Table of Contents
Syntagma Theologiae Christianae
Liber 1
Caput 2 : An Theologia vera sit, quid sit, et quod subiectum eius.
Caput 3 : In quo de Theologia archetypa
Caput 4 : In quo agitur de theologia ectypa
Liber 2
Liber 3
Liber 4
Liber 5
Liber 6
Caput 22
Caput 23
Liber 7
Liber 8
Liber 9
Liber 10
Caput 43
TE lectione Sacrae Scripturae inter nos & Papanos quaestio est. APAn Sacra Scriptura legi & cognosci debeat a quibusvis, et¬ iam a laicis seu a populo, an vero illius lectio populo sit ab Episcopis prohibenda:
Papistae statuunt, Sacram Scripturam non debere legi & cognosci: populo seu laicis, sine licentia Episcopi seu Inquisitoris, singulariter & speciatim in scriptis data: quanquam istud de licentia data plurimi omittunti Ad istud statutum confirmandum sequentibus utuntur argumentis, ad quae distincte respondebimus.
PRIMUM Bellarininas habet libro secundo de Verbo Dei, capite decimoquinto, sectione vigesimanona & sequentibus.
Ex Sacra Scriptura populus detrimentum caperet: Ergo non debet ab illo legi & cognosci. Probat hoc modo assumtionem: Ex quo populus acciperet facillime occasionem errandi tum in doctrina fidei, tum in praeceptis vitae ad morum, ex eo cerre detrimentum caperet:
Ex Scriptura Sacra populus acciperet facilime occasionem errandi. tum in doctrina fidei, tum in praeceptis vitae ac morum:
Ex ea igitur detrimentum caperet Antecedens sequenti ratiocinatione stabilire conatur: Ex quo omnes haereses nascuntur, ex eo populus acciperet facillime occasionem errandi tum in doctrina fidei, tum in praeceptis vitae ac morum.
Ex Sacra Scriptura omnes haereses nascuntur: sicut Hilarius testatur, omnes haereses natas esse ex Scriptura non intellecta. Quod etiam Lutherus agnovit, qui Scripturam librum haereticorum vocavit. Etexperimentis idem confirmatur: Refert enim Cassianus collat. 10. cap. 2. 3, 4, & 5. Anthi opomorphi caerum absurdissimos errores ex sola imperitia esse natos; & AEneas Sylvius in libro de origine Boemorum refert errores crassissimos Thaboritarum, Orehitarum & aliorum, qui Scripturas materna lingua legebant & non intelligebant. Quod idem accidit Davidi Georgio omnium haereticorum pestilentissimo, qui nus lam linguam noverat, nisi suam maternam, id est, Batavorum, & t amen ex Scripturis collegerat se esse Dei Filium & Messiam, ut patet ex libro sive epistola, quam de illius erroribus ediderunt Basilienses.
RESPONDEO: Primo major tum principalis argumentationis, tum probationum est distinguenda. Detrimentosa populo, videlicet quae talia per se & semper sunt, non debent ab illo legi & cognosci. Ex quo per se considerato populus facillime errandi occasionem arriperet, ex eo detrimentum caperet. Ex quo omnes haereses nascuntur per se, suo vitio & semper; ex eo populus facillime arriperet errandi occasionem.
Deinde assumtio ut principalis argumentationis, ita & probationum, est falsa, si absque distinctione accipiatur. Nam ex Sa¬ cra Scriptura per se considerata populus neque detrimentum canpit, neque errandi occasionem accipit, neque ex eadem haereses nascuntur. Quod si per accidens id fiat, non Scripturae culpa sed hominum quorundam vitio & temeritate, partem Scripturae solum arripientium: num populus ab illius lectione aut ausculta. ione est prohibendus propter unius & alterius vitium & temeritatem?
