Quaestio 1

CIrca primum arguitur primo, quod relationes cones non differant ab illis quae sunt in potentiis, sic. in actiuis & passiuis secundum potentiam actiuam & passiuam non referuntur aliqua inter se nisi quia forma & dispositio agentis communicata est passo per actionem vnius & passionem alterius, puta calefaciens non refertur ad calefactum per potentiam actiuam & passiuam nisi quia passo communicata sit forma caloris quae fuit in agen te: sicut generans non refertur ad generatum nisi quia generato communicata e for ma generantis. sed ex hoc quod calefacto communicata est forma caloris, non referuntur calefaciens & calefactum nisi secundum similitudinem. ex hoc vero quod genito conicata est forma substantialis generan tis, non refertur generans ad generatum nisi secundum identitatem aut similitudinem essentialem, non est ergo aliud referri per potentias actiuas & passiuas quam per identitatem & similitudinem. ergo &c.

⁋ Similiter quod cones rela- a tiones etiam non differant ab illis quae sunt in mensuris, arguitur sic. relatio per actum mensurandi non est nisi inter mensu ra & mensuratum: sicut relatio non est nisi inter calefaciens & calefactum per actum calefaciendi. sed inter eadem aequalia & similia non est relatio nisi per actum mensurandi: quia non dicuntur aliqua eadem nisi quia mensurantur vno in substantia: nec aequalia nisi quia mensurantur vno in quantitate: nec similia nisi quia mensurantur vno in qualitate. & econtrario non dicuntur aliqua diuersa inaequalia aut dissimilia nisi quia mensurantur multo, vt infra videbitur. ergo &c.

⁋ In contrarium est Philosophus in. v. metaphysiy. vt tactum est supra: & consequenter amplius exponetur. ergo &c.

⁋ Supposito ex iam declaratis quod sint aliquae relationes communes: & cum hoc etiam super posito quod sint aliae relationes non cones: dico quod ex his duobus sequitur quod sunt diuersae inter se. Sunt enim diuersae in eo quod sunt plures: quia ex quo sunt plures, non sunt eaedem: quia idem sequitur ad vnum, vt infra dicetur. Diuersum autem siue aliud & idem dicuntur secundum opposita in situ, vt dicit Philosophus. x. meta. & hoc ideo vt dicit Commet. ibidem: quia cum alterum ponitur, aufertur reliquum. Sed quamuis sunt diuersae, quid satis patet ex pluribus praedicamentis: nec de hoc debet hic fieri quaestio per se: quia tamen omnes conveniunt in genere relationis: ideo sequitur ar ticulus iste ad inuestigandum quibus & quom sub communi genere relationis sunt diuersae: quod importat nomen dif ferentiae. Vt enim dicit Phuins. x. meta, quod differt ab aliquo per aliquid differt. & necesse est vt sit aliquid idem o quod non differant. Diuersum autem non oportet quod in aliquo conveniat: quia vt dicit ibidem exponendo textum Phicoru. Omne. Commen. Idest omnia dico entia: aut est diuersum aut idem. Boethius tamen extendit differentias ad diuersum. vbi dicit de triniitate. ca. x. Vbi nulla est differentia, nulla est omnino pluralitas.

