Quaestio 2

CIrca secundum arguitur quod non contingit hominem aliquid scire ex sola naturali industria sine speciali illustratione diuina. primo sic. ii. Cor. iii. dicit Apostolus Non sumus sufficientes cognoscere aliquid ex nobis quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex deo est, non est autem perceptio veritatis nisi cognitione: ergo sufficientia ad percipiendum veritatem non est nobis nisi ex demo: sed hoc non nisi ex illustratione speciali alicuius luminis di uini: quia omne quid percipitur in lumine percipitur. ergo &c.

⁋ Secundo sic. super illud. i. Cor. xii. Nemo potest dicere domins lesus nisi in Spum scton. dicit Ambro. Verum a quocumque dicatur a Spum scton est. sed quicumque scit verum aliquod illud verbo mentis suae dicit, ergo a Spum sancto scit illud & di cit. hoc autem non est sine speciali illustratione, ergo &c.

⁋ Tertio sic. Pri. Soliloquorum dicit Augustinus Intelli gibilis est deus: intelligibilia sunt & ista disciplinarum spectamina: tamen plurimum differunt. Nam terra visi bilis est & lux: sed terra nisi luce illustrata videri non potest. ergo & illa quae in disciplinis traduntur, quae quis quod verissima esse nulla dubitatione concedit, credendum est non posse intelligi nisi ab aliquo quasi suo sole illustrentur. Ille autem alius quasi sol non est nisi lux diuina, secundum quod dicit ibidem. Quomodo in hoc sole tria quaedam licet aduertere: quod est: quod fulgeat: quod illuminet: ita & in illo secretissimo deo ta- lia quaedam sunt, quod est, quod intelligit, quod caetera facit intelligi, ergo &c.

⁋ Quarto sic. dicit Augu. sti. lii. de ser. domini in monte. Omnis anima rationalis etiam cupiditate caecata cum cogitat & ratioe: natur quaicquod in ea ratiocin atione verum est, non est tribuendum ei: sed luci ipsi veritatis a qua vel tenuiter tam gitur. Illa autem lux non est nisi speciealis illustrationis diuinae, ergo &c.

⁋ Quito sic. Augustinus dicit: xii. cons. Si am bo videmus verum esse quod dicis, & ambo videmus verum esse quod dico, vbi quaeso id videmus: nec ego vtique in te: nec tu in me: sed ambo in ipsa quae supra mentes nostras est incommutabili veritate. sed in illa ni hil videmus nisi speciali illustratione diuina: quia ipsa excedit limites naturae nostrae, ergo &c.

⁋ In contrarium arguitur primo sic. Augustinus dicit. i. de Acaeca. Quae ducit ad veritatem nulla via melior inuenitur quam diligens inquisitio veritatis. frustra autem esset inquisitio nisi homo per ipsam sine speciali diuina illustratione ad eam posset attingere, ergo &c.

⁋ Secundo sic. Philosophus dicit in principio Metaph. Dens homines natura scire desiderant. sed non desiderant natura, nisi quod per naturam scire possunt: ergo homines per naturam aliquid scire possunt. Ad tale autem non requiritur specialis illustratio diuina, ergo &c.

⁋ Dicendum ad hoc quod omnium cognoscibilium se habentium per ordinem: ita quod semi postremum natum est cognosci per praecedens: si cognitio primi illorum poterit attingi per intellectum ex puris naturalibus sine omni speciali illustratione diuina: similiter & omnium posteriorum cogni tio eodem modo poterit attingi. Si enim homo ex puris naturalibus sine omni speciali illustratione diui na poterit attingere ad cognitionem primorum principiorum speculabilium: similiter & ex puris naturalibus sine omni speciali illustratione diuina poterit attingere ad cognitionem omnium conclu sionum sequentium post principia. Licet enim cognitio principiorum sit quaedam illustratio ad cognitionem conclusionum: si tamen ex puris naturalibus poterit homo attingere ad illam, non dicitur illustratio specialis diuina in cognoscendo per ipsa conclusiones. Si autem in aliquibus cognoscibilibus ordinatis ad inuicem primum illorum non potest attingi ab homine ex puris naturalibus: sed solum ex speciali illustratione diuina, neque similiter aliquod eorum quae sunt post: quia posteriora non cognoscuntur nisi in ratione primi. Nunc autem proculdubio verum est quod in aliqui bus cognoscibilibus primum illorum non potest cognosci aut sciri ex puris naturalibus: sed solum ex speciali illustratione diuina: vt in illis quae per se & simpliciter sunt credibilia. Et ideo in ta libus simpliciter & absolute concedendum est quod non contigit hominem scire aliquid ex puris natu ralibus: sed solum ex speciali illustratione diuina. secundum quod hoc inferius determinabitur. Quidam autem hunc modum sciendi volunt extendere ad omne scibile: dicendo quod nullum verum contingit sciri ab homine ex puris naturalibus, sine speciali illustratione diuina lumine aliquo super naturali insuso. Et credunt hoc esse de mente Augustinus in omnibus libris suis vbicumque tractat quod quicumque ve rum videt in prima veritate, siue in regulis aeternis, siue in luce aeterna illud videt: secundum quod dicit xi. de ciui. dei. ca. x. Non inconvenienter dicatur sic illuminari animam incorporea luce sapientiae simpli cis dei: sicut illuminatur aeris corpus luce corporea. Sic dicentes: multum derogant dignitati & perfectioni intellectus creati. Cum enim cuilibet rei naturali perfectae in forma sua debeatur aliqua actio siue operatio propria naturalis, & ex puris naturalibus per quam potest attingere bonum sibi naturale, vt patet in omnibus rebus aliis naturalibus: secundum quod dicit Dam id est sententiarum. Quo rum naturae sunt differentes, horum & operationes differentes. Impossibile enim est substantiam ex pertam esse naturali opeatione. & ii. de duplici natura & voluntate Christianua c. iiii. Impossibile est natu ram constitui extra eas quae secundum ipsam naturales proprietates veluti vitale rationale voluntarium. Qui enim non ratiocinatur non est homo. non factus est enim homo non ratiocinans siue bene siue male. Cum ergo scire & intelligere maxime sit propria operatio intellectus: vt dicitur in primo de anima: si scire non posset ei contingere ex puris naturalibus, neque vlla operatio omnino, & sic quo ad hoc esset inferior omnibus creaturis quod est inconueniens. Secundum enim quod dicit Philosophous. ii. cae. & mun. &es bona completa integra bonitate non indiget operatione aliqua qua sit bona, & est causa prima omnium a qua omnis res alia recipit suam bonitatem: & ideo eget, propria operatione per quam moueatur in ipsam, vt diuino esse illius participet secundum quod potest. Dia enim illud appetunt, & causa illius agunt quaecumque agunt secundum naturam. Eorte dicetur hic pro opinione praedicta: bene verum est quod intel ligere veru & scire est propria & naturalis operatio intellectus & animae humanae per quam bonitatem suam acquirit: sed ad illam eget speciali illustratione propter actus illius eminentiam & dignita tem: cum tamen caetera agant actiones suas ex puris naturalibus. Hoc enim est propter illarum actionum imperfectionem. & ideo non est inconueniens quod res vna indigeat pluribus ad agendum perfectiorem actionem cum res alia indigeat paucioribus ad agendum actionem imperfectiorem. Hloc dicere omnino est inconueniens, & multum derogat dignitati animae rationalis. Si enim aliae res inferiores ex puris naturalibus possint in aliquam operationem naturae suae correspondentem & proportionalem, inconueniens est hoc denegare animae rationali: vt licet non possit ex puris naturalibus in eminentem operationem naturam suam excedentem, quin possit in aliquam operationem naturae suae convenientem & proportionalem. Multum enim est inconveniens vt deus animam humanam fecerit inter res naturales, & sibi non praeparauerit instrumenta naturalia quibus poterit in operationem ali quam naturalem sibi debitam, cum illa praeparauerit aliis rebus inferioribus. Multo enim minus deus quam natura aliquid operatur frustra, aut deficit alicui rei in sibi necessariis. Operatio autem animae huma nae propria naturalis non est alia quam scire aut cognoscere. absolute ergo concedere oportet quod homo per suam animam absque omni speciali diuina illustratione potest aliqua scire aut cognoscere, & hoc ex puris naturalibus. Contrarium enim dicere multum derogat dignitati animae & humanae naturae. Dico autem ex puris uaturalibus non excludendo generalem influentiam primi intelligentis, quod est primum agens in omni actione intellectuali & cognitiua. Sicut primum mouens mouet in omni motu cuiuslibet rei naturalis, nec impedit illa influentia generalis adiuuans ad cognoscendum, quin co gnitio illa dicatur fieri ex puris naturalibus. Quia enim homo in cognoscendo quaecumque cognoscit natu raliter, habet sibi assistentem illam influentiam: idcirco dicendum est quod ad cognoscendum omnia alia poste riora ad quae per illam attingit, ex puris naturalibus attingit. Si ergo large accipiamus scire ad omnem certam notitiam rei, vt comprehendat etiam cognitionem sensitiuam, sicut dictum est in quaestione praecedenti. Quantum est ex parte sensus & cognitionis sensitiuae, patet quod simpliciter & absolute dicendum est quod contingit aliquid scire & cognoscere certa cognitione sensitiua vt ostensum est in quaestione praecedenti, & hoc ex puris naturalibus: quod pertinet ad istam quaestionem: & hoc ideo quoniam sensibilia sensuum: pura quadam naturali necessitate immutant sensus, & per illa etiam necessitate naturali immutant sensus tam exteriores quam interiores omnia sensibilia posteriora.

