Quaestio 6

CIrca. vi. arguitur quod potentia dei actiua non sit infinita. Primo sic. frustra est po tentia quae non potest in id ad quod ordinatur: vt intelligibile esse aliquid si non pos set esse a quo intelligatur. secundum Commenta. super principium secundi Metaph. potentia actiua ordinatur ad actum, & effectum. aut ergo frustra est: aut potest in effe ctum sibi proportionalem & correspondentem: qui non est nisi effectus infinitus. in talem autem non potest, quia nullus potest esse talis. Frustra ergo esset huiusmodi potentia in deo. Sed nihil est ponere frustra. secundum philosophum primo caeli & mundi. ergo &c.

⁋ Secundo sic. actio agen tis virtutis infinitae improportionabiliter mouet actionem agentis virtutis finitae. agens virtutis si a nitae mouet in tempore corpus, ergo deus si esset virtutis infinitae posset mouere corpus in non tem pore: quiamotus in tempore cuilibet motui facto in tempore est comparabilis. consequens est impossi bile, quia non potest esse motus nisi in tempore. ergo &c.

⁋ Tertio sic. potentia agentis per instrumentum debet esse proportionabilis potentiae instrumenti. aliter enim in vnica actione non concurrerent. Natura est instrumentum dei in actionibus suis circa haec inferiora. Ergo potentia dei debet esse proportionabilis po tentiae naturae. Sed potentia actiua naturae est finita. & sic finitum non est proportionabile nisi finito, quia fecundum philosophum finiti ad infinitum nulla est proportio. ergo &c.

⁋ Quarto sic. agens potentiae infinitae potest agere immediate quicquid potest agere alio mediante: quia potentia sua per aliud non augmentatur. Deus non potest agere immediate quae agit circa inferiora mediante caelesti corpore. dicente Conn est quod si non essent corpora caelestia media: impossibile esset quod a principiis aeternis proueniret aliqua actio temporalis. ergo &c.

⁋ Contra est quod dicit Hila. viii. de triniitate. Deus est immensae virtutis. im mensitas autem non est nisi in infinitate. ergo &c.

⁋ Dicendum quod quantuncumque antiqui philosophantes errabant in natura & substantia primi principii: quod nos deum appellamus: in hoc tamen omnes concordabant, quod esset infinitum potentia & vii tute. Dicentes enim ipsum esse primam materiam attribuebant ipsi potentiam infinitam passiuam, receptibilitatae scilicet omnium formarum in infinitum, quas casu ponebant transmutari circa materiam. Illi enim efficientem causam & finalem non videbant. Dicentes vero deum esse substantiam corpoream infinitam: dicebant ipsum habere potentiam infinitam actiuam, cum in corpore infinito non potest esse nisi virtus infinita. Nos vero qui primum principium quod deus est, non ponimus nisi formam simplicem & puram, secundum supra determinata infinitatem potentiae non debemus ei attribuere nisi quae convenit formae purae.

⁋ Est igitur sciendum quod secundum praedeterminata in deo considerantur circa ipsam formam diuinam quae est ipsa diuina essentia: quaedam vt actus primus, & vt perfectio in actu primo, vt sunt diuina attributa, sapientia, bonitas & huiusmodi: & relationes diuinae omnes: sicut paternitas, filiatio, & huiusmodi, quaedam vero vt actus secundus egrediens a perfecto secundum actum primum, vt sunt intelligere, velle, generare, spirare, creari, gubernari, & huiusmodi. & respectu vtrorumque actuum, necesse habemus ponere in deo potentiam fundatam in ipsa diuina essentia: vt potentiam qua potest esse bonus, sapiens, & huiusmodi, & qua potest generare, spirare, & huiusmodi. ita quod potentia respectu actus primi in deo dicatur potentia passiua: respectu vero actus secundi dicatur potentia actiua: secundum modum praedeterminatum. Et in vtroque genere potentiae oportet modum infinitatis considerare. Sciendum ergo, cum potentia sit quasi medium in deo inter essen tiam & actum ad quem est, secundum quod supra dictum est: Potentia ergo in deo tam actiua quam passiua potest considerari respectu diuinae essentiae, vt scilicet in ipsa fundatur: vel respectu actus: vt ad quem terminatur. De potentia ergo passiua in deo dicendum, quod cum non sit aliud in eo cuius est: quam re ceptibilitas eius ad quod est, receptibilitas autem semper est in eo in quo est respondens secun dum gradum perfectioni quae recipienda est: vt quanta sit perfectio recipienda, tanta sit & receptibilitas in recipiente: perfectio autem omnis quae recipitur in ipsa diuina essentia ad quam est potentia passiua, in deo infinita est, siue fuerit absoluta, vt bonitas, sapientia, & huiusmodi: siue respectiua, vt paternitas filiatio & huiusmodi: omnis ergo potentia passiua in deo simpliciter infinita est: & hoc vigore recipien di id quod infinitum est, largo modo loquendo de receptione secundum modum intellectus nostri, quo intelligit diuinas perfectiones diuinae essentiae in esse, & secundum hoc ab aeterno quasi receptas esse in ipsa. De potentia vero actiua dicendum quod cum fundatur super actum primum: & perfectionem formalem eius cuius est: ita quod gradum perfectionis illius in natura & essentia sua sequitur gradus perfectionis in vigore, (perfectiorem enim caliditatem sequitur perfectior potentia calefaciendi) omnis igitur formalis perfectio in deo super quam fundatur potentia actiua, est infinita perfectione: quia re pe nitus est idipsum quod diuina essentia, vt habitum est supra: & illa omnino est infinita perfectione, vt infra videbitur. Omnis igitur potentia actiua in deo vt comparatur ad subiectum cuius est: & in quo fundatur: infinita est perfectione: sicut est & ipsa diuina essentia, & caetera huiusmodi attributa. Sed praeter istum modum infinitatis communem cum essentia & aliis attributis eius, habet alium modum infinitatis respectu actus secundi, ad quem est vt principium eius: & non solum ex respe ctum ad ipsum actum, sed ex respectu ad ipsum productum per actum, quando ipsum procedit ex actu quod recipit mediante actu. Si igitur consideretur potentia dei actiua in respectu ad actum, & me diante actu in respectu ad productum per actum: possumus secundum hoc distinguere duplicem re spectum potentiae: Vnum ad actum, alium ad productum per actum. Si primo modo, aut ergo ad actum manentem: intra diuinam essentiam: aut transeuntem extra ad creaturas. Si primo modo cum actiones omnes illas cuiusmodi sunt intelligere, gubernare, spirare, necesse sit ponere infini tas: cum re sint idipsum quod diuina essentia quae est infinita, vt infra patebit: necesse est ponere quod potentia dei ordinata ad huiusmodi actus eliciendos, sit infinita perfectione & vigore, sicut ipsa essentia, & alia eius attributa. Actum enim infinitum perfectione elicere non potest nisi potentia infinita vigore. lsta enim quatuor potentia, virtus, intensio, vigor, in eodem differunt in hoc quod actiua potentia nominat simpliciter id quo res potest agere siue actum elicere. Virtus autem nominat po tentiam secundum gradum suum vltimatum perfectionis suae quam habet in subiecto, siue fue rit remissa siue non: Intensio vero nominat potentiam secundum gradum aliquem persectionis quem habet in sua essentia, Potentia enim si in gradu vltimato perfectionis quam habet in suo subiecto, non sit in aliquo gradu perfectionis in sua essentia secundum quod in formis recipientibus magis & minus ponimus gradus in latitudinem ipsius essentiae, non dicitur intensa: Et sic intensio nominat dispositionem circa potentiam quasi absolutam. Vigor autem nominat efficaciam quandam in modo eliciendi actum: vt vigor addat super intensionem respectum quendam ad actum, quo scilicet ad modum eliciendi ipsum. Si vero potentia dei actiua consideretur in respectu ad actum transeuntem extra: aut ergo est actus quo creatura producitur in esse: aut est actus circa creaturam iam secundum actum in esse productam. Actus ille primus est actus crea tionis. Nunc autem ita est in actibus eliciendis per potentiam actiuam agentis, quod quanto actus ma gis distat a potentia passiua ordinata ad ipsum: tanto maior requiritur vigor in potentia agentis ad absoluendum illam potentiam, & ad educendum rem illam de potentia in actum. Verbi gratia, potentia qua glacies dissolubilis est vt liquefiat, minus distat ab actu liquefactionis: quam illa qua dissolubile est plumbum: & illa minus quam illa qua dissolubile est argentum, & illa adhuc minus: quam illa qua dissolubile est aurum. Virtus ergo maior requiritur in vigore ad dissoluendum aurum quam ar gentum, & argentum quam plumbum, & plumbum quam glaciem. Cum igitur in infinitum plus distet potentia qua aliquid est productibile ex nihilo, a quacumque potentia qua aliquid producibile est ex aliquo, oportet quod potentia qua elicitur actus producendi aliquid ex nihilo, in infinitum sit maior in vigore quacunque potentia finita eliciente actum producendi aliquod ex aliquo. Talis non est nisi potentia infinita vigore: Idcirco dicendum est, quod potentia dei actiua ad producendum aliquid ex nihilo per creationem, necessario est infinita vigore. Si vero potentia dei actiua consideretur respectu actus circa creationem iam productam in esse: ille potest esse actus temporalis transiens: vt est motus lapidis de loco ad locum: aut est actus aeternaliter perseuerans. Ex primo actu nullo modo argui potest infinitas vigoris in diuina potentia: eo quod talis actus finitus scilicet est & determinatus, & limitatus in persectione sua: & nullum tale inquantum huiusmodi, potest attestari super aliqua infinitate in sua causa. potest tamen in secundo actu: vt iam dicetur. Si vero potentia diuina conside retur in respectu ad productum per actum: tunc distinguendum est sicut iam distinctum est de actu. Aut enim consideratur respectu producti intra se, vel extra. Si primo modo: tunc dicendum quod respectu illius ponendum est potentiam dei esse infinitam vigore: quia productum est infinitum perfectione, vt est quelibet diuina persona, sicut dictum est de ipsa potentia comparata ad actus quos intra deum elicit. Si vero consideretur in respectu ad productum extra. scilicet in creaturis, aut ergo ad singulum productorum secundum se, aut ad vniuersa producta & producenda secundum ordinem vnum post alterum in infinitum. Si primo modo, cum quodlibet productum in creatura sit limitatum in sua essentia, & nullum tale potest attestari super infinitate vigoris in sua causa efficiente: respectu talis igitur producti, nullo modo possumus coniicere infinitatem vigoris in diuina potentia actiua. Licet enim diuina potentia vnica sit, simplex, & infinita: & super tanta infinitate vigoris eius attestatur productio minimi vermiculi, quam supremi angeli quo ad actum producendi ex nihilo: tamen quanto creatura producta est in superiori gradu naturae & essentiae, tanto attestatur super maiore vigore in potentia agentis. lta quod secundum maiorem gradum vigoris intelligimus productam superiorem creaturam, ponendo gradus vigo ris in diuina potentia: sicut & gradus perfectionum ad essentias productas & producendas in crea turis. Propter quod