Caput 7

CAPUT VII. In quo de Mundo communiter.

Sic fuit definitio creaturae. TPORRO omnes res creatae vel coniunctim considerantur, vel distinci.

Creaturae conjunctim consideratae uno nomine MUNDI comprehenduntur: ac proinde de Mundo non tantum Philosophia, sed etiam Th ologia tractat, sed alio modo haec, alio illa. Phiiosophia enim, Mundi & corporum naturalium quae in ipso sunt proximas causas seu principia atque proprietates in sua unicuiusque natura perscrutatur, non altius adscendins ad Deum, ut ille est primum puincipium quo, & ultimus finis sub ratione summi boni supernaturalis. Theologia autem a Deo omnia deducit, ut ad eundem reducat, fidei, charitatis, spei, fiduciae in Deum, humijitatis, patientiae, in vocations religiosae, celebrationis & laudis divinae materiam inde desumens

Nobis hoc loco propositum est, Theologicam de mundo tractationem instituere hoc ordine, ut primum de voce Mundi, deinde de re ipsa agamus.

MUNDUS est nomen homonymum, quod alias adiective sumitur, & purum immunemque a sordibus vel peccatis significat: alias substantive capitur

Sed & cum substantive accipitur, varia significata haber Primo sumitur proprie pro tota rerum creatarum universitate, pro ingenti ista machina, caelum & terram & mare & omnia quae in eis continentur, comprehendente, velut Johan. 1. vers. 10 Mundu per ipsum factus est, & c. 17. 5. Nunc igitur glorifica metu Pater apud temetipsum ea gloria quam habui apud te prius quam mundus esset. Ephes. 1. v. 4, sicut elegit nos in ipso ante iactum mundi fundamentum

Secundo sumitur Synecdochice pro parte universitatis, idque distinctis modis. Interdum pro orbe terrarum, seu terra in qua homines vivunt ad tempus: ut Matt. 4. v. 8. ostendit et omnia regna mundi. Joh. 1. vers 9. lux quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum

Interdum pro hominibus tantum, iisque vel omnibus in genere universe quotquot naturaliter ab Adamo propagati sunt, ut Rom 5. v. 12, Sicut per unum hominem peccatum in mundum introiit: Vel pro solis electis hominibus, ex toto genere humano in toto mundo collectis. Hoc olim Donatistae impugnarunt & hodie nonnulli negant. Proinde priimum loca Scripturae annotabimus, in quibus vox mundi pro solis electis Dei ponitur: deinde orthodoxum antiquitatis conpensum proferemus.

Joh. 1. v. 29. Ecce agnus ille Dei qui tollit peccatum mundi. Joh. 3. v. 16.. Ita Deus dilexit mundum, ut Filium suum Vnigen tu dederit: & v. 17. ut servetur mundius per eum. Joh. 4. v. 42. Scimus hunc esse vere Servatore: illum mudi Christim. Joh. 6. v. 33. Panis enim ille Dei is est qui de caelo de¬ scendit, & dat vitam mundo. & v. 15. Si quis ederit ex hoc pane, vivet in Aaeternum: panis autem quem ego dabo pro mundi vita. Joh. 8. v. 12. Ego sum lux illa mundi. Johan. 12. vers. 47. Veni ut servem mundm. Joh. 14. v. 51. Sed ut norit mundus quod ego Patrem diligo. Joh. 17. v. 21. ut credat midus me a te missum esse, & v. 23. ut cognoscat mundus quod tume miseris. Rom. 11. v. 15. Si abiectio eorum est reconciliatio mundi, quo erit assumtio, nisi vita ex mortuis? 2. Cor. 5. v. 19. Deus erat in Christ. mundum reconcilians sibi, non imputando eis lapsus ipsorum. 1. Joh. 2. v. 2. Et ipse est propitiatio pro peccatis nostris: nec pro nostris solum, sed etiam pro totius mundi peccatis. 1. Joh. 4. v. 14. Nos vero spectavimus & testamur, Patrem misisse Filium qui esset Servator mundi. In his omnibus Scripturae locis, mundi nomine soli electi seu vere fideles & servandi. intelligi debent.

Nunc orthodoxum consensum antiquitatis producamus AUGUSTINUS 7. tomo, libro contra Donatistas post Collationem pag. 403. sic ait: Nolentes (Donatistae) consentire, mundi nomino Ecclesiam posse significari, contra verba Apostoli, qui dixit, Deus erat in Christo mundum reconcilians sibi: & contra ipsius verba Domini, qui dixit, Non venit Filius hominis ut iudicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum. Neque enim reconciliari Deo & salvari per ipsum mundis potest, nisi mundi nomine intelligatur Ecclesia, quae sola per eum Deo resconciliata, salvatur. Hactenus Aug. Praecedente vero pag. 40 2. ait de Donatistis: Illi(Donatistae) dicebant, mundum semper in malam significationem positum, & testimonia de Scripturis dabant, quia scriptu est si quis dilexerit mundum, non est charitas Patris in illo & caetera talia. Nos vero, non solum in malam, sed etiam in bonam significationem mundum in Scripturis positum, respondebamus, & commemorabamus etiam illudquod scriptum est, Deus erat in Christo mundum reconcilians sibi, qui utique non sibi reconciliat, nisi Ecclesiam. Similiter in Breviculo collationum cum Donatistis, in collatione tertii diei pag. 387. Dissensio nata est propter Mundi nomen, quod Donatistae nolebant intelligi Ecclesiam. quia scriptum est, Ager est hic mundus. Et multa testimonia protulerunt, quibus Sicra Scriptura mundum nonnisi malos comemorasset, sicut est, Qui dilexerit mundum, non est charitas Patris in illo, & caetera talia, ut quasi ex hoc ostenderet mundi nomine Ecclesiam significari minime potuisse. Centra Catholici alia testimonia proferebat, quibus in bono mundi nomen esse positum ostenderunt, sicuti est, Deus erat in Christo mundum reconcitians sibi; & caetera huiusmodi ubi ostederetur Ecclesia, quo- niam ipsa utique per Christum recociliatur Deo. Tomo nono Tract. 8in Johan. pag. 312. Si de mundo essetis, mundus quod suum erat diligeret. Universae utique hoc dicit Ecclesiae, quam plerunque etiam ipsam mundi. nomine appellat, sicut est illud: Deus erat in Christo mundum reconcilians, ibi. Itemque illud: Non venit Filius hominis ut iudicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum; & in epistola sua Iohannes ait; Advocatum habemus apud Patrem, Iesum Christum iustum, & ipse propitia tor est peccatorum nostrorum, non tantum nostrorum, sed etiam totius mundi. Totus ergo mundus Ecclesia est, & totus mundus odit Ecclesiam. Mundus igitur odit mundum, inimicus reconciliatum, damnatus salvatum, inquinatus mundatum: sed iste mundus, quem Deus in Christo reconciliat sibi & per Christum salvatur, & cui per Christum peccatum omne donatur, de mundo electus est inimico, damnato, concaminato. Et tractat. 110. pag. 355. Eodem tomo nono, tract. 1. in epistolam B Jol Christus propitiatio est peccatorum nostrorum, non tantum nostrorum, sed & totius mundi Ecce habes Ecclesiam per totum mundum. Et mox: Christus propitiatio est peccatorum nostrorum, non tantum nostrorum. sed & totius mundi quem sanguine suo comparauit. Tomo 2. epist. 48. pag. 118. Et totu mundus in maligno positus est, propter zizania quo sunt per totum mundum; & Christus propitiator est peccatorum nostro. rum, non tantum nostrorum, sed totius mundi, propter triticum quod est, per totum mundum. Similiter totum mundum interpretatur Cyrillus in Johannem lib. undecimo cap. 19. cum verba Christi Joh. 17. Nos oro pro mundo, & verba haec Johannis, propitiatio est pro peccatis totius mundi, quae pugnantia videntur conciliat: Beatus Iohannes (inquit Cyrillus) quoniam erat Iudaeus, ne pro Iudaeis tantum paracletus esse Dominus apud Patrem videretur, non aute etiam pro aliis Gentibus, quae vocatae, obsecutae sunt, necessarto adiecit, pro toto mundo, id est, pro omnibus, qui per fidem vocati ad iustitiam & sanctificationem perveniunt. Haec Cyrillus. Similiter explicat mundi nomen Hieronymus lib. 2. adver. sus Jovinianum, & alii Patres orthodox.