Durissima & iniquissima ista prohibitio est. Injustum enim est nnocentes aliorum culpam luere. Quod si argumentatio Paistarum valeret, decem praecepta Dei a nullo essent cognoscenda: quum Paulus Apostolus etiam de se dicere non dubitet Ronanor, 7. vers. 7. & sequentibus. Cupiditatem non nossem, nisi Lex dixisset, Non concupisces, Sed peccatum occasione per illud praeceptum sumta effecit in me omnem cupiditatem, &c. Verum quemadmodum Apostolus Paulus ibidem docet, Legem ipsam esse sanctam & praeceptum illud sanctum ac justum & bonum; totam autem culpam peccatorum in nobis esse: ac proinde non cessat populo Dei legem inculcare, veluti Romanor. 13. vers. 8. & sequentibus, Galat. 5. vers. 13. & sequentibus, I. Timoth. 1. vers. 5. ut & Jacobus cap. 2. vers. 8. idque exemplo Christi Matthaei 5. & 22. & alibi: ita quoque certum est Scripteuram Propheticam & Apostolis cam esse sanctam, justam & bonam, nemini per se detrimentum afferre, neminem in errores abducere, nullius haereseos causam esse. Haereses enim nequaquam oriuntur ex Scriptura, sed ex ignoratione Scripturae, quemadmodum Christus respondet Sadducaeis; Erratis nescientes Scripturas & potentiam Dei. Caeterum non ii tantum ignorant Scripturam, qui eam nec legunt nec audiunt: Sed ii etiam qui lectam vel auditam perperam intelligunt, sicut verissime Theodoretus ait: Verbum Dei stolide intellectum, non est verbum Dei. Unde Hilarius in fine libri de Synodis inquit: Omnes haereses natae funt ex Scriptura non intellecta. Non dicit simpliciter ex Scriptura, sed ex Scriptura non intellecta: ergo ex ignorantia Scripturae. Testimonium igitur Hilarii non probat assumtionem. Ubi Lutherus Scripturam vocaverit librum haereticotum, Bellarminus annotare debuerat, nam quod Lutherus eam ad haereticos convincendos & refellendos prodesse, & librorum sanctorum esse docuerit, notum est. Anthropomorphitatum haeresis non a laico, sed a Monacho Audaeo orta est. Thaboritarum Ore bitarumque doctrina de Coena Domini integre administranda non est haeresis; sed e contrario doctrina quam Romana Ecclesiae & Concilium Constantiense populo calicem Domini adimit est haeresis non a laicis, sed ab Episcopis orta. David Georgius ex Scriptutra non collegit, se esse Filium Dei & Messiam, sed abusus est Scriptura non intellecta, & Christianos a Sacrae Scripturae lectione avertere conatus est, & pro illa suum librum obitudi voluit, cui fecit titulum (monberbott. Belgica lingua scriptum: & in eo Jesuitarum, qui & ipsi populum a sectione Scripturae abducere nituntur, fidelis socius fuit
Ad haec, Si Scriptura propterea periculosa est, quia, si a laicis leperetur, haereses ex ea haurirent: tum multo minus legi deberet abEpiscopis & Presbyteris: quia, ut ipsemet Bellarminus scribit, libro primo de Romano Pontifice, capite octavo, sectione undecima; haereses ab optimatibus potius quam a plebejis hominibus excitantur: Certe haeresiarchae fere omnes aut Episcopi aut Presbytera fuerunt. Itaque haereses sunt quaedam quasi Optimatum factiones. Quibus autem magis incumbit lectio Scripturae Sacrae assidua, quam Episcopis & Presbyteris? Atque utinam in legenda & recta intelligenda illa laborassent, non tam multas, tamque impias haereses in Ecclesiam Dei invexissent! Utinam etiamnum in illa legenda atque intelligenda operam diligentem atque religiosam impenderent, haereses in Ecclesiam invectas non defenderent.
Quod parit contemtum in vulgo, ex eo populus detrimentum capit Sacrae Scripturae lectio & cognitio parit contemtum in vulgo: Ergo. &c.
Probatio assumtionis: Nam si populus legi audiret Canticum canticorum, adulterium Davidis, incestum Thamarae, historiam Liae & Rachelae, mendacia Iudithae; Sanctos Patriarchas, imo Deum ipsum in TScriptura talia tradentem contemneret.
RESPONDEO. Negatur probationis consequentia. Nihis enim minus quam contemtus sanctorum hominum vel Dei ipsius ex illarum historiarum lectione oriuntur. Nam Canticum canticorum allegoricam descriptionem Christi sponsi, & Ecclesiae sponsae ipsius & mutuum colloquium ipsorum comprehendit. Deindi ut in illis historiis sanctorum peccata natrantur, sic in iisdem resiiscentia poenaque seu castigatio divinitus inflicta perscribitura Haec autem scire utile est Ecclesiae, cunctisque piis. Nam primum nine discimus neminem impune peccaturum esse, sed unumquemque si peccat, poenam peccati subiturum eamque vel castigationis, qualem David subiit, vel ultionis, qualem Saul, Achitophel, & alii reprobi. Deinde non esse ulli fidelium desperandum, si peccaverit: sed quantumvis in gravissimum peccatum inciderit, specandum tamen propitium in Christo Deum fore, si eum qui deliquerat peccatorum ex animo poeniteat. Postremo sanctos illos atque eximios viros & matronas non suis virtutibus, sed Christimeritis servatos esse, atque ita non esse de illis angustius, quam iar est, existimandum: minus enim periculum est, ne nimium illis, quam ne parum tribuamus. Quare haec illorum non delicta levia, sed peccata maxima Spiritus Sanctus tacere noluit.
