Quaestio 4

CIrca quartum arguitur quod scire conuenit homini a natura. Primo sic. potentia naturalis naturaliter potest in suam opeationem: quia qualis est potentia talis de bet esse actus respondens ei: cum potentiae determinentur per actus. secundo de anima. Po tentia cognitiua in homine est potentia naturalis: cuius operatio est scire & in telligere. ergo &c.

⁋ Secundo sic. natura non deficit in necessariis. secundo de ge neratione. Scientia homini necessaria est ad regimen vitae & ad finem eius quid est beatitudo. secundum Philosophum. x. Ethi. ergo natura non deficit homini ad actum sciendi. Sed homo potest naturaliter id in quo natura non deficit ei. ergo &c.

⁋ Tertio sic, quanto virtus superior est & perfectior, tanto perfectius potest in suam operationem. vis cognitiua intellectiua perfectior est & superior quam sensitiua: sensitiua autem potest per se sine omni acquisitione naturaliter in suam operationem sentiendi. ergo multo fortius intellectiua in suam operationem sciendi & intelligendi. cum perfectius sit scire & intelligere statim sine inquisitione quam per inquisitionem.

⁋ Quarto sic. quanto aliquid est superius in natura, tanto paucioribus acquirit suam perfectionem. Secundum quod orbis primus bonitatem suam perfectam acquirit vnico motu simplici: quam orbes inferio res acquirunt pluribus motibus. secundum Philosophum. ii. de caelo & mundo. Cognitio intellectiua supior est sensitiua: & illa vno actu simplicis intuitionis perficitur in suo actu sentenidi. ergo & intellectiua multo fortius in suo actu sciendi & intelligendi. sed hoc non est nisi sciendo & intelligendo naturaliter sine inquisitione. ergo &c.

⁋ Quinto sic, puer gradatim & artificiose interrogatus tanquam peritissimus disciplinae, respondet ad omnia interrogata geometrae: vt dicit Augustinus auctoritate Platonis. xii. de triniitate. hoc autem non posset facere nisi naturaliter habendo illius artis peritiam. ergo &c.

⁋ Sexto sic. in animali perfectio ri perfectior debet esse natura: quia in persectione sibi naturalium consistit persectio rei naturalis. Sed homo est animal perfectius caeteris: quia habet quod habet omne aliud animal, & amplius: & omne animal aliud ex perfectione naturae suae habet scientiam naturalem necessariam sibi in regimine vitae, vt apes fornicae & araneae & caetera huiusmodi. ergo & homo ex perfectione suae naturae debet habere naturaliter scientiam sibi necessariam ad regimen vitae suae. talis est omnis scientia sibi debita ergo omnem huiusmodi scientiam debet habere a natura sine inqusitione.

⁋ Septimo sic. illud agit homo naturaliter quod agit solo ductu naturae. scire & intelligere agit homo solo ductu naturae. id est naturalis rationis: ergo homo naturaliter scit & intelligit.

⁋ Octauo sic. quid naturaliter transit per viam aliquam, naturaliter peruenit ad terminum viae. Via deducens ad sciendum syllogismus est. Maxime via syllogismi homo vadit naturaliter in omnibus suis operationibus. secundum quod probatur in perspectiua quod puer naturaliter habet artem syllogi zandi: eo quod demonstrato ei pomo pulchriori & minus pulchro intelligit naturaliter quod pulchrius inquantum huiusmodi melius est & magis eligendum & videns de duobus ponis quod alterum est pulchrius quasi concludendo accipit pulchrius & dimittit minus pulchrum. ergo homo naturaliter ve nit in actum sciendi hoc autem est scire a natura non ab inquisitione. ergo &c.

⁋ Oppositum arguitur primo sic. ad illud quod convenit homini a natura, non indigemus studio & tempore: quia natura non deliberat ad habendam scientiam: sed ad scire indigemus studio & tempore. secundum quod dicitur secundo Ethicorum de virtute intellectuali: quod plurimum ex doctrina habet generationem & augmen tum: ideoque experimento indiget & tempore: quo scilicet studio insistentes habitum acquirimus quo scimus & intelligimus, secundum quod dicit Philosophus. vii. Ethicorum. Primum discentes complectuntur quidem sermones: sciunt autem nequaquam. oportet enim connasci. id est velut naturam fieri habitum: & sic inte ligere secundum Commentatorem hoc autem tempore indiget. ergo &c.

⁋ Secundo sic. quod alicui specie con uenit a natura, aequaliter inuenitur in omnibus eius indiuiduis. vt in hominibus esse risibile. Sed sci re non inuenitur aequaliter in omnibus hominibus. ergo &c.