Hactenus de voce mundi pro solis electis hominibus sumta Interdum intelliguntur nomine mundi soli non regenerati, infide les & reprobi, ut Joh. 1. v. 10. Mundus eum non cognovit. Joh. 14. v. 17. Spiritum veritatis mundus non potest accipere: & cap. 17. ver. 9. Non promundo rogo. & v. 25. Pater iuste mundus te non novit. 1. Joh. 5. v. 19. Scimus nos ex Deo esse, & mundum totum in malo iacere.

Interdum voce mundi intelliguntur homines qui in diluvio perierunt. Hebr. 11. v. 7. Noe per arcam condemnavit mundum. 2. Pet. 2. v. 5. Prisco mundo non pepercit, sed octavum Noe iustitiae praeconem custodivit, diluvio imniorum inducto,

Interdum Judaeorum gens. Johan. 7. 4. Manifesta teipsum mundo, Galat. 4. 3. Sub elementis mundi eratis Tertrio sumitur metonymice pro eo quod in mundo est contrarium pirituali regno Christi, seu quicquid cum voluntate Dei non consentit, ut 1. Johan. 2. v. 15. Ne diligite mundum Gal. 6. v. 14. Mundus mihi crucifixus est & ego mundo.

Quarto, mundus muliebrem ornatum significat & plerumque conjuncte mundus muliebris appellatur, ut Esther. 2. v. 3. ut adhibeat mundum earum. & v 9. celeriter dedit Esthirae mundum eius

In praesentia nomine mundi utimur prima ac propria significatione pro tota universitate rerum creatarum Sic autem definitur? MUNDUS, est systema seu compages, constans ex caelo, terra & mari & caeteris omnibus rebus quae m iis continentur, excepto omni¬ um autore Deo, a quo uno omnia sunt, & ad quem unum omnia tendunt. 2. Petr. 2. v. 7.

Unde a Graecis nominatur ταν, id est, universum, non quod extra cum nihil sit test enim extra ipsum Deus,) sed quod sit universitas omnium creaturarum Dei. Vocatur ab iisdem xόσμος duabus de causis: Prior est, quia nihil tota hac compage neque ornatius, neque pulchrius, propter puleras rerum formas amoenissimamque caeli faciem & gratissimam lucem; posterior, quia nihil hac compage ornatius propter pulcherrimam rerum omnium intar se δυταζιαν, φιλιαν, κοινώονίαν, αρμο¬ νιαν, quatenus a Deo creatae fuerunt & reguntur. Sic igitur κόνμoς dicitur a perfecta absolutaque elegantia & congruente undecunque dispositione, ut docet Tertullianus lib. adversus Hei mogenem, cap. 40. & Beatus Athanasius oratione contra idola. Deus mundum verbo quo jussit, ratione qua disposuit, virtute qua potuit, de nihilo expressit in ornamentum maiestatis suae, ut loquat cum Tertulliano Apologeticoadversus Gentes, cap. decimo septimo,

Hebraeis appellatur CPIU, id est, jον, ut redditur Hebr. 11. v. 3. non ab aeternitate, quasi semper fuerit, sed a fixo illo ordine, quem Deus in illo constituit, quemque adhuc hodse durare cernimus: qualis ortus & occasus solis, quatuor anni tempora, tempestatum vicissitudo, fluminum perennitas, &c.

Porro quaeritur de mundi causa efficiente, materia, forma, fine, &c. Causam efficientem mundus haber: est enim creatus, hoc est, factus a Deo ex nihilo: quod tum Deus ipse affirmat, tum rationes evincunt. tum gentiles nonnulli fatentur.

Quod Deus mundum fecerit, nulli tutius credimus quam ipsi Deo, in Scriptura Sacra id testanti.