⁋ Ad videndum autem differentiam esse aliquam inter se trium generum relationum continentium omnes relationes, & per hoc relationum conmunium ab aliis esse differentiam aliquam, & quam vel qualem: oportet primo videre ortum & originem generum talium trium re lationum a suis principiis causatiuis & fundamentis, & ordinem illorum inter se. Dico ergo quod cum (vt inferius declarabitur) relatio non sit nisi respectus quidam cum habitudine, vel habitudo cum respectu diuersorum relatorum inter se: quia esse relatiuorum est ad aliud se habere: & sic habitudo siue respectus relationis non est nisi plurium inter se relatorum: omnis autem pluralitas siue multitudo procedit ab vno: & omnis processio ab vno siue vnius siue plurium est illius vnius vt a quo, & alterius seu aliorum vt qui ab alio: Talis autem processio necessario est secundum rationem producentis & producti, siue productiui & producibilis: Pri mum ergo genus relationis necessario est secundum rationem producentis & producti, siue secundum rationem prod ctiui & producibilis. Quod quidem genus relationis est existens in potentiis actiuis & passiuis: de quib stinguens tria genera relationum in exemplis dicit sic in. v. meta. Quoddam dicitur sicut calefaciens calefactum, & abscindens ad abscissum, & omne agens ad patiens. & post pauca. Passiua autem & acti ua per potentiam actiuam & passiuam: & actiones potentiarum: sicut calefaciens quod calefacit quia potest: & esse calefaciens ad illud quod calefacit: & abscindens ad illud quod abscindit. Commentator. ldest quoddam genus relatiuorum est in potentiis actiuis & passiuis, non enim acquirit calefaciens hanc dispositionem nisi respectu illius quod calesit. & infra. Relatiua autem collata in genere actionis & per sionis, sunt relatiua per passiones existentes in eis. Et sumit ibi Philosophus actiuum & passiuum lai ge, vt iam dicetur: & quia modus iste relationis consistit in ordine principii ad principatum, ad ipsum pertinet omnis relatio notionalis in diuinis. In eis autem quae se habent adinuicem sicut principium ad principiatum, cum contingit quod principiatum in creaturis vniversale deficiat naturaliter a perfectione for quae est in ipso principio: nec possit illam attingere: sed ipsa est in principiato respectu esse illius quod habet in principio per modum cuiusdam imitationis & gradus inferioris: ex hoc a primo genere relationis uod scilicet est in actiuis & passiuis, eritur genus relationis secundum, quod consistit in mensurs dicit Philosophus ibidem. Et quoddam dicitur sicut mensuratum ad mensuram, & scitum ad scientiam & sensatum ad sensum. Et fundatur hoc genus relationis realiter in forma producti non ratione qua est forma simpliciter, & conformis formae sui principii: sed ratione gradus determinati in quo est ducta non secundum aequalem: sed secundum inferiorem perfectionem. quam sit in suo principio. Et secundum istum modum in producto ponentem gradum, nulla est realis relatio in diuinis abintra: quia in il nulla est productio nisi per omnimodam aequalitatem producti ad producentem: licet aliqua sit in il lis relatio secundum rationem mensurae & mensurati, vt infra declarabitur. Et quia creatura talem relationem secun dum rem habet ad deum sicut mensuratum ad mensuram: econverso deus habet relationem correspon dentem ad creaturam secundum rationem sicut mensura ad mensuratum. Deus enim est mensura omnium creaturarum, excedens: & hoc inquantum immensa perfectio diuinae formae non est in creaturis nisi per quandam participationem eius in gradu determinato. Et ad instar talis relationis inter deum & crea turam est relatio talis inter diuersas creaturas secundum diuersos gradus, in quibus vna alteri supeminet. & supereminens semper rationem mensurae naturalis habet respectu illius cui superei absque omni productione mensurati a mensura. Et in creaturis rationem talis mensurae primo & pri cipaliter habet vnum respectu numeri: quia vt dicit Philosophus in. x. metaphy. ex hoc dicitur mensu ra in aliis rebus. Commet. Idest ex hoc vno numerali fuit transumptum hoc nomen mensura ad quod libet eorum quae dicuntur mensurae: sed diuersimode. Vt enim dicit in. v. eiusdem, non vnum in omnibus generibus est idem. In quibusdam enim tonus est vnum: & in quibusdam vocale est vnum &c. Commentator. idest vnum in omnibus generibus non est eiusdem naturae: sed in quolibet genere differt a se in alio. Et vt dicit super. x non est semper vna mensura in quolibet genere: sed inuenitur in vno genere plus quam vna mensura: sed maior mensuratur per minorem. Et praeter huiusmodi mensuram naturalem est quaedam alia mensura artificialis per hominum institutionem. de qua dicit Commenta. prius in eodem. x. Cum homines voluerunt mensurare in istis rebus, posuerunt vnum per institutionem: & inspexerunt quod esset valde simile vni numerali: & acceperunt illud quod non recipit maius & minus in sensu: sicut fecerunt in potes deribus quae fundantur super grana hordei: & in omnibus accipiunt vnam mensuram indiuisibilem secun dum sensum, similem mensurae natural scilicet vni numerali. Vnde patet quod omnis mensura rationem vnita tis & simplicitatis habet respectu mensurati: & mensuratum in se semper habet rationem alicuius con positionis & numeri respectu mensurae, sicut & omnis creatura respectu dei. Et sic vniuersaliter iste secunds modus est inter mensuram & mensuratum sicut inter vnitatem & numerum. Omnis enim men sura vnitatem & simplicitatem habet respectu mensurati: & omne mensuratum respectu mensurae compo sitionem & numerum habet in se. Ab isto autem modo secundo relationis quid consistit generaliter inter vnitatem & numerum, & hoc quo ad substantiam numeri, procedit tertium genus siue modus relationum: quid consistit in comparationibus & accntibus numerorum: quemadmodum accidens procedit a substantia. Et continet hoc tertium genus relationum omnes relationes cones. de quibus dicit Philosophus. v. meta. Quaedam dicuntur relatiua sicut duplum ad dimidium &c. Et distinguendo istos duos modos scilicet secundum & tertiu, subdit. Omnia ista dicuntur relatiua per nunerum & per accidentia nuneri. Commen. Idest omnia relatiua nuneri & vnius sunt relatiua: aut quia sunt in substam tia ipsius numeri: aut quia sunt in accntibus nueri. Et accntia numeri sunt minus, plus, addens, & diminutum: equam le & inaequale & similia. Numeri autem secundum substantiam sunt vnum, duo, tria, quatuor, quinque, & deinceps. sub quibus comprehenditur vnitas. Propter quod enumeratis istis relationibus quae sunt in acci dentibus numeri, subdit. Et vnum est principium numerorum & mensura eorum. Commentator. idest, & vnum quod est principium numerorum, & mensura eorum, concluditur etiam in relatiuis quae sunt in nunerolicet alio & alio modo nunerus & vniversale mensuratum refertur ad vnitatem & mensuram: & econverso vnitas & vniversal mensura ad mensuratum: qua. scilicet vnum & vniversale mensura dicitur relatiue secundum rationem ad mensuratum: quia mensuratum siue numerus dicitur relatiue secundum rem ad illam. Vnde assignando quo ad hoc differentiam aliarum relationum ad illam quae est mensurae ad mensuratum, dicit. Omnia quae dicuntur modo numeri &c. vt supra in praecedenti quaestione. Est autem hic aduertendum quod modus relationum conmunium quem nos iam posuimus tertium, Philosophus. v. meta. ponit primum: sed ipse respicit ad facilitatem doctrinae: quia enim nobis notior est relatio communis quam illa quae est in actiuis aut in mensuris: ideo illam praeposuit. Nos autem aspicientes ad naturam rei secundum ordinem praedictum, prae ponimus relationem quae est in actiuis & passiuis: & sic relatio in mensuris ordine doctrinae vltima est quia difficilior: & ordine naturae media. Quod dixerim ne aliqui aestiment me contraria dixisse in eo quod in quaestionibus de Quolibet sequendo ordinem doctrinae secundum processum Philosophi, dixi quod primus modus relationis est ille qui est modo numerum. scilicet relationum conmunium. Nunc autem dico sequendo naturam rei quod ille vltimus est seu tertius.