⁋ Difficultas contingens in hac quaestione circa scientiam qualiter coueniat hominibus, contingit in omnibus formis existentibus in subiecto, quarum actus quandoque nobis manifestatur & quandoque non: cuiusmodi sunt formae materiales & perfe ctiones materiae & formae omnes quae sunt habitus & perfectiones potentiarum animae: vt sunt scientiae & virtutes. In esse enim & fieri istarum formarum in materia & subiecto ab antiquo triplex solebat esse opinio. Prima opinio erat ponentium omnes huiusmodi formas aduenire proprio subiecto perfectibili, totaliter ab extrinseco vt ab alicuius substantiae separatae influentia: quam voca bant datorem formarum quantum ad habitus scientiarum & virtutum. Et isti erant bipertiti. Anti quiores vt Plaronici ponebant animas prius separatas quam corporibus vnitas: & ibi ex impressione idearum habere habitus scientiarum & virtutum, & secum illos deferre in vnione sua cum corpore: sed ex corporis vma bratione impediri ab vsu eorum: & ea tradere obliuioni quo ad vsum & actum sciendi in particulari, retinendo tamen habitus omnes sciendi in particulari: sed vsum & actum sciendi solum in vniuersali. secundum quod dicit Boethius in suo metro in persona animae dicentis. Cum mentem cernerem altam singula noui. Nunc membrorum condita nube sumam retinui: singula perdidi. Et tunc postmodum ponebant animam per vsum & exercitium eius in corpore amouere illud impedimentum. Sicut faciunt in recordatiuis positi volentes memorari eorum quorum erant obliti. Et per hunc modum posuit Plato in Mennone quod scire vel addiscere nihil aliud erat quam reminisci. secundum quod recitat Philosophus in principio poster. disputans in hoc contra Platonem. Sicut etiam facit Augustinus. xii. de triniitate. ca. vlti. vbi dicit sic. Plato ille philosophus nobilis persuadere conatus est vixisse animas homi num antequam corpora generarentur: & hinc esse quod ea quae discuntur reminiscantur potius cognita quam cognoscantur noua.

⁋ Posteriores autem multo vt Auicen. & Arabes, ponentes intellectum hominis non fuisse vnquam nisi corpori coniunctum & in corpore existentem, posuerunt ipsum ex participa tione influentiae intellectiuae separatae sibi de proximo in ordine naturae coniunctae recipere habitus scientiarum & virtutum: & quod impedimento huic receptioni non erat nisi quaedam obnubilatio in anima a corpore: & quod tale impedimentum oportebat amoueri studio & exercitio nostro. Vnde dicebant quod omnis actio nostra ad acquisitionem scientiarum & virtutum in nobis non est nisi praeparatio quaedam in susce ptibili ad formae susceptionem, & amotio contrarii impedientis eius impressionem: vt omnino praepara to susceptibili & amoto impedimento actio intelligentiae sit influere in animas nostras habitus scien tiales & morales. Et tam isti quam praecedentes coniter sentiebant circa formas naturales quod agens naturale non agit nisi praeparando materiam ad formae susceptionem: ad modum quo agricola parat agrum ad susceptionem seminis & procreationem fructus: & quod materia praeparata actio imprimendi scientiam & intellectum erat ideae secundum Platonem, intelligentiae secundum Auicen. & similiter quo ad impressionem virtutum in anima & forma rum naturalium in materia. Sicut si sigillum in caera mollificata suam imprimat figuram: quod facere non potuit priusquam fuisset mollificata. Alii vero vt Anaxags & Anaximander & sequaces eorum contrario modo praedictis ponebant: Dicendo quod omnes huiusmodi formae rebus essent inditae a natura: nec aliquo modo acciperent eas ab actu aliquo exteriori vel interiori: sed quod quandoque latitarent eo quod actus earum non possent exterius manifestari propter aliam materiae & subiecti indispositionem: & quod per agens exterius nihil fieret nisi amotio illius dispositionis impedientis: & tunc ilico formae intus latentes in suis actionibus se manifestarent ibi esse & prius fuisse quando latebant. sicut per limatio nem aufertur rubigo ab auro vt fulgeat: & se aurum manifestet. vel sicut per aliquod adminiculum sciens in habitu inducitur in recordationem vel considerationem actualem eius quod prius nouit. Et in hoc dicunt isti ad modum Platonicorum, quod addiscere nihil est aliud quam reminisci: & ita omnes istae opi niones negabant scientiam a nobis haberi per acquisitionem. Sed dicebant eam solum a natura es se inditam vel ab exteriori naturaliter impressam: sicut speculum vnum formam quam habet naturaliter imprimit in speculum sibi oppositum & praeparatum.

⁋ Vtraque dictarum opinionum in conueniens est multum: quia ponit omne agens inferius & exterius ad esse istarum formarum esse agens solummodo per accidens vt remouens prohibens: quid secundum Philosophum. viii. Physicae. non est nisi agens per accidens. Maxime autem derogat vtraque istarum opinionum ordini vniuersi in quo deus disposuit inferiora regi a supioribus per media. remouet enim causas proximas omnem actio nem per se attribuendo causis primis.

