Quaestio 18

Commentaria Cardinalis Caietani

IN articulo primo quaestionis decimaeoctavae, in responsione ad secundum, dubium occurrit circa distinctionem istorum actuum in voluntate, scilicet diligere et sperare. Et est ratio dubii quia superius, in I II, qu. xrvin, dictum est quod licet isti actus in appetitu sensitivo sint diversi, in voluntate tamen coincidunt. Hic autem manifeste dicitur quod in voluntate alius actus est sperare, et alius diligere.

Ad hoc dicitur quod, cum identitas vel distinctio huiusmodi actuum in voluntate ambigua sit; nec comper- tum habeam quod in commentariis super Prima Parte opinatus sum; nec, vacans nunc moralibus, intendam morari in hac naturali speculatione: dici potest quod aliud est loqui de distinctione inter diligere et sperare de qua hic est sermo; et aliud de distinctione eorundem ab actibus voluntatis ibidem numeratis, scilicet velle, intendere, etc., de qua ibi fuit sermo. Secundum enim illam viam dicitur quod hi actus sunt unius speciei substantialis in esse naturae, diversarum autem specierum accidentalium, sicut homo albus et Aethiops: diligere enim significat velle bo- num alicui, sperare autem velle bonum arduum possibile sibi. Apparet siquidem in his definitionibus quod eadem est substantialis ratio actus, scilicet velle: diversae autem eius conditiones videntur, secundum quod diversimode ad bonum tendunt. Et hoc sufficere videtur litterae huic. Iuxta viam autem alteram, scilicet multiplicantem actus voluntatis secundum multitudinem passionum undecim quae sunt in appetitu sensitivo, proportionaliter tamen; facile patet responsio. In ambiguis enim flecti ad utrumque familiare est. Oportet namque ad per se differentias actus voluntatis in esse naturali pervenire, ut certa hic veritas sit. Sed sive substantialiter sive accidentaliter in genere naturae distinctio sit, satis est proposito quod voluntas habet duos actus, scilicet diligere et sperare, qui ita in moralibus accipiuntur distincti ut diversi simpliciter habeantur, et diversis egeant habitibus, caritate scilicet et spe.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo secundo eiusdem decimaeoctavae quaestionis dubium occurrit circa hoc quod ad rationem formalem obiecti spei dicitur spectare esse futurum. Primo, quia differentiae temporis per accidens ad intellectivam partem se habent: propter quod non ponitur memoria, quae est re- spectu praeteriti, in parte intellectiva specialis potentia, sicut in parte sensitiva. Spes autem de qua est sermo, ut in articulo praecedenti patet, in parte intellectiva est. Non igitur ad formale obiectum spei spectat esse futurum.

Secundo, quia Deus, qui est principale obiectum spei, non est futurus nisi denominatione extrinseca, quia nos sumus adfuturi ipsi Deo: sicut columna est mihi dextra quia dextra mea est iuxta illam. Denominatio autem extrinseca non intrat formalitatem obiecti virtutis realis, etc. Ergo.

II. Ad hoc breviter dicitur quod, nominibus utendo ut omnes utuntur, manifeste constat quod ad hoc quod aliquid vere sperari dicatur, oportet quod sit futurum. Et propterea, si in parte superiori ipsius animae proprie ponitur spes, oportet consequenter ibi vere salvari futurum et per se, sicut per se ibi invenitur spes: eadem enim est ratio de obiecto, actu et habitu. Ad obiectionem vero primam dicitur quod licet differentiae temporis per accidens se habeant ad partem intellectivam quatenus apprehensiva est, non tamen per accidens habent se ad eandem quatenus appetitiva est. Et ratio diversitatis est quia verum et falsum sunt in anima, bonum autem et malum in rebus, ut dicitur VI Metaphys. Ex hoc enim quod intellectus terminatur ad intra, provenit quod accidit rem esse vel fore: ex hoc vero quod voluntas tendit ad extra, ad rem scilicet secundum quod in se est, provenit quod aliter se habet ad rem habitam et aliter ad rem habendam. Et quia spes est in appetitu intellectivo, qui est voluntas, ideo spes respicit futurum per se.

Ad secundam autem obiectionem dicitur, ut etiam de fidei obiecto dictum est, quod aliquid spectare ad rationem formalem obiecti contingit dupliciter: uno modo, ex parte rei obiectae secundum se; alio modo, ex parte subiecti. Obiectum spei ex parte rei est ipse Deus: ex parte vero nostri redundat in obiectum esse futurum nobis, sicut in obiectum fidei esse non apparens, ut ex antedictis patet. Nihil autem prohibet huiusmodi conditiones. denominativas esse de ratione formali obiecti sic quod subtractio earum solvat speciem actus et habitus. Obiectum namque prius comparatur ad subiectum quam ad actum vel habitum, Et propterea conditiones redundantes in obiectum ex subiecto, praevenientes actum et habitum, ad integritatem formalis obiecti actus vel habitus spectare possunt.

Nec obstat quod entia rationis sunt huiusmodi denominativae conditiones, Habent enim reales causas, quibus repugnant aliae reales causae in eodem, ex quibus redundant oppositae denominationes in obiectis. Verbi gratia, in obiecto fidei et spei non-videri est conditio denominativa tantum: sed causa eius, puta talis dispositio subiecti, est realis; et huic dispositioni reali contrariatur alia dispositio realis in eodem, puta esse affectum lumine gloriae consummatae, ex qua in obiecto redundat opposita denominatio, scilicet esse visum.

Commentaria Cardinalis Caietani

In articulo tertio, in responsione ad secundum, adverte quod Auctor non dicit fidem informem esse in damnatis: sed dicit comparativam, quod magis potest esse fides informis in damnatis quam spes. Quod est dicere quod fides est minus incompossibilis statui damnatorum quam spes. Neutra tamen in eis esse videtur, iuxta superius determinata in qu. v, art. 2.

In articulo quarto nihil occurrit scribendum.