Quaestio 12

AD duodecimum arguitur quod homo aeque primo fine discursu potest sibi notitiam singulorum acquirere.

⁋ Primo sic. homo scientiam acquirit per speciem acceptam a sensu. sed cuiuslibet speciem aeque primo natus est per sensum acquirere. ergo &c.

⁋ Secundo sic. Sicut se habet sensibile ad sensum: sic intelligibile ad intellectum: sed sensus aeque primo natus est acquirere notitiam cuiuslibet sensibilis: & statim in ipso cognoscere quicquod est ipsi cognoscibile fine discursu. ergo & intellectus aeque primo natus est acquirere notitiam cuiullibet intelligibilis: & statim in ipso cogno scere quicquid est ipsi cognoscibile sine omni discursu.

⁋ Tertio sic, quorum est eadem ratio agendi: aeque primo nata sunt agere in proprium passibile. vt quilibet ignis ratione qua est calidus calefacere calefactibile. Eadem est ratio cuilibet vero inquantum est verum, agendi in intellectum: & mo uendi ipsum: quia non mouet intellectum nisi sub ratione qua est verum. ergo omne verum sub ratione veri mouet intellectum aeque primo. & ita sine discursu natum est ipsum mouere. Per hoc autem acquirit scientiam. ergo &c.

⁋ Quarto sic. facilius res quaelibet nata est procedere in actum ab habitu incompleto quam a priuatione pura: quia plus distat actus a priuatione quam a potentia. sed anima in pura carentia & priuatione de se ad habitus principiorum, vt dictum est: est in potentia & habitu incompleto per principiorum notitiam ad habitus conclusionum. ergo facilius est transire a prin cipiis ad cognitionem conclusionum: quam per se ad cognitionem principiorum. sed ad illam vadit statim naturaliter sine discursu: vt dictum est supra. ergo & ad istam.

⁋ Contra. eorum quorum vnum natum est sciri & intelligi per alterum & non econuerso: non est intellectus aeque primo natus acqui rere scientiam: sed vnius primo: & alterius per discursum ab vno in alterum. Sic se habent intellectus principiorum & conclusionum. ergo non aeque primo: sed per deductionem ab vno in aliud est intellectus natus acquirere eorum scientiam.

⁋ Ad hoc primo intelligendum, quod scientia siue notitia est de vltima hominis perfe ctione: & etiam cuiuslibet intellectualis naturae: vnde & in ipsa consistit felicitas vitae contemplati uae hominis. secundum philosophum. x. Ethcorum Nunc autem ita est iuxta determinationem philosophi. ii. cae. & mun. quod res omnino perfecta perfectionem suam habet a se ipsa absque omni operatione sua: qua acquirat eam. Et ideo deus scientiam & notitiam omnem de se & rebus aliis habet absque omni acquisitione a rebus scitis: & absque omni conuersione super eas: & absque omni discursu ab vno in aliud: sed vno simplici intuitu in seipso aeque primo & simul omnia cognoscit: quia scientia sua non est causata a rebus. Res autem quaelibet alia: quia perfectionem suam in scientia non habet de se sed ab alio: quia habet eam a rebus: ideo eam non nisi sua operatione acquirit. Sed ea quae primo perfecto propinqua sunt in ordine rerum operatione simpliciore eam acquirunt: quae vero sunt remotiora, operatione possibili. & ideo angeli qui primo sunt propinquiores conuertendo se ad principia scientiarum sibi innata, ex illis sibi statim scientiam acquirunt omnium aliorum: sine discursu causalitatis intelligendi vnum ex altero: vt ex notitia vnius tanquam prius noti deueniant in notitiam alte- rius posterius noti: vt sic per vnum inuestigent notitiam alterius: sed singula aeque primo intelligunt: non tamen vno simul intuitu simplici singula intelligendo, sicut deus facit: sed vnum post alterum. secundum quod super res se convertunt. Homo autem cum sit in vltimo ordine intelligentiarum post primum: qui non habet aliquam notitiam sibi innatam nisi in potentia solum: vt dictum est: primo sibi naturaliter acquirit notitiam principiorum incomplexorum sub esse incompletissimo: & confuso magis. secundum quod congruit humanae naturae. Quia innata est nobis via sciendi ex notioribus nobis quae sunt confusa magis procedendo in notiora naturae quae sunt distincta & determinata magis: & hoc per hunc mo dum. Homo enim sibi acquirit notitiam primo de terminis & quidditatibus rerum in generali, primo co gnoscendo & considerando quid dicitur per nomen. ex quibus terminis componendo & diuidendo secun do concipit prima principia complexa sub esse confuso. & secundum quod homo magis est dispositus in lumine naturalis intellectus: & ingenii subtilitate: tanto perfectius prima principia tam complexa quam incomplexa ab initio concipit. omnes tamen generaliter ab initio ea sub esse confuso concipiunt: licet vnus magis distincte & minus confuse quam alter. Sed postmodum paulatim determinant ea omnes semper magis: & magis. secundum enim quod dicitur in principio Physiie, pueri prima appellant omnes viros pa tres & mulieres matres. Posterius autem cum vigoratur intellectus eorum determinant vnumquenque horum: & cognoscit puer patrem suum inter caeteros viros: & matrem suam inter caeteras mulie res. & haec confusa notitia principiorum inquantum huiusmodi habetur primo via sensus memoriae & experientiae: quae consistit in singularibus: in quorum notitia non consistit ars aut scientia. artifex enim vniuer sale & causam cognoscit: expertus autem noscit singulare tantum: & causam ignorat. vt dicitur in principio Metaphysi. Sed solum consistit in eis principium artis & scientiae. principium dico extra terminos artis consistens: antequam intellectus ex ipsis vniuersale abstrahat: quod existens in anima vnum praeter multa, est pri mun principium artis & scientiae: intra terminos artis consistens. vt dicitur in fi. poste. Et tunc maxime quando intellectus in illo vniuer sali abstracto naturam & causam rei cognoscit: & veritatem videt. Tunc enim primo determinatam notitiam principii habet. sed tamen ante ipsam ab eius notitia confusa tam in complexis, quam in incomplexis incipit rationis discursus, primo ad cognoscendum veritatem quidditatis terminorum in principiis incomplexis: quorum notitia determinata acquiritur inquirendo via definitiua ex confusa cognitione definiti in significato nominis eliciendo cognitionem eius determinatam in definitiua ra tione. Indefinitum enim quiddam significat nomen vt circulus.

