Quaestio 5

Irca Quintum arguitur quod verbum ex eo quod est verbum, habet respectum ad solum patrem dicentem verbum, Primo sic. Quod habet respectum ad aliud di citur ad illud. verbum diuinum secundum quod verbum, non dicitur nisi ad solum di centem. Non enim dicitur verbum nisi dicentis verbum, non dicitur autem verbum eius quod dicitur verbo: tunc enim diceretur verbum creaturae, quia creatura verbo diuino dicitur. Illud autem negat Anselmus.

⁋ Quod etiam arguitur per rationem: quia etsi creatura nihil esset omnino, sicut nihil aliquando fuit: tamen esset verbum in diui nis: & tunc nullum omnino importaret respectum ad creaturam, quia non est in vno sine respectu sibi respondem te in alio: quare neque modo. Si enim verbum inquantum verbum importaret talem respectum, non posset esse verbum quiando eum importaret: & sic etiam non posset esse verbum nisi simul essent & creaturae.

⁋ Praeterea respectus quo verbum est verbum, realis est: & ordinem essentialem & naturalem ponit verbi ad id quid respicit. ad creaturam autem non habet deus respectum realem aut ordinem essentialem aut naturalem, vt habet declarari inferius loquendo de deo in ordine & comparatione ad creaturas. ergo &c.

⁋ Praeterea simul sunt natura relatiua, non sic verbum diuinum & creatura. ergo &c.

⁋ Praeterea spiritus sanctus quia ad nos refertur, noster dicitur. v. de trinitate ca. x. Quod datum est, & ad eum qui dedit refertur, & ad eos quibus dedit: itaque spiritus sanctus non tantum patris & filii qui dederunt: sed & noster dicitur qui accepimus. Verbum autem dei non dicitur nostrum: quia verbum dicitur filius patris & non noster: & eo verbum quo filius. ergo &c.

⁋ Praeterea ema nationes diuinae natura praecedunt omne quod est in creatura. sed quod habet respectum ad aliquod inquantum huiusmodi, simul est cum eo. ergo &c.

⁋ Item verbum inquantum verbum est, verbum est secundum proprietatem con stitutiuam verbi: quia reduplicatio est eius quod est formale & completiuum in re, proprietate constituti ua verbi a solo patre distinguitur: & ea ad illum solum refertur a quo per eam distinguitur. ergo &c.

⁋ Item vii. de triniitate. cap. ii. dicit Augustinus. Eo filius quo verbum: & eo verbum quo filius. Sed filius eo quo filius siue inquantum filius non habet respectum nisi ad patrem. ergo &c.

⁋ Item ibidem. Accipiamus cum dicitur filius, ac si dicatur nata sapientia: & in eo quod nata, & verbum & imago & filius intelligatur. Quod ergo convenit verbo eo quod verbum, conuenit ei eo quod natum. sed eo quod natum non habet respectum nisi ad illum a quo nascitur: quia. v. de trinitate ca. xiiii. dicitur. Quod de patre natum est ad solum patrem refertur. ergo &c.

⁋ Contra. Primo sic. lxxxiii. quod q. lxiii. exponens illud, In principio erat verbum. dicit Au gustinus. Quod graece logos dicitur, latinae & verbum & rationem significat. Sed hoc loco melius rationem interpretatur: vt significetur non solum ad patrem respectus: sed etiam ad illa quae per verbum facta sunt. Ratio autem etsi idem per illam fiat, recte ratio dicitur.

⁋ Secundo sic. sicut se habet donum ad spi ritum sanctum: ita verbum ad filium. Est enim donum, proprium spiritus sancti sicut & verbum filii, xv. de trinitate ca. xvii. Non dicitur verbum nisi filius: nec donum dei nisi spiritus sanctus. Sed donum refertur non solum ad dantes, sed etiam ad recipientes. v. de trinitate cap. xiiii. vt dictum est. ergo & verin bum non solum ad dicentes refertur, sed etiam ad eos qui verbo dicuntur.

⁋ Tertio sic. super illud Psal. Semel loquutus est deus. Glossa. Verbum aeternaliter genuit: in quo omnia dispo suit. Genuit autem verbum inquantum verbum: quia secundum perfectam & formalem rationem verbi. ergo verbo inquantum verbum omnia disposuit. sed dispositio dicit respectum ad ea quae disponuntur. ergo &c.

⁋ Quarto sic. nihil dicitur aliquo nisi illud quo dicitur habeat respectum ad illud. omnia dicuntur verbo inquantum est verbum: quia nihil potest dici nisi verbo. ergo &c.