⁋ Quantum autem est ex parte intelle ctus & cognitionis intellectiuae, cuius cognoscere dicitur proprie scire, distinguendum est, quamquam enim se cundum Aug. lxxxiiisitae quad nihil sciatur nisi verum: aliud tamen est scire de creatura id quid verum est in ea, & aliud est scire eius veritatem vt alia sit cognitio qua cognoscitur res: alia qua cognoscitur veritas eius. Omnis enim virtus cognoscitiua per suam notitiam apprehendens rem sicuti habet esse in se extra cognoscentem: apprehendit quod verum est in ea. Sed non per hoc apprehendit eius veri tatem. Sensus enim etiam in brutis bene apprehendit de re quod verum est in ea, vt verum hominemverum lignum, verum lapidem, & maxime proprium obiectum circa quid de necessitate est verus. Sed tamen nullius rei veritatem apprehendit siue cognoscit: propter quod de nullo potest iudicare quid sit in rei veritate, vt de homine quod sit verus homo, vel de colore quod sit verus color. Cognitione igitur intelle ctiua de re creata potest haberi duplex cognitio. Vna qua praecise sci siue cognoscitur simplici intelligentia id quod res est. Alia qua scitur & cognoscitur intelligentia componente & diuidente veritas ipsius rei. in prima cognitione intellectus noster omnino sequitur sensum, nec est aliquod conceptum in intellectu, quod non erat prius in sensu. Et ideo talis intellectus inquantum huiusmodi bene potest esse verus concipiendo siue cogno scendo rem sicuti est, quemadmodum & sensus quem sequitur, licet non concipiat vel intelligat ipsam veritatem rei certo iudicio percipiendo de ipsa quid sit, vt quod sit verus homo vel verus color. Cuius duplex est ratio, vna ex parte ipsius intellectus, alia vero ex parte intelligibili. Ex parte intellectus ratio est, quia intellectus veritatem non concipit simplici intelligentia: sed solum compositione & diuisione. vt Philosophus vult. vi. Metaph. & vt inferius habebit declarari. Vnde sicut sensus dicitur verus comprehendendo rem sicuti est, non autem comprehendendo eius veritatem: Sic & simplex intelli gentia sequens sensum verum vera dicitur, comprehendendo rem sicuti est, non autem comprehendendo eius veritatem. Ex parte autem intelligibilis ratio est, quod alia est intentio rei qua est id quod est: & alia qua dicitur vera: licet simul sunt in quacunque re & convertuntur sibi inuicem: quia omne ens est verum & econntrario. Vt enim dicit prima propositio de causis, prima rerum creatarum est esse, & ideo prima intentio comprehensibilis per intellectum est ratio entis: quam contingit intelligere absque eo quod vlla alia intentio circa ens intelligatur: quia nullam aliarum includit in se, & ipsa in omnibus aliis includitur. Quamquam enim intentio entis non intelligitur nisi sub ratione veri quod est per se obiectum intellectus: non tamen verum in eo quod est ratio intelligendi ens, est obiectum intellectus sicut est ens. Ra tio enim veri est ratio intelligibilitatis in quocunque: obiectum tamen est verum ens, vel verum bonum, & sic de aliis rerum intentionibus. Vnde quia intentio entis in omnibus aliis rerum intentioni bus includitur tam vniuersalibus quam particularibus, quod enim non est ens nihil est: Ideo vult commentator super primam propositionem de causis quod esse vehementioris est adherentiae cum re quam aliae inten tiones quae sunt in ea. Post intentionem autem entis proximiores sunt in re illae intentiones vniuersales, quae sunt vnum verum & bonum, & hoc diuersimode & secundum ordinem. quoniam quaeli libet res sub intentione entis existens, tripliciter potest considerari. Primo inquantum habet esse de terminatum in natura sua quo per formam suam est in se indiuisa & a quolibet alio diuisa. & sic conuenit ei intentio vnius. In eo enim quaelibet res est vna, quo in se est indiuisa formaliter & a quo libet alio diuisa. Vnum enim vt dicit Philosophous. iii. meta. est aliquid per se existens solitarium. Secun do inquantum in esse suo habet quod de ea exemplar ad quid est repraesentat. Sic convenit ei intentio ve ri. Intantum enim vera est quaecumque res, inquantum in se continet quod exemplar eius representat. Ter tio autem inquantum conuenit suo fini ad quem est. Sic conuenit ei intentio boni. Intantum enim quaelibet res est bona inquantum respicit finem qui bonus est. Quia igitur verum dicit intentionem rei in respectu ad suum exemplar, quae non est prima sed secundaria: ens enim dicit intentionem rei primam & absolutam: id quod est ens & verum in re, bene potest apprehendi ab intellectu absque hoc quod intentio veritatis eius ab ipso apprehendatur. Intentio enim veritatis in re apprehendi non potest nisi apprehendendo conformitatem eius ad suum exemplar. Intentio vero entis apprehenditur in re absoluta sine omni reali respectu. In cognitione autem secunda qua scitur siue cognoscitur ve ritas ipsius rei fine qua non est hominis cognitio perfecta de re, cognitio & iudicium intellectus omnino excedunt cognitionem & iudicium sensus: quia vt dictum est intellectus veritatem rei non cognoscit nisi componendo & diuidendo: quod non potest facere sensus. & ideo talis intellectus po test cognoscere de re quod non potest cognoscere sensus, neque etiam intellectus qui est simplicium in telligentia: quod est certo iudicio apprehendere de re quod in rei veritate sit tale vel tale: vt verus homo vel verus color & huiusmodi. De isto igitur modo sciendi & cognoscendi aliquid per intellectum quo scitur veritas rei, quod est proprie scire: vtrum ex puris naturalibus possit homo scire aliquid sine omni speciali illustratione diuina adhuc restat dubitatio.