INSTANTIA II. hoc est, alia assumtionis principalis probatio: Quod peccandi occasionem praebet, ex eo populus detrimentum capit: Sacra Scriptura peccandi occasionem praebet: Ergo, &c. Probatio assumtionis. Nam populus cum peccata sanctorum legit. vel audit, eadem sibi licere colligit.
RESP. Sophisma hoc est accidentis. Quod peccandi occasionem praebet, videlicet per se, non autem per accidens, est periculosum. At ex Sacra Scriptura licentia peccandi nequaquam per se nascitur, nec etiam vere justeque nasci potest: quod finis Scripturae indicat, ad quem livinitus data est. Est enim tota utilis, ut ad doctrinam & redargutionem, ita etiam ad correctionem morum & institutionem in justitia; ut perfectus sit homo Dei, ad omne tempus bonum perfecte instru ctus. 2. Tim. 3. 16. Prodest ad purgandam vitam, sicut David ait Psal. 119. v. 9. Quomodo purificabit adolescens viam suam? observando eansecundam verbum tuum. Non dicit, fugiendo & ignorando Scriptutam. Et Psal. 19. v. 12. ait, Tum me servum tuum commonefacis istis, inhorum observatione esse emolumentum magnum. Scriptura igitur perse occasionem peccandi non praebet. At Papistae metuunt, ne quemadmodum Apostolus, 1. Cor. 15. v. 33. bonos mores δμιλίαις κακαίς, colloquiis malis corrumpi monuit, sic homines legendis Scripturis deteriores & licentiores evadant. Quod si fortassis aliquis ex Scriptura occasionem peccandi arripuit, id per accidens factum fuerit. Quemadmodum enim peccatum occasione sumta per mandatum, efficit in homine omnem cupiditatem, & tamen lex ipsa sancta est, & mandatum illud sanctum & justum ac bonum est, ut Pauus docet Rom. 7. v. 13. ita ex sacris historiis de peccatis sanctorum per accidens possint quidem sumere occasionem peccandi, nullo historiarum illarum, sed naturae humanae vitio. Quod si etiam propter accidens istud S. Scripturae lectio laicis est periculosa, cur Papistae Propertium, Martialem, Qvidium, Plautum, Terentium adolescentibus legere permittunt, & comoedias turpissimas, ac foedissima spectacula non prohibent? scripturae scilicet solae, ut piis moribus pestiferae, ab oculis hominum sunt removendae; quid magis impium aut Antichristianum potuit excogitari:
INSTANTIA III Quod historiam de Sanctis, falsitatis suspectam reddit, ex eo populus detrimentum capere posset:
Assumtionis probatio: Nam populus qui magnifacit sanctos, facilecredere posset falsa esse, quae de peccatis sanctorum narrantur & putare. mendacia esse in Scriptura.
RESP. Primo falsa est assumtio: Deinde in ejus probatione petitur principium: δεος ἐστιν ἀδεις, timetur ubi causa timendi est nulla. Prudentiores videlicet Deo sunt Jesuitae.
Sacra Scriptura efficit, ut putetur Deus autor peccati: Ergo, &c. Assumtionis probatio: nam populus quando legit vel audit in lingua vernacula: Ne nos inducas in tentationem, potest facile putare, Deum esse autorem peccati
RESP. Minor negatur. Nam opinio illa de causa peccati non oritur ex Scriptura, sed ex ignoratione Scripturae
INSTANTIA V. Quod fidei periculum affert ex eo populus detrimentum caperet: Scriptura fidei periculum affert: Ergo, &c. Minor probatur, quia cum populus tam multas apparentes contradictiones in Scriptura esse videret, & solvere non posset, periculum esset, ne tandem nihil crederet
RESP. Primo: Minor est falsa. Deinde ejus probatio perperam petitur ex particulari & accidente. Doceatur autem fideliter & diligenter populus, & quae in speciem pugnare videntur, recte conciliem tur: & nullum tale periculum metuendum erit. Tum experientia te ctatur, innumeros homines lecta aut audita Sacra Scriptura in vera fide recte informatos fuisse atque etiamnum recte informari.