propheta potentiam diuinam exprimit pluraliter, cum dicit. Quis loquetur po tentias domini: Vbi dicit glo. Iste impletur consideratione diuinorum operum, & admirans ait. Quis loquetur. idest quis sufficiat loqui. Potentias domini. idest opera quae potenter operatur. Vnde di cit alibi. Quiam terribilia sunt opera tua dominae, in multitudine virtutis tuae. Vbi dicit potentiam dei esse infinitam: quam tamen propter eius vnitatem & infinitatem, sapiens in ecclesiasti. dicit magnam. Qua magna est, inquien, spotentia dei solius. Et secundum hoc penes huiusmodi gradus potentiae deus creaturas producit in esse. Vnde dicit Diony. xiii. ca. de di. no. Extentum in omnia simul & super omnia est, non deficientibus augmentis & infinitis operibus. Non deficientibus augmentis. Ecce gradus perfectionum & intensionum in essentia & potentia. Sed per hoc quod addit, Infinitis ope ribus: vtrum intendit gradus creaturarum in infinitum secundum species productibiles secundum gradus perfectionum essentiae & intensionum potentiae: an praecise multitudinem operum secundum numerum sub finitis speciebus, non est certum. Et non producit secundum naturalem impetum suae potentiae, quemadmodum generat filium: sic enim nihil potest produci extra ipsum in diuersitate substantiae: sed solum intra in vnitate substantiae: Sed producit eas secundum dispositionem sapientiae & voluntatis determinantis potentiam in sua actione respectu producti. Si vero diuina potentia actiua consideretur in respectu ad diuersa successiue producta & producenda in infinitum, tunc dicendum est quod ex respectu ad huiusmodi producta & producenda similiter, & ex respectu ad actus circa creaturas aeternaliter perseuerantes, vt est actus gubernationis & conseruationis creaturarum, aut iteratos & iterandos in infinitum circa creaturas: Dico quod ex huiusmodi respectibus iudicare debemus potentiam agentis vigore essentiae infinitam, ex infinitate in perseuerantia eius in sua actione, qua ex se & ex propria virtute sufficit sese & alia a se secundum esse in infinitum conseruare, & actiones suas & rerum productiones in infinitum continuare, ad quod nulla virtus finita vigo re sufficit ex se: immo ad hoc quod conseruetur in esse, oportet quod sit virtute potentiae alterius, iuxta hoc quod dicit Commen. de corpore caelesti in libello suo de substantia orbis, vt statim videbitur. Et ideo oportet quod illa virtus influens aliis perseuerantiam in esse, excedat quancunque virtutem finitam vigore quam possibile est dari, qualis non est nisi infinita vigore. Et hoc duplici via habet declarari. vna apriori ex comparatione ad ipsam diuinam essentiam: & hoc quo ad infinitatem eius in intensione. alia a posteriori ex comparatione ad eius actionem circa mundanam creaturam: & hoc quo ad in finitatem eius in duratione. Primo modo apparet manifeste infinitas vigoris diuinae potentiae immensae, ex hoc quod infinita & immensa est eius substantia, terminum bonitatis substantialis, & virtu tis non habens, vt infra declarabitur. Potentia enim actiua sequitur magnitudinem substantiae rei, & maxime spiritualis: quanto illa magis est formalis. Vnde & in substantia potentia tanto est maior: quanto ipsa magis formalis est, & existens in actu. Nunc autem ita est, quod magnitudo substantiae infinitae secundum quantitatem molis quae materialis est, vt in corpore infinito, non potest esse nisi potentiae infinitae in qualitate vigoris: quia in infinitum excedit vigorem potentiae cuiuscunque substantiae corporeae quantitatis finitae, vt probat Philosophus in fine. viii. Phyii. & in secundo caeli & mundi. Quare multo fortius magnitudo substantiae infinita secundum quantitatem bonitatis & virtutis quae est omnino formalis, & imponitur actu vt est in deo, secundum quod infra determinabitur: non potest esse nisi potentiae infinitae vigore: quae in infinitum excedit vigorem cuiuslibet potentiae fini tae. Sicut enim in magnitudine corporali mole infinita non potest esse potentia corporalis vigore, si ue intensione finita, vt probat Philosophus in fine. viii. Physicae. Sic nec in magnitudine spirituali immensitate infinita, esse potest potentia spiritualis intensione vel vigore finita. Quod potest ostendi virtute illarum duarum demon strationum: quibus ostendit illud de magnitudine corporali. Ex prima sic. Potentia illa quae in minori tpore quam quaecunque potentia finita vigore quae potest dari, agit aequale, est infinita vigore: quia semper potentia illa quae agit aequale in minori tempore, est maior. Et non potest esse aliqua potentia ma ior quacunque potentia finita data, nisi potentia quae est infinita, quia qualibet potentia finita data & possibili dari, potest aliqua potentia finita maior dari per alicuius additionem. Potentia magnitu dinis infinitae siue corporalis siue spiritualis est huiusmodi: quia potentia magnitudinis infinitae siue corporalis siue spiritualis semper est maior vigore quacunque potentia finita quae potest dari, & potentia maior semper agit aequale in minori tempore, secundum regulam quandam Philosophis in fine. vii. Physico. Sed Philosophus aliter hanc minorem probat in. viii. Physico. describendo agentia, actum, & tempus, in literis. Sit enim a. b magnitudo siue spiritualis, siue corporalis infinita. Sit autem be c. magni tudo aliqua finita siue spiritualis, siue corporalis: habens potentiam vigore finitam quae moueat aut aliquo modo transmutet ipsum di. in tempore finito, quod est e. x. Si ergo accipio