⁋ Circa positionem autem Platonis: quia non vsquequaque errabat vt dictum est supra, sciendum quod positio sua plures habebat articulos. Primus erat quod in luce idearum diuinarum homo videbat synceram veritatem: & quod non scientiam certam: sed opinionem solam posset acquirere per sensus. in quo verissime locutus est, vt visum est supra. Secundo posuit quod lucem idearum semper sibi habuit anima praesentem. quod similiter optime dixit. secundum enim quod dicit Augustinus secundo de libero arbitrio, illa veritas & sapientiae pulchritudo semper adest omnibus proxima est omnibus, sempiterna, in nullo loco est: nusquam deest: foris admonet: intus docet: nullus de illa iudicat: nullus sine ea recte iudicat. Tertio dixit quod deus praesens animam notitia perfecta veritatis de necessitate illuminat: & quod hoc non facit modo in nobis, hoc contingit quia illustrationem illam non potest anima recipere secundum statum praesentis vitae quem habet in corpore. propter quid posuit animas praecessisse corpora: & tunc illam perfectam illustrationem suscepisse & in corpus eam secum detulisse: sed nube corporis tectam obliuioni totam tradidisse: ita quod per depurationem quandam, vt dictum est supra, rememorata per species acceptas a sensibus ad lumen idearum se con uertit: & quasi reminiscendo in pristinam notitiam venit. & per hunc modum posuit discere esse re minisci. In hoc tertio articulo errauit: & per hoc in alia inconvenientia cecidit. lux enim diuina nulla ne cessitate sed sola voluntate vnumquemque secundum gradum sanitatis suae illustrat vnum plus alterum minus, quos dam perfecte quosdam nihil. In quibus est lux in tenebris lucens: & tenebrae eam non comprehenderunt. Propter quod dicit Augustinus i. solius Nouit ista pulchritudo quando se ostendat. illa enim etiam medici fungitur munere: meliusque intelligit qui sunt sani quam iidem ipsi qui sanantur, quantum enim in se est omnes aequaliter illustrat. Quod videns Plato, & cum hoc videns quod anima quantum est de se nisi esset corpore obumbrata per fecte nata est illustrari: bene vidit quod status iste quem modo habet in corpore, quodam modo est ei praeter naturalis. & ideo posuit animam alium statum hrbe praeter istum quem modo habet in corpore sibi magis naturalem. & somniauit statum innocentiae, vbi anima erat in corpore non subdito peccatis, quod non corrunpitur, nec aggrauat animam, & ideo non impedit a perfecta illustratione lucis diuinae: quam omnes in illo sta tu percepissent: & perfectam veritatem scibilium facillime percepissent. Sed tamen quia istum statum percipere non potuit, in alium sibi visum possibilem quantum erat ex natura animae incidit: & posuit animas ante corpora vixis se seperatas: & vnione corporum obumbratas. Reuera ex corporis coniunctione animae niae sunt obnubilatae non obnubilatione occultante aliquam notitiam latentem in eis vt posuit Plato: sed impediente receptionem illustrationis diuinae: & notitiae veritatis syncerae: quam ab initio impedit omnino: & per purgationem oculi mentis incipit quodam modo illucescere. Et ideo Hugo sententiarum suarum. p. x. libro. i. c. ii. loquens de anima pro vtroque statu in corpore distinguit triplicem oculum eius. d. Postquam tenebrae peccati in illam intra uerunt: oculus quidem contemplationis extinctus est, vt nihil videat: oculus vero rationis lippus es fectus est, vt dubie videat. Solus carnis oculus in sua claritate permansit. & loquitur de toto huma no genere quasi de vno homine. Reuera oculus contemplationis quo pura intelligentia videre debet synceram veritatem in luce aeterna, sicut vidit in statu innocentiae, modo caecus est: quia nisi purgetur aliquantulum in illa nihil videre omnino potest. Oculus autem rationis quo mens cuncta rationis deductione per sensus in statu innocentiae intellecta percepisset: nunc lippus factus est, vt ex sensibus nullam certam notitiam accipiat, vt dictum est supra. & dicit Augustinus it sol. Dum in hoc corpore est anima etiam si plenissime videat hoc est intelligat, tamen quia corporis sensus vtuntur ope re proprio, si nihil quidem valeant ad fallendum, tamen nonnihil valent ad ambigendum. Non ergo vera sententia erat dictorum virorum quod scientia inest homini a natura siue ab extra proueniendo siue interius latendo. Et concordant omnes huiusmodi sententiae quod scientia homini non acquiritur ni si per accidens: & quod secundum primam & tertiam sententiam, aut nihil contingat addiscere hominem neque per se neque ab alio: aut quod scire sit reminisci: cuius contrarium in sequentibus quaestionibus decla rabitur & demonstrabitur.