⁋ Dicendum: quod notitia huius, an scilicet filius ex eo quod est verbum: habet respectum ad solum patrem, dependet de notitia illius: an scilicet verbum ex eo quod est verbum, siue inquam tum est verbum, habet respectum ad solum patrem. De hoc ergo considerandum. Et est dicendum ad hoc, quod verbum ad nihil habet respectum nisi mediante actu dicendi. Non enim est verbum nisi quia ipsum dicitur, vel quia eo aliquid dicitur. Et secundum hoc mediante actu dicendi potest aliquid respicere dupliciter. Vno modo vt est ipsum dictum & terminus actus dicendi notionalis. Alio modo vt est ratio actus dicendi essentialis. Primo modo respicit solum dicentem notionaliter: vt scilicet a quo habet esse: quod etiam & per verbum est. & hoc respectu realis originis constitutiuo personae verbi. Et ideo hoc modo loquendo de verbo, verbum ex eo quod est verbum ad solum patrem dicentem verbum habet respectum. Secundo autem modo verbum respicit solum ipsum dictum essentialiter: vt quo dictum est manifestatum & declaratum secundum modum supra determinatum in quaestione de dicere essentiali. Et hoc modo loquendo de verbo, verbum ex eo quod est verbum, ad omne dictum verbo habet respectum: de quo nulla est dubitatio stando in respectu simpliciter circa verbum simpliciter. Est enim ipsum verbum per aliquam conformitatem ad dicta se habens, inquantum scilicet est declaratiuum & manifestatiuum eorum quae verbo dicuntur. Quae quidem conformitas sine respectu non est: sed vnde & quomodo conueniat verbo iste respectus, & quis sit: de hoc etiam est dubitatio: an scilicet conueniat ei ratione sui proprii: & sic inquantum verbum: an ratione sibi appropriati: & sic non inquantum verbum. Et putant aliqui quod conueniat ei ratione sibi appropriati. Dicunt enim quod ipsa essentia diuina inquantum habet rationem veri, est ratio cognoscendi omne verum. Essen tia autem diuina licet secundum rationem veri communis est tribus personis: quia tamen veritas per se respicit intellectum & notitiam eius in qua lucet: & est manifestatiua sui & aliorum: solum autem verbum in diuinis notitia est manifestatiua & declaratiua, vt saepius expositum est supra: idcirco appropriatur verbo: & ratione eius (vt dicunt) verbum habet respectum ad manifestata & declarata verbo: sed diuersimode secundum diuersitatem eorum quae verbo manifestantur. Ea enim quae sunt infra diuinam essentiam (vt dicunt) manifestantur siue dicuntur verbo vt ipsa diuina essentia est ei appropriata sub ratione veri simpliciter. Et ideo (vt dicunt) per huiusmo di rationem habet respectum ad illa. Quae vero sunt extra diuinam essentiam, manifestantur ver bo vt ipsa diuina essentia sub ratione veri est eis rationes ideales diuersae, secundum quas ipsa est ra tio cognoscendi & manifestandi ipsas creaturas: & per respectus idealium rationum sic in verbo exi stentium appropriate verbum habet respectum ad creaturas secundum rationem: quemadmodum & ipsae rationes ideales sunt respectus secundum rationem ad creaturas: secundum quod nuper exposuimus in. ix. Quolibet nostro in quaestione. iiii. de ideis. Istud non potest stare: quoniam verbum respectum de quo lo quimur non habet ad manifestata per ipsum vt manifestata sunt quocumque modo, scilicet simplici notitia: & vt ipsa essentia secundum quod est veritas, est ratio manifestandi: sed solummodo vt manifestata sunt notitia declaratiua: & vt ipsum verbum est ratio manifestandi declaratiue. Nunc autem ratio dicendi & manifestandi aliqua hoc modo, non potest esse verbum ratione veri appropriati sibi: quia tunc ipsum verum siue diuina essentia sub ratione veri, potius esset ratio dicendi & sic manifestandi dicendo, quam ipsum verbum inquantum ei appropriatur, quoniam quandocumque aliquod convenit alicui per sibi appropria tum, aeque aut magis proprie convenit ipsi appropriato: vt si dicatur: Pater disponit de opeandis ver bo quia ei appropriatur sapientia: aeque proprie dicitur: Pater disponit de opeandis sapientia. Nunc autem diuina essentia per se, siue sub ratione veri simpliciter siue secundum rationes ideales: non est ratio dicendi neque manifestandi aliquod dicendo. Non enim proprie dicitur: Pater dicit aliquid essentia siue veritate si ue idea. Similiter enim & aliae personae diuinae in quibus sunt essentia diuina, & ideae, essent rationes dicendi: licet non appropriatae: vt conpetenter diceretur: Pater dicit spiritu sancto: quod falsum est: quia idea aut essentia aut spiritus sanctus nullo modo dicuntur verbum: & quicquid dicitur non nisi verbo di citur, vt habitum est supra in quaestione de dicere essentiali. Non ergo est verum quod verbum est ratio mani festandi ea quae dicuntur verbo ratione essentialis alicuius vt diuinae essentiae sub ratione veri aut idealis rationis. Cum ergo respectum habet verbum ad dicta & manifestata verbo: eo quod sunt manife stata per ipsum in dicendo: manifestum est quod respectus iste non convenit ei ratione alicuius sibi appropriati: imo quia verbum non est ratio dicendi aliqua & manifestandi ea nisi quia est verbum, respectus igitur iste non conuenit ei nisi inquantum verbum est: & sic ex eo quod verbum est, respectum habet ad omnia dicta verbo: quae sunt non pater tantum: sed quaecunque alia a deo cognoscuntur. Omnia enim a deo ipso verbo personali dicuntur: quia sic dicuntur verbo, vt solo verbo personali dicuntur. & hoc non ratione communis & essentialis, sed ratione proprii & personalis tantum. Cuiuscumque enim actionis in diuinis ratio est verbum secundum quod est verbum, eius non est ratio aliquod essentiale existens in diuinis, nec aliquid ex caeteris ratione essentialis est illius ratio: sicut & econverso cuiuscumque actio nis in diuinis ratio est aliquod essentiale, ratio illius non potest esse verbum. Quia enim bene di citur, Pater sapit aut intelligit sapientia, non bene dicitur, sapit aut intelligit verbo: secundum Augustinum vii. de trinitate. Vnde et si aliquando actionis eiusdem ratio est essentiale aliquod & verbum: quenadmodum dicimus quod deus creat sua sapientia: & quod creat verbo suo: hoc non est eodem modo neque secundum eandem rationem. Pater enim creat sua sapientia vt notitia & arte simpliciter: creat autem verbo vt notitia & arte declaratiua.