Expressa testimonia sunt haec in veteri quidem Testamento Gen. 1. v. 1. In principio creavit Deus caelum & terram. & c. 2 v. .. Itaque per fecti sunt caeli & terra, omnisque exercitus illorum. & v. 4. Istae sunt generationes caeli &terrae, quando creata sunt: qua die Ieheva Deus fecit terram & caelum. Job. 38. v. 4. & seqq. respondit Jehova Jobo e turbine Vbinam eras cum fundarem terram? indica, si novisti intelligentiam. Quis disposuit mensuras eius; quandoquidem scitus est aut quis extendi. in ea regulam? Cui rei bases eius demersae incumbunt? aut quis iecit lapidem angularem eius? Quum canerent simul stellae matutinae; & cui vos iferati sunt omnes filii Dei? Aut quis occlusit valvis mare; quum ederem ipsum tanquam e vulva exiens? In hoc Jobi loco asserit Deus se funt dasse terram, se disposuisse mensuras ejus, se adhibuisse ei aedificandae regulam, se bases ejus posuisse, se lapidem ejus angularem jecisse, se edidisse mare velut e vulva. Compatat creationem tum architecturae; tum geniturae humanae: additque applaudisse & congratulatas esse Deo. creatori stellas matutinas, hoc est, lucidas quae sub autoram magis splendere videntur: cique acclamasse & in vocem laetam prorupisse Angelos, quod mundum initio tanta sapientia ac proportione condidit. Ps. 33. v. 6. Verbo Ihovae caeli facti sunt, & Spiritu oris eius totus exercitus eo-um. Ps. 102. v. 26. Ante quam terram fundasses, & opus manuum tuarum ssent caeli. Ps. 104. v. 2. & 3. Extendens caelos tanquam aulaum. Qui conignat in aquis coenacula sua, qui disponit densas nubes in vehiculum suum. v.5 Fundavit terram super bases eius, ne dimoveretur in saculum & perpetuum. Ps. 104. v. 8. Auxilium nostrum in nomine Iehovae, qui fecit, caelos & terram. Ps. 136 v. 5, 6. Qui fecit caelos intelligentia, quia in seculo; st benignitas eius. Qui expandit terram super aquas, quia in saculum est. beninitas eius. Ps 146. v. 6. Qui fecit caelos & terram, mare & quicquid est in eis. Jes. 40. v. 22. Qui extendit velut conopaeum caelos & distendit eo. sicut tentorium ad habitationeme & c. 42. v. 5. Sic ait Deus ille fortis Iehova, creator caelorum & qui extendit eos, qui expandit terram.

In novo Testamento sunt haec de mundi creatione testimonia. Joh. 1. v. 3. Omnia per hunc Sermonem facta sunt. & v. 10. Mundus per eum factus est. Act. 14. v. 15. annunciantes, ut a vanis istis rebus convertatis vos ad Deum illum vivum, qui fecit caelum & terram & mare & omnia quae in eis sunt, & cap. 17. vers. 24. Deus ille qui fecit mundum & omnis quae in eo sunt, quum sit caeli & terrae Dominus, in manu factis templis non habitat, Rom. 1. v. 20 Ipsius invisibilia, iam inde a condito munde ex rebus factis intellecta pervidentur, aterna videlicet eius tum potentia tum diuvinitas: ad hoc ut sint inexcusabiles. Quapropter Deus eodem cap. v. 25. appellatur Creator qui est benedictus in secula. Amen. Hebr. 1. v. 2. Per quem etiam mundum condidit. & v. 10. Tu in initio Domine terram fundasti, & opera manuum tuarum sunt caeli. Hebr. 11. v. 3. Pet. fidem intelligimus constructum fuisse mundum verbo Dei, ut quae cernimus sint ex non apparentibus facta. Apocal. 14. v. 7. Adorate eum, qui fecit caelum & terram & mare & fontes aquarum:

Ex his testimoniiis omnibus liquet: mundum esse a Deo creatum & certo tempore exsistere coepisse, quum antea non esset.

Deinde idem rationibus certissimis evincitur. Primo, quia mundi temporum seriem Scriptura accurate recenset. Quod demonstrant tot loca ex quibus chronologiam mundi conteximus.

Sccundo, quia Gentium mundi origines a Mose sunt descriptae: quod fieri neutiquam potuisset, si mundus semper exstitisset. Tertio, quia mundus ipse ordinatissima sui dispositione & motu, & visibilium omnium pulcherrima specie quodammodo tacitus, & factum se esse, & nonnisi a Deo ineffabiliter atque invisibiliter magnoineffabiliter atque invisibiliter pulchro fieri se potuisse proclamat.

Quarto, quia mundus variis mutationibus subjectus est, ut Ecclesiastes Salomonis multis docet & experientia abunde testatur. Omne autem creatum mutabile est, solum increatum est immutabile. Quinto, quia si mundus non esset creatus, esset Deus, & actu infinitus. At mundus non est Deus, non est actu infinitus: Ergo est creatus.

Sexto, quia mundus finem est habiturus, 2. Petr. 3. 7, 10, 11, 12. Aquicquid finem habet, id etiam aliquo tempore initium habuisse constat.

Sic testimoniis diuvinis & rationibus confirmavimus.

mundum a Deo creatum esse: videamus nunc

confessionem Gentilium, tum Philosopho

rum, tum Poetarum. Gentiles plerique agnoverunt, mundum esse creatum, adducti rationibus naturalibus, quibus absolute confirmatur, creatum esse; & testimoniis Mosis, Chaldaeorum, Phoenieum, Israelitatum quidam didicerunt, creatum esse e nihilo, idque certo temporis principio¬

Mercurius vel Hermes Trismegistus in Sermone ad Asclepium & in libris Diexodicon Sermone primo mundum a Deo per Verbum creatum esse asserit, & prope eadem quae Moses de Creatione dicit:

Pythagoras ait, quod Deus sit δξχα πάιτον, ἐν, αν Sρανῶ φωσηῳ, η πλθτεν πτηῳ. Principium omnium, unum, caeli lumen, & parens omnium. Plato in Timaeo sic scribit: Dicamus itaque quam ob causum generationem rerum confecit, & hoc omne quod cernimus ipse opifex constituit. Bonus erat. Bonum vero nulla rei cuius quam subit invidia. Quum itaque extra invidiam esset, voluit omnia esse sibiipsi quam maxim e similia. Diximus autem similia, non secundum naturam, sed eo duntaxat quod & ipsa sunt. Sicut enim ipse est, ita uoluit ut quae olim non erant, fierent atque essent. Verum ipse sic est, ut a nullo Esse acceperit, omnibus autem quae sunt Esse ipsum tribuerit.