⁋ Et est dicendum quod cum vt dictum est iam ve ritas rei non potest cognosci nisi ex cognitione conformitatis rei cognitae ad suum exemplar: quia secundum quod dicit Augustinus de vera reigii. vera intantum vera sunt inquantum principalis vnius similia sunt. & Anselmus de veritate: Veritas est rei conformitas ad suum exemplar verissimum. & ibidem Quod est vere est inquantum est quod ibi est: Secundum quod duplex est exemplar rei: dupliciter ad duplex exemplar veritas rei habet ab homine cognosci. Est enim secundum quod vult Plato in primo Timaei, du plex exemplar: quoddam factum atque elaboratum: quoddam perpetuum atque immutabile. Primum exenplar rei est species eius vniuersalis apud animam existens: per quam acquirit notitiam omnium supr positorum eius: & est causata a re. Secundum exemplar est ars diuina continens omnium rerum idea les rationes. ad quod Plato dicit deum mundum instituisse: sicut artifex ad exemplar artis in men te sua facit domum: non autem ad primum.

⁋ Aspiciendo igitur ad exemplar primum, Sciendum quod homo potest dupliciter aspicere. vno modo vt ad obiectum cognitum descriptum extra cogno scentem: vt aspiciendo imaginem hominis depictam in pariete ad cognoscendum hominem. Alio modo vt ad rationem cognoscendi descriptam in cognoscente: secundum quod species sensibilium describuntur in sensu & species intelligibilium in intellectu. Primo modo impossibile est cognoscere veritatem rei aspiciendo ad suum exemplar: sed solum contingit de ea habere imaginatiam apprehensionem: qua lem sibi potuit formasse fortuito ipsa imaginatiua virtus. vnde miraretur homo si homo cuius est illa ima go quem nunquam viderat sibi occurreret, vt dicit Augustinus. viii. de triniitate. ca. ii. Per illam etiam imaginatiam apprehensionem acceptam de imagine depicta, si nominaretur ei ille cuius erat imago, posset deuenire ad iudicandum aestimatiue de illo cuius esset imago si ei occurreret: & tunc primo ex ipsa re visa in propria forma eius veritatem cognoscere & per ipsam de eius imaginne si esset vera imago ei correspondens iudicare. Per hunc modum legitur regina Candacis habuisse imaginem Alexandri depictam apud se priusquam eum vnquam viderat, & eum cognouisse statim cum cum videret: licet se alium esse simularet. Secundo igitur modo scilicet aspiciendo ad exemplar ac ceptum ab ipsa: vt ad rationem cognoscendi in ipso cognoscente: bene potest aliquo modo veritas ipsius rei cognosci formando conceptum mentis de re conformen illi exemplari. & per hunc modum posuit Aristorus scientiam rerum & veritatis cognitionem acquiri ab homine ex puris naturalibus, & de rebus naturalibus transmutabilibus: & tale exemplar acquiri ex rebus per sensum tanquam primum principium artis & scien tiae: secundum quod dicit in principio metaphysicae. Eit autem ars cum ex multis experimento intellectis vna fit vniuersalis de similibus acceptio. & in secundo posteriorum. Ex sensu quidem fit memo ria: ex memoria autem multotiens facta experimentum. ex experimento autem vniuersali existen te in anima vno praeter multa illud est artis principium & scientiae. Cui concordat illud quod dicit Augustinus xi. de trinitate. c. iii. Detracta specie corporis quae corporaliter sentitur, remanet in memoria similitu do eius: qua rursus voluntas conuertit aciem mentis vt inde formetur intrinsecus. Sicut ex corpore obiecto sensibili extrinsecus formabatur inde, vt dicit. I. viii. c. v. Secundum generales aut spe ciales rerum notitias vel natura insitas vel experientia collectas de eis quae non vidimus cogitamus Vnde per vniuersalem notitiam quam in nobis habemus acquisitam de diuersis speciebus animalis, cogno scimus de qualibet re quae nobis occurtit an sit animal an non: & per specialem notitiam asini cogno scimus de quolibet quod nobis occurrit an sit asinus an non.