⁋ Ideo est opinio media Aristoraus & peripateticorum, quae ponit omnes formas huiusmodi esse suum in materia & subiecto habere partim ab intra a natura, & partim ab extrinseca actione. Partim ab intra ponebat Aristelus omnes huiusmodi formas praeexistere in subiecto scilicet in potentia: & par tim ab extra. scilicet per agens subiectum transmutans: vt forma quae in ipso prius erat in potentia fiat in actu: non quod id quod prius fuit in actum & latebat, oporteat quod sit in actu, vt dixit vltimorum opi nio: & quod non sola impressione agentis in eo fiat: ac si caera siguraretur ad praesentiam sigilli: sed quod fiat in eo immissione virtutis producentis ab intra in actu quod prius fuit in eo in potentia: ac si caera figuraretur ad praesentiam actiui alicuius quod caerae virtutem suam immittit, qua in figurationem transit ab intra. Sicut etiam figurantur membra animalium in generatione eorum naturali. Non autem vt per agens extra in disposita materia imprimatur forma ac si caerae molli apponatur sigillum: per quem modum praedicti ponebant formas ab extra. Ponebat igitur Aristelrnus quod forma quaelibet de potentia in actum deducitur per agens extrinsecum proximum, non solum per agens extrinsecum primum. Et quod huiusmodi potentia sit quaedam habilitas in subiecto & naturalis inclinatio imperfecta tamen ad perfectionem illam quam nata est habere res potentia illa deducta in actum per agens: secundum quod in rebus naturalibus generans calidum non ponit calidum in materia, vt dicit prima opinio: neque detegit oc cultum vt dicit secunda opinio: sed vere generat faciendo vt illud quod prius erat in potentia calidum idem non aliud fiat postmodum in actu calidum: secundum quod dicit Philosophus. viii. Metaphysicae. Illud quod est in potentia sit in actu ab agente in omnibus in quibus est generatio. Non enim est aliud causatum, sed erit illud quod est in potentia in actu, vt dicit Commentator. Et causa vnitatis est: quia transmutatur illud quod est in poten tia donec in actu fiat sub agente scilicet sub extrahente ipsum ex potentia in actum. Est igitur hoc aliquid vnum quod prius est in potentia & post transfertur de potentia in actum. & translatio non largitur ei multitudinem: sed perfectionem in esse. Similiter omnino contingit in generatione habitus moralis & scientialis. agens enim extra nec ipsum in subiecto ponit, vt dicit prima opinio: nec ipsum detegit, vt dicit secunda opinio. Sed ipsum quod est in potentia tale, puta temperatum vel sciens, facit esse actu tale: secundum quod virtutes intellectuales ad generationem suam & augmentum studio indigent & experientia: morales vero exercitio, vt determinat Phlilosophus. ii. Ethico. vbi ex de terminatione idem concludit dicens. Neque igitur natura neque praeter naturam insunt virtutes. Sed inatis quidem nobis suscipere eas, perfectis autem per assuetudinem & hoc in moralibus, & per studium in intellectualibus. vbi dicit Commentator. Hic nunc naturam esse dicit cuius perfectio ex natura adae nit. Non sic autem insunt nobis virtutes natura nec praeter naturam: quia aptis natis nobis eas suscipre adueniunt nobis nostra actione, qua indigent ad perfectionem. Quomodo autem hoc fiat, videbitur in quaestio ne proxima fequenti. Et est hic aduertendum ad cognoscendum perfectum modum generationis perfectae scientiae in nobis: & cognitionem syncerae veritatis, quod non sufficit conceptus mentis informa tus a specie & exemplari accepto a re. Sed requiritur species & exemplar aeternum: quod erat cau sa rei: & quod etiam non agit ad generandum notitiam & scientiam veritatis in nobis secundum communem cursum acquirendi scientiam & notitiam veritatis in nobis, exemplar aeternum nisi mediante exem plari temporali: sicut dictum est in quaestione praecedenti. Ex quo patet vt dictum est ibi, quod modus Aristotelis si non sensit id quid dixit Plato, erat diminutus: quia nimium attribuebat, immo totum cau sis particularibus non attribuendo causae vniuersali nisi mediatam actionem: & vniuersalem impres sionem quam determinant agentia particularia. Patet etiam quod modus Platonis si non sensit quod Aristoteles similitet erat diminutus quia nimis parum attribuebat causis particularibus nihil eis attribuendo in pri cipali actione generationis verbi scientialis & informationis veritatis: sed solum eis attribuendo actionem in disponendo per modum amotionis eius quod prohibet: non per modum agentis quod pro mouet: & quod totum id agit vniuersale agens. Et sicut haec & talia isti duo viri dixerunt in generatione habitus scientialis & veritatis: sic & in generatione habituum omnium virtutum & formarum naturalium. Dictum ergo vtriusque & Aristorus & Platonis coniungendum est in omnibus & istis generationibus istarum formarum: & sic erit ex vtrisque eliquata vna verissimae philosophiae disciplina, vt dicit Au gustinus in fine de Academica vt dicamus quod omnes & formae scientiales & morales ab intra sunt quantum ad potentiam susceptibilis & etiam ab extra non solum quantum ad impressionem agentis particularis secundum modum Aristeonus sed etiam quantum ad impressionem agentis vniversalis secundum modum Platonis. lta quod sicut perfectum verbum veritatis imprimere non possit res extra in animam per suam speciem sine impressione ab exemplari veritatis aeternae, vt dictum est supra: Sic nec perfectum habitum cuiuslibet veritatis: nec perfectam formam naturalem alicuius speciei possit agere ex materia illud quod imprimit ei agens particulare creatum quodcumque, nisi per seipsum immediate imprimat agens vniuersale & exemplar aeternum vt ipsum sic agat, & tanquam agens vniuersale imprimendo in omni quod fit, mediantibus agen tibus particularibus: quibus nihil effici potest nisi quod imperfectum est in natura rei: & etiam tanquam agens particulare immediate imprimendo in natura rei productae quod perfectum est: & complementum eius: vt ldea asi ni quae deus est: sit causa generationis asini non solum ad quam natura particularis in agendo aspi cit vt Aristeolus imposuit Platoni: sed causa quae agendo imprimit: & similiter est causa generationis notitiae veritatis & scientiae de asino vt sit in omnibus quae siunt a nobis & a natura deus & mediate agen tibus aliis operetur quod imperfectum est: & immediate quod perfectum est, vt per hunc modum sine deo nul la natura subsistat, nulla doctrina instruat, nullus vsus expediat, vt dicit Augustinus. iiii. de ciui. dei. & sic res quas primo condidit administrare non cessat, vt secundum hoc verificetur quod dixit filius in Euang. Pater meus vsque modo operatur & ego operor.