Sunt ejusdem Platonis haec quoque admiratione dignissima: Vtrum semper mundus hic fuit, ut nullum habuerit generationis principium? An potius ita est genitus, ut ab aliquo initio coeperit? Tum ita respondet, Genitus sane est. Cui comprobandae sententiae rationem ad ducit: Videri enim potest, inquit, ac manibus contrectari. Quum itaque tactui sit obnoxius, utique habet & corpus. Cuncta autem huiusmod sensibilia sunt. Quae vero sensu percipiuntur, comprehendi quoque possum opinione, ac genita esse constat. Genitas autem factasque res, oportere censemus a causa aliqua prodiisse. Haec igitur Plato de creatis rebus proloquutus sapientissime nos edocuit, quid de illarum rerum autore sentiendum sit

Hactenus Philosophorum confessio; sequitur

Poetarum. Orpheus ad filium suum Musaeum. εἰς οτ, αυτογοοης, ενός ἔκγονα παν α τοτυκται. hoc est Vnicus est, per se exsistens, qui cuncta creavit. Idem in juramentis sic loquitur. Θυρανον oρκιζω σε θεον μεγαλη σορον ἔργον Aυο ορκιζωσε πα τρος, τυν φθεγζαλο πξώον, Hνικα κοσμον ἀπανζα εωισ σηριζαδο δολῶῆς.

Hoc est? Caelum juro Deo a magno & sapiente creatum, Vocem juro Patris primam quam prodidit ore. Consilio ipse suo mundum cum conderet omnem. Sophocles ait de Deo: εἰς τάῆς ἀληδειαισιν, κς ἐσι θεός; ός κρανον τιτοχε, γαιαν μακρασ, ποντῳ το χαροπον διδμα, κανεμων Sιας Vnum profecto numen, unus est Deus, Qui condidit caelum, & solum terrae patens, Marisque fluctus, vimque ventorum gravem Homerus etiam mundi creationem sic expofuit:

Iliad. ἐν ζζο γαίαν ἐτριχ εν δι ξχγον, ἐν ι θαλασσαν, ΠEλεοντ ἀκαμαθτα, σελδθλν τε ωληομσαν ενδε τε τειπεα πάντα, τάτ αρανοσ ἐτεφανκται,

Hoc est, Hic caelum effinxit, terram, pelagusque profundum, Et Solem indefessum, & pleno sidere Lunam, Astraque quis magni distincta est regia caelis

RETVTATIO MRGVMEN¬

TORVM PROAETER

nitate mundi. Contra hanc verissimam sententiam de mundi creatione quamiinitium temporis habuit, pugnant illi qui contendunt, Mundum esse aeternum, hoc est, nec principium temporis habuisse, nec finem habiturum. Quicquid enim proprie aeternum est, hoc est, quicquid neprincipium nec finem temporis habet, id creatum non est. At mun dus aeternus est, secundum Aristotelis sententiam quam & olin Thomas Aquinas defendere conatus & hodie nonnulli Pseudochristiani & pseudophilosophi conantur, quasi Aristoteles dispurans contra Platonem, mundum esse aeternum, non intellexerit, mundum initio temporis caruisse, sed tantum negaverit per generationem Physicam de subjecto aliquo velut materia productum esse, negaverit contrarium habuisse ex quo generatus sit. At hanc non fuisse Aristotelis mentem, argumenta ejus pro aeternitate mundi adversus Platonem, manifeste evincunt.

I. Omne incorruptibile est sempiternum. Mundus est incerruptibilis. Ergo sempiternus. Minorem probat: quia caelum est incorruptibile. RESP. Primo major non est universe vera: nam dari potest tantum de eo quod natura sua est incorruptibile, velut Deus solus; non vero de eo, quod voluntate Dei duntaxat incorruptibile est. Quod ad minorem attinet, & ejus probationem; respondeo. Primo, Mundus est incorruptibilis, ut & caelum tale est, non natura sua, sed voluntati Dei: quod Plato etiam in Timaeo docuit, Mundum esse factum a Deo & temporis initium habuisse: interim tamen nunquam desitu rum, non quidem sua natura, sed Deo sic volente & illum conservante ἀλυθεσεται δέ κδε τευζεταν θεενἀτο μόιρας, δα τν ξουλησιν το θeoo, hoc est, non solvetur, neque fatum mortis subibit, propter uoluntatem Dei. Quod ipsum citat Justinus Martyr in Dialogo cum Tryphone Judaeo pag. 172. edit. Commel

Secundo caelum est incorruptibile, scil. naturali corruptione, sed per potentiam Dei est corruptibile. Tertio proceditur a dicto secundum quid ad dictum simpliciter: Caelum est incorruptibile, scil quam diu Deus tale esse volet. Scriptura autem praedicit solutum iri, 2. Petr. 3. v. 12. Caeli conflagrantes solventur

II. Quicquid est ingenitum, hoc est, non productum per generationem naturalem de subiecto aliquo velut materia, illud est aeternum:

Mundus est ita ingenitus. Ergo, &c. RESP. Major negatur propter falsam definitionem aeterni. Nam aeternum salso definitur, quod sit ingenitum seu non generatum ex contrario: cum aeternum proprie sit, quod nec principium nec finem temporis habet, quod vel Graeci nominis αἰονis notatio ab Aristotelotradita evincit. Docet enim Aristoteles, αἰώνιον dici, quod semper hapet Esse: nam αjον dicitur quasi ἀci ds, semper exsistens

III. Locum aeterni Dei & ipsum aeternum esse necesse est. Mundus est locus aterni Dei. Ergo, &c. RESP. Minor est falsa, nam Deus nec localiter capi, nec lococircumscribi nec definiri potest, sed incommunicabili proprietate est sentiae suae inimenius & incircumscriptus est. Deus ist ubique totus in seipse. Quomodo ubique si in scipic?Ubique, quia nusquam est absens. In seipso autem, quia non contiretur ab eis, quibus est praesens, tanquam sint eis esse non pessit; ut recte pronunciat Augustinus epist. 57. quae est ad Dardanum.

IV. Cuius motus est aeternas, & ipsum est aternum. Mundi motus est aeternus, Ergo: &c. Minorem probat Aristoteles duobus argumentis: primum est, quia nullius rei motus dari possit, quem alius non praecesserit motus: secundum est, Quia tempus est aeternum. RESP. Minor negatur & ejus probatio: nam & motus creatus est, & tempus creatum est Primum mobile est productum & initium habuit: productum autem est sine aliqua mutatione & motu: quia pes creationem jussu Dei tantum. Ita & primum motum nulla praecessit. mutatio & motus. Neque etiam tempus ante motum fuit. Ante mobile generatum est motus, sed non ante creatum

INSTANTIA I. Si ante mobile creatum non fuit motus, quies igitur fuit. Quod si quies fuit, praecessit igitur alius motus: Atque ita ad huc motus erit aeternus. Nem quies est cessatio seu impedimentum motus.