INSTANTIA VI Quod blasphemiam causatur, ex eo populus detrimentum caperet: Sacra Scriptura blasphemiam causatur: Ergo, &c. iAssumtionis probatio: nam Bellarminus ait, se audivisse a quodam fide digno, cum in Anglia legeretur caput 25. Ecclesiastici, quod de malitia mulierum multa habet, foeminam quandam iratam surrexisse, & exclamasse: Hoccine sit verbum Dei? imo verbum est Diaboli.
RESP. Primo: assumtio est falsa: deinde probatio assumtionis: petit principium. Historia enim de foemina illa, nescio qua, est dubi. & incerta; fabula igitur potius: Bellarminus viderit. Quis est enim vir iste fide dignus a quo eam audierit, cujus nomen non censuit dignum commemoratione? Quam multae possent ejusmodi historiae proferri de Pontificiorum nugis? Sed haec κρονοχυτρολήραιoν homines narrent, iisque se oblectent. Tertio dato sed non concesso, tale aliquid in Anglia accidisse, quid sequetur quaeso ab exemplo particulariunius mulierculae? Tum licet huic exemplo conficto epponere exempla animarum innumerabilium, quae lectione vel auscultatione sacrae Scripturae ad Deum laudandum & celebrandum excitatae sunt Non convenit autem, ut propter eos qui male abutuntur, praecluda, tur aut cripiatur Scriptura iis qui bene sunt usuri, ut Apocalypseωs ultimo capite Johannes docet sapientissime. Si Bellarmini argumentatio locum haberet, neque Episcopi neque Presbyteri Scripturas legere deberent, cum multi ex illis abusi sint Scripturis ad stabiliendas, blasphemas haereses, ut Arius, Nestorius, Eutyches & alij haeresiarchae, quos fere omnes Episcopos aut Preobyteros fuisse Bellarminus ipse fatetur. Et de Thoma Linacro Anglo viro docto & inter Papistas etiam laudato vere natratur, cum audisset legi in cap quinto Matthaes Diligite inimicos, &c. crupisse in haec verba: O amici, aut haec vera non sunt, aut nos Christiani non sumus. Quarto etiamsi omnino concedoremus, veram esse nartationem de muliercula illa Anglica, tamen nostrae cause non officeret, quia illa tum non audivit verbum Dei, sed verbum hominum: cum liber Ecclesiastici non sit vere & divinitu Canonicus, sed apociyphus
tur SECVNDVM Duo Patres gravissimi Basilius Magnus & Hieronymus non judicabant expedire, ut omnes homines sine delectu Scripturas tractarent, etiamsi id non posset co tempore facise impediri, cum Graeca & Latina lingua quibusdam populis adhuc essent vulgares. Resert Theodoretus lib. 4. histor. cap. 17. cum Praefectus culinae Imperatoris nescio quid de Scripturis protulisset, eum a magno BASILIOreprehensum audivisse: Tuum est de pulmentis cogitare, non dogmata divina decoquere. Quid, obsecro, nunc diceret Basilius, si pharmacopolas, sutores, caeterosque opifices, etiam e pulpitis sacra eloquia tractare, apud Lutheranos. Caluinistas, atque Anabaptistas videret? Hieronymus in epistol, ad Paulinum de studio Scripturarum: Quod medicorum est, inquit, promittunt medici, tractant fabrilia fabri, sola Scripturarum ars est, quam sibi passim omnes vendicant. Scribimus indocti doctique poemata passim. hanc garrula anus, hanc delirus senex, hanc sophista verbosus, hanc universi praesumunt, lacerant, docent, antequam discant. Quae Hieronymi querimonia nunc maxime locum habet in tota Germania & Gallia. Omnes enim opifices, non solum viri, sed etiam foeminae, Scripturas habent in manibus, & ex carum lectione ad imperitiam suam adjungunt indocilitatem, & arrogantiam. Quia enim possunt verba Apostol recitare, & allegare libros & capita, putant se omnia scire, nec ullo mod doceri se patiuntur.
