Quaestio 2

CIrca secundum arguitur, quod in deo sit duplex veritas, personalis & essentialis. Primo sic. Quoniam vt habitum est, veritas & entitas vniformiter sese consequuntur. sed in deo vt videtur, duplex distinguitur esse, essentiale scilicet & personale, primum substantiae, secundum relationis, secundum quod ista duo praedicamenta entis est ponere in deo, secundum superius determinata: vt sicut in creaturis sit duplex, esse substantiae scilicet & accedentis, sic & in deo. ergo &c.

⁋ Secundo sic. Id quod in procedente est ab alio, & importat relationem & respectum ad illum: vt originati ad originantem, principiati ad principiantemdicitur personaliter: quemadmodum verbum, similitudo, imago, character, & huiusmodi. veritas in filio est huiusmodi. Sicut enim in creaturis dicitur esse veritas in eo quod in eis est conformitas ad aliud: vt ad exemplar artis diuinae a quo procedunt in esse: vt patebit loquendo de veritate creaturae: sic veritas esse in filio dicitur, eo quod est in eo conformitas perfecta ad principium a quo est. dicente Au gusti. de vera relig. Quod illius vnius a quo principio vnum est quicquid aliquo modo vnum est, ita simile est, vt hoc omnino impleat, ac sit idipsum, hoc est veritas, & verbum in principio quae illud ostendit sicut est. Vnde & verbum eius rectissime dicitur: caetera illius vnius sini lia dici possunt, inquantum sunt. intantum enim & vera sunt. haec autem ipsa eius similitudo, & ide veritas. & sequitur. Quae summa similitudo principium & veritas est. ergo in deo est veritas pers nalis. & patet ex praecedenti quaestione quod in eo est veritas essentialis. ergo &c.

⁋ Tertio sic, quod con uenit personae filii, eo quod est verbum & similitudo patris, id personale est: quia convenit ei ratione dislin ctionis suae a patre. veritas in filio est huiusmodi. dicente Augustinus de vera relitg. vt iam dictum est. ergo &c.

⁋ Quarto sic. Eo veritas perfectissime dicitur veritas, quo habet esse in intellectu vt in co gnoscente, vt infra patebit. Sic autem habet rationem verbi, & conceptus mentis, & ita importat emi nationem. Sed tale personaliter dicitur: quia non est verbum in diuinis nisi personale. ergo &c.

⁋ Quinto sic. Id quo vna persona distinguitur ab altera, & illi soli convenit ita quod non alii, non nisi personale est. ta le quidem est veritas personae diuinae inquantum persona est. Quaelibet enim personalis proprietas, quae in eo quod ens, & aliquid, est personae constitutiua, veritas quaedam est, qua veram personam constituit, quae non nisi personalis est, quia non est commune tribus, sicut nec ipsa proprietas. ergo &c.

⁋ Item bene dicitur de personis diuinis, quod sunt tres res & tres entes. sed omnem rationem rei & enti consequitur veritas. ergo &c.

⁋ Item in deo sunt plura quae differunt ratione intelligendi tam essentialia quam personalia, & ratio intelligendi veritas est. ergo &c.

⁋ In contrarium est illud quod dici Augustius viii. de trinitate. c. ii. In essentia veritatis hoc est verum esse quod esse. quod autem tale est, essential est, non personale: quia ad se dicitur secundum eundem. v. de trinitate. ergo &c.