⁋ Ad videndum autem clarius quom a dicto genere secundo relationis deriuatur istud tertium, aduertenda sunt primo quaedam de oppositione vnius & multi. Secundo qualiter ab vno & multo quae sunt secundo genere relationis opposita relatiue: deriuantur illa quae sunt relatiua tertio genere. Cir ca oppositionem igitur vnius & multi sciendum est: quod vt dicit Philosophus in. x. meta. vnum & multum opponuntur multis modis. vbi dicit Commen. Intendit quod opponuntur magis quam secundum vnum modum. Ad sciendum autem diuersos modos oppositionis vnius & multi: attendendum est quod vnum siue vnitas secundum rationem sui nominis a negatione imponitur: quia significat rem sub ratione indiuisionis. Multum autem econtrario significat rem sub ratione diuisionis. dicente Philosopho in eodem. Quod diuiditur dicitur multum. Illud autem quod non diuiditur, dicitur vnum secundum quod non diuiditur. Commen. Vnum indiuisibile: multum autem est diuisibile. Et secundum rationem huius diuisionis & indiuisionis vnum & multum opponuntur: & hoc du plici oppositione. Vna. scilicet qua quaeque res in se vna existens diuiditur ab alia re. Alia vero qua res aliqua ab alia diuisa diuiditur infra semetipsam. Prima quidem diuisio est multorum inquantum multa sunt siue plu ra: quae ad nullam vnitatem redacta sunt inquantum huiusmodi: & hoc siue illa plura nata sint in aliquam vnitatem numeralem naturalem redigi aut per se vt materia & forma in composito: & plures vnitates in nune ro eodem naturali: aut per accidens: vt scientia & accidens in composito ex vtroque: aut plura accidentia in eodem subiecto: siue illa plura non sint nata reduci in vnitatem numeralem naturalem, vt deus & crea tura, quae nullo in vnitatem reducuntur: aut duo angeli: qui tamen reducuntur in vnitatem numeri essentia lis, quid numerus formalis dicitur: licet non reducantur in vnitatem numeri naturalis, qui numerus materialis dicitur. Quae secundum istam primam diuisionem sunt multa: nequaquam sunt vnum aut ens indiuisum: sed est multum continens in se multa abinuicem diuisa: quae sunt multa vna, & multa siue plura entia ab inuicem diuisa: nequaquam sub aliqua indiuisione contenta. Et multitudo inquantum continet sic multa, non opponitur vni neque enti alicui singulari: sicut diuisio indiuisioni: quia omne vnum tale toto eo quod est, est pars alicuius quod taliter est multum siue multitudo: pars autem id quod pars toti non opponitur. Sed tale multum siue multitudo, opponitur priuatiue vni quod conuertitur cum ente: quod siugula entia continet sub ratione illa qua quodlibet eorum est in se indiuisum: licet adinuicem sub nul la indiuisione sunt redacta: sicut non sunt deus & creatura. Et vtrumque eorum vt vnum. scilicet & multa sit opposita, circuit omne genus: & non est aliquo genere determinato. Sic enim in substantia materia se cundum se est vnum: & similiter materia & compositum ex ambobus: & materia & forma secundum se sunt multa: & compositum est vnum. Et isto modo oppositionis loquitur Philosophus vbi dicit. x. meta. Vnum & multum opponuntur multis modis: et vnus eorum est vnum et plura vt diuisio et indiuisio. vbi dicit Commen. Manifestum est quod vnum opponitur pluri secundum habitum et priuationem. Indi uisi bilitas enim est priuatio diuisibilitatis. Vnde Philosophus. v. meta. loquens de vno quod convertitur cum ente, dicit sic. Prima genera sunt vnum et ens, et oppositum vni est multitudo: et vnum aut erit ne gatio aut priuatio. Commentator. Idest vnum et multum aut opponuntur secundum affirmationem aut secundum habitum et priuationem. et intendit quod secundum habitum et priuationem, sicut determinat in. x. vt iam dictum est.