⁋ Sic ergo dico quod respectus verbi ad ea quae dicuntur verbo inquantum huiusmodi, non conuenit verbo ratione sibi appropriati, sed ratione sui pro prii. Quod contingit & bene & male intelligi. Cum enim proprium sit hoc quod vni soli convenit ita quod non alteri: vt in diuinis dicatur proprium quod conuenit vni personae ita quod nulli alteri: quemad modum in creaturis hoc dicitur proprium quod sic conuenit vni speciei quod non alteri: Est enim sin gula persona in diuinis quasi vnicum singulare in ratione personalitatis suae quasi in ratione vnius speciei: Sicut ergo vni soli personae in diuinis potest aliquid conuenire ita quod non alii dupliciter: et sic esse, proprium vni personae dupliciter: sic dupliciter potest alicui conuenire respectus aliquis ratione sui proprii. Vno enim modo aliquid in diuinis conuenit vni soli personae ita quod non alii principaliter: scilicet quia est id quo vna persona distinguitur ab alia. Alio vero modo conue nit illi consequenter, scilicet quia consequitur ex illo principali in illa persona cuius est. Primo mo do conuenit personae diuinae vt proprium ei, proprietas ad originem pertinens: vt qua principaliter originat alteram, vel qua principaliter originatur ab altera. Et isto modo, scilicet principaliter ratione, proprii, vni diuinarum personarum solummodo conuenit respectus ad alteram: immo tale pro prium est ipse respectus: cuiusmodi sunt generatiuum in patre: & genitum esse in filio. Secundo autem modo conuenit personae diuinae vt proprium ei proprietas non pertinens ad originem, vt qua principaliter originat alteram: vel qua ab altera originatur: sed consequens in persona ex ipso modo originandi: & ita ratione illius proprii in eo quod dicto modo pertinet ad originem: quemad modum imago (vt dictum est in praecedente quaestione) proprium est filio. Et isto modo scilicet con sequenter ratione, proprii, in diuinis non solum vna persona habet respectum ad alteram quam originat vel a qua originatur: sed etiam ad quaecumque alia vt est ad alia. Huiusmodi respectus est secundum rationem solum in diuinis: qualis est iste quem quaerimus: quem sic verbum habet ad ea quae dicuntur verbo. Et sic ratione, proprii consequenter non principaliter conuenit verbo respectus ad ea quae dicuntur verbo.

⁋ Quod vt melius intelligatur: sciendum quod secundum Augustinum. vii. de trinitate: Verbum siue filius in diuinis non est nisi notitia siue sapientia genita siue dicta: vt per notitiam intelligamus quod absolutum est & essentiale in verbo: per genitum vero respectum originalem constitutiuum personae verbi. Quae quidem notitia licet secundum quod est notitia simpliciter, est essentiale & comnmune, & non proprium: inquantum tamen est genita siue dicta, non solum est praecise notitia: sed etiam est notitia declaratiua siue manifestatiua notitiae, scilicet eius de quo est. Quod convenit ei ex eo quod est notitia de notitia: & ita ratione sui proprii originalis & modi emanandi. Et est notitia de claratiua essentiale quod contractum ad personale siue ad personam, cui ratione qua declaratiua siue mani festatiua est, annexus est respectus quidam ad id cuius est declaratiuum: inquantum scilicet est declaratiuum ipsius. Quare cum ratione, proprii originalis habet quod sit notitia declaratiua, cui necessario est annexus respectus ad id cuius est declaratiuum: ratione ergo proprii originalis ipsius verbi praeter respectum quem habet ipsum verbum ad dicentem vt habet esse ab ipso: habet etiam respectum alium consequentem ad id quod declaratur verbo, vt habet esse declaratiuum & ma nifestatiuum illius. Et quia manifestatio per verbum consequens est ad esse ipsius: idcirco ille respectus consequens dicitur respectu illius qui dicitur originalis: & est vterque proprius verbo. Sed ille qui est originalis, solus est constitutiuus personae verbi: & ipso refertur verbum ad solum dicentem verbum inquantum est dicens. Ille vero qui est consequens non est constitutiuus personae verbi: sed consequens & quasi adiunctus personae in sua constitutione a proprietate originali constituente personam, & a modo emanandi eius, quo scilicet notitia quae simpliciter notitia est in notionaliter dicente, habet esse declaratiua notitia in notionaliter dicto. Tali autem respectu pri mo & principaliter refertur verbum ad dicentem non inquantum dicens est ipsum verbum actu dicendi notionali: sed inquantum dictus siue declaratus est siue manifestatus ipso verbo, & actu dicendi essentiali quo pater dicens verbum notionaliter: ipso verbo sic dicto dicit seipsum essentiali ter. Ipso enim actu dicendi notionali dicens verbum producendo ipsum, simul verbo dicto notionaliter dicit seipsum actu dicendi essentiali manifestando seipsum sibiipsi. Et licet dicto respectu consequente verbum primo & principaliter ipsum verbum refertur ad dicentem vt ad manifestatum sibi ipso suo verbo: vlterius tamen eodem respectu refertur ad diuinam essentiam & quaecumque sunt essen tialia in eo, & ad alias personas diuinas, & etiam ad omnes creaturas, & quaecunque sunt cognoscibilia in eis: vt etiam manifestata sunt ipsi dicenti verbum. Pater enim notionaliter dicens ipsum verbumetiam essentialiter dicit omnia alia ipso verbo: vt quo & in quo cognoscit notitia declaratiua & manifestatiua quaecumque cognoscit sua essentia & in sua essentia notitia simplici. Et licet sic primo illo respe ctu verbum respicit omnia praedicta inquantum sunt dicta & declarata ipsi patri verbo suo quod a se dicitur notionaliter, & quo dicit se & omnem alium & omnia alia essentialiter: consequenter tamen illo eodem respectu verbum respicit omnia praedicta inquantum declarata sunt omni videnti verbum ipso verbo patris, quod ab illo solo dicitur notionaliter, & quo omnis intellectus siue creatus siue increatus di cit essentialiter se & omnem alium & omnia alia, secundum quod supra determinatum est in quaestione de dicere essentiali.