⁋ Dicendum ad hoc secundum quod alias declaratum fuit in quaestionibus de quolibe quod aliquid distinguitur penes essentiale & personale, hoc non contingit nisi quia alia & alia ratione convenit personae & essentiae, quod enim secundum eandem rationem personae convenit & essentiae, non nisic sentiale est, quemadmodum ibi declaratum fuit de bonitate, quod in diuinis non est nisi essentialis & de vnitate quod est essentialis & personalis. Nunc autem ita est secundum iam determinata, quod prfecta ratio veritatis rei cuiuscumque siue creatae siue increatae est, quod ipsa sit hoc quod natura sua requi rit, continendo scilicet in se quicquid ad naturam & essentiam suam concurrit. & hoc subratio ne huiusmodi, qua est declaratiua sui apud intellectum. Perfecta ergo ratio veritatis quae convenit personae ratione deitatis vt deitas est, nihil est nisi ratio veritatis essentialis: quae vnica est sicut & deitas. Sed sciendum est ad intellectum huius, quod cum (vt patet ex dictis in praecedenti quaestio ne) duplex est esse veritatis, vnum in re ipsa: vt scilicet ipsa, intelligibile quoddam est, in habendo s in se id quod natura sua requirit, & hoc inquantum ipsa est declaratiua suiipsius apud intellectum: quod quid est enim, proprium est obiectum intellectus, secundum philosophum in tertio de ani ma: Aliud vero est esse veritatis in ipso intellectu: vt scilicet res ipsa iam est intellecta, velipso concepta: secundum primum modum patet quod non est in deo nisi veritas essentialis: quia quia quid est in diuinis intelligibile vt res aliqua & natura, deitas essentialis est, praeter quam non est in telligibilitas aliqua, neque in persona, neque in personali proprietate: vt iam patebit. Et secundum huncmo dum se habet veritas in creatore ad modum veritatis quae est perfecta rei entitas in creaturis. I nes secundum modum est difficultas quaestionis. Vbi intelligendum quod veritas diuinae natu vel essentiae: vt iam intellecta est, & considerata secundum esse veritatis eius in intellectu: duplic ter potest considerari. Vno modo vt est intellecta actu simplici & essentiali intelligendi abso conceptu verbi. Alio modo vt est intellecta actu dicendi, actui scilicet intelligendi couiuncta: it productiua est & conceptiua verbi. Primo modo intelligere essentiale in deo est vnum & idem commu ne tribus personis, & sunt vnum & idem intelligens & intellectum, differens sola ratione absua alicuius verbi communis conceptu. Et est intellectus in deo consimilis quodammodo ei, qui est simplicium in telligentia in creaturis. Et patet quod veritas huiusmodi non est nisi vna, & etiam non est nisi ve rum esse rei: quia secundum essentiam habet esse in intelligente. Sed in creaturis est diminutum esse, quando non habent esse in intelligente nisi per suam speciem, quae non est veritas sed imago rei. Penes secundum modum esse veritatis in intellectu, quo scilicet verbum in mente paterna conceptus qui dam est, videtur quod aliqua sit veritas personalis, sicut personale est imago & character, aut verbum: vt de claratum est opponendo. Quod autem vno modo est essentiale, & alio modo personale, dicitur quodam modus plurificari in diuinis. secundum quod dicitur in deo duplex vnitas, essentialis scilicet & personalis: vt expositum est in quaestionibus de quolibet. Sic forte alicui videretur dicendum quod in deo duplex sit veritas, essentialis ratione deitatis vt deitas est, quae convenit tribus personis coniter: & personalis ad minus ratione notitiae siue verbi concepti in persona filii, quae solum filio conuenit vt est verbum & notitia concepta in mente paterna. & hoc quemadmodum in creaturis quae intelliguntur per speciem, & per verbum conceptum quod est quiditas earum in intelligentia, duplex est veritas. Vna quae est in re extra idem quod vera rei entitas. Alia vero quae est in mente, & diminuta rei entitas, quamuis veritas verbi diuini non potest esse entitas diminuta, eo quod continet in se veram naturam & essentiam intellectam secundum quod in ipso intelligente est, & concipitur, & per hoc non potest esse aliquo modo diminuta veritas. Vnde ad huiusmodi veritatem concludendam in deo esse aliam a veritate essentiali, quemadmodum persona alia est ab essentia, nituntur argumenta quaedam inducta. Propter quod declaratio veritatis quomodo propter notitiam verbi concepti in paterna intelligentia non est ponendum esse aliquam veritatem personalem in deo: vt praeter veritatem essentialem sit aliqua personalis, & non solum vna: sed plures propter plures proprietates personales: vt praeter vnam essentialem sint tres personales: sed quod non est ponenda in deo alia veritas quam essentialis vnica, licet in creaturis propter esse rei in intellectu sit ponere aliam veritatem ab illa quae est in re extra: Talis inquam declaratio erit responsio ad omnia obiecta.