⁋ Sed quod per tale exemplar acquisitum in no bis habeatur certa omnino & infallibilis notitia veritatis, hoc omnino est impossibile triplici ratione quarum prima sumitur ex parte rei de qua exemplar huiusmodi abstractum est. Secunda ex parte animae in qua huiusmodi exemplar susceptum est. Tertia ex parte ipsius exemplaris quod a re in anima susceptum est. Prima ratio est quod exemplar tale eo quod abstractum est a re transmutabili, necesse habet aliquam rationem transmutabilis. Vnde quia res naturales magis sunt transmutabiles quam mathematicae: ideo posuit Philosophus maiorem haberi certitudinem scientiae de rebus mathematicis quam de naturalibus per species earum vniversales: & hoc non nisi propter specierum ipsarum existentium apud animam transmutabilitatem. Vnde hanc cau sam incertitudinis scientiae rerum naturalium ex sensibilibus acceptam Augustinus partractans. lxxxiii, quod quid ix. dicit quod a sensibus corporis non est expetenda syncera veritas: & quod saluberrime admonemur a uerti ab hoc mundo: & ad deum id e. veritatem quae intelligitur & in interiori mente capitur: quae semper manet & eiusdem naturae est, tota alacritate converti. Secunda ratio est quod anima humana quia mu tabilis est & erroris passiua, per nihil quod mutabilitatis aequalis vel maioris est cum ipsa potest rectificari ne obliquetur per errorem & in rectitudine veritatis persistat. igitur omne exemplar quod recipit a rebus naturali bus, cum sit inferioris gradus naturae quam ipsa, necessario aequalis vel maioris mutabilitatis est cum ipsa. Non ergo potest eam rectificare vt persistat in infallibili veritate: & est ratio Augustinus de vera reli. pre bantis per hoc immutabilem veritatem per quam anima habet certam scientiam, esse super animam d. Lex omnium artium cum sit omnino immutabilis: mens vero humana cui talem legem videre conces sum est mutabilitatem pati possit erroris: satis apparet super mentem nostram esse legem quae veri tas dicitur: quae sola sufficit ad rectificandum mentem commutabilem & obliquabilem in infallibili co gnitione de qua non habet mens iudicare: sed per illam de omni alio. de omni enim eo quod est inferius mente, habet mens potius iudicare quam per illud iudicare de alio. secundum quod determinat ibidem. Tertia ratio est quod huiusmodi exemplar cum sit intentio & species sensibilis rei abstracta a phantasmate similitudinem habet cum falso sicut cum vero. lta quod quantum est ex parte sua internosci non potest, per easdem enim imagines sensibilium in somno & in furore iudicamus imagines esse res ipsas: & in vigilia sani iudicamus de ipsis rebus. Veritas autem syncera non percipitur nisi discernendo eam a falso. igitur per tale exemplar impossibile est certam haberi scientiam & certam notitiam veritatis: & ideo si debeat certa scien tia haberi veritatis oportet mentem auertere a sensibus & sensibilibus & ab omni intentione quantum cumque vniuersali & abstracta a sensibilibus ad incommutabilem veritatem supra mentem existentem, quae non habet imaginem falsi a qua discerni non potest, vt dicit Augustinus lxxxiii, quod quid ix. vbi pertractat istam rationem.