⁋ Secunda diuisio praetacta est non inquantum sunt multa: sed potius vt sunt ad aliquam vnitatem redacta in eo scilicet quod est vnum, vel per accidens: et propter hoc illa diuisio non est proprie multorum: sed multi: quod quidem multum est aliquod vnum contentum sub vno quod conuertitur cum ente: et sic diuisiuum illius. sicut ens diuiditur in vnum et multum: sic et vnum conuertitur cum ente. Et est multum omne illud omnium in quo est aliquis numerus: et vnum quod condiuidit ens, et vnum quod convertitur cum ente contra multum, est vnum in quo nullus aut non talium cadat numerus. Et tale vnum respectu numeri cuiuscumque est vnum quod est principium numeri materiale. Et tale multum est omnis numerus: quia in omni numero est vnitatum talium pluritas sub vnitate aliqua formali contenta: sed deficiente a puritate et simplicitate formae vnius quod est principium ipsius numenri cum per se consideratur. Propter quod vnum tale quod est principium numeri vt secundum se est consideratum, ratione suae formae est mensura omnium numerorum sequentium ipsum quo ad rationem formae vnitatis defectiue existentis in quolibet numero, & opponitur multo, quod est in numero tale: sicut mensura mensurato. De qua oppositione loquitur Philosophus cum dicit. x. metaphysicae. Et opponitur vnum multitudini: sicut cum aliquis dicit vnum & vna, album & alba: & mensurata in respectu mensurae: & mensura est vnum: & omne vnum est mensuratum ab vno. Commentator. Idest modus quo vnum ppponitur multitudini est modus quo vnum opponitur multo quod est de specie illius vnius: vt vnum album ppponitur pluribus albis. & ista oppositio non est alia nisi mensurantis ad mensuratum: & numerantis ad numeratum: omnis enim multitudo mensuratur per vnum.