⁋ Est igitur dicendum quod in deo veritas non fundatur nisi in essentia vt est natura & res absoluta, non super rationem alicuius esse, vel respectus quem accipit super se in persona. Quare cum essentia in deo siue consideretur vt in se, siue vt in persona, non est nisi vnica & essentialis: similiter veritas in deo, siue consideretur vt est in essentia absoluta, siue vt est in persona: non est nisi vnica & essentialis. Ad cuius intellectum & ad maiorem declarationem eorum quae dicta sunt in solutione quaestionis praece. recurrendum ad quaedam superius determinata, recolligendo ea in summa, videlicet quod cum in deo non sit nisi substantia quae est essentia, & relatio, quae est respectus in essentia fundatus, & de ratione respe ctus vt est respectus, est quod sicut quando est accidentalis, nihil tamen accidentalitatis ex se ponit super illud cuius est: sed solum per illud super quod fundatur: sic cum est essentialis siue substantialis qualis est respectus in deo, ni hil essentialitatis vel substantialitatis vel realitatis habet: nisi per illud super quod fundatur. Dis ergo natu ra realitatis in deo consistit in diuina essentia vt essentia vel substantia est, & super ipsam fundantur omnes respe ctus diuini: ita etiam quod etsi persona in deo habeat aliquid realitatis inquantum dicuntur tres personae esse tres res: ratio tamen veritatis non fundatur super rem vt est personae siue personalis: sed vt est naturae siue essentia lis. Vnde cum veritas non est in aliquo nisi id in quo firmitas sua & realitas absoluta consistit, patet clare quod in deo non potest esse nisi vnica & essentialis veritas. Quod tamen vt amplius eluce scat ex veritate inuenta in creaturis, paulo altius inchoando, Sciendum quod ratio rei dictae a reor reris prima est in vnoquoque ente creato, & super illam rationem rei prima ratio quae fundatur est ratio entis siue esse quiditatiui, quae convenit ei ex respectu ad formam diuini exemplaris, a quo acci pitur ratio rei dictae a ratitudine, quae eadem est cum ratione entis quiditatiui. ex eo enim est ratum quid, quo est quiditatiuum quid, & econverso. Ratio enim rei (vt dicit Auicen. primo meta. suae loquens de tali re inquantum res est) ratio propria est quod nomine suo exprimat naturam & quiditatem eius cuius est simpliciter & absolute absque omni conditione esse, siue in intellectu, siue extra ipsum: aut non esse. ita quod ratio entis sit ratio primi conceptus obiectiue in intellectu: quia quod quid est est proprium obiectum intellectus, secundum philosophum. vt etiam ratio rei a reor dictae non potest concipi ab intellectu, licet possit ab imaginatione, nisi sub ratione entis quiditatiui: & tamen rationem esse nihil potest habere nisi prius habendo rationem rei a reor dictae, in qua fundatur ratio illius esse. Quia autem verum est prima ratio qua aliquid est conceptibile ab intellectu: vt praedictum est: ideo tertio ratio veri fundatur in ratione entis quiditatiui, quod dicitur res a ratitudine, & postmodum sequitur ra tio entis in effectu participantis essentiam: & quiditatem, quid dicitur res naturae. ex quo & ipsa essentia participata, compositio cadit in omni creatura: vt habitum est supra. In qua est considerare tri plicem rationem rei dictae a ratitudine, scilicet essentiam, & participans eam, & compositionem ex illis. Etenim essentia vt essentia est, ratum quid est: & similiter participans eam vt participans: & similiter subsistens in vtroque inquantum subsistens est in eis. ita tamen quod subsistens non dicitur res, nisi propter illa in quae subsistit, neque participans, nisi propter id quid participatur: ita quod essentia primo dicitur res, participans secundo, subsistens tertio: licet sola ratione seu intentione haec inter se differunt, vt saepius declaratum est. Et ideo veritas cuiusque rei subsistentis in creaturis non dicitur fundari nisi in re secundo modo. Quanto enim aliquid in re plus habet ratitudinis fiue firmitatis, tanto plus habet entitatis: quare & veritatis: vt ex hoc veritas dicatur esse in vnoquoque, quia habet in se participatum id formae & essentiae, quod natum est habere secundum suam speciem. Et ex hoc dicitur esse verum indiuiduum illius speciei, vt verus homo, quia habet humanitatem in se par ticipatam, secundum quod requirit species humana. Vnde humanitas in vnoquoque homine, dicitur veritas sua in ipso: quia ipsa sola est declaratiua ipsius apud intellectum quod sit verus homo lpsa enim forma quiditatis sub ratione imparticipati est rectitudo quaedam & regula declarandi veritatem eius in participante: sed per accidens inquantum habet esse in intellectu creato: quia in eo non est nisi vt notitia quaedam concepta de ea, & tanquam verbum & imago eius ab ipsa causata. per se vero est regu la declarandi veritatem eius in participante inquantum habet esse in intellectu increato: quia in eo est vt in supersubstantiali natura & summa veritate, a qua habet quod ipsa, veritas & quiditas vel essentia dicatur: inquantum exemplar eius est secundum esse eius quiditatiuum, & a qua habet causari secundum effe ctum actualis existentiae in participantibus. Vnde ex hoc dicitur homo verus vel asinus verus, vel quae cumque alia res in specie sua dicitur vera, quod respondet ei quod est repraesentatiuum suae quiditatis & essentiae in eius exemplari primo: vt secundum hoc sit quaedam adaequatio rei participantis quo ad id quod habet de quiditate sub esse participato: & intellectus quo ad id quod habet de ea sub esse imparticipato. Hoc enim est quod requirit veritas creaturae inquantum creatura est, videlicet quod ipsa sit illud in sua essentia quod est eius idealis per fectio in diuina sapientia. scilicet vt ei omnino consonet & rmendeat, & conformis sit. Quemadmodum corporalis ima go tunc vera imago dicitur quando in lineamentis & colore omnino rmendet suo prototypo, & intantum dicitur falsitas in ea esse inquantum ab hoc deficit. Vnde dicit Augustinus de vera relii. Quae vera sunt intantum vera sunt, inquantum principalis vnius similia sunt. Et Anselmus de verita. Quicquod est vere est: inquantum hoc est quod ibi est. Secundum hoc ergo veritas in ommuni significato comprehendens veritatem, & vt participata est & vt imparticipata, defi nitur sicquod scilicet est adaequatio rei & intellectus, & ita quasi quaedam mensura & rectitudo aequans ambo, quae sola men te percipitur, & eius iudicio discernitur. dicente Augustini quod veritas est rectitudo sola mente perceptibilis. Licet ergo participans forma & specie: vt hoc compositum ex anima & corpore, vel ex hac anima & hoc corpore, sit verum subsistens, & vera res participans vera re quae est forma & quiditas eius, & licet quiditas non sit alia res ab ea cuius est quiditas, neque separata ab ea, immo idipsum est secundum diuersas rationes consideratum, & simili ter suppositum non est nisi ratio subsistendi vtriusque: tamen veritas cuiusque fundatur in ratione rei vt qui ditas est, non autem vt suppositum, neque vt participans quiditatem. Non enim dicitur hoc compositum vel suppositum verus homo: nisi quia participat vera humanitate: non autem quia est verum compositum vel suppositum. Similiter non dicitur angelus verus: quia est vera res quae creata est, vel quia suppo situm aliquod est: sed quia participat veram formam angelitatis.