⁋ Positiones omnium aliorum circa hanc materiam falsae erant omnino. Non enim aliquod agens potest imprimere perfectam scientiam rei nisi habeat in se perfectam veritatem eius & per illam agat. vnde quia lapis non agit verbum veritatis suae in intellectu per seipsum, sed per speciem suam quae non est veritas sua quam agit in intellectu: Ideo non potest formare verbum perfectae veritatis de se in mente, vt dictum est supra. Similiter quia asinus non agit per suam formam im mediate, sed per suam virtutem immissam in materia, ideo non potest formare perfectam veritatem formae suae in materia: nihil enim agit perfectam veritatem sibi similem in alio nisi quod agit immediate per id quod est ipsa sua veritas sicut sigillum per ipsam suam formam immediate imprimit ceram: & vera sigura qua ipsum informat, informat eam. vnde cum intelligentiae creatae non habent in se rerum verita tes: sed solum eas habet in se prima intelligentia quae est deus: sed illae solum habent in se rerum similitudines. Ideo nulla illarum veritate perfecta potest informare immediate neque mentem neque ma teriam aliqua forma perfecta. In hoc ergo errabat Auicen. & eius similes. Errabant autem & ponentes formas latere in actu: tunc enim contraria essent simul in eodem actu in materia: quod est impossibile & tunc non contingeret aliquid addiscere: sed in rei veritate scire esset reminisci apud intellectum & essent habitus naturaliter in anima: quod non est verum, vt infra videbitur. Hoc autem dico de ha bitibus acquirendis modo humano praeseruando ad praesens ab habitibus infusis.

⁋ Breuiter ergo dico ad quaestionem quod scire in potentia nobis contingit a natura. In actu autem & perfectione a studio nro & acquisitione. & quom hoc: patet ex praedictis. & etiam patebit ex quaestio nibus sequentibus. Quia ergo perfecte non contingit nobis scire nisi acquisitione: hoc bene concludunt duo vltima argumenta. Sed quia priora argumenta nituntur concludere quod perfecte contingit nobis scire a natura: Respondendum est ad singula per ordinem.

⁋ Quia ergo dicitur primo quod potentia cognitiua est potentia naturalis, ergo na turaliter potest in suam operationem: Dicendum quod potentia naturalis dupliciter dicitur, secundum duos modos naturae: quos ponit Boethius de duabus nat. Vno modo proprie vis insita rebus prim cipium mouens per se non per accidens. hoc modo potentia valet ad vnum tantum: vt ignis calefacit. & sic potentia cognitiua non est potentia naturalis. Alio modo dicitur potentia naturalis quaecunquod qualitas principium agendi informans aliud. Sicut quaecumque rei specifica differentia etiam dicitur na tura & vniuersaliter quicquid est de rei substantia. hoc modo potentia cognitiua naturalis est, maxime autem respectu sui subiecti. subiecti enim sui potentia naturalis est: quia naturaliter animae indita & non ab extrinseco acquisita. respectu vero sui actus maxime illius qui est scire ea quae post prin cipia, non est proprie potentia naturalis: sed rationalis: quia scire conclusiones non contingit homini nisi via rationalis inquisitionis & inuestigationis, quae valet ad opposita: quia in ea potest erra re & dirigere. Vnde Philosophus in secundo physicae. diuidit principium operatiuum quod est ratio, con tra principium operatiuum quod est natura: eo quod rationalis potestas valet ad opposita: natura vero ad vnum tantum.

⁋ Ad secundum quod natura non deficit in necessariis: dicendum quod natura non dicitur deficere in necessariis quando dat illa per quae omnia necessaria possunt acquiri: licet ipsa immediate non confert. Sicut non deficit homini in necessariis non dando ei armaturam naturalem & vestitum: sicut aliis animalibus dedit ista: cum dedit homini rationem & manus per quae ista sibi potest acquirere: quae non dedit brutis: & ideo eis illa dedit ne eis in necessariis deficiat: quia sibi ea acquirere non possunt. Distinguendum tamen quod quaedam sunt necessaria ad esse, quaedam ad bene esse. In necessariis primo mo do nunquam natura deficit alicui speciei quin omnia sibi necessaria immediate confert ei. In necessariis autem secundo modo similiter non deficit ei: quia illi quae illa sibi acquirere non potest, dat imme diate ea per quae illa sibi acquirere potest. Vnde natura dicitur illa dare: quia licet non dat illa immediate, dat tamen illa per quae acquirere potest ea: & si aliquid pertinet ad perfectionem creaturae quod non potest natura ipsa de se dare immediate vel mediate, illud immediate operatur in ipsa auctor naturae.