⁋ Sic ergo patet quod duplex est veritas & duplex modus sciendi veritatem: quos innuit Au gust. retractans illud quod dixit id est solis. Deus qui nisi mundos verum scire voluisti. d. Potest responderi mul tos etiam immundos multa scire vera: neque enim definitum est hic quid sit verum quod nisi mundi scire pos sunt & quid sit scire. Patet etiam quod certam scientiam & infallibilem veritatem si contingat hominem cognosce re, hoc non contingit ei aspiciendo ad exemplar abstractum a re per sensus quantumcumque sit depuratum & vniuersale factum. Propter quod primi Academici sententiam Platonis imitantes (iidem quippe sunt Academici qui Platonici, vt dicit Augustinus in epistola ad Dioscorum) negabant aliquid sciri omnino contra Stoicos: qui solum ponebant sensibilia in mundo: & hoc intelligendo de notitia veritatis syncerae, ponendo omnem notitiam veritatis syncerae de quacumque re haberi non posse nisi aspiciendo ad exemplar secundum. Qui tamen bene discernebant quod aliqualis notitia veritatis posset percipi per sensus & me diantibus sensibus per intellectum: quam tamen putabant non mereri scientiam dici. secundum quod dicit Augustinus iii. de Academica Sunt qui omnia ista quae corporis sensus attingit opinionem posse gignere con fitentur: scientiam vero negant: quam volunt intelligentia contineri remotamque a sensibus in men te viuere. Cum enim vt dicit in l. ii. eis nihil turpius visum est quam opinari: & nihil percipi posse conclu serunt: vt nihil sapiens vnquam approbaret: sed illud quod probabile & verisimile appareret sequeretur. Vnde non distinxerunt de certa notitia qua percipitur id quid est verum in re siue per sensum siue per intellectum, a notitia qua scitur veritas ipsius rei, neque etiam de hac distinxerunt quod quaedam est veritat: notitia liquida & syncera: alia vero phantastica per phantasmata & imagines rerum obumbrata. Sed vt videbatur ex eorum verbis simpliciter aliquid sciri posse negabant. Et ideo posteriores Academi ci verba potesnis illorum tenentes, sed mentem ipsorum ignorantes omnem scientiam & veritatis perceptionem penitus negabant non solum quo ad perceptionem intellectus de notitia quae pertinet ad sapientiam, & derebus pertinentibus ad philosophiam: sed etiam quo ad perceptionem sensus: vt expositum est in quaestione praecedenti. Negabant autem illi primi Academici omnem scien tiam & notitiam veritatis simpliciter quantum ad verba sua: vt veram sententiam Plaronis de syn cerae veritatis notitia ad tempus opportune occultarent: quam deinde tempore congruo ad hoc. Ter tium genus Academicorum, propalaret. secundum quod dicit Augustinus. ii. de Aca. Hoc mihi videntur egisse & ad occultandum tardioribus & ad significandum vigilantioribus sententiam suam. certam enim habuerunt Academici de veritate scientiam: & eam temere ignotis vel non purgatis animis prodere noluerunt. Quid igitur (vt dicit lib. iii. placuit tantis viris agere ne in quemquam cadere veri scientia vi deretur: audite, inquit, iam paululum attentius: non quid scientiam sed quid aestimem. Plato vir sapien tissimus & eruditissimus temporum suorum fuit: quem certum est duos sensisse mundos esse. Vnum intelligibilem in quo veritas ipsa habitat. Alterum autem istum mundum sensibilem ad illius imaginem factum: & de illo in eam qua se cognosceret animam velut expoliri & quasi serenari veritatem. De isto autem in stultorum animis non scientiam sed opinionem posse generari. Haec & alms a huiusmodi videntur inter eius successores quantum potuerunt esse seruata: & pro mysteriis custodita. Non enim facile ista percipiuntur nisi ab eis qui se ab omnibus vitiis mundantes & in aliam quandam plusquam humanam consuetudinem vendicant: grauiterque peccat quisquis ea sciens quoslibet homines docere voluerit. Quamobrem cum Aeno princeps stoicorum nec quicquam esse praeter hunc sensibilem mun dum nihilque in eo agi nisi corpore. Nam deum & ipse ignem putabat: prudentissime atque vtilissime mihi videtur Archesilas cum illud late serperet malum, occultasse penitus Academiae scientiam & quae si aurum inueniendum posteris obruisse. Quare cum in falsas opiniones ruere sit turba paratior: & con suetudine corporum omnia esse corporea facillime sed noxie credantur: instituit vir acutissimus dedocere potius quos patiebatur male doctos: quam docere quos dociles non arbitrabatur. Cum enim (vt dicit in epistola ad Dioscorm) Epicurei numquam falli corporis sensusdicerent: stoici autem falli aliquando concederent: vtrique tamen regulam con prehendendae veritatis in sensibus ponerent: quis istis contradicentibus audiret Platon cos si ab eis di ceretur non solum esse aliquid quod neque tactu corporis neque olfactu neque gustu vel auribus aut oculis percipi possit: neque aliqua imaginatione cogitari: sed id solum vere esse atque id solum vere percipi posse quod incommutabile atque sempiternum est: percipi autem sola intelligentia quae veritas quom attingi potest attin gatur: Cum ergo talia sentirent Platonici quae neque docerent carni deditos homines, neque tanta essent auctorita te apud populos vt credenda persuaderent donec ad eum habitum perduceretur animus quo ista capiuntur: elegerunt occultare sententiam suam: & contra eos dissercre qui verum se inuenisse iactarent: cum inuentionem ipsam veri in carnis sensibus ponerent. Inde vt ait. iii. de Acade. omnia illa nata sunt quae nouae Academiae attribuuntur. Noui enim Academici illud mysterium non scientes dixerunt Acad. veteres penitus negasse scientiam: & sic eos crudeliter infamarunt: quibus posteriores fertiter restiterunt. Nam Carneades primo illam calumniandi impudentiam qua videbat Archesilam non mediocriter diffamatum deposuit: & ob hoc dicitur Carneades tertiae Academiae princeps atque auctor fuisse. Deinde vltimo Antiochus Philonis auditor iam veluti aperire cedentibus hostibus portas coeperat: & ad Platonis auctoritatem legesque Academiam reuocare: quamquam & Metrodorus id antea facere tentauerat qui primus dicitur esse confessus non drecte placuisse Academicis nihil posse comprehendi: sed necessario contra Stoicos huiusmodi arma sumpsisse. Post illa autem tmpora omni paruicacia pertiraciaque demortua os illud Platonis quod in philosophia purgatissimum est & lucidissimum dimotis nubibus erroris emicuit maxime in Plotino: vt in hoc reuixisse putandus sit. Syncera igitur veritas vt dictum est non nisi ad exemplar aeternum conspici potest. Sed est aduertendum quod syncera veritas sciri potest aspiciendo ad hoc exemplar dupliciter. vno modo aspiciendo ad ipsum tanquam obiectum cognitum in ipso scilicet videndo exemplatum: quia bene probat imaginem qui intuetur exemplar, vt dicit Augustinus. iii. de Academicis cap. xxx. Alio modo aspiciendo ad exemplar illud tanquam ad rationem cognoscendi tantum. Primo modo cognoscimus de imagine Herculis quod sit vera imago eius videndo Her cuiem: & in hoc aduertendo correspondentiam imaginis ad exemplar, scimus quod sit vera imago eius. hoc modo veritas cuiuslibet rei factae ad exemplar perfectissime cognoscitur viso suo exemplari. & ideo cum omnis creatura sit imago quaedam diuini exemplaris verissime & perfectissime cognoscitur veritas cuiuslibet creaturae in eo quod quod est videndo nude diuinam essentiam. secundum quod dicit Augustinus. xi. de ciui. dei. Ipsi sancti angeli per ipsam praesentiam incommutabilis veritatis ipsam creaturam melius ibi tanquam in arte qua facta est quam in ea ipsa sciunt. Vnde quia non solum imago na ta est cognosci per exemplar a priori: sed etiam econverso exemplar per imaginem a posteriori: Ideo Au gust, per creaturas docet cognoscere qualis sit ars diuini exemplaris: cum dicit in secundo libro su per lob. Attendunt homines mirabilem fabricam: & mirantur consilium fabricantis. Stupent quod vi dent: & amant quod non vident. Si ergo ex magna aliqua fabrica laudatur hominium consilium, vis videre quale consilium dei est id i. verbum dei: Attende istam fabricam mundi: vide quae sunt facta per verbum: & cognosce quale sit. Vnde per hunc mundum ex aggregata notitia omnium creaturarum tanquam vna imagine perfecta diuinae artis: quantum perfectior poterit esse in creaturis: posuerunt philosophi per fectam haberi cognitionem dei quantum ex puris naturalibus haberi poterit, vt infra videbitur. Ad talem autem cognitionem diuini exemplaris homo non potest attingere ex puris naturalibus sine speciali illustratione: nec etiam in vita ista lumine communis gratiae. Secundum quod dicit Augustinus in lise. de fid. catholica loquens ad deum. Tua, inquit, essentia & species potest dici & forma: & est id quod est. reliqua autem non sunt id quid sunt. Haec verissime potest dicere ego sum quid sum. haec tanta & talis est vt de eius visione nihil in hac vita sibi vsurpare mens humana audeat: quid solis electis tuis praemium in sub sequenti remuneratione reseruas. Secundum quod dicitur super illud Habitat lucem inaccessibilem quam nullus hominum vidit: sed nec videre potest. scilicet in hac vita: post autem videbitur. Et quod in hac vita videri non potest verum est nisi per donum gratiae specialis: qua homo per raptum a sensibus abstrahitur: quom Moyses & Paulus deum viderunt in hac vita per essentiam, vt dicit Augu stinus de videndo deum ad Paulinam: & quom beatus Bnedictus sub vno radio vidit totum mundum, vt dicit Gregorius in iiii. dialo, quia cum ad ipsius diuinae naturae exemplar videndum non potest attingere homo ex puris naturalibus sine speciali diuina illustratione, neque ad sciendum aliquam veritatem in creaturis aspiciendo ad ipsam. Si vero sciatur syncera veritas aspiciendo ad diuinum exemplar vt ad rationem cognoscendi, hoc modo posuit Plato omnem veritatem cognosci aspiciendo ad exemplar aeter num. Secundum quod dicit Augustinus inducens ad hoc auctoritatem Tullii, in epistola ad Dioscorum. Illud, inquit, attende quoniam Plato a Cicerone multis modis apertissime ostenditur in sapientia non humana, sed plane diuina: vnde humana quodam modo attenditur: in illa vtique sapientia prorsus immutabili atque eodem modo semper se habente veritatem constituisse & finem boni & causas rerum & ratiocinandi fiduciam: oppugnatos autem esse nomine Epicureorum & Stoicorum a Platonicis eos qui in corporis vel in animi natura ponerent & finem boni & causas rerum & ratiocinandi fiduciam Durasse tamen errores fiue de moribus siue de natura rerum siue de ratione inuestigandae veritatis vs quod ad tempora christiana: quos iam obmutuisse conspicimus. Ex quo intelligitur ipsos quoque Platonicae gentis philosophos paucis mutatis quae christiana improbat disciplina inuictissimo vni regi Christo pias ceruices oportere submittere: qui iussit & creditum est quod illi vel proferre metuebant. Hanc igitur sententiam Platonis insecutus est Augustinus, secundum quod dicit in fine de Aca. Nulli dubium est gemino pondere nos impelli ad discendum, auctoritatis atque rationis. Mihi igitur certum est nunquam prorsus a Christi auctoritate discedere. Non enim reperio valentiorem. Quod au tem subtilissima ratione persequendum est (ita enim iam sum affectus, vt quid sit verum non credendo solum, sed etiam intelligendo apprehendere desiderem) apud Platonem interim quid sacris nostris non repugnat me reperturum esse confido. Et est sententia quam in omnibus libris suis tenet: quam & cum ipso teneamus: Dicendo quod nulla certa & infallibilis notitia veritatis syncerae a quocunque potest haberi nisi aspiciendo ad exemplar lucis & veritatis increatae: vnde illi soli certam veritatem va lent agnoscere qui eam in illo exemplari valent inspicere, quod non omnes valent, vt dicit de trinitate. viii. c. viii. sed pau ci acie ingenii transmutabilia omnia valentes transcendere: & regulis immutabilibus de mutabilibus iudicare, de quibus nullus iudicat, & fine quibus nullus certe iudicat, vt dicit in ii. libro de lib. arb. capit. vi. Hinc dicit. viii. de trinita. Eormas rerum corporalium per sensus haustas & quodammodo infusas memoriae: ex quibus etiam ea quae non sunt visa ficto phantasmate cogitantur siue aliter quam sunt siue fortuito quomodo sunt, aliis omnino regulis super mentem nostram immutabiliter manentibus vel approbare apud nosmetipsos vel improbare conuincimur cum recte aliquid probamus autm improbamus. & ibidem. Cum arcum pulchrum & aequaliter intortum quem vidi Carthagini animo reuoluo res quaedam menti nunciata per oculos memoriaeque transtusa imaginum aspectum facit: sed aliud mente conspicio, secundum quod mihi opus illud placet. vnde & si displiceret corrigerem. ltaque de istis secundum illud iudicamus & cernimus rationalis intuitu mentis. Ista autem praesentia corporis tangimus: aut imagines absentium fixas in memoria recordamur: aut eorum similium talia fingimus: aliter figurantes animo imagines corporum aut per corpus corporalia vi dentes: aliter autem rationes artemque ineffabiliter pulchram talium sigurarum super aciem mentis simplici intelligentia capientes. In illa ergo arte in qua temporalia facta sunt omnia, formam se cundum quam sumus, & secundum quam vel in nobis vel in corporibus vera & recta ratione aliquod ope- ratur, visu mentis aspicimus: atque inde conceptam rerum veracem notitiam tanquam verbum apud nos habemus: & dicendo intus gignimus. & hoc non solum de huiusmodi rebus corporalibus, sed etiam de incorporalibus. secundum quod dicit in epistola quadam ad Nebridium. Veniat in mentem illud quod intelligere appellamus duobus modis in nobis fieri: aut ipsa per se mente atque ratione intrinsecus: aut admonitione a sensibus. In quibus duobus illud primum. i. de eo quod apud nos est, deum consulendum hoc autem secundum de eo quod a corpore sensuque nunciatur, nihilominus deum consulendum intelligimus: & sic de vniuersis quae intelligmus, intus praesentem ipsi menti consulimus veritatem. vt dicit in lit de magistro. De qua micat omne quod rationali menti lucet, vt dicit Augustinus. iiii. soli. xiiii. cap. Quomodo autem hoc fiat in proxima quaestione sequenti declarabitur.