RESP. Negatur antecedens: Nam Basilius Magnus & Hieronymus id non judicarunt. quod eis Bellarminus tribuit. Torquentur enim ab eo testimonia illorum in sensum alienum. Nam Besilius non reprehendit praefectum culinae Imperatoris, Demosthenem nomine, ob Scripturae Sacrae lectionem, neque ob sermonem de religione; nam religio est omnium fidelium, de ea igitur omnibus fidelibus qui possunt, loqui licitum: sed ob temerarium judicium de controversia Ecclesiastica, quam homo imperitus non intelligebat, & male, indocte impudenterque obloquebatur veritati, & valde insolenter pio Episcopo obst: epebat: cumque insulsus esset, tamen diδεσκαλον τ oικχιθιης, Doctorem totius orvis, ut ait Theodoretus, docero voluit. Idem nos statuimus, neminem, sive laicus is sit, sive etiam Episcopus debere ωρι τον δειον δογματειν de dogmatibus divinis temerarie & impudenter blaterare & judicium ferre de controversiis non tecte cognitis. Similiter Hieronymus non reprehendit plebejos illos, de quibus loquitur, ob lectionem Scripturae, sed ob arrogantiam, insolentiam, immodestiam, quod cum semel aliquid de Scripturis gustassent, omnia se jam tenere putabant & alios docere praesumebant, quod ipsimet non intelligebant, Haec est mens Hieronymi, quae constat tum ex verbis a Bellarmino adductis, tum quod epistolam ad Laetum de institutione filiae, item Commentariis in caput tertium Prophetae Nahum sub finem, in Caput tertium epistolae Pauli ad Colossenses ad versum decimum-sextum lectionem Scripturae laicis commendat. Et in epistola ad Marcellam etiam rusticos dilaudat arva ad Bethlehem cum Psalmorum cantu exercentes: & de variis populis bidem inquit, vex quidem dissona, sed una religio: tot pene psallentium thori, quot gentium diversitates
Hactenus refutata est Papistarum opinio. Ecclesiarum autem reformatarum sententia est: Sacrae Scriptura ectionem laicis, quos vocant, non esse ab Episcopis prohibendam: cujus sententiae rationes sunt validissimae I. Quicquid a Deo laicis mandatum est, id eis ab Episcopis prohis beri nec potest nec debet. Extremae enim impietatis & rebellionis in Deum est, vetare id, quod ipse jubet. Contra id quod Deus praecepit, disputare vel obducta autoritate Ecclesiae, id insolentissimae insaniae est,
Sacrae Scripturae lectio a Deo laicis mandata est: Ergo illa laicis nec potest nec debet ab Episcopis prohiberi. Assumtio est certissima. Sic enim mandat Deus Regi populi sui Deuteron. 17. v. 18, 19, 20. Sed erit cum insidebit solio regne jut, ut describut sibi exemplum hujus Legis in libro, ex eo qui erit in conspectu sacerdotum Leviticorum: Eritque penes eum, & leget in eo omnibus dieb vita suae; ut discat timere Iehovam Deum suam, observare omnia verba hujus legis, & statuta ista faciendo ea: Ne efferatur animus eius praofratribus suis, & ne recedat ab hoc praecepto dextrorsum aut sinistrorsum: ut praelonget dies in regno suo, ipse & filii ejus, in medio Israelis Idem praeceptum dedit Duci Israelitatum Josuae, homini militati Jos. 1. vers. septimo & octavo. Tantummodo confirmare & fortos isto valde, ut cum observantia facias prorsus secundum Legem illam, quam praecepit tibi Moses servus meus, ne recedo ab eo dextrorsum, aut sinistrorsum: ut secunderis quocunque iveris. Ne discedito liber iste Legis ex ore tuo, sed meditaberis de eo interdiu & noctu, ut cum observantio facias omnino prout scriptum est in eo; tum enim prosperaberis in viis. tuis, & tunc secundaberis. Idem mandatum inculcavit toti promiscue populo Deut. 5. v. 6, 7. 8, 9. & Deuteron. 11. v. 18, 19, 20. Reponetis haec verba mea in corde vestro & in animo vestro; & alligabitis ea in signum manui vostrae, eruntque pro frontalibus inter oculos vestros: Praeter ea docebitis ea filios vestros loquendo de eis, quum sedes domi tuae, & quum incedis per viam, & quum jaces & quum surgis: etiam inscribe. ea postibus domus tuae & portis. Similiter Judaeis communiter dixiChristus Johan. 5. v. 39. Scrutamini Scripturas Ad omnes etiam Christiano, communiter pertinet, quod Paulus dicit Coloss. 3. v. 16. Sermo Christi inhabitet in vobis copiose cum sapientia. Sermo autem Christi est in sacra Scriptura comprehensus.
