sed principium universale totius esse. - Omnia clara sunt in littera.

IV. In responsione ad ultimum, dubium occurrit circa auctoritatem Dionysii: quoniam distinguit contra res unius ordinis causam et causatum. Ex hoc enim oportet quod aut causa et causatum sint universaliter diversorum ordinum, quod patet esse falsum in causis univocis: aut quod ambigue et male membrum. hoc distinctionis sit positum; ambigue quidem, quia incertum est de quali causa et de quali causato sit sermo; male autem, quia contra res unius ordinis debent distingui res diversorum ordinum, sive causa sint et causatum, sive non; hoc enim est per accidens.

V. Ad hoc dicitur, quod distinctio ista artificiosa, certa et formalis est, si recte intelligitur. Est siquidem non falsum, sed verissimum et necessarium, quod causa et causatum universaliter et formaliter sunt diversorum ordinum. Sed nomine causae et causati utimur, non pro relationibus seu causalitatibus; sed pro re quae est ratio causandi, et similiter pro re, seu forma, quam causatum sortitur a causa: hae enim res sunt fundamenta similitudinis inter causatum et causam, ut in omnibus. Possunt igitur fundamenta similitudinis inter aliqua, dupliciter se habere, ut in littera dicitur. Uno modo, quod sint eiusdem ordinis, ut haec et illa albedo, et hoc et illud animal, etc.: et sic similitudo est relatio aequiparantiae, et mutua. Alio modo, quod alterum eorum formaliter ex propria ratione sit causatum ab altero, ut imago Socratis et Socrates (non enim accidit imagini Socratis dependentia a Socrate): et sic similitudo non est relatio aequiparantiae neque mutua, sed reducitur ad tertium genus relativorum, positum V Metaphys., de scientia et scibili, etc. Huiusmodi autem causam et causatum constat esse diversorum ordinum. Impossibile namque est eiusdem ordinis res sic se habere, quod de ratione formali unius sit dependentia ab altera: quoniam quidquid est de ratione unius, est de ratione alterius, et e contra.

VI. Unde patet responsio ad instantiam de causis uni- vocis. Ubi enim est univocatio, ibi non est causa et causatum formaliter et per se, sed materialiter et per accidens: quoniam forma effectus formaliter non dependet a forma causae. Non enim humanitas quae est in Socrate, formaliter sumpta, dependet in esse aut in fieri ab humanitate Platonis patris: sed humanitas Socratis, quia est /aec, ideo dependet a patre. Et consequenter humanitas, quae est fundamentum similitudinis inter patrem et filium, non est de genere causae aut causati, nisi materialiter et per accidens: sed est de genere fundamentorum eiusdem ordinis. Quaecumque igitur, formaliter sumpta, sunt causa et causatum, sunt diversorum ordinum fundamenta similitudinis, ut subtiliter in littera adducitur: et consequenter est inter ea similitudo imitationis, et non purae similitudinis: et propterea non est mutua.

Et hoc bene nota, et proportionaliter applica ad materiam de relativis non mutuis.