⁋ Ratio autem huius ad praesens quae ibi magis declarabitur, est quia ad hoc quod aliqua con ceptio in nobis de veritate rei extra vera sit syncera veritate, oportet quod anima inquantum per eam est informata sit similis veritati rei extra: cum veritas sit quaedam adaequatio rei & intellectus. Quare cum vt dicit Augustinus secundo de libero arbitrio, anima de se sit mutabilis a ve ritate in falsitatem: & ita quantum est de se non sit veritate cuiusquam rei informata, sed informabilis nulla autem res seipsam formare potest: quia nulla res potest dare quod non habet: oportet ergo quod ali quo alio syncera veritate de re informetur. hoc autem non potest fieri per exemplar aliquod acceptum a re ipsa, vt prius ostensum est. Necesse est ergo quod ab exemplari incommutabilis veritatis forme tur: vt vult Augustinus ibidem. Et ideo dicit libro de vera relii. Sicut eius veritate vera sunt quaecumque vera sunt: ita & eius similitudine similia sunt. Necesse est igitur quod illa veritas increata in conceptu nostro se imprimat: & ad characterem suum conceptum nostrum transformet: & sic mentem nostram expressa veritatede re informet similitudine illa quam res ipsa habet apud primam veritatem. secundum quod dicit. xi. de trinita. Ea quippe de illa prorsus exprimitur: inter quam & ipsam nulla na tura interiecta est. Et quomodo sit ista expressio declarat per simile cum dicit. xiiii. de triniitate. Vbi sunt illae regulae scriptae quibus quid sit iustum quid iniustum agnoscitur, nisi in libro lucis illius quae veritas dicitur: vnde lex omnis iusta describitur: & in cor hominis non migrando, sed tanquam impel lendo transfertur: Sicut imago exanulo & in caeram transit: & anulum non relinquit. Et haec est lucis illius informatio qua inquantum lucet homo verax sit in intellectu. Inquantum vero tingit iustus sit in affectu. secundum quod de primo dicit Augustinus super loannem sermone. xxxix. Factus est oculus tuus particeps huius lucis: clausus est: hanc lucem non minuisti: apertus est: hanc lucem non auxistians sed est verax anima: est veritas apud deum: cuius est particeps anima: cuius par ticeps si non fuerit anima omnis homo mendax est. De secundo vero dicit in sermone quodam de expositione sacrae scripturae. In deo (inquit) omne quod dicitur idipsum est: neque enim in deo aliud est potestas, aliud prudentia, aliud fortitudo, aliud iustitia, aliud castitas: quia haec animarum sunt quas illa lux perfundit quodammodo, & suis qualitatibus afficit, quomodo cum oritur ista lux visibilis, si auferatur vnus est corporibus omnibus color: qui potius dicendus est nullus color. cum autem illata illustrauerit corpora, quamuis ipsa vnius modi sit pro diuersis tamen corporum qualitatibus diuerso ea nitore aspergit. ergo animarum sunt illae affectiones quae bene sunt affectae ab illa luce quae non afficitur: & formatae ab illa quae non formatur. Perfecta igitur vt dictum est informatio veritatis non habetur nisi ex similitudie veritatis menti impressa de re cognoscibili ab ipsa prima & exemplari veritate. Omnis enim alia impressa a quocumque exemplari abstracto a re ipsa, imperfecta obscura & nebulosa est, vt per ipsam certum iudicium de veritate rei haberi non possit. Propter quod Augustinus comparat primam & iudicium per eam sereno aeri super nu bem. secundam vero & iudicium per eam aeri nebuloso vniversaliobscuro sub nube. cum dicit. ix. de trini ta. c. vi. Claret desuper iudicium veritati ac sui iuris incorruptissimis regulis firmum est, etsi corporalium imaginum quasi quodam nubilo subtexitur. Sed interest vtrum ego sub illa vel in illa caligine tanquam a caelo perspicuo secludar: an sicut in altissimis modotium accidere solet: & inter vtrunque aere libero fruens & serenissimam lucem supra & desissimas nebulas subtus aspiciam.