At lectionem sacrae Scripturae Spiritus sanctus in laicis laudat. Ergo lectionem S. Scripturae laicis ab Episcopis prohiberi est nefa¬
Minoris veritatem ostendunt haec Scripturae loca. Act. 8. vers. 28. commemoratur cum laude de illo AEthiope Eunucho, dynasta Candaces reginae AEthiopum, qui praeerat universis illius gaxis & venerat Hierosolymam adoraturus, quod revertens in curru sederit, & Jesaam Prophetam legerit. Istud factum ita probatum fuit Spiritui Dei. ut Philippo mandarit ut accederet & proxime se ad currum adjungeret. Accurrens igitur Philippus audivit eum lugentem Jesaiam Prophetam: & neutiquam eum ab ejus lectione prohibuit; non dixit ei u non debes legere Scripturam, quia es laicus: sed an intelligeret, inperrogavit, Nempo intelligis quae legis? Locus autem Scripturae quem Iegebat, erat ex cap. 53. Iesaiae: Vt ovis ad mactationem ductus est, &c. Cumque Eunuchus fateretur se non intelligere, Philippus locum: ei explicuit & eum ad Jesu Christi agnitionem adduxit. Si peccatum fuisset, quod Eunuchus Scripturam legit, neutiquam Philippus illud tacuisset, neutiquam tanto bono a Deo affectus Eunuchus fuisset. Ac17. 11. laudantur Berocenses, quod iis qui erant Thessalonica fuerint enerosiores, ut qui receperint sermonem cum omni alacritate, quotidit ferutantes Scripturas, an haec ita se haberent.
III. Quicquid Apostoli ipsimet laicis concesserunt, imo & commendarunt, & ab ipsis fieri voluerunt, id eis non debet ab Episcopis prohiberi.
At lectionem S. Scripturae Apostoli ipsimet laicis concesserunt, imo & commendarunt, & ab ipsis fieri voluerunt: Ergo, &c.
Minor patet ex his :ocis. 2. Cor. 1. v. 13. scribit Paulus sanctis omnibus qui erant Corinthi & in tota Achaja: Non alia scribimus vobis. quam quae legitis aut etiam agnoscitis. Sic ad Ephes. 3. v. 4. ait: DEUS per revelationem notum mihi fecit mysterium illud (sicut ante scripsi paucis), ex quo perlecto potestis intelligere quae sit mea intelligentia. Quod si Epistolarum Paulinarum lectio laicis concessa est, in quibus tamen sunt nonnulla difficilia intellectu; quae indocti parumque stabiles detorquent, ut & reliquas Scripturas, suo ipsorum exitio, ut Petrus testatur, 2, ep. 3. v. 16. tum & aliorum librorum lectio iisdem laicis concessa est. Huc pertinet quod Petrus dicit 2. Ep. 1. v. 19. Habomus firmiorem sermonem Propheticum, cui recte facitis quod attendatis, velut lucernae splendenti in obscuro loco, & 2. Pet. 3. 1, 2. Hasce jam alteras literas scribo vobis, dilecti, quibus sinceram mentem vestram per submonitionem expergefacio: Vt memores sitis verborum quae praedicta sunt a sanctis Prophetis, &c. Apostoli epistolis voluerunt expergefacere laicorum mentem: voluerunt igitur illas a laicis legi
IV. Quicquid affert beatitudinem sempiternam, & omnibus Deo dilectis est decus, eosque veram sapientiam ac prudentiam docet, id laicis neutiquam vetari ab Episcopis debet:
At lectio sacrae Scripturae haec omnia praestat. Sic enim scribit Jehannes Apocalyps. 1. v. 3. Beatus qui legit & qui audiunt verba Prophetiae hujus, & observant ea quae in ea scripta sunt, tempus enim propeest. Quod de lectione libri Apocalypseos dicitur, idem de lection totius Scripturae verum est, ut liquet ex Psal. 1. & Psal. 119. & ex 1. Petri cap. 1. v. 23. Psal. 14o. 9. dicitur de Scriptura S. Decus est omnibus iis quos benigne accipit Jehova. Et Deuter. 4. v. 6. Haec est sapientia vestra & prudentia vestra ante oculos populorum: qui audientes omnia statuta ista dicent, tantum gens ista maxima populus sapiens est & prudens. Psal. 19. 8, 9, 10, 1.