duplum eius quod est b c. in magnitudine & potentia in medietate temporis quod est e. x. mouebit ipsum de sic autem in infinitum procedendo, & b c. semper duplicando nequaquam transibit excrescens vsque ad quantita tem infinitam a. b & e. x. dimidiando nequaquam transibit, omne tempus finitum: quia per medietates diuisibile est in infinitum. Sed semper b c. duplicatum in tempore finito dato & accepto mouet d. Sed quolibet tpore sic dato & accepto semper est aliquod minus accipere in infinitum, in quo potest agere idem magnitudo infinita a. b excellit ergo in vigore potentia a. b. omnem finitam potentiam datam: quia actionis magnitudinis finitae cuiuscunque date per duplicationem b c, necesse est tempus esse finitum: & semper in minori potest agere illa magnitudo infinita. Necesse est ergo vt eius potentia non sit finita vigore, sed infinita. Hanc demonstrationem expresse ponit philosophus, vbi dicit. Sed tamen neque infinitum finitam &c. Ex secunda autem demonstratione: quam innuit cum dicit. Est autem hoc demonstrare &c. arguitur idem sic. Si in magnitudine infinita esset potentia vigore finita: potentia aliqua in magnitudine finita posset mensurare potentiam existentem in magnitudine infinita: & aequalis esse ei, immo maior: quia magnitu do finita, siue spiritualis, siue corporalis alicuius potentiae finitae in vigore, si fuerit duplata, habebit du plo maiorem potentiam in vigore. Quodlibet autem finitum aliquotiens acceptum adaequari potest cuilibet finito dato, & ipsum mensurare, immo potest ipsum excedere. Illud autem est impossibile, scilicet quod poten tia in magnitudine finita posset mensurare potentiam magnitudinis infinitae: vt aequalis esset ei. aut maior. Impossibile est ergo quod in magnitudine quacumque infinita sit potentia vigore finita. Cum ergo diuina substantia sit magnitudinis spiritualis infinitae, in qua secundum Augustinus id maius est quod est melius, & hoc propter immensitatem bonitatis & perfectionis suae substantiae naturalis, vt infra patebit: patet euidentissime quod propter infinitatem suae immensitatis in eius substantia, oportet eum ponere infinitae potentiae vigore. ldem secundo probari potest ex eius actione qua potest agere tem pore infinito circa creaturas, sic. Quod ex se potest agere durando in actione, & eam continuando secundum tempus infinitum: est infinitae potentiae vigore. Deus est huiusmodi in actione sua circa creaturas, vt infra videbitur: Quod etiam supponit Philosophus in fine. viii. Physicae. ex aeternitate motus, & temporis. vt dicit Auer. v. cap de substantia orbis. vbi philosophus per hoc probat quod primus motor, quem nos solum deum ponimus: non est aliquod corpus finitum, neque virtus in corpore: sed simplex, impar tibilis, & absque omni magnitudine. Ergo deus est infinitae potentiae vigore. Maior propositio patet. quoniam quod aliquid agit & durat in actione, immo etiam in esse, hoc procedit ex potentiae suae vigore. Semper enim quid secundum potentiam maioris est efficaciae & vigoris diutius perseuerare potest in sua actione & duratione in esse: & ita quid ex se potest durare in continuando actionem secundum tem pus infinitum: oportet quod sit infinitae potentiae in vigore: & ita excedens vigorem omnis potentiae finitae in actione & duratione secundum tempus, qualis est quantum est ex se omnis potentia substantiae limi tatae, siue fuerit spiritualis, siue corporalis: quamquam aliqua ex eis infinitatem huiusmodi capere posset per con tinuum influxum virtutis, durandi & agendi ab alio, vt contingit in corpore caelesti. Et generaliter in omni quod est magnitudinis finitae: cum sit spiritualis ex limitatione solius essentiae: siue corporalis, ex limitatione essentiae, & corporalis extensionis: quicquid est finitum & limitatum in magnitudine essentiae corporalis vel spiritualis, ex se non potest habere potentiam durandi & agen di secundum tempus infinitum: sed solum ab alio. secundum quod dicit Auer. de corpore caelesti. iii. c. de substantia orbis. Quoniam (inquit) etsi sit simplex: & non habet potentiam ad corruptionem: tamen est finitae actionis necessario: quia est finitarum dimensionum & terminatarum a superficie continen te ipsum. Et omne tale cum posuerit intellectus esse existens per se absque eo quod aliud largiatur ei permanentiam & aeternitatem: necesse est vt ita sit de finitate suae permanentiae sicut est de finitate suae actionis. Et ideo necesse est, esse potentiam largientem ipsi permanentiam aeternam: quemadmodum ipsi largitur motum aeternum. Et sicut hoc est verum de limitato in essentia sub qualitate: sic etiam verum est in essentia limitata sine quantitate: licet talem non posuit philosophus nisi illam quae est cor pori proportionata & coniuncta vt motor, vt infra videbitur. Vnde btuns Dion. vi. c. de di. no. Laudanda est vi ta aeterna per seipsam vita: a qua in omnia vitam participantia viuere exseminatur. lgitur & immortalium angelorum vita & immortalitas ex ipsa, & per ipsam est & subsistit: idcirco & viuentes semper & immortales: & non immortales iterum, quia non a seipsis habent immortaliter esse & aeternaliter viuere, sed ex viuifica & totius vitae factrice & continuatrice causa. Quod idem est omnino cum illo dicto publico Platonis. Dii deorum &c. Et sic patet plane quod substantiam ex se infinitam actione & duratione secundum tempus, quia oportet eam esse infinitam vigore oportet esse illimitatam & infinitam secundum magnitudinem substantiae vel