⁋ Et est sciendum quod di ctus modus cognoscendi veritatem est communis & ad notitiam principiorum vt supra in argumento. iii. hu ius quaestionis, & ad notitiam conclusionum vt patet in omnibus iam inductis. & ita per hunc mo dum acquirendi notitiam veritatis verarum artium habitus in nobis generantur: qui in memo ria reconduntur vt ex eis iterato conceptus similes formemus: & quo ad habitus tam principiorum quam conclusionum. vt secundum hoc intelligamus illud Augustini nono de trinita. In il- la aeterna veritate visa mentis conspicimus: atque inde conceptam verancem notitiam rerum tanquam verbum apud nos habemus: quod in habitu memoriae concipitur: vt ad illam intelligentia reuertens iterato verbum formet: & hoc per certam scientiam habeat etiam de rebus transmutabi libus. secundum quod dicit Augustinus. xii. de trinitate. Non solum rerum sensibilium in locis posi tarum. & caetera in solutione quarti argumenti, vt supra in quaestione praecedenti, vbi de hoc. lste ergo est verior modus acquirendi scientiam & notitiam veritatis quam ille quem posuit Ari stote. ex sola sensuum experientia. si tamen sic intellexit Aristorlus & in idem cum Platone non con sensit: immo (quod verius creditur) etsi Platoni in modo dicendi obuiauit occultando diuinam doctri nam magistri sui: sicut & alii priores Academici: eandem tamen cum Platone de notitia verita tis habuit sententiam. secundum quod hoc videtur infinuasse cum loquens de veritatis cognitione dicit in secundo metaphysicae, quod illud quod est maxime verum sit causa veritatis eorum quae sunt post: & quod ideo dispositio cuiuslibet rei in esse sit sua dispositio in veritate. Propter quod dicit Au gustinus in fine de Acad. Quod autem ad eruditionem doctrinamque attinet: & mores quibus consulitur animae: non defuerunt acutissimi ac solertissimi viri qui docerent disputationibus suis Aristo telem & Platonem ita sibi concinere vt imperitis minusque attentis dissentire videantur multis contentionibus. Sed tamen eliquata est vt opinor verissimae philosophiae disciplina, non enim est ista huius mundi philosophia quam sacra detestantur: sed alterius intelligibilis: cui animas mul tiformis erroris tenebris caecatas nunquam ista ratio subtilissima reuocaret: nisi summus Deus populari quadam clementia diuini intellectus auctorem vsque ad ipsum corpus humanum declinaret: cuius non solum praeceptis: sed etiam factis excaecatae animae redire in semetipsas etiam sine dispositionum concertationepotuissent: cum iam (vt dicit in epistola ad Diosco rum ) christianae aetatis exordio rerum inuisibilium atque aeternarum fides per visibilia miracula salubriter praedicaretur hominibus qui nec videre nec cogitare aliquid praeter corpora po terant. Hoc ergo modo qui mente excedente aliquid veritatis syncerae intelligit, in rationibus primae veritatis intelligit. Sed vt dicit Augustinus de videndo deum, forte hoc difficile est. Irruit enim de consuetudine carnalis vitae in interiores oculos nostros turba phantasmatum: quae vt dicit. iii. de Academi. consuetudine rerum corporalium nos etiam cum veritas tenetur & quasi in manibus habetur, decipere atque illudere moliuntur. lgitur vt dicit de videndo deum: qui hoc non potest oret & agat vt posse mereatur: nec ad hominem disputatorem pulset vt quod non legit legat: sed ad deum Saluatorem, vt quod non valet valeat. Ex puris igitur naturalibus exclusa omni diuina illustratione nullo modo contingit hominem scire liquidam veritatem. Sed ta men adhuc restat quaestio vtrum ex puris naturalibus possit eam scire. Si enim homo ex puris natura libus potest ad illam attingere: & per illa ad illam lucis diuinae illustrationem: & per illa scire synceram verita tem: ex puris naturalibus debet dici posse scire synceram veritatem: licet sine illa illustratione eam scire non possit. Sicut si ex puris naturalibus potest attigere ad prima principia disciplinarum, & per illa scire alia, ex puris naturalibus dicitur scire illa: licet illa non possit scire sine primis principiis. quod si ex puris naturalibus non possit attingere ad illam illustrationem: nec per illam ex puris naturalibus dicendus est scire liquidam veritatem, vt dictum est in principio solutionis huius. Nunc autem ita est quod homo ex puris naturalibus attingere non potest ad regulas lucis aeternae, vt in eis videat rerum synceram veritatem. Licet enim pura naturalia attingunt ad ipsas: quod bene verum est (Sic enim anima rationalis creata est, vt immediate a prima veritate informetur, vt iam prius dictum est) non tamen ipsa naturalia ex se agere possunt vt attingant illas: sed illas deus offert quibus vult: & quibus vult subtrahit. Non enim quadam necessitate naturali se offerunt, vt in illis homo veritatem videat: sicut lux corporalis vt in ea videat colores: sicut nec ipsa nuda diuina essentia. Secundum enim quod determinat Au gustinus de videndo deum, si vult videtur: si non vult non videtur. Vnde & regulas aeternas deus aliquando offert malis, vt in eis videant multas veritates quas boni videre non possunt: quia praescientia aeternarum regularum non offertur eis. secundum quod dicit Augustinus. iiii. de triniitate. Sunt nonnulli qui potuerunt aciem mentis vltra omnem creaturam transmittere: & lucem incommutabilis veritatis quantulacunque parte contingere: quod Christianos ex sola fide viuentes nondum potuisse derident. Easdem etiam regulas aliquando eis subtrahit: & eos in errorem cadere permittit. secundum quod super illud lob. xxxviii. In manibus abscondit lucem. dicit Grego. xxvii. mora. lmmanes sunt qui se elatis cognitionibus extollunt. Sed his lux absconditur, quia nimis in cogitationi bus suis superbientibus cognitio veritatis denegatur. Aliis autem omnibus pro sua sanitate aspiciendum conceditur. vt dicit Augustinus i. sol. Absolute ergo dicendum quod homo synceram veritatem de nulla re habere potest ex puris naturalibus eius notitiam acquirendo: sed solum illustratione luminis diuini: ita quod licet in puris naturalibus constitutus illud attingat: tamen illud ex puris naturalibus naturaliter attingere non potest: sed libera voluntate quibus vult seipsum offert. Ad singula argumenta aliquid respondendum est.