V. Quicquid etiam laicis est scriptum, ab ejus profecto lectione Episcopi eos arcere minime debent. Quam enim absurdum esset, scribi aliquid ad laicos, & tamen ab illis legendum non esse:
am S. Scriptura etiam laicis est scripta: Ergo a. Scripturae sacrae lectione laicos Episcopi arcere nequa quam debent.
Minor certa est: nam epistolae Pauli & aliorum Apostolorum non ne ad laicos sunt scriptae, velut epistola ad Romanos, ad Corinthioutraque, ad Galatas, ad Ephesios, Philippenies, ad Colossenses, ac Thessalonicenses, epistolae item Catholicae, Jacobi, Petri, Johannis, Judae:
VI. Quaecunque Scriptura vitae aeternae viam monstrat, & de Christo testatur, ab ejus lectione laici neutiquam sunt arcendi. Nam non minus ad illos pertinet cura aeternae vitae & cognitio Christi, at que ad Ecclesiasticos. Quod omnes tangit, ab omnibus cognosci de bet.
At sacra Scriptura vitae aeternae viam monstrat, & de Christo testatur. Joh. 5. v. 39. Scrutamini scripturas, quia vos videmini vobis in ipsit vitam aternam habere: & illae sunt quae testantur de me
VII. Quaecunque Scriptura officia omnium laicorum, velut Magistratus & subditorum, matitorum & uxorum, parentum & libororum, dominorum & servorum, atque adeo ordinum omnium re¬ ctissime exponit, illius lectio laicis prohiberi ab Episcopis non debet.
At Sacra Scriptura officia omnium laicorum, velut Magistratus & subditorum, maritorum & uxorum, parentum & liberorum, &c. mnium rectissime exponit. Proverb. 1. v. 1. & sequentibus. & passim per totam Scripturam. Ergo, &c.
VIII. Cujus ignoratio est causa errorum & haeresium, ab ejus lectione laici non sunt arcendi: At sacrae Scripturae ignoratio est causa errorum & haeresium. Marc. 12. 2.
IX. Testamenti Dei, quod ab omnibus filiis ejus & haeredibus cognoscendum est, lectio laicis non est prohibenda: Posito enim in oculis cohaeredum omnium testamento Patris, non est tam facile falli & fallere
At Sacra Scriptura est Testamentum Dei, quod ab omnibus filiis ejus & haeredibus est cognoscendum.
X. Quicquid in varias linguas est conversum eo fine, ut quibus libet innotesceret, ejus certe lectio laicis non potest nec debet interdici
It Sacra Scriptura in varias linguas est conversa eo fine ut omnibus innotesceret: quod testatur Augustinus tertio tomo, libro secunlo de doctrina Christiana, capite quinto: Ex quo factum est, ut etiam Scriptura divina, qua tantis morbis humanarum voluntatum subvenitur, ab una lingua profecta quae opportune potuit per orbem terrarum. disseminari, per varias interpretum linguas longe lateque diffusa innotesceret gentibus ad salutem. Idem testatur Theodoretus de Graecarum. affectionum curatione, Sermone quinto, pagina octogesima primae editionis Commelinianae: Nos autem vobis Apostolicae Propheticaeque doctrinae inexhaustum robur manifeste ostendimus. Vniversa enim facies terrae, quantacunque Soli subjicitur, ejusmodi verborum plena jamest: Hebraici vero libri, non modo in Graecum idioma conversi sunt, sed in Romanam quoque linguam, EEgyptiam, Persicam, Indicam, Armeniamque & Scythicam, atque adeo Sauromaticam; semelque ut dicam, inlinguas omnes, quibus ad hanc diem nationes utuntur.