⁋ Ascendendo ergo a creatura ad crea torem, dicimus quia ponere oportet quod in deo duplex est res. vna quae dicitur quiditas vel essentia: vt deitas: alia quae dicitur suppositum subsistens in forma deitatis. Tertio enim modo rem non est pone re in deo: quia non est in eo ponere rem naturae quae est participans naturam. Deitas enim & deus: idipsum sunt, non constituentia aliquod compositum: quia deus est deitas non participans deitatem, neque habens eam indiuiduatam, sicut habent quiditates suas creaturae. Deitas enim vnica vt singularitas quaedam indiuisibilis in se & immultiplicabilis, est in quolibet diuino supposito per communicationem non per indiuiduationem, sicut quiditas est in suppositis creaturae. Humanitas enim vna est, non vt singularitas quaedam: sed vt quaedam forma in sua essentia diuisibilis in rebus materialibus, maxinme scilicet per partes integrantes essentiam suam, quae sunt genus & differentia. Humanitas enim est animali tas rationalitas, sicut homo animal rationale: sed non est ex se multiplicabilis per partes contentas sub se. Non enim humanitas diuiditur per humanitates, sicut homo per homines: sed est forma speciei simplex, quae sub ratione vniuersalis diuisibilis est per supposita: vt exponendum est loquendo de causa indiuiduationis, in quibus forma quae est quiditas siue essentia, per supposita indiuiduata est: vt in Sorte & Platone, in quibus humanitas non proprie dicitur haec vel illa, nisi quia huius vel illius. In deo autem est vnica forma deitatis singularis in tribus suprpositis commu nicata, quae est vera quiditas eorum & essentia. Propter quod non est in deo ratio rei tertio modo, qua res dicitur aliquid substratum quiditati participans formam quae est quiditas. In deo enim sunt idem natura & res naturae. Quemadmodum ergo in creaturis, etsi in eis sit multiplex res, tamen veri tas non fundatur nisi super rem: vt est quiditas & essentia: similiter & in deo, & multo magis: quia in creaturis res naturae est aliquid absolutum praeter rationem quiditatis participatae consideratum secundum esse naturale. In deo autem vt dictum est, non differunt natura & res naturae: sed solum cum re quae est quiditas & natura, est in deo res quae est suppositum: quia suppositum inquantum suppositum est quaedam ratitudo in subsistendo, sicut & deitas in essendo: vt sic in deo res a ratitudine dicta sit vnica & essentialis, & trina non triplex personalis: secundum quod sunt in deo tres personae subsistentes, quae in suo significato super essentiam non includunt nisi rationem respectus fundati in essentia, & distinguentis personam non essentiam. & per hoc personam con- stituit subsistentem: qui respectus realis dicitur, non quia fundatur in essentia: Sic enim omnes diuini respectus reales dicerentur: quia omnes fundantur in essentia: sed aut quia subsistentiae personalis sunt principia formalia, vt sunt tres relationes personales: aut quia est propria personis iam constitutis: vt est communis spiratio actiua. Vnde vere dicitur de personis quod sunt res, non autem dicitur quod relationes sunt res: sed solum quod sunt relationes reales. Nunc ergo quia ratio suppositi non dicit in deo sicut nec in creaturis super essentiam & naturam nisi modum essend scilicet esse distinctum ab alio non habens realitatem (vt in creaturis iam expositum est) nisi a realitate ipsius essentiae: & in deo persona non addit super essentiam nisi respectiuam proprietatem: & generaliter respectus non habet esse reale nisi per illud super quod fundatur, aut quod constituit in diuinis: Relinquitur ergo quod in deo non est vera realitatis ratio, nisi in ratitudine essentiae, vt essentia est existens ex se, per quam realitas attribuitur personae, inquantum. scilicet subsistit in ipsa essentia. Quare cum esse verum vt dictum est: non est in re nisi ratitudo quaedam essentiae: & veritas, vt siliter supra dictum est: non fundatur in esse nisi vt ipsum est ratitudo quaedam sicut & ipsum esse fundatur in re: Sicut ergo in deo non est nisi vnica res essentiae: & non nisi vnicum esse quod est essentiale: & vera res vnica essentialis quae est ipsum esse: dico secundum modum nostrum intelligendi: sic in deo non est nisi vnica veritas essentialis quae fundatur in eius esse vt ratio quaedam intelligendi ipsum: sicut primum conceptum in deo: & non est nisi vt respectus quidam veritas ipsa in esse eius cuius est: quo habet rationem intelligibilis respicientis intellectum. Cui quidem intellectui veritas diuinae essentiae, siue diuini esse vt veritas est, suiipsius declaratiua est per omnimodam adaequationem, in qua consistit perfecta ratio veritatis, vt infra dicetur. Et hac veritate essentiali dicitur verum quicquid in deo est: vt primo ipsa essentia deitatis inquantum res est intelligibilis: in qua fundatur ante omnes alios respectus attributorum, vel relationum personalium ratio veritatis.