spiritualis vel corporalis. Vnde & super hoc fundat Philosophus suam demonstrationem: qua probat in fine. viii. Physicae. quod primus motor quia mouet ex se secundum tenpus infinitum, non potest esse corpus aliquod finitum, neque virtus in corpore finito: quia nullum corpus finitum ex se potest mouere secundum tempus infinitum. Supponit enim quod non potest aliquid esse ex se infini tum secundum tempus & durationem in actione, nisi sit in se infinitae virtutis vigore: qualis non potest esse in corpore finito: neque in aliqua substantia finita & limitata. Semper enim oportet quod potentia & secundum tempus, & secundum vigorem sit finita vel infinita, secundum quod ipsa magnitudo substantiae vel spiritualis vel corporalis finita est vel infinita: vt si magnitudo substantiae sit finita, & potentia: & si infinita sit ipsa & infinita sit illa. lta quod in magnitudine substantiae finita non possit esse potentia infinita, neque econuerso in magnitudine infinita potentia finita. Quod bene insinuat eius probatio ex parte magnitudinis finitae corporalis, quando probat quod non potest mouere secundum tempus infinitum per partes mouentis & mobilis, & temporis in cuius partibus partes mouentis habent mouere partes mobilis, hoc modo. Si a. sit corpus finitum, mouens mobile finitum be per tempus infinitum c. ergo de. quae est aliqua pars ipsius a. mouebit e. partem aliquam ipsius bro & hoc in aliqua parte finita ipsius infiniti quod est c. & sit illa pars. ,. quia non potest d. mouere e. in toto c. in quo mouet a. ipsum b. Semper enim maius corpus mouet sibi proportionale in pluri, & longiori tempore continuando suum motum. quod nullo modo haberet veritatem: nisi quia in toto est maior vigor virtutis ad permanendum diutius & conti nuandum motum totius quam in parte ad continuandum motum partis: eo quod virtus vnita fortior est seipsa separata. Vnde per idem spatium & aequaliter quo potest mouere pars partem, potest & totum totum: & forte in minori propter maiorem vigorem. Quo supposito concludit intentum. D. igitur non potest mouere e. nisi per partem c, quae est. 4. Sed quantitas ipsius d. aliquotiens ablata ab ipso a. & ad dita ipsi de. consumet aliquando totum a. & similiter quantitas ipsius e. aliquotiens ablata ab ipso be & ad dita ipsi e. consumet aliquando totum si quantitas autem ipsius. x. totiens ablata ab ipso c. & addita ipsi. x. in quo mouet totum ablatum ab a. totum: ablatum ab ipso b. tempus finitum est: & non consumit ipsum c. Non ergo corpus finitum a. mouebit corpus finitum be per tempus infinitum c. sed per tempus finitum, per aliqua. scilicet partem ipsius c. Et ideo corpus finitum non habet virtutem infinitam mouend scilicet per tempus infinitum duratione. Et patet plane quod virtus demonstrationis suae trahitur ex eo quod ponit quod maius corpus semper mouet in pluri tempore. Et hoc non nisi propter maiorem vigorem, cuius vigoris partes continent partes corporis: quae finities sumptae consumunt vigorem cuiuslibet corporis finiti. Vnde supponit plane quod corpus finitum propter finitatem sui vigoris non potest mouere per tempus infinitum. Vnde & secundum ipsum Philosophum: corpus quod ex se & ex propria virtute potest mouere secundum tempus infinitum: tale debet esse: vt secundum diuisionem partium temporis accipiendi in infinitum, in quibus partes mouentis possent mouere partes mobilis, posset procedere diuisio partium eius in infinitum, quale non potest esse nisi corpus actu infinitum, de quo clarum est quod cum hoc quod est infi nitum extensione & duratione, oportet quod sit infinitum vigore. Quod probat Philosophus in duabus demonstrationibus praetactis, tanquam id quid suppositum est in hac eius demonstratione. Et sic aperte pa tet quod Philosophus per hoc quod probat quod motor primus non potest esse corpus finitum, autvirtus in eo, eo quod potest mouere per tempus infinitum: quod potest motor primus (quod alibi probauit in viii. Physicae. implicat quod motor primus est virtutis infinitae vigore, qualis esset corpus infinitum si esset in rerum na tura. lta quod sicut infinitas vigoris corporis infiniti diuidi posset per infinitas partes vigoris finiti, se cundum diuisionem corporis illius materialem, sic infinitas vigoris primi motoris diuidi potest secundum rationem intelligendi, per infinitas partes vigoris finiti. Sic ergo plane patet quod demonstratio philosophis quam ponit versus finem. viii. Physicae. cum dicit. Horum autem vnum quidem impossibile &c. ad probandum quod corpus finitum non habet potentiam mouendi tempore infinito, fundatur super duo. Quorum vnum est quod corpus finitum non potest in se habere potentiam infinitam vigore. Secundum ve ro est quod corpus infinitum quod potest mouere tempore infinito, &diuidi secundum eius diuisionem in infinitum, sit infinitum vigore. Propter quod proposita demonstratone iam dicta statim inducit tres alias de modostrationes. Vnam ad probandum primum, cum dicit. Quia autem omnino in finita magnitudine non contingit infinitam esse potentiam ex his manifestum est &c. Sed quia non pertinet ad propositum ipsam omit to. Ad secundum vero inducit duas alias supratactas cum dicit. Sed tamen neque infinitum finitum. &c. Et sic patet plane quod virtus demonstrationis Philosophi in fine. viii. Physicorum ad probandum quod primus motor simplex est omnino & impartibilis, nec corpus, nec virtus in corpore, fundatur super hoc quod nihil finitum vigore siue in spirituali magnitudine siue