⁋ De isto vno & multo sibi oppo sito dupliciter: Sciendum est quod licet cum inter se comparantur vnum illorum formaliter est mensura: & alterum mensuratum: tamen quando comparantur ad alia praedicamenta: & etiam ad alias quantitates: am bo se habent vt mensura respectu illorum: quia vnitas mensura est vnius substantiae, vnius magnitu dinis, vnius quantitatis: & similiter denarius decem ex singulis talibus, puta decem substantiarum, decem magnitudinum, & decem qualitatum. Et est iste modus mensurandi alias res per vnitatem & numen rum: alius a modo mensurandi numerum per vnitatem. Mensura enim ista numeri per vnitatem semper excedit mensuratum: quia perfectio quam mensura habet per essentiam: & secundum quod est mensura: partici patur in mensurato vt forma vnitatis in binario, ternario, & caeteris, secundum quam mensuratum est men suratum. Non enim sub tanta indiuisione qua vnitas est vna: est numerus vnus: quia semper sub mi nori indiuisione est vnus quilibet numerus quam sit vnitas quae est principium eius: & semper nume rus est sub tanto minori indiuisione: quanto magis elongatus est ab vnitate prima. Illa vero men sura quae est aliarum rerum per vnum & multum: semper aequatur mensurato. Et se habent vnum & mul tum ad sua mensurata non relatiue secundo genere relationis: sed solummodo sicut accidens ad subiectum. Et est mensura primo modo mensura essentialis rei mensuratae in suo participato. Secunda ve ro est omnino accidentalis.

⁋ De vno autem & multo secundum istum modum intentum mensurandi alia, ad scien dum quomodo a secundo modo relationis procedat tertius: oportet aduertere quod vnum & multum si ue numerus principaliter descendunt in tria praedicamenta absoluta, sub quibus continentur alia inquantum mensurantur vno & multo: quae sunt substantia, quantitas, & qualitas. Quantitas enim tam continua as discreta non solum descendit sub ratione mensurantis accidens in substantiam & in qualitatem: sed etiam in se ipsam: & maxime discreta: quae descendit in continuam inquantum magnitudines numeri sunt. vt dicitur primo libro poster. Primo enim vnitas & numerus descendunt in seipsos vt mensura accntalis mensu rans per adaequationem: dicendo vna vnitas, duae vnitates, & sic deinceps: vnus binarius: duo binarii & deinceps: & sic de ternario & quaternario & deinceps. Et secundo in quantitatem continuam: & hoc vel sub ratione qua est continua, vt pedale, bipedale, & deiceps: vel sub ratione qua est discreta, vt vnum pedale duo pedalia: vnum bipedale duo bipedalia: & deinceps: & sic de tripedali & quadripedali &c. Et tertio in substantiam & qualitatem, vt vna, duae, tres substantiae aut qualitates: & sic deinceps. Quod intelligit Philosophus cum dicit in x. metaphysicae. Prima mensura cuiuslibet generis, quantitates discretae: & ex hoc in rebus aliis. Mensura enim est per quod cognoscitur quantitas: & quantitas cognoscitur per hoc quod est quantitas aut per vnum aut per numerum: & omnes numeri cognoscuntur per vnum & omnis quantitas secundum quod est quantitas cognoscitur per vnum: & ideo vnum est principium numeri: & ex hoc dicitur mensura in aliis rebus: per quam scitur quaelibet earum, & actio cuiuslibet, quae est vna. Commet tid est necesse est in vnoquoque genere vt vnum secundum quod est indiuisibile sit prima mensura illorum quae sunt in illo genere. scilicet quod natura vnius est natura mensurae. & praecipue in generibus ha bentibus mensuram primo & essentialiter scilicet in quantitate discreta. hoc enim in eis est prius aliis re bus quibus accidit mensura. Per hoc autem quod vnum & multum quae se habent adinuicem secundo modo relationis, com parantur ad alia mensurata accuntaliter scilicet tria praedicamenta absoluta, ad quae omnia alia reducuntur inquantum ha bent mensuras ab vno & multo, secundum quod infra videbitur, causantur in substantia ab vno & multo idem & diuersum: in quantitate aequale & inaequale: in qualitate simile & dissimile. dicente Philosopho in v. meta. Sunt eadem quorum substantia est vna: & similia quorum qualitas est vna: & aequalia quorum quantitas est vna. Quae cum suis contrariis consideratae, quae sunt diuersum, inaequalitas, & dissimile, continent omnes relationes communes secundum tres contrarietates ad quas omnia contraria habent reduci. di cente eodem. iiii. metaphy. Principia contrariorum sunt vnum & multum. & Commnetor eiusdem. Prima contrario rum & eorum genera sunt vnum & multum. Et quia relationes communes secundum hunc modum causantur ab vno & multo scilicet vt vnum & multum accidunt rebus: ideo relationes cones dicuntur esse in accidentibus numero rum: sicut relatio secundum mensuram & mensuratum dicitur esse in substantia nunerorum. & dicuntur etiam omnes relatio nes esse relationes modo numeri: quia accidens tenet quendam modum subiecti sui. Et per hunc modum ab vno & multo quae se habent adinuicem secundo modo relationis, inquantum applicata sunt ad alia vt mensurantia illa, causantur relationes communes secundo modo relationis communis.