⁋ Idcirco ergo dicendum simpliciter & absolute quod in deo non est nisi vna veritas essentialis scilicet & quod veritas in deo non dicitur aliquo modo personaliter: sed essentialiter tantum: vt non sit nisi vna & eadem veritas communis tribus personis.

⁋ Ex dictis patet responsio ad obiecta.

⁋ Ad primum ergo in oppositum: quod in deo duplex est entitas siue esse, substantiae scilicet & relationis, ergo similiter & duplex veritas: Dicendum secundum quod iam dictum est, quod propria ratio relationis qua distinguitur contra substantiam, est respectus ad aliud: qui quidem respectus ex ratione respectus nihil rei ponit super illud in quo fundatur: & quod in diuinis constituit. Sed quod naturam rei habet hoc contingit ei folummodo ex eo supra quod fundatur immediate: quod in sua essentia assumit rationem respectus, aut eius quod constituit. Propriam autem rationem esse nihil potest habere nisi ex eo quod habet propriam rationem rei: quia ratio entis consistit in ratione rei: vt dictum est. Respectus igitur in relationibus sicut non habet rationem rei nisi per illud super quod fundatur: neque similiter rationem entis siue secundum essentiam: siue secundum existentiam. Vnde relatio quae non fundatur essentialiter in re aliqua existente absoluta, non est ratio realis, sed secundum dici vel rationem solum. Et ideo cum omnis respectus & relatio in diuinis fundatur immediate super ipsam diuinam essentiam: sicut & omnia diuina attributa: & ab illa habet realitatem suam veram: licet a realitate personae quaedam relationes potius dicuntur reales quam aliae, vt dictum est: ita quod quicquid in diuinis consideratur secundum rationem intelligendi realem: ex fundamento diuinae essentiae oportet totam realitatem deduci: & in ipsum reduci: Falsum est ergo simpliciter dicere quod in diuinis sit duplex esse siue entitas. Penitus enim non est in deo nisi vnum esse siue entitas: sicut neque nisi essentia vna: & vna res essentiae: quae habet esse ex se: & per ipsam per sonae scilicet per hoc quod ipsa per se habet esse in eis. Nec est omnino aliud esse relationis & substantiae in deo. Relatio enim & substantia non distinguuntur in deo penes esse: sed solum penes modos essendi qui sunt absolutum & respectiuum: siue esse ad se, & ad aliud. lta quod esse appropriatur absoluto: quia respectiuum trahit ipsum ab absoluto: & attribuitur simpliciter sine determinatione absoluto: sine determinatione autem non attribuitur respectiuo: vt proprie in diuinis dicamus sub stantiam esse: relationem vero non dicamus proprie esse: sed ad aliquid esse, quemadmodum dicit philosophus quod substantia est vere ens: accidens vero entis. & ob hoc ens quia est aliquid entis quod vere est, vt dispositio substantiae. Et ita sicut in deo secundum rem non est aliud esse substantiae & relationis, neque alia veritas.