RESP. Propositio connexa laborat elencho παρα τῶ ἐπομδυον. Primum enim motuum in natura initium, non praecessit alius motus, nec quies creato motui opposita, sed tunc voluntas Dei sola erat impedimentum motuum, quae voluntas ab aeterno in aeternum eadem exsistens, liberrime & sine ulla sui ipsius mutatione efficit principia & fines, & mutationes sive motus rerum: & quietem sive cessa tionem, atque in eodem statu perseverantiam. Summa: Motus est creatus: Ergo & quies est creata; quia quies est cessatio motus creatis nec potuit ante motum esse quies, sed sequuta est demum,

INSTANTIA II. Si impossibile est vel esse vel intelligi tempus absque NUNG: necesse est semper esse tempus: At prius est;: Ergo & posterius.

Assumtionis probatio: quia NUNC, est medium temporis, initium futuri, finis praeteriti: & ideo necesse est ipsum in utramque partem semper esse aternum

RESPON. In propositione committitur elenchus παροι τό ἐπο¬ μηνον.

Nam etsi tempus esse & intelligi non possit absque NUNc: tamen non necesse est semper esse tempus, sed quum Deus vult. Nec necesse est semper esse NUNe, hoc est, medium temporis, initium futuri & finis praeteriti. Nam ut non fuit tempus ante creationem, ita quoque non fuit tale NUNC ante creationem. Ac ut non erit tempus post mundi finem, ita non erit etiam ejusmodi NUNG

Assumtionis probatio habet axioma non universaliter verum. nam primum NUNe, non fuit finis praeteriti: & ultimum NUNC non erit initium futur.

INSTANTIA III. Paulus nominat tempora aterna, 2. Timi 1. 9. Qui servavit nos, & vocavit vocatione sancta: non ex operibus nostris, sed ex suo proposito & gratia, quae data quidem est nobis in Christo. Iesu ante tepora secularia. Tit. 1 v. 2. Ad spem vitae aternae, quam promiut Deus ille mentiri nescius, ante tempora secularia, patefecit autem temporibus suis. Ergo tempus est aeternum. RESP. Est αμωνυμια in Graeca voce αἰώνιος, quae & aeternum & seculare significat. Vertendum autem, tempora secularia seu tempora seculorum: non autem tempora aeterna; quia id repugnaret textui, in quo dicitur ωρο κανιρν, ante tempora, quae si aeterna fingantur, fiet contradictio in adjecto

Aliarum objectionum refutationes alibi videantur. Ex his autem certum est, Mundum esse creatum a Deo, ac proinde causam efficientem mundi esse Deum

Est autem mundus a Deo creatus non contingenter, quia a Deo nihil sit contingenter; contingentia enim mutabilitatem & imperfectionem in operante innuit: neque necessitate absoluta, sed tantum necessitate ex hypothesi voluntatis suae liberrimae, quia ab aeterno decreverat mundi creationem. De Materia Mundi Mundi materia dupliciter consideratur, vel ex qua ille sit creatus; vel ex qua post creationum jam constitutus constet.

ateria ex qua creatus sit non est essentia Dei; neque substantia ulla Deo coaterna, sed prima materia mundi, & ipsa facta est ex nihile hoc est, ex nulla alia praejacente materia, ita ut nihil ejus antea fuerit: voce NIHILaccepta negative, non privative ut supra dictum. Undi prima materia Mundi aeterna non est: & Mundus proprie loquendo a potentia ad actum non transiit, quum in potentia non fuerit, nulla praeexsistente materia, in qua Mundus esset δυυαμει

Istud ex sola patefactione divina per verbum Dei nobis innotuit. & ex sola illa innotescere potuit: quia est res fidei, sicut dicitur Heb. 11 3. Per fidem intelligimus compactum fuisse mundum verbo Dei, ut que cernimus non sint ex apparentibus facta¬

Ex natura vero istud cognosci non potuit. Fidei enim Christiana fundamentum non est natura: quum fidei Christianae articuli sint sua pra & contra ordinem naturae

Convenientissimum autem est Deo, ut primam materiam produceret absque ulla praeexsistente alia materia. Ut enim quaeque res est, ita agit. Sed Deus ita est, ut non aliunde pendeat, nec aliud quid ad suum esse praeexigat: Ergo similiter in agendo, nec prejacentem materiam, nec quicquam aliud requirit aut supponit.

Ex materia vero prima e nihilo creata, deinceps aliae visibiles creaturae sunt productae Sic mundus & omnes partes ejus sunt crea tae ex ihilo, immediate quidem si spectes primam materiam: mediate vero si spectes res alias vilibiles productas ex materia prima initio ex nihilo creata.

Materia autem mundi jam creati & constituti, si partes ejus incorsin vero partes ejus corporeas spectes, distincta est & multiplex, admiranda harmonia inter se compacta. Al a enim est materia caelo alia terrae, alia aquae, alia aliorum corporum naturalium usque ad semina minima: sicut Paulus ait 1. Corinth. 15. 37, 38, 39. Quod seris non corpus oriturum seris, sed nudum granum, si cajus tulerit, tritioporeas consideres, nulla est, ut Ange orum & animarum humanarum; aut alicujus ex reliquis seminibus. Sed Deus dat ei corpus quod veluit & singulis seminibus suum corpus. Non omnis caro, eadem caro, sed alia quidem caro hominum, alia autem caro pecorum, alia autem piscium, alia vero volucrium. Ita discernit Christus corpus humanum a spiritu, Luc 24. 39. Videte manus meus & pedes meos: nam ego ipse sum: contrectate me & videte: nam spiritus carnem & ossa non habet, sicut me conspicitis habere.