in corporali potest mouere aliud a se tenpore infinito. Ex quo patet plane: quod intentionis Philosophi est: quod primus motor quem deum appellamus sit infinitus, non solum duratione & actione infinita secundum tempus: sed etiam quod sit infi nitus vigore, vt possit quantum est de se super actum intentione infinitum: quale infinitum esset magnitudo corporalis si esset: & quod si moueret naturaliter secundum totum vigorem suum aliquid: sicut calor in finitus mouet approximatum frigidando in calido: moueret illud in non tempore. Vnde super quadam demonstratione primi caeli & mundi: qua probat Philosophus quod corpus infinitum non potest mouere aliquid in aliquo tempore finito: cui concordat demonstratio Philosophis in fi. viii. physicae. quod in corpore infi nito non potest esse virtus finita: dicit Commen. respiciendo demonstrationes praedictas Philosophis. in fi. viii. Physicae. lam declaratum est: quod primum mouens mouet tpeore infinito: quapropter necesse est vt sit infinitum: quoniam si esset corpus, moueret in nullo tpore: vt declaratum est in vlti. viii. Phyicae. Ecce quam manifeste Commen. testatur quod a Philosopho in fine. viii. Physicae. declaratum est quod primum mouens quod mouet tempore infinito: propterea necesse est quod sit infinitum, & tali infinitate quali esset corpus mouens in non tempore: qualem planum est non esse nisi infinitatem vigore. Alia enim infinitas quaecunque postquam sit finita vigore non potest mouere nisi in tempore finito. vt bene ponit demonstratio Philosophi, ostendens quod in magnitudine finita non potest esse virtus vigore infinita.

⁋ Sic ergo absolute dicendum quantum ad praesens pertinet, quod potentia actiua dei ex se & simpliciter est infinita, & quod non solum sentire de bet hoc catholicus: sed etiam quilibet Philosophus. lta quod non est ponere finem potentiae actiuae siue ope ratiuae in deo, neque in numero operandorum secundum tempus infinitae durationis, neque in intentione. Et hoc propter illimitationem, siue immensitatem, siue infinitatem eius in substantia, de qua infra erit sermo. Vnde econtra quia omnis substantia & natura creaturae in sua substantia finita est & limitata, necessario finita & limitata est quantum est de se in operari & in duratione secundum tempus, & in intentione secundum qualitatem operis & modi agendi. Quod euidenter ex hoc ap paret, quod operari in vnoquoque procedit ab esse & a forma eius inquantum dat ei esse in actu, sicut effectus a sua causa: quia nihil agit nisi secundum quod est in actu. Nunc autem effectus proportionalis de bet esse suae causae. Cum ergo infinitum non potest esse proportionale finito: quia omnis creaturae esse finitum est & limitatum, non potest esse virtutis infinitae: nec esse dei quia est infinitum & illimitatum, potest esse virtutis finitae vllo modo. Quod de virtute actiua dei ex hoc maxime apparet quod id quod omnino non est, & infinite distat ab actu & ab esse: cuiusmodi est omnino non ens: quod nec etiam est in potentia materiae: producit ad esse. In hoc enim maior virtus potentiae apparet quam mouere aliquid existens in tempore infinito: quia potentia non entis ad esse, quae nulla est in re, magis distat quam potem tia entis mobilis cuiuscunque ad moueri. Et vnumquodque agens tanto maioris virtutis est in agendo: quam to potentiam magis distantem a solo actu in actum reducit. Sicut maioris virtutis est in igne liquefacere aurum quam plumbum aut glaciem. Quare cum Philosophi arguebant infinitatem primi motoris ex hoc quod animaduertebant ipsum posse mouere primum mobile tempore infinito, multo fortius nos catholici arguere debemus eius infinitatem ex hoc quod res producit in esse per infinitam distantiam, scilicet ex non esse. Haec est illa infinitas dei, de qua dicit Psalm. Magnus dominus & magna virtus eius. vnde super illud Psalm. Confiteantur tibi domine omnia opera tua. glo. Dun inquiris inuenis magnam vim in eis, quae ab eo est. vnde sequitur. Et potentiam tuam loquentur. Glo. ldest, dicent quam mirabiliter & potenter quodcumque facit. Et est ista infinitas potentiae dei effectiua respectu omnium creandorum quodammodo proportionalis infinitati potentiae materiae passiuae re spectu generandorum ex materia. Quae enim sunt in potentia in materia prima: in actu sunt in mo tore primo: & multo plura. Vnde sicut materia est infinita in sua potentialitate inquantum est in potentia ad formas omnes recipiendas: sic motor primus dicetur infinitus in sua actualitate ad formas omnes agendas: & multo magis. Per ea enim quae facit deus non finitatur eius potentia. Immo cum facit aliqua, potest & facere infinita alia: etsi non faciat ea simul cum illis. Sed materia quae de se est infinita & indeterminata ad omnes formas, cum aliquam recipit determinatur per illam: nec simul potest contrariam recipere: sicut econuerso forma materialis, quae inquantum in se considera tur communis est & indeterminata secundum suppositum, cum in hac materia recipitur ad determi natum suppositum contrahitur. Etenim licet forma per materiam non perficitur: sed econverso: est enim materiae infinitas quasi imperfecta: formae vero infinitas quasi perfecta: tamen amplitudo & communitas formae contrahitur & limitatur per materiam: sicut econuerso. Et ideo dicit Commenta. super. iii. Physicae. quod materia inuenitur esse per formam: secundum quod forma est perfectio eius. Eorma vero inuenitur esse per materiam, scilicet in hoc quod materia est subiectum eius.