⁋ Ad tertium: quod intellectiua virtus perfectior est sensitiua: quae naturaliter potest in suam operatio nem: Dicendum quod perfectio virtutis consistit in duobus: & in operatione, quia habet operationem perfectiorem circa obiectum superius & perfectius in natura: & in modo operandi: quia citius actum perfectum suae operationis acquirit. Primo modo intellectiua potentia simpliciter perfectior est sensitiua: quia intelligere est actio perfectior quam sentire: quia circa obiectum perfectius. vnde intellectus operatione sua habet iudicare de operatione sensus, non econuerso. sicut dicit Augustinus ii. de lib. arbitrio. De secundo modo perfectionis loquendo intelligendum est quod potentia intellectiua & est ratio, & est intellectus. Inquantum est intellectus operatur vt natura circa propria obiecta, intelligendo scilicet prima principia tam in speculatiuis quam in actiuis simplici intuitu statim cum ei offertur obiectum sine om ni discursu & inuestigatione. Sicut visus sentit visibile sibi obiectum in lumine. Et est in hoc adhuc intellectiua potentia perfectior sensitiua: quia perfectius intelligit intellectus prima principia in sua veritate quam sensus visus colorum qualitates: quia & apprehendit & de apprehenso iudicat. sensus autem non iudicat de apprehenso: sed apprehendit tantum. Nec tamen illam notitiam habet intellectus omnino naturaliter & ab intra: sed contingit ei ex obiecto quod accipit ab extra: & cum hoc ex exemplari aeterno. Sed perfectam debet habere veritatis notitiam: vt dictum est supra. Et quo ad hoc etiam illa no titia quodam modo est naturalis: & quodam modo est acquisita. solum tamen in potentia inest naturaliter inquantum non est in actu, nisi per hoc quod est acquisita. Vnde & notitia sensus non est pure naturalis: sed quodam modo acquisita per sensibilia: esset autem cognitio intellectus pure naturalis si nullo modo indigeret acquiri ab extra. Et de hoc modo sciendi a natura sine omni acquisitione necessaria ad sciendum proposita est quaestio: an scire contingit homini a natura, an ab acquisitione aliqua & alicuius super id quoid habet homo a natura: quo dispositus est ad sciendum. Inquantum vero intellectiua potentia operatur vt est ratio ipsa, non operatur nisi inquirendo & inuestigando illa quae sunt post principia ductu rationis. & haec est sua opeatio prima: quam statim facit cognitis principiis per intel lectum. Sed ad operationem secundam quae est scire ex inuestigatione, non statim peruenit: & quo ad hoc imperfectior est operatio intellectiuae quam sensitiuae, & ipsa potentia intellectiua quam sensitiua: quae tamen simpliciter est perfectior: quia perfectior est eius operatio in re ex obiecto perfectiori: licet non in modobperandi. Est enim illa perfectio quae consistit in modo operandi secundum quid respectu illius quae est respectu obiecti: & con tingit animae rationali illa imperfectio ex natura & ordine rerum. Sic enim est gradus & ordo in rebus secundum Philosophum. ii. cae. & mun. vt illud quod est perfectumomni modo perfectionis per se perfectionem habet: & non consequitur eam per aliam operationem. caetera vero ab ipso perfectionem suam consequuntur sua operatione qua in il lum feruntur. Sed res ei propinqua in natura vt angelicae substantiae recipiunt eam vna operatione sim plici: & ideo sine omni discursu statim concipiunt in principiis omnia sua principiata. Homo autem remotior a primo perfecto in ordine rerum intellectualium: quia natus est consequi bonum perfectum operatione perfecta intelligendi, quod & angelus superior eo in natura: necessario illud ad quod an gelus potest peruenire vna operatione simplici, homo eget vt perueniat ad illud opere multiplici Res vero posteriores quia non consequitur bonum perfectum neque habent operationem perfectam, ope ratione simplici bonum suum consequuntur vt sensibilia. Patet ergo quod actio sensus in operatione sua quod est naturaliter & fine discursu magis est propter imperfectionem quam perfectionem: & discursus intellectus rationalis in sua operatione magis arguit persectionem quam imperfectionem. verbi gratia, in sanitate. corpus enim illud perfectius est in sanitate quod sanitatem perfectam acquirit: licet operationibus multis: quam illud quod non potest acquirere nisi sanitatem imperfectam: licet operatione vnica. Illud tamen est perfectius quid sanitatem perfectam acquirit vna operatione quam quod pluribus: & illud perfectissimum quod eam habet naturaliter nec eget vlla operatione qua eam sibi acquirat, vt dicit Philosophous. ii. cae. & mundo.

⁋ Ad quartum quod intellectiua potentia est superior natura sensitiua: ergo paucioribus indiget in sua operatione: Dicendum secundum iam dicta: quod quando superius & inferius in natura suis operationibus eandem perfectionem consequuntur tunc superius pauperibus indiget. Sicut angelus paucioribus indiget ad actum sciendi quam homo: & orbis superiori vnico motu consequitur bonum per fectum quod consequuntur orbes inferiores pluribus, quando autem superius consequitur bonum perfectius quam inferius, sicut contingit in proposito: tunc non est inconueniens quod superius indiget pluribus in sua operatione quam inferius, vt dictum est exemplo sanitatis. Sicut etiam patet de elementis quae non habent nisi singulos motus: cum orbes superiores habeant plures: quia perfectius bonum sibi acquirunt illis pluribus quam elementa sibi acquirant singulis. secundum Philosophum. ii. cae. & mundo.