⁋ Sic ergo breuiter dico ad quaestionem, quod verbum inquantum verbum, siue ex eo quod est verbum, siue quocumque alio modo reduplicetur, si intelligatur reduplicatio fieri ratione solius respectus originalis, sic respectum habet ad ipsum patrem vt dicentem notionaliter ipsum verbum. Si vero intelligatur reduplicatio fieri ratione respectus consequentis, licet ad solum patrem vt ad dictum actu dicendi essentialiter sibiipsi ipso verbo primo & principaliter: vlterius tamen secundo habet respectum ad omnem alium, & ad omnia alia vt dicta & manifestata sunt soli patri verbo suo a se dicto no tionaliter. Et vlterius tertio habet respectum ad quodcumque manifestatum eodem verbo intellectui cuiuslibet alterius. Et quia non potest aliquod habere respectum ad aliqua: quin viceuersa illa cointelligantur habere respectum ad illud: idcirco etiam omnia dicta verba inquantum dicta habent respectum ad verbum. Sed ipsum verbum suum respectum habet ex se & ex suo proprio originali, & vt suum,proprium consequens ad proprium originale secundum praedicta, & ita non quia aliud habet respectum ad ipsum. Caetera vero quaecumque dicta sunt verbo, inquantum dicta respectum habent ad verbum, quia verbum habet respectum ad illa: quemadmodum secundum rationem mensurationis scibile habet respectum ad scientiam: quia scientia habet respectum ad scibile: praeter hoc quod re latio inter scibile & scientiam ex parte scibilis est secundum rationem, ex parte vero scientiae est secundum rem. Verbum vero ad dicta verbo, & econverso dicta verbo ad verbum, ambo habent relationem mutuo secundum rationem tantum. Cum enim pater verbo dicit spiritum sanctum, spiritus sanctus ex hoc nullam relationem realem habet ad verbum, quare nec eadem ratione aliquid aliorum in eo quod dicitur verbo ad ipsum verbum: nec econuerso verbum ad aliquod illorum: sed rationis tantum. Inter dicentem quidem verbo & ipsum verbum similiter est respectus talis qualis est inter scientiam & scientem inquantum est sciens. Sciens enim quia habet esse sciens scientia vt ipsa est forma intellectus eius, ideo ipse ad scientiam refertur: sed relatione secundum rationem tantum, & econuerso scientia quia nullo modo habet esse a sciente sed a scito. Aliter enim idem diceretur bis, & esset causa & causatum eiusdem: vt dicitur. v. metaph. Ideo non refertur ad scientem nisi secundum rationem tantum: quia scilicet sciens refertur ad ipsam. Et sic dicens essentialiter verbo: quia instituitur per verbum vt sit dicens: non autem instituit verbum inquantum huiusmodi: ideo dicens inquantum dicens refertur secundum rationem ad verbum: non autem verbum ad di centem, nisi quia dicens refertur ad ipsum. Et patet ex hoc differens respectus inter verbum & dictum verbo: & inter scientiam & scitum. Scientia enim in creaturis quia instituitur per scitum, ex se habet relationem dupliciter secundum rem ad scitum: quia vt instituta ab illo, & vt mensuratum ab eodem: & econuerso scitum inquantum est institutiuum scientiae habet ex se relationem realem ad scientiam penes secundum modum relationis. Inquantum vero est mensura scientiae, habet relationem ad illam secundum rationem: quia scientia refertur ad scitum penes tertium modum relationis. Verbum autem quia non instituitur per dictum, nec mensuratur ab ipso, ideo nullam habent inter se relationem secundum rem: sed solum secundum rationem praedicto modo. De isto autem respectu consequenti existente in verbo est aduertendum quod ad ea quae sunt in deo secundum diuinam essentiam: habet ipsum verbum huiusmodi respectum secundum actum dicendi cognitiuum solum. Ad creaturas autem & secundum actum dicendi cognitiuum: & secundum actum dicendi factiuum. Est igitur praedictus respectus in verbo ab aeterno secundum actum dicendi cognitiuum ad omnia quae sunt in deo, & quae pertinent ad creaturas, & hoc quo ad earum essentias, & quo ad earum existentias. secundum singulas differentias temporum vt sunt in diuina notitia. Essentias enim rerum quas deus cognoscit & quo ad ipsarum essentias, & quo ad earum existentias & omnes modos existendi, & hoc simplici notitia per rationes ideales earum secundum modum declaratum in ix. Quolibet in quaestione de ideis, ipse cognoscit verbo, & per verbum, & hoc notitia declaratiua. Secundum actum vero dicendi factiuum, de quo in Psal. Dixit & facta sunt: idem respectus est in verbo ad existentias creaturarum secundum habitum ab aeterno, licet secundum actum ex tempore tantum luxta illud Anselmi mond. xxxiiii. Quemadmodum opus quod sit secundum aliquam artem, non solum quando sit. verum & antequam fiat, & postquam dissoluitur, semper est in ipsa arte &c. Et sic patet quod praeter modos relationis dei ad creaturas secundum rationem, quibus ab aeterno refertur ad creaturas, non quia creaturae referuntur ad ipsum, expositos in dicta quaestione de ideis: est iste modus relationis secundum dictum respectum dei ad creaturas ab aeterno secundum rationem, non quia creaturae referuntur ad ipsum, sed ex seipso potius. Cum ergo quaeritur vtrum verbum inquantum verbum habet respectum ad solum patrem dicentem: Dicendum quod si intelligatur reduplicari verbum ratione respectus originalis qui convenit ei quasi iuxta primum modum dicendi per se, sic (vt dictum est) verbum inquantum verbum habet respectum ad solum patrem. Si vero intelligatur reduplicari ratione respectus consequentis qui convenit ei quasi iuxta secundum modum dicendi per se, sic verbum inquantum verbum non solum ad patrem habet relationem: sed etiam ad omnia essentialiter dicta verbo, vt dictum est.