⁋ Ad secundum: quod est aliqua veritas in deo, vt in filio: quae importat relationem & respectum originati ad originantem: quemadmodum imago & verbum: Dicendum quod falsum est nisi intelligatur per quandam appropriationem, quemadmodum omnia quae pertinent ad intellectum appropriantur filio: eo quod procedit per modum intelligibilis emanationis, quae vero pertinent ad voluntatem appropriantur spiritui sancto: quia procedit per modum emanationis li beralis: vt infra videbitur. Veritas enim in deo non est nisi deitas, inquantum declaratiua est apud intellectum se esse huiusmodi quaelis est: quae est veritas rei in se, & veritas intellectus inquantum percipitur ab in tellectu siue suo, siue creaturae. Est enim veritas intellectus, inquantum. scilicet consideratur res vt iam est ab ipso intellecta. Inquantum vero consideratur secundum vtramque rationem simul: tunc est quaedam adaequatio siue con formitas intellectus & essentiae diuinae intellectae: siue vt ratio intelligendi seipsam: siue quaecumque alia quae sunt. in deo: siue quaecumque sunt in creaturis: & hoc absque omni ratione realis distinctionis aut diuersitatis: sed rationis tantum. Etsi veritas in tali conformitate consistens nullam rationem principiati importat: vel ordinem ad principium: nisi secundum rationem tantum: quia (vt infra dicetur) in actu intelli gendi dei sola ratione differunt intellectus, intellectum intelligere, ratio intelligendi, & ipsa notitia. Et est etiam in deo idem omnino: veritas rei & intellectus, absque omni connotatione principii vel principiati aut alicuius emanationis differens sola ratione, vt statim declarabitur in sequentibus quaestionibus Est etiam veritas intellectus in deo omnino vna & eadem, sola ratione differens, vt aequatur essen tiae diuinae intellectae absolute: & vt aequatur omnibus aliis inquantum in ipsa intelliguntur, diffe rens sola ratione. Inquantum tamen aequatur rebus intellectis in ipsa essentia: superadditur ei ratio respectus causalis ad causandum & producendum secundum ipsam creaturas in esse: sed mediante verbo cui appropriatur, quia veritas essentialis in deo consistens in cognitione essentiali, non habet ra tionem principii proximi & immediati producendi creaturas: sed solum mediante verbo personaliter pro ducto per intellectualem operationem, vt inferius declarabitur. In principio enim erat verbum: & omnia per ipsum facta sunt, & sine ipso factum est nihil. Vis enim dictiua verbi fundatur immediate super diuinam essentiam, non vt essentia est simpliciter: sed vt intellecta ab intellectu diuino: & hoc non indifferenter, vt est intellectus cuiusque personae diuinae: sed solummodo vt est personae patris. Et sic vis dictiua verbi, & similiter creaturarum mediante verbo, fundatur in essentia diuina non vt praecise essentia: sed potius vt veritas est: siue intellecta: quae tamen essentialis est vt respicit creaturas: & communis tribus personis: vt vero respicit verbum, appropriata est patri. secundum quod omnia haec habebunt declarari inferius. In quo quidem verbo veritas essentialis, sicut & ipsa diuina essentia, habet esse & communicari per intelligibilem operationem, tamquam in principio quod pro cedit per modum conformitatis & assimilationis concepti ad concipientem in intellectu alio opeatione. non quod ipsa intellectualis opeatio quae est intelligere, sit ipsum dicere quo verbum concipitur: quia dicere est personale, & proprium patri: intelligere autem essentiale, & commune tribus: sed quia dicere fun datur super intelligere sicut & vis dicendi super veritatem essentialem: ita quod vis dicendi, & dicere secundum rationem intelligendi nostram sunt extra rationem eius quod est vis intelligendi, & intelligere. secundum quod omnia haec inferius de bent declarari. Propter tamen huiusmodi connexionem horum, veritas quae non est nisi essentialis ipsi verbo produ cto appropriatur. Vnde verbum ex propria ratione suae emanationis non habet quod sit veritas alia quam essentia lis: quia supra essentiam nihil habet nisi rationem respectus: qui nullam propriam rationem veritatis ap ponit, vt dictum est. lta quod & creatura emanans a deo per intellectualem opeationem: licet habeat in se aliam rationem veritatis quam sit in deo: vt distinguamus duplicem veritatem, vnam creatam: al teram vero increatam: tamen verbum emanans per intellectualem operationem nullam aliam rationem veritatis recipit: cuius causa est: quia creaturae procedunt in diuersitate rei & substantiae super quam potest fundari diuersa veritas. Non autem sic procedit verbum a dicente: sed solum secundum di uersitatem respectus, vt infra determinabitur.