⁋ Ad quintum quod puer respondet ad interrogata: Dicendum quod non sic respondet propter aliquam scientiam quam prius anima eius habuit: & quae in ipso secundum habitum latet. vt per interrogata commoueatur vt exeat in actum sicut opinatus est Plato: sed quia ex notitia primorum principiorum incomplexorum quam sibi prius acquisiuit per sensus cognoscendo terminos, statim hoc est modico discursu patent ei quaecumque proponuntur sub interrogatione per immediata, & hoc maxime quando est homo ingenio perspicax & assistit diuina illustratio ad perceptionem veritatis syncerae cui Augustinus attribuit quod sic puer respondet primo libr.o Retra. Sicut enim patent intellectum. scilicet. statim sine omni discursu prima principia ex prima notitia terminorum, ita patere possunt ex principiis proximis proximae conclusiones ita quod quaestionibus singulis propositis ordinatim & gradatim & per immediata semper sine omni discursu ex praecedentibus patet intellectui veritas sequentium. vnde Augustinus xii. de trinitate. Credendum est mentis intellectualis ita conditam esse naturam, vt dictum est supra. Vnde quia scientiae geometricae tra duntur per immediata, ad interrogata geometrae puer bene respondit. Si tamen interrogatus fuisset per mediata non sic respondisset: quia veritas mediatorum non patet statim in primis nisi media explicentur. Si etiam interrogatus fuisset de rebus aliis: non sic per immediationem ad prima principia connexis nequaquam diserte respondisset. Vnde Augustinus ibidem. xii. de trinitate. arguens contra Platonem loquens de puero dicit. Non ipse sine magistro alba & nigra discerneret: quia ista iam nouerat an quam in rerum natura crearetur: Denique cur de solis rebus intelligibilibus id fieripotest vt bene inter rogatus quisque respondeat quod ad quamque pertinet disciplinam etiam si eius ignarus est: cur hoc sacere de rebus sensibilibus nemo potest nisi quis ista viderit in corpore constitutus: aut eis qui nouerint indi cantibus crediderit sine literis cuiusque sine verbis: In hac opinione cum Platone suerat aliquando Augustinus in fi. ii. sol. & recitat in prima retra. vbi illud retractat d. In quodam loco dixi quod disciplinis liberalibus eru diti sine dubio illas in se obliuione obrutas eruunt discendo & quodammodo refodiunt: sed illud quoque improbo.

⁋ Ad sextum quod homo est natura perfectior brutis: ergo potius quam illa debet habere scientiam sibi naturalem: Dicendum quod reuera natura in homine perfectior est quam in brutis: & max me ratione intellectus quo ea excellit: & est de perfectione eius quod nullam habet scientiam naturalem: & de brutorum imperfectione quod habent naturales industrias, quia enim natura est determinata ad vnum & industria brutorum est naturalis: ideo solum habet vno & eodem modo operari in omnibus in quid bus est: vt omnis hirundo eodem modo facit nidum & aranea telam & apis sauum. Quia vero potest ad diuersa & opposita, ideo diuersimode potest homo per rationem opeari idem vt domum vel vestem & huiusmodi. & homo quia rationem habet diuersimode potest sibi de necessariis prouidere & omnia sibi necessa ria operari: non autem bestiae: quia rationem non habent: sed solum vno modo secundum quod habent a natura operari ad vnum determinatum solum. Egent autem ipsae bestiae notitia aliquorum necessariorum ad regimen suae vitae: sine quorum notitia non posset sibi naturaliter prouideri: & ideo natura industrias dedit eis naturales illa cognoscendi & operandi circa eadem: vt hirundini ex qua ma teria & quomodo debeat nidificare: & fornicae qualia grana & quomodo debeat ea sibi thesaurizare: & caeteris huiusmodi consimilia. Hon autem quia per rationem diuersimode sibi potest necessaria prouidere, ideo na turalem notitiam nullam sibi natura impressit, vt per rationem diuersimode operari possit quod per naturalem industriam solum vno modo operaretur: quod est multo nobilius. Si enim homo naturali indu stria solum haberet artem aedificandi: solum vno modo omnis homo domum aedificaret: Sicut vno mo do omnis hirundo nidificat. Nunc autem quia ratione sibi artem acquirit ad domificandum, ex illa acqui sita per rationem pluribus modis potest domus diuersas sibi aedificare: quod multo nobilius est & per fectius. & ideo dicit Philosophous. iii. de anima, quod anima est sicut manus. Manus enim est organum organorum & intellectus est species specierum, quia vt dicit ibi Commentator: anima recipit multas formas vt ma nus omnia instrumenta. Vnde sicut nullum instrumentum artis homo habet naturale: quia habet manus quibus potest facere omnia instrumenta & vti eis: ita nullam artem habet naturalem: quia habet rationem qua omnes artes potest sibi acquirere. Et per hunc etiam modum dicit Philosophus quod anima debet esse immixta & nulli habere aliquid commune nec proprium quatenus omnia intelligat.

⁋ Ad eptimum quod homo scit solo ductu naturalis rationis: ergo scit naturaliter: dicendum secundum quod dictum est, quod ratio in homine & est ratio & est natura. Si ergo sciret ductu rationis natura lis vt est natura tunc reuera naturaliter sciret: Sicut naturaliter scit prima principia intelligendo ea simplici conceptu: non ratiocinando: quae tamen non scit naturaliter nisi in potentia, vt dictum est: & amplius infra dicetur. Sed vt actualiter ea sciat & intelligat requiritur aliquid acquisitum quo ea intelligat, vt saltem species intelligibilium. Nunc ergo quia homo scit ductu rationis naturalis vt est ratio discurrendo & ratiocinando, hoc non est scire naturaliter sed rationaliter non per scientiam innatam sed per acquisitam.