⁋ Ad primum ergo quod verbum inquantum verbum habet respectum ad solum patrem di centem verbum, quia ad solum illum dicitur: Dicendum secundum iam dicta, quod respectu principali & reali qui in verbo pertinet ad originem, non dicitur verbum nisi ad solum dicentem, & hoc inquantum dicens: quia illius solius est similitudo, imago, & figura, siue character: a quo solo quasi formatur & impri mitur. & ideo secundum hoc ipsius solius est verbum, & non spiritus sancti, nec creaturae: quamuis ptr illo verbo dicat spiritum sanctum & creaturam. Et secundum hoc dicit Anselmus Mon. xxxiii. Verbum quo pater dicit se non inconvenienter sicut similitudo, ita & imago, & figura, & character eius dici potest. Verbum autem quo creaturam dicit, nequaquam similiter est verbum creaturae: quia non est eius similitudo. & per eundem modum nec est verbum spiritus sancti. Respectu vero consequenti non principali, quo secundum rationem tantum, dicitur verbum ad omnia quae dicuntur verbo, & hoc non secundum habitudinem imaginis aut similitudinis ad id cuius est similitudo aut imago: sed secundum habitudinem declaratiui adid cuius est declaratiuum, etiam si in veritate sit eius similitudo & imago. Vnde si pater dicit se verbohoc non est per se, eo quod verbum imago eius est & similitudo: sed eo solo quod est notitia declaratiua. Quantuncumque enim aliquid est similitudo aut imago alicuius, non illo dicitur nisi cum hoc sit noti tia eius declaratiua. Non enim dicitur illo ille cuius est. ex hoc enim quod aliquid, est sola imago. Vnde pa ter non dicit se filio inquantum filius est, licet inquantum est filius sit imago: sed solum dicit se verbo inquantum verbum est: quia ratione illius quod verbum addit super rationem filii. Vnde quod dicit Anselmu mus mondo. xxxi. Dia huiusmodi verba quibus quaslibet res mente dicimus, similitudines & imagines sunt rerum quarum verba sunt: Verum est: non tamen eo quod imagines res dicuntur eis: sed eo quod sunt earum declaratiua notitia. Vnde & cum alia a patre dicantur verbo patris vt creaturae, non dicuntur ex hoc illo verbo quod verbum habet imitabilitates in se ad creaturas, & creaturae ipsum imitantur quoquo modo: sed quia est notitia declaratiua illorum secundum praedicta. Et secundum huiusmodi habitudinem dicitur verbum eorum quorum non est imago aut similitudo: quod non contingit de quolibet alio verbo vt dictum est iam secundum Anselmum. Ex quo soluta est quaestio quam quaerit Ansels mus cap. xxxii. Quomodo simplex veritas potest esse verbum eorum, quorum non est similitudo: & omne verbum quo aliqua res sic mente dicitur similitudo sit rei eiusdem:

⁋ Ad secundum quod arguitur specialiter: quod verbum non habet respectum ad creaturas: quia verbum esset etsi non esset creatura &c. hanc dubitationem mouet Anselmus de creatura quo ad eius existentiam, cum dicit praedicto cap. Denique si nunquam creatura esset, nullum eius esset verbum: Quid ergo: An concludendum: si nullo modo esset creatura, nunquam esset verbum illud: Immo esset, vt probat continue. secundum quod patere potest inspicienti. Et concludit in fine. Siue igitur ille cogitetur nulla alia existente essentia, siue aliis existentibus, necesse est verbum illius coaeternum illi esse cum illo. Et est dicendum secundum praedicta: quod si nulla creata essentia esset, non esset verbum earum factiuum: esset tamen verbum earum cognitiuum. di cente Ansemmo. c. xxxiiii. Quomodo tam differentes res (scilicet creans & creata essentia) dici possunt vno verbo: praesertim cum verbum ipsum sit dicenti coaeternum: creatura autem non sit illi coaeterna: Eor san quia ipse est summa sapientia & summa ratio in qua sunt omnia quae facta sunt. scilicet ab aeter no in sua notitia, secundum quod subdit. Nam & antequam fierent & postquam facta sunt & cum corrumpun tur siue aliquo modo variantur, semper in ipso sunt, non quod sunt in seipsis, scilicet extra notitiam per actualem existentiam: sed quod est idem ipse. Etenim in seipsis sunt essentiae mutabiles secundum immutabilem rationem creata. In ipso vero sunt ipsa prima essentia: & non solum secundum quod est idem ipse: sed se cundum quod sunt ipsa immutabiliter in eius notitia vt obiecta cognita, secundum quod expositum est in ix. Quolibet in quaestione de ideis. & sic vt sunt essentiae cognitae in eius notitia habent respectum rmndem tem respectui verbi ad ipsa.

⁋ Sed fortificando argumentum arguamus sic. id quid pertinet ad diuinam essentiam prius est omni eo quod pertinet ad essentiam creaturae etiam consideratae secundum se vt est essentia absque omni existentia, quia essentia creaturae id quod est ad se, a deo est secundum rationem formae exemplaris: vt dictum est in dicta quaestione. Prius ergo verbum habet esse a patre in eius intellectu formatum vt patris est intellectus, quam esse creaturae sit id quid est a deo secundum rationem formae exemplaris. Et si sic, tunc dicamus iuxta dictum Anselmi. Denique si non esset creatura aliquid per essentiam in diuina cognitione, nullum esset verbum in deo: Immo esset, vt convincitur ex verbis Anselmi ibidem. Vnde luxta illud quod dicit cap. xxxiii. si nihil vnquam aliud esset, neque scilicet per essentiam in diuina cognitione, neque per existentiam extra nisi summus ille spiritus: ratio tamen cogit verbum illud quo se dicit ex necessitate esse. Sic igitur ille cogitetur siue nulla alia existente essentia non tam exterius quam interius in diuina cognitione, siue aliis existentibus. Et siue sic, siue sic, necesse est verbum illius coaeternum illi, in rerum natura esse cum illo: & sic inquantum verbum, nullum omnino respectum habet ad creaturas vt videtur: quia non potest esse respectus ad illas nisi sint aliquid saltem per essentiam: quenadmodum ad pure non existens quod non est factibile, non habet verbum respectum, nec ipse deus per ali quam ideam. Et est dicendum quod bene verum est quod essentiae creaturarum immutabiliter vt obiecta & cognita quaedam ab aeterno, habent esse in diuina cognitione id quod sunt ad se. Bene etiam verum est quod id quod sunt per essentiam aliquid ad se, non habent nisi a deo secundum rationem causae formalis exemplaris: vt dictum est: quod similiter id quid sunt per existentiam aliquid non habent nisi per diuinam operationem secundum rationem causae efficientis: & similiter quod vtroque esse naturaliter prior est ipsa diuina essentia & quaecumque infra illam sunt. Omnes enim diuini respectus personales adintra naturaliter ter minati sunt inter personas prius quam considerari possit aliquis respectus eius essentialis communis to ti trinitati ad extra: etiam licet simul per totam durationem aeternitatis deus nunquam erat deus, quin omnium creaturarum essentias in notitia sua haberet vt obiecta cognita. Hoc enim est de sua perfectione qua deus est, quod resplendent in sua notitia alia a se. Vnde & Philosophis non distinguentes inter rerum essentias & existentias, posuerunt quod de perfectione dei esset creaturas mundi secum existere, & hoc secundum Auicennam ab ipso principiatiue: vt ipse deus natura non duratione intelligatur praecessisse creaturam. Et sic deus natura praecedit rerum essentias in sua notitia, licet non duratione. Idcirco enim dicitur quod domins regnauit in aeternum & vltra. Vltra dico, inquantum natura prior est deus existentiis rerum in sua notitia. In aeternum, inquantum in regno notitiae suae aeternaliter essentias creaturarum intuitus est, & non solum essentias: sed etiam omnes mutationes & mutationum modos quos habuerunt, & iam habiturae sunt in aeternum. dicente Augustino. xii. de triniitate. cap. penul. Ad sermonem sapientiae pertinent ea quae nec fuerunt nec futura sunt, sed sunt. Quomodo autem sunt & vbi, subdit continue. Sed ppter aeternitatem in qua sunt, & fuisse, & esse, & futura esse dicuntur sine vlla mutatione temporum. Non enim sic fuerunt vt esse definerent: aut sic futura sunt quasi nunc non sint: sed idipsum esse sem per habuerunt, semper habitura sunt. Manent autem non tanquam in spatiis locorum fixa velut corpora: sed in natura incorporali. Et infra. Non solum autem rerum sensibilium in locis positarum sine spatiis localibus manent intelligibiles & incorporales rationes: verunetiam motionum & temporum transeuntium sine temporali transitu stant etiam vtique ipsae intelligibiles non sensibiles. Quia si rationes illae ab aliquibus intelligantur ipsae ideales rationes, tunc proculdubio ideae non sunt nisi respectus essentiales ad ipsas creaturas: non quo ad ipsarum existentias: sed solummodo quo ad ipsarum essentias. Si considerentur essentiae creaturarum, & ipsae creaturae nihil esse omnino, vt non sit ad quid sint illi respectus: ergo nec erunt illi respectus. Et sic non esset omnino ponere huiusmodi respectus siue ideas in deo quemadmodum si verbum diuinum non haberet alium respectum, scilicet adintra, quam illum quem habet adextra scilicet ad creaturas, amotis creaturis omnino non erit verbum natura praecedens essentiam creaturarum. Si ergo ponantur ideae in deo, necesse est ponere creaturas esse per essentiam aliquid in eius notitia & aeque aeternaliter vt ideae ponuntur esse in ipso. vt quicumque neget essentias esse aliquid etiam in diuina cognitione praeter existentias earum, vt si non sint in existentia quod sint purum nihil, necesse habent negare ideas. quod aliqui forte nituntur. Nunc autem sic est quod sicut se habent ideae ad rerum existentias quod eas respiciunt in habitu non autem in actu: sic se habet ipsum verbum ad rerum essentias, quod illas vt natura prior est illis solum respicit in habitu, non autem in actu siue secundum actum. Si ergo consideremus verbum dei inquantum ipsum in diuina essentia praecedit natura rerum essentias quae sunt in notitia eius, nullum habet actualem respectum ad aliquid extra diuinam notitiam. & hoc quemadmodum nec spiritus sanctus vt est donum, respicit creaturas quibus donabilis est ab aeterno. Cum enim creaturae sunt, & actualiter eis donatur, datum est & donum secundum actum. Antequam au tem daretur & antequam essent in actu in respectu ad essentias creaturarum rationalium in diuina notitia, quae natae sunt eum recipere postquam fuerint existentes extra secundum actum, dicitur ab aeterno donum. Dicente Augustino. v. de triniitate. c. xv. Spiritus sanctus ab aeterno procedit: sed quia sic procedit vt es set donabile, iam donum erat & antequam esset cui daretur. Aliter enim intelligitur cum dicitur donum, aliter cum dicitur donatum. Nam donum potest esse & antequam detur. Donatum vero nisi datum fuerit nullo modo dici potest. Nam vt dicit in principio. xvi. c. sempiterne Spiritus donum: temporaliter autem do natum. Sempiterne re vera donum: quia aptum donari creaturae: quod nata est recipere de propinquo vt est in actuali existentia: vel de remotiori, vt est aliquid in diuina notitia absque actuali existentia.