⁋ Ad auctoritatem Augustinus quae videtur esse contra iam determinata: iam patebit quid dicendum.

⁋ Per haec patet responsio ad tertium quod veritas convenit filio eo quod verbum est, vel similitudo patris, & econverso. Dicendum quod falsum est, nisi secundum appropria tionem: inquantum. scilicet filius procedens a patre, sicut ars ab arte, & veritas a veritate procedit: per quod ei in veritate adaequatur: non per aliquid personale: sed per veritatem essentialem: quae eadem est ambobus: sicut est essentia & natura. Veritas enim est a veritate: & tamen non est nisi vnica veritas, non enim quia sit veritas personalis: a personali dicitur hoc: sed dicitur per appropriationem: quia veritas patris si lio communicatur per intellectualem opeationem, vt dictum est.

⁋ Ad quartum: quod veritas eo principaliter dicitur veritas quo habet esse in cognoscente, & sic habet rationem verbi & procedentis: Dicendum quod esse in cognoscente potest esse dupliciter. vt ratio cognoscendi: sichabet veritas esse in cognoscente: quia quicquid intellectualiter cognoscitur, sub ratione veritatis cognoscitur, vt dictum est supra. vel vt obiectum cogni tum quod est terminus intellectualis opeationis. hoc modo verbum est in cognoscente, vt terminans actum intelligen di: sed differenter in deo & in creaturis. In deo enim verbum personale non est vt obiectum elicitiuum actus in telligendi qui non est nisi essentialis: sed ipsa diuina essentia, vt sub ratione veri est intellecta a pa terna mente, immo a tota trinitate: nec etiam est obiectum actus intelligendi vt per se principiatum ab eo: quia ipse actus intelligendi non est nisi essentialis: sed verbum ipsum principiatur a vi dictiua fundata super actum intelligendi quae convenit soli patri: & verbum sic principiatum est obiectum in quo pater omnia intelligit: non quo vt ratione intelligendi. In nobis autem verbum quod est aliud ab actu intelli gendi, est formalis ratio intelligendi in comperatione ad cognita: non autem in comperatione ad actum intelligendi nisi vt forma ipsius: quia non est elicitiuum actus: sed formatur per ipsum in cognoscente: & informat ipsum: & distinctum est ab eo.

⁋ Ad quintum: quod personalis proprietas est aliquid: quia personae constitutiua: er go est veritas: & hoc non essentialiter: quia proprietas non est communis: Dicendum secundum iam dicta, quod pro prietas de se non est aliquid: sed ad aliquid: & non est constitutiua personae talis: quae ratione personali. tatis est aliquid, sed ad aliquid, vt infra patebit. Et ideo non est in se veritas: quia nec res aut ens: nisi vt dictum est, per essentiam supra quam fundatur. Propter quod non convenit ei alia ratio bonitatis quam illa quae est essentiae, vt patet ex iam dictis.