FORMA Mundi alia est connexa mundo, alia separata. Illa tum interna tum externa. Forma interna, est ordinatissima illa omnium partium Mundi dispositio inter se, quam nulla pulchrior, nule la aptior, nulla perfectior dari potest, per quam singulae partes, licet materia diversa, & impati dignitate & virtute sint, tamen conspiram inter se & quasi concinunt suavissima harvonia: sic ut ad Mundi perfectionem nihil possit amplius desiderati. Ac certe ex partium conunctarum proportione & ordine pulchritudo mundi elucet. Haec partium Mundi harmonia naturalis admonet nos homines de harmonia spirituali colenda in Christo Domine

Forma externa est sphaetica, hoc est, ratunda, orbicularis, seu circularis, ut colligi potest ex eo quod Job. 22. 14. dicitur; Deum ambitum caelorum obambulare: & Prov. 5. 26, 27. Adhuc non fecerat terram aut rura: imo principium, pulveres orbis habitabilis. Quum aptaret caelos, ibi eram, tum statueret ambuum in superficie abyssi. Jesa. 40. 22. Deus insidet ambitui terrae. Jac. 3. v. 6 mundus dicitur rota geniturae nostrae

Forma autem mundi separata, est idea ejus in mente divina, juxte quam velut archetypum creatus est mundus. Philo Judaeus libro de mundi opificio inquit: Liquet autem quod archetypum sigillum, quem dicimus esse mundum intelligibilem, ipse sit archetypum illud exemplar, idea idearum, verbum Dei.

FINIS Mundi praecipuus, universalis & ultimus est Deus ipse, a quo ut sunt omnia, ita in ipsum seu gloriam ipsius ordinata sunt omnia, sicut dicitur Proverb. 16. 4. Omnia fecit lebova propter semetipsum. Unde nulla est pars mundi, nulla creatura, cui non insculpserit Deus gloriae suae notam, Psal 8. 2. & Psa. 19. vers. 2. & sequentibus. EtPsal. 36.6. Immediatus vero, particularis & proximus finis est homo: nam propter ipsum conditus est, ut in eo tanquam habitatorI & dominus in domo amplissima habitaret & omnibus rebus aliis in eo uteretur, frueretur, idque non tam ad suam utilitatem, quam ad gloriam Dei.

Porro cum Mundi finis particularis dicitur esse homo, intelligitur tum humanum genus communiter, tum Ecclesia Dei speciatim Omnes enim aliae res in Mundo creatae sunt tum hominum universorum, tum peculiariter Ecclesiae Dei causa, ut ipsius bono & salut servirent.

De adiunctis mundi Theses. Thesis I. Mundus factus est in principio temporis Gen. 1. non quod tempus proprie acceptum fuerit ante mundum, sed quod Mundus principium durationis acceperit, atque sic mundus cum tempore factus sit & tempus cum mundo inceperit; neque quod tempus proprie sit creatura; creaturae enim proprie sunt substantiae, sed quod tam quam accidens inseparabile statim concreatum mundo eumque comitatum sit. Unde mundi tempus inde a primordio ejus per Mosem & Prophetas, aliosque Chronologos per annos, menses & dies numeratum est & deinceps numerabitur Itaque creatio mundi non est intemporalis: & mundi temporisque unum est principium, nec aliud alio praevenitur.

Thesis II. Natalis mundi fuit Verno aequinoctio nostri haemia sphaerii, quod aequinoctium olim erat die primo primi mensis qui Ni¬

ian, item Abib dicitur, hoc est, canonice seu regulariter die 25. mensis Martii nostri, Sole ingrediente arietem Dixi canonitce seu regulariter, quia in alium diem Martii interdum cadebat. Nunc diversita. Calendarii veteris & novi diem aequinoctii variat. Nam secundum Calendarium novum interdum est dies 20, interdum 21, interdum 22. Martii: secundum vetus 10 vel 11 vel ia dies Martiis

Natalem vero Mundi fuisse verno aequinoctio patet ex eo I. quia inde a principio mundi annus a verno aequinoctio inchoatus fuit: ut colligi potest ex c8. Genes.

II. Quia Deus ipse per Mosen justam rationem anni, ejusque principium declaravit, instaurata veteri ratione quam Israelitae in AEgypto intermiserant. Sic enim Deus Exod. 12. 2. ait: Hic mensit (nempe Abib ut appellatur Exod. 13. 4.) vobis principium mensium erit: primus illa esto vobis inter menses cujusque anni, sacri videlicet. Duplex enim annus erat, sacer & civilis: uterque AEquinoctialis seu per a AEquinoctia distinctus. Sacer annus, erat qui ad redemtionem & rationem festorum pertinebat, initium habens verno AEquinoctio quod Sole tenente octavam partem Arietis inire solet. Civilis annus, erat qui res civiles, nempe Jubilaeum intermissionem terrae atque proventus spectabat, ducens initium ab autumnali a quinoctio cum Sol; in Libra ageret.

III. Quia etiam Chaldaei & Petsae eandam rationem anni, velut a Patribus per manus traditam, coluerunt: ac propterea Mithras Persarum Deus sedem in AEquinoctio verno habens figurabatur, & ladium gestans Arietis.

IV. Quia consentaneum est, voluisse Deum mundo recens nato optimum anni tempus largiti. Esse autem vernum tempus anni totius optimum, indicat ejus amoenitas, temperies, & ad res gignendas conseivandas atque ad incrementum provehendas commoditas: cum tempore Autumni deflorescant paulatim omnia, & ad corruptionem tendant.