⁋ Quia ergo arguitur quod sufficientia nostra in cognoscendo ex deo est: dicendum quo verum est tanquam ex specialiter illustrante in cognitione syncerae veritatis. In omni autem cognitio ne alia cogitationis non nisi sicut ex vniuersali mouente, vt dictum est iam. & hoc sufficit ad inten tionem apostoli contra illos qui dicebant quod initium fidei esset ex nobis. contra quos ibi arguit. Si enim initium cognitionis non est ex nobis, sed ex deo, vt ex primo motore in omni actione & naturali & cognitiua, multo fortius nec initium fidei. Nec tamen est intentio apostoli contra hoc quin initium cognitionis magis sit ex nobis quam initium fidei: quia fidei initium requirit specialem illustrationem. Non sic autem initium cognitionis nisi sit de veritate syncera, vt dictum est.

⁋ Ad secundum quod nemo potest dicere dominus lesus &c. Dicendum quod verum est verbo perfecto ad quod requiritur consensus voluntatis. Perfectum enim verbum tunc est cum in eo quod mens nouit voluntas delectata conquiescit. vnde dicit Augustinus. ix. de Tri. quod verbum perfectum est cum amore notitia. vnde sicut voluntas ex propria facultate naturali non potest assurgere in bonum sine specialis gratiae adiutorio, sic nec ad dicere tale verbum. Non tamen sequitur quin sim plex verbum veritatis non syncerae poterit dicere sine omni speciali illustratione. Spiritus scti. vnde di cit glossa quod apostolus proprie posuit ibi hoc verbum dicere, significans voluntatem & intellectum dicentis, & tale dicere circa ea quae sunt fidei purae non potest aliquis dicere nisi ex fide. vnde de alio simplici dicere dicitur Mat. vi. Non omnis qui dicit domine domine &c.

⁋ Ad tertium quod scientiarum spectamina non possunt intelligi nisi alio quodam quasi suo sole illustrentur: dicendum quod verum est syncera veritate & omnino infallibili notitia. Alio tamen modo possunt intelligi in lumine lucis naturalis vt dictum est supra. Propter quod dicit Augustinus xii. de trinitate. Credendum est mentis intelligibilis ita conditam esse naturam vt rebus intelligibilibus naturali ordine disponente conditore subie cta: sic videat ista in quadam luce sui generis incorporea quemadmodum oculus carnis videt quae in hac luce corporea circumiacent, cuius lucis capax eique congruus est creatus.

⁋ Ad quartum quod quicquid anima cogitat aut ratiocinatur ei luci tribuendum est a qua tangitur: Dicendum quod verum est de eis quae cogitat aut ratiocinatur cognoscendo liquidam veritatem, alias autem non oportet vt dictum est.

⁋ Eodem modo dicendum est ad quintum & vltimum. Vel dicendum: quod vide mus verum in prima veritate, potest esse: aut sicut in eo quod est obiectum primo visum, aut sicut in eo quod est ratio videndi tantum vt in sequenti quaestione declarabitur. Primo modo omnis veritas videtur in prima veritate, sicut omne bonum in primo bono, quia quicumque videt verum hoc aut verum illud videt verum simpliciter in vniuersali quod deus est. Sicut qui videt bonum hoc vel bonum illud in vniuersali videt bonum simpliciter quod deus est: vt dicit Augustinus viii. de trinitate. & inferius determinabitur Secundo autem modo non nisi veritas syncerae visa vt dictum est. Et sunt isti duo modi cognoscendi ve rum bonum pulchrum &c. quae nobilitatis sunt in deo, & conveniunt creaturis, notandi: quia de eis loqui tur Augustinus in diuersis locis, quandoque secundum vnum modum, dicens non cognosci bonum pulchrum verum & huiusmodi in creaturis: nisi per verum pulchrum & bonum in creatore. Quandoque vero loquitur secundum alium. sed omnis sua determinatio circa hanc materiam vergit in vnum illorum modorum.

⁋ Argumenta duo in oppositum bene probant quod veritas aliqua sine speciali illustra tione diuina ab homine possit sciri & cognosci: non tamen probant quod syncera.

⁋ Vel si velimus possumus dicere & forte melius quod homo ex puris naturalibus suis sine omni illustratione diuini luminis vel exem plaris assistentis potest solum cognoscere per intellectum id quod verum est de re sequendo sensum vt di ctum est supra: clarius tamen cernendo quod verum est quam sensus cernat: quia intellectus subtilius ap prehendit & plus infunditur in substantiam receptibilis quam sensus: qui solum percipit exteriora se cundum superficiem vt dicit Auicen. xii. Metaphysicae suae. Quiaque veritatem ipsam rei nequaquam siue in modico siue in multo sine illustratione diuini exemplaris possit percipere. & quod exemplar abstractum a re: ad hoc non sufficiat per se. Sed oportet conceptum de re ad exemplar acceptum a re determinari per diuinum exemplar: vt si in illo conceptu debeat videre veritatem synceram & liquidam, clarius illustretur intellectus exemplari diuino, & si aliquo modo quantumcunque tenui etiam tenuiter ipso illustretur. & si nullo modo eo illustretur, nullo modo videat ipsam veritatem. Vt dicamus quod huiusmodi exemplaris praesentatio secundum conmunem cursum vitae huius quamquam gratuito conceda tur: nec naturalia animae sic sunt ordinata, vt sua naturali operatione ad ipsum possint attingere. Omnibus tamen quantum est ex parte dei hominibus aequaliter praesentatur: vt vnusquisque secundum dispositionem & capacitatem suam eo illuminetur: nisi exigente eminente malitia aliquis mereatur: vt ei omnino subtrahatur: ne vllam veritatem animo videat: sed totaliter infatuetur in omni cognoscibili, vt in alio determinato non videat veritatem in eo: sed dilabatur in errorem quem meretur. Et sic secundum determinationem Aug. nulla veritas videtur omnino nisi in prima veritate: & quod hoc est naturale creaturae rationali: quod solum possit ex puris naturalibus in cognitionem eius: quod verum est de re: & non vltra in cognitionem ipsius veritatis nisi per illustrationem diuini exemplaris: & hoc propter eminentiam actus intelligendi ipsam veritatem vt dictum est supra. Et secundum hanc viam ad primum argumentum in oppositum: quod nisi homo ex puris naturalibus posset in cognitionem veritatis, frustra eam inuestigaret: Dicendum quod fine illa illustratione non vale ret homo eam inuestigare intantum vt ad veritatis notitiam ex puris naturalibus inuestigando peruenire posset. Sed hic solum valet cum adiutorio illius illustrationis, sic existente anima rationali in naturalibus creata.

⁋ Ad secundum: quod homo naturaliter scire desiderat: ergo potest scire ex puris naturalibus: Dicendum quod verum est. Non tamen sic: vt per ipsam veritatem ex puris naturalibus videat, sicut dictum est. Naturali enim appetitu bene desiderat homo scire etiam illa quae sunt supernaturaliter cognoscenda: quae secundum conmunem illustrationem a diuino exemplari sine illustratione specialiori non posset attingere: vt infra dicetur.