⁋ Est igitur aduertendum quod spiritus sctuns in triplici habitudine consideratur respectu creaturae cui donabilis est. Primo enim spiritus sanctus consideratur in diuina essentia secundum quod naturaliter prior est rerum essentia in diui na notitia. Et sic solummodo remotissima aptitudie donabile est creaturae: donabile tamen, quia procedit ra tione sui modi procedendo vt donabile. Et secundum hanc enim considerationem spiritus sanctus procedit vt donum datum: extendendo nomen doni & dati actu inquantum procedit a patre in filium, & econuerso: & sic vt donum mutuum ab vno in alterum, & actu datum vtrique ab vtroque: sed procedit vt donum tantummodo aptitudine remotissima donabile, inquantum donabilis est creaturae. Quae quidem aptitudo remo tissima circa creaturam, non requirit terminum existentem in actu extra aut in cognitione: sed solummodo in virtute: quemadmodum forma artis existens habitu in artifice, aptitudine habet respe ctum ad domum quae nec est in materia extra, nec in actuali consideratione artificis. Secundo autem spiritus sanctus consideratur vt simul duratione est cum creatura existente in beneplacito diuinae volunta tis. Secundum hanc considerationem spiritus sanctus procedit a patre & filio vt donum donabile creaturae apti tudine remota: quae requirit terminum existentem secundum actum in diuino beneplacito: sed hoc vel ordinante creaturam ad actualem productionem quandoque futuram, vel non ordinante. Tertio quidem spiri tus sanctus consideratur vt praecedens duratione creaturam existentem in effectu extra. Secundum hanc conside rationem spiritus sanctus procedit a patre & filio vt donum donabile creaturae aptitudine propinqua quae requirit terminum sic existentem vt possit ei dari secundum actum & esse actu datum. Et consimiliter verbum in triplici habitudine consideratur respectu creaturae simpliciter, cuius est declaratiuum siue manifestatiuum. Primo enim consideratur secundum quod in diuina essentia naturaliter prior est omni essentia creaturae, & sic solummodo remotissima aptitudine procedit vt declaratiuum essentiae creaturae: nec requirit terminum scilicet essentiam creaturae in existentia actuali extra, nec in actuali noti tia: sed solummodo in virtute exemplaris: vt iam dictum est de forma artis: quae est exemplum magis proprium circa verbum quam circa spiritum sanctum. Secundo modo consideratur verbum vt simul duratione est cum essentia creaturae existente in diuina notitia. Tertio autem modo consideratur vt duratione praecedit essentiam creaturae existentem in effectu extra. Et vtroque modo procedit verbum vt declaratiuum essentiae creaturae aptitudine propinqua: quia vtroque modo secundum actum declarat siue manifestat ipsam: li cet primo vt est in sola notitia: & deinde vt est in exteriori existentia. & in hoc est distinctio aliqua respectu creaturarum in verbo & in spiritu sancto. Et sic omnibus modis verbum dicit respectum ad creaturas, nec potest esse verbum, quin huiusmodi respectum importet.