V. Quia Mundum verno tempore creatum affirmant pleriqui Patres, ut Athanasius Quaestionibus ad Antiochum, responsione ad quaestionem quinquagesimamquartam: Ambrosius quarto tomo operum. lib. 1. Hexameron, cap. 4. Mensis hic initium mensium eritvos bis, quamvis & de tempore istud accipiatur, quia de Pascha Domini loquebatur, quod veris initio celebrabatur. In hoc ergo principio mensium: caelum & terram fecit, quod inde mundi capi oportebat exordium ubi: at opportuna omnibus verna temperies. Unde & aunus mundi imaginem nascentis expressit, ut post hybernas glacies atque hyemales caligines serenior solito verni temporis splendor eluceai. Dedit ergo formam fructus annorum curriculis mundi primus exortus, ut ea loge annorum vices surgerent, atque initio cujusque anni produceret terra nova seminum germina, quae primum Dominus Deus dixerat: Germinet terra herbum foeni, seminans semen secundum genus & secundum similitudinem, & lignum fuctiferum faciens fructum. Et statim produxit terra herbam foeni, & lignum fructiferum: in quo nobis & moderationis perpetuae divina providentia, & celeritas terrae germinantis ad aestimationem vernae suffragatur aetatis. Nam etsi quocunque tempore & Deo jubere promium fuit & terrae obedire naturae, ut inter hybernas glacies & hyemales pruinas, caelestis imperit fotu germinans terra foetum produceret, non erat tamen dispositionis aeternae, rigido stricta gelu in virides subue fructus laxari arva, etque horrentibus pruinis florulenta misceri. Ergo ut ostenderet Scriptura veris tempora in constitutione mundi ait: Mensis hic vobis initium mensium: primus est vobis in mensibus anni. Primum mensem, vernum tempus appellans Decebat enim principium anni, principium esse generationis, & ipsam generationem mollioribus auris fover: Neque enim possent tenera rerunexordia aut asperioris laborem tolerare frigoris, aut torrentis aestus injuriam sustinere. Simul illud ad vertere licet, quia jure concurrit ut eo tempore videatur in hanc generationem atque in hos usus ingressus tributus, quo tempore ex hac generatione in regenerationem legitimus est transitus. Siquidem verno tempore filii Israel Aegyptum reliquerunt, & per mare transierunt, baptizaui in nube & in mari, ut Apostolus dixit: Et eo tempore Domini quotannis Iesu Christi Pascha celebratur, hoc est, animarum transitus a vitiis ad virtute, a passionibus carnis ad gratiam sobrietatemque mentis, a malitiae nequitiaeque fermento ad veritatem & sinceritatem

Idem sentit Theodoretus quaestione septuagesimasecunda in Exodum: Quamobrem prima die primi mensis Deiuis jussit erigi tabernaculum? Propterea quod eodem fere tempore Deus creaturas condidit. Cui jus rei fidem facit arborum germinatio. Germinet, inquit, terra herbam virentem, ferentem semen secundum genus & similitudinem suam: & lignum fructiferum faciens fructum, cujus semen in ipso sit, ad similitudinem, juxta genus suum super terram. Incipiente euim vere prata flovere solent, segetes semina concipiunt, arbores fructum emittunt. Ed de causa Deus etiam sub idem tempus liberavit popuium Israela servitute Agyptiorum. Et Gabriel Archangelus sanctae virgini Mariae laetum nuntium admirandi partus attulit. Eodem quoque tempore Christus Dominus salutarem pertulit passionem. Cyrillus Jerosolymitanus Catechesi 14. Leo Sermone 9. de Passione: Damascenus secundo libro Fidei Orthodoxae, septimo capite: Beda in libro de ratione tempotum, capite 28. Isidorus 5. Etymologiarum, capite de Temporibus Rabanus ad caput 12. Exodi: Synodus Palaestina coacta a Theophilo Episcopo Caesariensi; decreti illius meminit Beda, libro jam allegato, cap. 10.

Idem visum fuit antiquis Astrologis, qui popterea Solarem motum a principio Arietis auspicabantur: & poetis, quorum interLatinos princeps ita cecinit lib. 2. Georgicone Non alios prima nascentis origine mundi. Illuxisse dies, aliumve habuisse tenorem Crediderim: Ver illud erat, ver magnus agebaOrbis & hybernis parcebant flatibus Euri¬

OEIECTIO I. Aegyptii & Israelitae ante redemtionem suam ex servitute Aegyptiaca, initium anni ac proinde & natalem mundi habuerunt Autumnali aequinoctio, quod est 25. Septemb. Sole ingresso Libram. Ergo non fuit verno aequinoctio.

RESP. Est processus secundum non causam ut causam. Nam quod ÆEgyptii principium anni AEquinoctio assignarunt, non factum id eo quod natalis mundi AEquinoctio Autumnali esset, sed factum est civili observatione, propter fructus terrae & actiones annuas ad cul turam, quae tum regresso Nilo, & solo AÆEgypti ficcato (nam Nilus ant exundabat Sole Leonem ingresso vigesimo Julii mensis) redintegrabantur: quemadmodum etiam civilem rationem eandem Deus in populo suo observari voluit & mandavit lege. Non sequitur autem si rationem hanc Israelitae observaverint in AEgypto, eandem quoque ante observasse quam in AEgyptum transivissent, praesertim cum Chaldaei a quibus venerant, & Persae communi cum Chaldaeis ratione principium anni aequinoctio verno statuerem

OEIRCTIO II. Anni Sabbathici seu Sabbatharii, id est, intermissionis seu quietis terrae, itemque Iubilaei supput abantur ab aequi noctio Aucumnali;. Ergo illo fuit natalis mundi, & non aequinoctio verno

RESP Est processus secundum non causam. Nam Sabbathioi & subilaei anni supputabantur ab AEquinoctio Autumnali non ob ea causam quod eo mundi natalis esset, sed civili ratione, nempe ob cessationem a cultura agrorum, ob relaxationem mancipiorum, ob reversionem fundorum ad suos dominos &c.

OBIECTIOIII. Quo tempore, rerum Mundi profectio exsistit secundum rationem ipsius & secundum naturalem statum rerum quae in hac mundi universitate sunt: eo maxime verisimile est natalem Mundi fuisse. Atqui aequinoctio Autumnali rerum mundi perfectio exsistit. Ergo, &c.

Assumtio probatur: Nam in historia diluvii cap. 6. sit mentio frondis oleagineae, quam columba ad Noachum in arcam apportavit.

RESP. Dist nguo. Perfectionis modus est duplex, unus, quum illa fit: alter, quum facta & consummata est. Non videtur autem perfectio consummata ad natalem Mundi pertinere, sed potius perfectio incipiens & (ut ita dicam) vernans; praesertim quum nec primiparentibus nostris tantam bonorum copia opus esset, nec animantibus caeteris in prima creatione; idque in ea regione ubi fruges & res nascentes terra, duobus ante mensibus ferme, quam in regione hac maturescunt & grandiores proferuntur: Ita esse autem regionem Babylonicam & tractum Orientalem illum patet ex sinapi & hyssopi & aliorum incremento: atque hinc illud in Evangelio de grano sinapis Matth. 13. Nam constat & celerius crevisse in Judaea, & grandius fuisse. Quapropter etiam id ex eo sequitur potius, exhaustam esse ibi perfectionem quum Sol libram ingressus est, quam ut perfectioMundi in eo tempore statuatus

Minoris probatio non est firma: nam olea sempor virens est, & ae quinoctio verno cum alia multa, tum osea in partibus illis vim suam exserit. Huic rei confirmandae rationem hanc adduco. Nam cum pri mo die primi mensis Noachus Arcam aperuerit, non redeunte colunba, & septimo ante die emissa columba fronde oleae attulerit, omnino constat illum fuisse diem 24. mensis ultimi, quo columba fro de ad Noachum attulit. Est autem dies p.imus primi mensis canonicus aequinoctiis vernis, id est, 25. Martii nostri. Quis igitur non videat, die 18. mensis Martii in illo caelo & solo germinate oleam potuisse, cum in his ipsis partibus tam multa jam eo tempore germinent.