⁋ Ad octauum quod homo naturaliter discit via syllogistica: ergo peruenit ad scientiam per eam: Dicendum secundum Philosophum. ii. Ethicorum quod sicut contingit quod grammaticum grammatice facere & non grammatice, similiter & syllogisticum quod contingit facere syllogistice & non syllogistice. Syllogistice facit homo aliquid quando attendendo ordinem medii ad extrema operatur procedendo ad intentum: quid solum potest facere habens artem acquisitam vel per alterius instructionem vel per propriae industriae inuestigationem. Non syllogistice facit homo aliquid quando non attendendo ordinem medii ad extrema operatur procedendo ad intentum via qua procederet attendens ad ordinem medii: quod potest facere homo na turali industria ex primis principiis scientiarum naturaliter cognitis cognoscendo terminos: qui etiam sunt prima principia syllogismorum. secundum Philosophum. iiii. metaphysicae. & hoc possunt homines plus vel minus secundum quod perspicacioris vel obtusioris sunt igenii. Hic dicitur de Hippocrate medico propter excellentiam sui ingenii quod naturaliter sciuit logicam. Secundum hunc modum per viam syllogismi processit ars illius pueri non tamen syllogistice. Ipse enim ex sensu cognoscens terminos in primis eligibilibus naturali industria percepit quia omne pulchrius & delectabilius inquantum huiusmodi magis esset eligendum: quod est maior in syllogismo. Minorem indicauit ei sensus de duobus pomis quod esset pulchrius. ex quibus cognitis sine artis perscrutatione quasi concludendo syllogismo practico pulchrius accepit. in tali enim syl logismo maiorem vniuersalem determinat ratio: minorem vero particularem sensus & phantasia: conclusionem vero facit voluntas, quandocumque enim ambae opiniones conveniunt in re aliqua vniuersalis ex parte rationis & particularis ex parte sensus, oportet quod actio concludens statim sequatur. vt si fuerit apud animam opinio rationis vniversalis quia expedit omne dulce gustare: & sensus dicat quod hoc est dulce: sta tim gustabit illud dummodo non sit aliquod impediens. secundum quod dicit Philosophus. vii. Ethicorum Haec quidem vniversalis opinio: altera autem de singularibus est quorum sensus proprius. cum autem vna sit ex ipsis necessarium conclusum &c. vt ibi dicit. Et secundum hunc modum omnes homines ratione vtentes non solum liberam voluntatis electionem sequentes syllogismo licet non syllogistice procedunt in omnibus actionibus suis. Sicut probatur per dictum exemplum de puero in perspectiua. Nec solum homo industria naturali ex primis principiis syllogismi si ne arte sic potest facere quae sunt artis quin per haec possit quodammodo & brutum. secundum quod recitat Ambrosius di cens in Hexa. Exortem rationis canem nemo esse dubitat: tamen si sensus eius vigorem consideres censes eum sen tiendi sagacitate vim rationis assiscere. Deide quod pauci quid in addiscendo vitae longitudinem contriuerunt, vix potuerunt cognoscere vt syllogismorum connexiones contexerent, naturali hoc canis eruditione comprehendere facile poterit aestimari. Nam vbi vestigium leporis ceruive reperit, atque ad diuerticulum semitae venerit & quoddam viarum conpitum quod partes in plurimas scinditur: obiens singula semitarum exordia tacitus secum ipse partractat: & velut syllogistica voce sagacitatem colligendi odoris emittit. Aut in hanc partem inquit de flexit aut in illam: aut certe in hunc se anfractum contulit. Sed nec istam nec illam ingressus est viam: superest igitur vt in istam partem sine dubitatione contulerit: & statim in illum anfractum leporem persequitur. Et quod canis iste in hoc obseruat artis syllogisticae regulam statim Amb. exponit. de Nonne totos dies conterunt philosophi propositiones sibi diuidentes: & ex tribus cum vnam earum veram esse necesse sit, duas earum in principio interficiunt tanquam mendacio conuenientes: & sic in ea quae relicta est vim veritatis esse definiunt: Canis ergo facit quod artis syllogisticae est, omnino sine arte & sine principiis artis ab ipso perceptis: puer autem praedictusimiliter sine arte ex primis tamen principiis artis ab ipso perceptis. Et sic velt ter quaecumque agentia per cognitionem & secundum cognitionem quancumque tam sensitiuam quam intellectiuam, secundum regulas artis syllogisticae faciunt quaecumque faciunt vel artificiose vt noscentes artem illam, vel non artificiose vt non noscentes artem illam: qui etsi in faciendo regulam artis non habent in se vt puer neque etiam aliquid artis percipiunt vt bruta: tamen non nisi per artem regulantur existentem in luce aeterna: quae omnium agentium per cognitionem actiones dirigit vel ipsis agentibus impressionem artis percipientibus vel non percipientibus. secundum quod dicit Augustinus de vera reliolo vbi cum ostendit sic esse in rationem habentibus, ostendit & sic esse in aliis d. Hoc & caeteris animantibus quae ratione carentia sensu tamen non carent animaduerti potest nuiium enim horum est quod non in sono vel in caetero motu atque operatione membrorum numerosum aliquid & in suo genere moderatum gerat: non aliqua scientia, sed tamen intimis naturae terminis ab illa incommuta bili numerorum lege moderatis.