⁋ Ad primum in oppositum: quod potentia dei non est infinita: quia esset frustra: cum non posset habere effectum infinitum sibi correspondentem: Dicendum quod potentia agens duplex est: quaedam scilicet naturalis, & per imperium naturae: quaedam rationalis, & per imperium voluntatis. Et prima duplex est: quaedam vniuoce: quaedam vero aequiuoce. Potentia prima tota in suo effectu se diffundit vsque ad vltimum virtutis. vnde tota in suo effectu sese manifestat: & producit simile agen ti: vt est potentia generatiua in homine: qua homo generat hominem sibi similem in natura: & non potest aliquid amplius quam generare hominem vt modo, vt dicit Philosophus in fi. iiii. Metaph. Omnia naturalia determinata sunt opere. Et iuxta hunc modum agendi per potentiam in diuinis: Pater per potem tiam infinitam generat actione infinita Filium infinitum sibi aequalem. in deitate. Potentia naturalis secunda in nullo effectu suo tota se diffundit aut manifestat: sicut potentia solis in nullo cuius est principium productiuum, tota se diffundit: quia nunquam sibi omnino simile producit: nec diffundere hoc modo se potest: quia agit in aliena substantia: & ideo non nisi secundum eius receptibilitatem: & tale agens aequid uocum est deus respectu creaturarum: non autem naturali impetu: vt sol: sed imperio voluntatis: secundum quod inferius debet declarari. Et tamen potentia dicenda non est ex hoc esse frustra: quod in effectum infinitum in creaturis se diffundere non potest: quia non dicitur aliquid esse frustra nisi ex defectu adeptionis finis ad quem est. Vnde ea quae siunt a casu & fortuna: quia (inquantum. scilicet hsmodi) carent ordine ad finem: ad quem alias vel a natura, vel a voluntate nata sunt ordinari: frustra siue otiose dicuntur fieri. Solum ergo in eis quae ordinabilia sunt ad aliquem finem, frustra dicitur esse aliquid quando non potest omnino finem illum attingere. Et ideo cum vniuersaliter omnis creatura & quic quid in creatura est, ordinabile est ad aliquem finem sibi proprium: qui est sua propria operatio: vni uersa enim sunt determinata opere: vt dictum est: & vt dicitur in secundo Cael. & Mund. omnis res cuius est opus, fit propter operationem: & per illum finem proprium ordinatur vnaquaeque res vlte rius ad finem vltimum vniuersi: quia omnia ordinantur ad vnum finem: vt dicitur. xii. MetaphySi igitur in creaturis esset aliquid quod impossibile esset in natura rerum vniuersi attingere suum finem proprium: illud proculdubio esset frustra. sicut esset sextus sensus in animali: cum non sint sen sibilia: neque possint esse nisi quinque: & ita impossibile esset illum sextum sensum perfici operatione sua sentiendi: quae est suus proprius finis: quia impossibile est esse sextum sensibile quod posset illum mouere: ille ergo sensus omnino frustra esset in animali: vt determinat Philosophus in secundo de anima. Et secun dum quod dicit in secundo Cael. & Mund. extra rationem est vt natura posuit stellas mobiles: & non praeparauit eis instrumentum motus: & natura non absque causa aliquid vacuum ponit. Vnde dicit Comment. in principio secundi Metaphysi. Nihil est frustra in fundamento naturae & creaturae. Quia igitur deus non habet aliquem finem ad quem, sed est finis ad quem est totus ordo vniuersi: & bonum omnium entium: sicut se habet dux ad exercitum: vt dicitur. xii. Metaph. ideo non opor tet quod potentia infinita quae est in ipso, sit frustra: etsi non fiat aliquid infinitum secundum ipsam in creaturis: maxime cum secundum ipsam fiat aliquid in seipso: vt dictum est. Et etiam cum eo quod aliquid sit secundum ipsam in creaturis: quod requirit vigorem infinitum: etsi in deo non sit potentia infinita vigore ad producendo aliquem effectum infinitum in creatura: quia ad hoc nul la est potentia: est tamen ad effectus producendum in infinitum tempore & duratione: siue successione infinita. Et sic infinita dei potentia non est frustra quia reducitur ad actum perfectum vt est in operante: licet ad imperfectum in operato extra: respectu cuius diuina potentia habet aliquid semper admixtum potentiae: quia non reducitur ad actum perfectum infinitum & absolutum: et hoc ideo: quia nihil creatum effectum aequalem proportionalem potentiae infinitae & actioni eius vt in agente est: potest in se recipere. Vnde non sequitur: si vnus effectus infinitus non potest procedere a deo: quod non sit virtutis infinitae: quia potest ex se in effectus infinitos per successio nem: quod non potest esse sine infinito vigore: vt ostensum est prius ad modum quo reducitur in actum potem tia infinitatis materiae: & diuisionis continui & temporis & motus. Quia enim est sic in potentia: non est in po tentia: vt aliquando sit in actu puro cui nihil admixtum sit de potentia: vt dicitur. ix. Meta. vbi dicit Comment. Quia infinitum est in potentia, non extendimus potentiam quae exit in actum: ita quod non remaneat in ea potentia omnino: quoniam si ista potentia exiret in actum, tunc infinitum esset in actu quod est impossibile. Quomodo autem ad talem actum in infinitum secundum effectus in successione non posset diuina potentia reduci: nisi cum hoc quod est infinita actione secundum tempus & duratione, esset etiam infinita secundum vigorem: visum est supra.