⁋ Ad Sextum: quod de tribus personis bene dicitur quod sunt tres res & tres entes: ergo & tres veritates: Dicendum est ad hoc Primo quod dicit de ente: quod videlicet aliquid pluraliter dicitur in diuinis dupliciter. Vno modo ratione eius cui ad significandum nomen imponitur. Alio modo ratione modi significandi. Ratione prima, pluraliter dicuntur illa quae imponuntur ad significandum aliquod multiplicabile in diuinis: vt hoc nomen relatio: & hoc nomen persona: quia re latio imponitur ad significandum respectum quo aliquid se habet aliquo modo ad aliud, large sumendo aliud in diuinis: & vt supponit pro respectu quocumque sub indifferentia quadam. Et ideo quia plures sunt respectus, bene dicitur quod in deo sunt plures relationes. Similiter hoc nomen persona, imponitur ad significandum subsistens in intellectuali natura: et etiam supponit pro quocumque subsistente sub indifferentia quadam: & ideo in diuinis persona dicitur pluraliter. Econtra hoc nomen deus: quia imponitur ad significandum substantiam, licet sub indifferentia supponit pro personis, non dicitur pluraliter. Ratione secunda etiam dicuntur pluraliter quae non imponuntur ad significandum aliquod multiplicabile in diuinis: sed quia imponuntur secundum nomen vocis ad significandum adiectiue: aut verbaliter: aut nominaliter, quae dicuntur pluraliter: quia adiectiuum nominis debet conformari in numero suo subiecto: & appositum ver bi suo supposito. Propter quod quando imponuntur ad significandum aliquid substantiue: quia non oportet substam tiuum alteri conformari, non plurificantur. Vnde si aeternus in deo intelligatur substantiue: non dicimus tres aeterni: sed vnus aeternus. Si vero intelligatur adiectiue, bene dicimus tres aeterni. Nunc autem simile est de ente. Si igitur sumatur nominaliter, substantiue significat: & non dicitur nisi singulariter de tribus personis, quod scilicet sunt vnum ens: quia tale esse non convenit eis nisi ratione vnius substantiae existentis in eis. Si vero sumitur participialiter, tunc significat adiectiue. Et ideo dicitur pliciter quod sunt tres entes: quia hoc convenit ei ratione personalitatis. Quare cum, vt patet ex praedictis, veritas non convenit alicui in diuinis per se & primo: nisi ratione entitatis fundatae in ratione realitatis essentialis: propter hoc ab illa eadem entitate singulariter dicta, qua dicuntur vnum: convenit eis ratio veritatis: qua substantiue dicuntur vnus verus vnitate essentiali. Ab entitate autem vt pliciter dicta de eis, nullo modo convenit eis ratio veritatis aut pliciter aut singulariter: dicenda de eis. quod enim aliquo modo possint di ci tres veri: hoc non est nisi quia verum sumitur adiectiue: non quia fundatur super aliquam entitatem philosop dictam. Ab vna enim veritate essentiali fundata super vnam entitatem essentialem: illo modo bene dicuntur tres veri sicut tres entes & tres aeterni: si tamen vsus hoc obtineret. natura enim rei non repugnaret.

⁋ Ad illud quod arguitur de re quod personalis est: Dicendum secundum iam dicta: quod verum est secundum modum praedeterminatum. Sed tamen super illius rei rationem veritas fundari non potest, nisi quatenus illa fundatur in re essentiae: & sic veritas illius rei vt personalis est, non est nisi essentialis.

⁋ Ad vltimum: quod in deo differunt essentia & persona & personales proprietates secundum rationem intelligendi: & ratio intelligendi veritas est: Dicendum secundum praedicta, quod intelligibilitas rei fundatur in eius essentia, & natura formali. lta quod secundum quod dictum est supra, respectus quicumque sicut non habet aliquid realitatis, neque entitatis, neque quiditatis nisi per illud super quod fundatur & in illo: Sic neque habet aliquam rationem intelligibilitatis nisi per intelligibilitatem eius super quod fundatur: & in illo. li cet enim cum hoc sua intelligibilitas sit ad aliud vt ad suum correlatiuum: sine quo similiter intelligi non potest: illud potius cam est intelligibilitatis sine qua non, quam propter quam sic. & similiter de realitate, & entitate, & quiditate. Et sic non est de omnibus huiusmodi in deo nisi vna ratio intelligend scilicet id quod est ratio intelligendi dei tatis: & est ratio veritatis: vt est respectus deitatis ad intellectum, secundum quem intelligibilis di citur, vt habitum est supra. Ratio autem illa veritatis non est nisi essentialis, vt est ratio respectus ad intellectum omnium intelligibilium diuinorum in natura diuina. Quia autem sunt plures rationes intelligendi essentiam, personam, proprietates, & huiusmodi, hoc est obiectiue, tamquam illa quae apprehendum tur, quorum omnium vna est ratio, veritas scilicet essentialis qua singula intelliguntur determinatiue, tamquam ratione qua intelliguntur & mouent intellectum. Vnde non omnis ratio intelligendi est veri tas: neque quaecumque differunt in ratione intelligendi: differunt in veritate: sed solummodo illa quae diffe runt in ratione intelligendi, vt ratio est respectus circa intelligibile ad intelligentem. quod convenit solum in illis quae sunt diuersa per essentias: in quibus diuersi respectus veritatis fundantur: non autem i illi quae differunt in ratione intelligendi: vt obiecta intellecta diuersa secundum rationem, de quibus proce argumentum. Sic enim differunt omnes rationes attributorum inter se, & veritas ab omnibus aliis: quae tamen alio modo est ratio intelligendi omnia alia, vt patet ex praedeterminatis.