⁋ Ad tertium quod respectus uo verbum est verbum, realis est: Dicendum quod verum est, quia ille non est nisi respectus originalis consti tutiuus verbi, quid & ordinem naturalem & essentialem ponit ad id quod respicit. Est tamen alius respectus eius qui convenit verbo inquantum verbum: quia ratione suae proprietatis constitutiuae & consequenter vt dictum est supra: licet ipso verbum non sit verbum: quia non est realis: nec per ipsum, ordinem naturalem, sed rationis tantum, scilicet per voluntatem & intellectum, habet ad creaturas. Propter quod verbum inquantum verbum duplicem habet respectum: primum scilicet & secundum. Primum enim ad patrem, scilicet a quo dicitur, habet: quasi iuxta primum modum dicendi per se. Secundum vero ad ea scilicet quae dicuntur verbo, ha bet quasi iuxta secundum modum dicendi per se.

⁋ Ad quartum, quod relatiua sunt simul: Dicendum quod verum est de relatione secundum actum & habitudinem propinquam, non autem de illa quae est secundum habitum & habi tudinem: vt patet ex dictis.

⁋ Ad quintum, quod spiritus sanctus quia respectum habet ad nos, noster di citur: non sic filius: quare necverbum: quia eo verbum quo filius: Dicendum secundum praedicta, quod verbum Dei secundum modum quo habet respectum ad nos, bene dicitur nostrum, non tamen a nobis dictum notionaliter sed quo nos dicimur & quo nos dicimus essentialiter. Et quod assumitur quod filius non dicitur noster: Dicendum quod sicut secundum supra determinata idem sunt in diuinis generare & dicere notionaliteralia tamen & alia ratione, quia dicere aliquam rationem addit super generare: Sicut enim in diuinis super naturam simpliciter addit intellectuale rationem aliquam, scilicet intellectualiter, sic super generare quod dicit actum producendi modo naturae simpliciter, rationem quandam addit ipsum dicere quid dicit actum producendi modo intellectualis operationis: Consimiliter in proposito, licet eo filius quo ver- bum & econverso, rationem tamen quandam addit verbum super l filius: quia filius dicit productum vt simile secundum naturam praecise: verbum vero dicit vt simile productum secundum naturam intellectualem: quo habetur ratio declarati ui, in quo fundatur respectus, de quo loquimur, & sic consequitur secundum rationem illam quae proprie convenit verbo vt verbum est, super rationem filii. Propter quod filius vt filius nullum omnino habet respectum ad nos, nec dicitur noster: verbum vero vt verbum, respectum habet ad nos: & secundum hoc non inconvenienter (vt dictum est) potest dici verbum nostrum.

⁋ Ad sextum responsum est supra in responsione ad secundum.

⁋ Ad. vii, quod erat scilicet secundum principale, quod scilicet formale reduplicatum cum dicitur verbum inquantum verbum, non potest esse ni si proprium constitutiuum quo refertur ad solum patrem: Dicendum secundum praedicta quod si intelligatur reduplicari in ratione formae iuxta primum modum dicendi per se, tunc verbum inquantum verbum ad solum patrem habet respectum. Si vero intelligatur reduplicari in ratione eius ad quod quasi consequens est pro prium aliud, sic verbum non ad solum dicentem verbum habet respectum: sed etiam ad creaturas vt dictae sunt verbo: & hoc quasi iuxta secundum modum dicendi per se.

⁋ Ad octauum, quod filius inquantum filius non ha bet respectum nisi ad patrem, ergo nec verbum inquantum verbum: patet ex dictis iam.

⁋ Ad vltimum, quod verbum est nata sapientia: & eo quod nata, verbum est, & ad solum patrem habet respectum: Dicendum quod natum dupli citer potest considerari. Vno modo simpliciter: alio modo vt sub modo intellectuali. Primo modo natum proprie convenit filio vt est filius. Secundo modo vt est verbum. Et propter secundum modum verbum non solum est nata sapientia simpliciter sed declaratiua: vt dictum est. & ratione huius habet respectum non solum ad patrem sed ad omnia alia: licet non habet eum filius: vt dictum est.

⁋ Argumenta in oppositum concedenda sunt secundum modum tamen expositum iam.