⁋ Ad secundum quod si deus esset virtutis infinitae mo ueret in non tempore: Dicendum quod virtus motiua duplex est. Vna naturalis. altera voluntaria. Et de virtute mouente primo modo solum loquitur Aristeorus in viii. Phyii. vnde illa propositio accipitur. Intendit enim ibi probare quod virtus infinita non potest esse in corpore finito: deducendo ad incon ueniens: scilicet quod moueret in non tempore: quod est impossibile: quia vt probat. vi. Physicae. non est motus nisi in tempore: quia non est sine priori & posteriori. Et est vera & necessaria consequentia: quia omnis virtus naturalis naturaliter motiua in corpore iam existens mouet de necessitate mobile suum secun dum totum suum vigorem: & ideo secundum proportionem virtutum motiuarum corporalium pro portionaliter mouentur eorum mobilia secundum velocitatem & tarditatem: & in tempore maiori & mino ri: vt maior virtus causet maiorem velocitatem: & faciat motum suum per aequale in minori tempore. Et hoc est quod dicit Auer. in de substantia orbis: declarans illud dictum Philosophi. Et Aristolus laborauit in viii. Physicae. ad declarandum ex suis fundamentis: quod si virtus infinita esset in corpore finito, contingeret illud corpus per illam moueri: non in tempore: sed in non tempore. Corpora enim non excedunt se in velo citate & tarditate nisi excessu eorum in virtutibus motiuis materialibus: & excessus virtutum se quitur excessus corporum scilicet quod corpus quod est maius est maioris virtutis & velocioris motus. Semper enim in talibus actio proportionatur naturae agentis. Ex quo sequitur si aliquod corpus habet vir tutem infinitam: vt moueat in non tempore. Vnde & dicit in eodem. Si virtutes quae sunt in corpo ribus caelestibus essent in calefacere & mouere vniuersaliter infinite, mouerent corpora quae sunt apud nos in instanti. & hoc facit aestimare: quod in corporibus caelestibus sunt virtutes finitae actiue mouentes. De virtute vero secundo: modo mouente non habet veritatem illa consequentia: quod si esset virtus infinita: quod moueret in non tempore: quia non mouet corpus per impetum totius vi goris sui: quia mouet per intellectum & voluntatem. Et ideo actio eius non proportionatur naturae agentis: sed actio sub intensione procedit ab ipso quantum ratio exigit: & voluntas disponit: quod non est nisi modo finito. & hoc idcirco maxime, quia virtus motoris talis infiniti vigore in cor pore finito non nisi modo finito recipi potest. Vnde dicit Auer. in de substantia orbis. Corpora caelestia & generabilia & corruptibilia conicant in hoc quod actio & passio existens in eis finite sunt in se: & per hoc semper mouentur in tempore: quia virtutes eorum semper sunt in receptione finita. Si ergo deus esset corpus: vel virtus naturaliter mouens in corpore: bene procederet argumentum. Nunc autem cum non est ita vt supra habitum est: non obstante virtute infinita vigore in deo mouente bene potest mouere mobile in tempore: & quod amplius est, nisi esset sic infinits scilicet vigore, non posset omni no mouere ex se corpus finitum in tempore durationis infinitae: ad quod intenduntur demonstra tiones philosophi in. viii. Physicae. vt supra expositum est.

⁋ Ad tertium quod potentia dei actiua agit infinita mediante natura vt instrumento: ergo debet esse finita vigore, sicut est potentia naturae: Di cendum quod verum est, si ageret naturali impetu naturae: sicut agens naturale mouet suum mobile Propter hoc enim debet esse proportio inter virtutem sic mouentem & mobile. Vnde dicit Com ment. super. ii. Cae. & Mun. quod non quodcunque eorum mouet quodcumque corpus: neque in quacunque velocitate: sed vnumquodque eorum habet motum proprium: & in propria velocitate. Nunc autem quia deus non agit nisi secundum quod ratio exigit, & voluntas disponit: vt dictum est: bene potest agere per instrumentum finitum actionem finitam vigore: sicut & immediate: licet in se sit infinitae potentiae vigore: vt dictum est.

⁋ Ad quartum: quod deus non potest agere quaecunque immediate: non ergo est in finiti vigoris: Dicendum quod immo immediate potest facere supernaturaliter quae agit mediantibus causis naturalibus: & contrarium erroneum est: quid sentiebant philosophi qui ponebant quod pri mus motor nihil moueret impellendo in eo: sed solummodo motorem coniunctum: sicut amatum, & desideratum: & secundum modum quo cognoscitur & desideratur ab ipso: & ideo cum deficit a con pleta eius cognitione & amore, & modo finito comprehendit ipsum, finita velocitate mouet ad se assimilandum ipsi: quod omnino erroneum est: vt determinabitur loquendo de creaturis.