⁋ Ex quo patet quid dicendum sit ad quaestio nem, videlicet quod relationes counes quam plurimum differunt ab aliis duobus generibus relationum: secundum quod hoc clare patet ex ortu & origine adinuicem ipsorum praedictis. Quod enim oritur ab alio inquantum huiusmodi, dif ferentiam aut distinctionem necessario habet ab illo. Caeterum de eorum vlteriori differentia, quo scilicet & quom differunt inter se, patebit in quaestionibus duabus sequentibus. Et sic concedenda est vltima ratio.

⁋ Ad primam in oppositum quod genus relationum communium non differt a genere re lationum in actiuis & passiuis: quia non referuntur inter se actiuum & passiuum nisi quia forma vnius alteri conicatur: secundum quam etiam dicuntur iidem, aequales, & similes, ergo &c. Dico quod licet in actiuis & passit uis quae referuntur adinuicem, per eorum actionem & passionem forma vnius alteri conicetur, non tamen propter huiusmodi communitatem adinuicem referuntur. Etenim huiusmodi forma sicut & ipse motus per quem inducitur ab actiuo in passiuum: non est id per quod vt tanquam per fundamentum vnum eorum referatur ad alterum: sed illud potius sunt potentia actiua & passiua: quae sunt principia ipsius motus & communicationis formae actiui in passiuum llla autem forma inquantum comomunis est: est id per quod fundamentaliter referantur adinuicem secundum relationes communes: quia propter illius communitatem sunt relationes illae communes, secundum quod infra videbitur disputando de relationibus communibus in comparatione ad earum fundamenta.

⁋ Ad secundum quod re lationes communes non differunt a relationibus in mensuris: quia non dicuntur aliqua eadem, aequalia, aut simi lia nisi per actum mensurandi: Dico quod aliqua dicuntur relatiua per actum mensurandi dupliciter: & hoc tam ex parte mensurae, quam ex parte mensurati & ipsius relationis consequentis actum mensurandi. Ex parte men surae: quia vt iam dictum est, mensura quae mensurat in secundo genere relationis, qua. scilicet in creaturis vnum mensurat numerum siue multum, est mensura excedens mensuratum essentialis mensurae verae in substam tia sua. Mensura vero quae mensurat in tertio genere relationis, qua. scilicet vnum & multum mensurant substantiam quantitatem aut qualitatem: est mensura aequata mensurato accidentibus mensuris rei exterius: & est omnino extra mensuratum. Illa vero quae est in secundo genere relationis, est in suo mensurato sicut veritas in sua effigie: sed illa de tertio genere est in mensurato sicut accidens in subiecto. Item mensuratum in secundo genere mensuratur ratione gradus perfectionis qui est in sua essentia. Mensuratum vero in tertio genere mensuratur ratione suae essentiae simpliciter. Item relatio in primo modo mensurandi est inter mensuram & mensuratum in secundo vero est inter duo mensurata. Licet ergo relationes in secundo genere & tertio sint secundum actum mensurandi: quia tamen hoc est multum diuersimode: non oportet quod propter illud non distinguantur inter se: & sic multum differenter per actum mensurandi dicuntur relatiua secundo & ter tio modo: propter quod multum inter se differunt illi duo modi.