XI. Quicquid Patres orthodoxi jusserunt laicos legere, ab ejus profecto lectione ab Episcopis non sunt arcendi¬
Sacram Scripturam Patres orthodoxi jusserunt laicos legere, vellut Cyprianus epistolam secunda Donato qui Christianismum recens susceperat, sic scribit: Tu tantum, quem jam spiritualibus castris coelestis militia signavit, tene incorrupta, tene sobriam religiosis virtutibus disciplinam: sit tibi vel oratio asfidua vel lectio: nunc cum Deo leque re, nunc Deus tecum: ille te praeceptis suis instruat, ille disponat, quem ille divitem fecerit, nemo pauperem faciet. Penuria esse nulla jam poterit, cum semel pectus coelestis sagina saturaverit. Item Augustinus in enarratione Psalmi tricesimi tertii, auditores suos, qui certe maxima ex parte laici erant, ita hortatur: Legite scripturas: ideo voluit Deus ut scriberentur, ut nos consolaremur. Secundo tomo, epistolam primquae est ad Volusianum virum illustrem politicum & laicum, ita scribit: Hortor ut valeo, ut literarum vere certeque sanctarum studio te cuam non pigeant impendere. Et mox: Praecipue Apostolorum linguas exhortor ut legas, ex his enim ad cognoscendos Prophetas excitaberis, quorum testimoniis utuntur Apostoli. CHRISOSTOMUS in epistolam ad Colossenses, homilia nona: Audite obsecro seculares omnes. comparate vobis Biblia, animae pharmaca; si nihil aliud vultis, vel Novum Testamentum vobis comparate
XII. Quia qui legi a populo Scripturam prohibent, in eo paam & Dei cum populo & populi vicissim cum Deo colloquium tol lunt; & summatim, commercium societatemque Dei cum hominibus dirimunt; Nam Deus est qui in Scriptura nobis loquitur, qui vero Scripturam legit, Deum loquentem audit: subducunt Dei familiae & domesticis, vitae aeternae pabulum: occlusoque armamentario, nudos & inermes in certamen cum Satana extrudunt fideles, quorum gladius & clypeus adeoque tota panoplia est verbum Dei, ut Christcum Satana certantis exemplum, & Pauli ad arma haec comparanda, hortantis praeceptum docet: praeterea erepto Scripturae Sacrae praefidio non modo doctrina, verum etiam consolatione, patientia & speChristianos spoliant, cum quaecunque ante scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sint, ut per patientiam & consolationem Scripturarum spem habeamus. Rom. 15. 4. Denique in crassa atque exitiosa inscitiae ideles retinere conantur atque in perniciem sic eos adducunt, cum ignoratio Scripturae sit mater errorum & haeresium, cumque Scriptura sapientem reddat hominem ad salutem.
XIII. Quia sacram Scripturam etiam laici probatissimi post. Apostolorum tempora legerunt, veluti Constantinus Magnus: Theodosius Magnus: Theodosius juntor sua manu Novum Testamenturm Domini nostri Jesu Christi descripsit
In primis autem Sacra Scriptura est liber Regum & Principum adeoque Magistratuum omnium, quem illi assidue legere debent: ut sequentia argumenta praeter supra adducta ostendunt.
II. Scriptura Sacra aperit & monstrat fontes legum omnium quibus Respublica dextre & feliciter administratur. Nullae enim sunt inges justae tum in Jure Civili Caesareo, tum in statutis seu constiturionibus regnorum, Principatuum, rerumpublicarum denique omnium, quae non contineantur saltem in genere in Lege divina. Quae res conscientiam Regum & Principum gubernatorumque in rebuspublicis securam reddit, quod juste agant, justasque sententias dicant quum sciant se non discedere a norma justitiae quam Deus ipse praescripsit,
II. Scriptura Sacra ostendit originem potestatis quam obtinent, quod nimirum sit a Deo eique probetur: unde certi sunt bonam se conscientia Magistratu fungi¬
III. Omnium fidissima consilia Regibus, Principibus aliisque Magisti atibus suppeditat in rebus gravissimis. Nam si historici proham pro confiliatiis optimis & fidissimis Regum & Principum me¬ rito habentur: multo magis tales sunt & haberi debent Prophetae & Apostoli, qui per revelationem divinam immediatam consulunt qui- faciendum, quid fugiendum sit, proponentes cum MONITA divi na utilia ac salutaria de officio & actionibus Regum & Principum Magistratuumque aliorum: tum EXEMPLA vera atque illustria Regum & Principum, qui in Reipublicae administratione vel recte vel secus se gesserunt & pro factis suis vel praemia vel poenas reporta. unt, facti Theatrum vel gratiae vel irae divinae, ut essent monitores omnibus Regibus & Principibus, Magistratibusque aliis post ipsos futuris. Hoc est quod David rex magnus dicit, Psal. 119. 24. Testimonia tua oblectationes mea sunt, consiliarii mei. Sed hos & alios Sacrae Scripturae usus ad Reges & Principes pertinentes Serenissimus Britanniae Magnae Rex JACOBUS I. in δαρῳ φασιλικῳ, consecrato filio suo primogenito Illustrissimo Principi Valliae HENRIC ERIDERICOtam praeclare exposuit, ut mihi nihil amplius de illis addendum probe intelligam.
On this page