OBIECTIOIV. Quum perfecti sunt omnes fructus terrae, tum est tempus Autumnale:

At quum mudus creatus est, perfecti mox fuerunt omnes fructus terrae: Ergo quum mundus creatus est, fuit tempus Autumnale. Minor probatur ex Gen. 1. v. 12. Produxit terra herbulas, herbas sementantes semen in species suas & arbores edentes fructum in quibus semen est in species suas.

RESP. Distinguendum ut antea. Quum perfecti sunt omnes fructus terrae, nimirum perfectione consummata, tum est tempus Autumnale. At quum mundus creatus est, perfecti mox fuerunt fructus terrae, at non perfectione consummata, sed duntaxat incipiente seu vernante. Alioquin multi fructus terrae etiam ante Autumnum corsummate perfecti sunt in nostris quoque region bus: ut ostedit messis tempus. In regionibus vero Orientalibus quaedam terra nascentia citius etiam proveniunt quam in nostris regionibus. Nam anter festum Paschatis in terris AEgypti fuit hordeo spica mutica & linc culmus, Exod. 9. v. 31. Hactenus Thesis 2

Thesis III. Temporis initium & decursum Deus revelavit, & in sacris literis consignati voluit propter has causas. Una est ut fidele confirmarentur in fide in Christum, propter quem anni tam diligenter sunt notati inde ab exordio quo omnia creata sunt & quo facti est prima promissio de Semine illo mulieris: sicut dicit Apostolus Paulus Gal. 4. v. 4. Postquam venit plenitudo temporis, misit Deus Filium suum factum ex muliere, factum Legi subjectum, ut eos qui Legi es rant subjecti redimeret, ut adoptionem acciperemus. Quum igitur Christus Patribus saepe promissus, tandem destinato tempore exhibitus, atque sic promissuo de Christo impleta sit: confirmamur de vecitate aliarum etiam promissionum, quae omnes in Christo sunt etiam & Amen

Secunda causa est ut continua annorum serie fideles ad primam humani generis & rerum omnium originem pervenirent, quae cognitio apprime utilis est ut obviam eatur prodigiosis fabulis Æ gyptiorum & aliorum, qui gentis suae origines antiquiores faciunt Mundo.

Tertia causa est, ut cognito Mundi exordio, clarius cluceat Dei aeternitas, nosque in sui admirationem magis rapiat, Psalm. 102. 25. 26, 27, 28.

Quarta causa est, ut intelligeremus Mundum esse creatum propter. nos qui in tempore vivimus & quorum est orare quotidie cum MosePsal. 390. 12 Numerare dies nostros ita doce nos, ut induamus cor sapoes Non autem propter Deum, qui sine mundo in aeternitate illa immensa semper erat, & futurus erat beatissimus

Quinta causa est, ne animis nostris haereamus in hoc mundo, qui paucis ab hinc annorum millibus factus, non diu etiam duraturus est cum hac forma: Praeterit enim schema seu species hujus mundi, 1. Corv. 31. & ut logiturI Joh. 217. Mundus praeterit & cupiditas ipsius: qui vero praestat uoluntatem Dei, manet in aeternum.

Thesis IV. Mundus non est creatus citius vel tardius; quia Deo sic placuit, qui mundum condidit, quando voluit. Sicut autem temere quaeritur, cur non plura majorave corpora, cur non plure mundos & aliis in locis Deus fecerit; nam cum illa corpora quantacunque fierent, oporteret esse finita, & mundos finitos, semper ea dem quaestio in termino cogitationis haerebit, desiderio finis alterius semperque rogandum supererit, cur Deus non plura & ampliora corpora, cur non plures mundos fabricarit: eodem modo temerati um est inquirere cur Deus tunc potius, quam antea posteave mundum creaverit; siquidem quocunque temporevel temporis initio creas set, eadem esset quaestio occursura. Deus igitur creavit mundum quando voluit. Quaestionem hanc expedit Augustinus quinto tomo, l.b. 11. de civitate Dei, cap. 7.

OBIICITUR: Si Deus creavit mundum quando voluit, tum ante. creatum mundum fuit otiosus. At posterius est absurdum. Ergo & prius

RESP. Negatur connexi consequentia. Nec enim. si Deus mundum produxit quando voluit, propterea Deus ociosus fuit ante mundum productum. Nam Pater ab aeterno genuit Filium: Filius ab aeerno natus est a Patre: Pater & Filius spirant ab aeterno Spiritum Sanctum: Spiritus Sanctus ab aeterno processit a Patre & Filio. dem Deus, Pater, Filius & Spiritus Sanctus ab aeterno decrevit. constituit & ordinavit omnia quae in tempore futura erant: ab aeterno. praedestinavit alias creaturas ad vitam aeternam, alias ad mortem ae ternam: elegit nos in Christo ante jactum mundi fundamentum, Ephes. 1. v. 4. Sapientiam suam latentem in mysterio praefinivit Deus. ante secula ad gloriam nostram 1. Cor. 2. v. 7. praeparavit Deus opera Fona ut in eis ambularemus Ephes. 2. 10. Dedit nobis gratiam in Christo Jesu ante tempora seculorum 2. Tim. 1. 9. Estne hoc ante mundi creationem ociosum fuisse

Thesis V. A principio mundi usque ad hunc annum Domine & Servatoris nostri Jesu Christi in carne manifestati mil esimum. sexcentesimum & nonum, effluxerunt jam anni quinquies mille quingenti septuagintanovem juxta Abrahami Bucholceri supputationem.

Thisis VI. Mundus est unus, isque perfectus, sed finitus