Definitio autem ipsius diuiditur in singularia id est in singulas partes definiti. vt dicitur in principio Physi. Et tunc primo quando termi ni sic cognoscuntur in definitiua ratione intelligitur veritas & quidditas rerum: & ex ipsis concipitur intellectus determinatus primorum principiorum complexorum: sicut prius eorum intellectus indeterminatus concipiebatur ex ipsis terminis cognitis in confusa nominis significatione. Et sunt principia ista defini te intellecta tam complexa quam incomplexa principia artis & scientiae infra terminos intellectualis cognitionis: & de numero talium principiorum illa sunt prima principia simpliciter: quae de primis et vniuersalioribus magis concipiuntur. vt in incomplexis principiis primum principium & primus conceptus est conceptus entis inquantum est ens: sub quo sunt omnes alii conceptus incomplexi: & ex ipso & post ipsum concipiuntur. Ex conceptu enim entis via deductionis ratione definitiua eliciuntur omnes alii conceptus sequentes incomplexi. vnde dicit Auicen. i. Metaphy. suae. Res & ens talia sunt quae sta tim imprimuntur in anima prima impressione, quae non acquiritur ex aliis notioribus se: & alia acqui runtur ab eis, quae enim promptiora sunt ad imaginandum per seipsa: sunt ea quae communia sunt omnibus rebus: sicut res & ens: & vnum. &c. Et ideo non potest manifestari horum aliquod probatione: quae non sit circularis, vel per aliquid quid non sit notius: seu quod est ignotius illis. secundum quem modum a primo philosophou, cuius subiectum est ens inquantum ens: omnis alius artifex subiectum suum su mit tanquam aliquod ens particulare sub ente simpliciter. In complexis vero primum principium: & primus conceptus est: qui primo fundatur super conceptus entis: inquantum ens est: & est ille: de quolibet affirmatio vel negatio: & non simul de eodem: quia fundatur super entis intentionem: in comparatione ad suum contrarium: quod est non ens: priusquam sub ente consideretur descensus ad aliquam partem entis. Sub hoc enim conceptu complexo sunt omnes alii conceptus complexi: & ex ipso: & post ipsum con cipiuntur. ex conceptu enim huiusmodi principii: de quolibet affirmatio vel negatio & non simul de eodem via deductionis ratione syllogistica eliciuntur omnes alii conceptus complexi sequentes. Vnde & ipso interempto omnes alii interimuntur. vt vult philosophus in iiii. Metaphy. Et per ipsum omnes alii probantur: & etiam primi conceptus principiorum syllogismi. vt patet per totum ex analeticis philosophi. Et ideo qui cumque aliquid intelligit, ens intelligit primo inter incomplexa: nec de hoc aliquis dubitare potest: quia nihil potest intelligi nisi verum: & non est verum nisi ens. Et illud principium de quolibet affirmatio vel negatio &c. primo intelligit inter complexa. secundum quod de hoc principio dicit philosophus in iiii. Metaphysi. Necesse est vt illud principium sit valde manifestum & notum: & de necessitate oportet concedere illud quid habet cognitionem entis. vnde dicit commen. Quemadmodum oportet philosophum attribuere quiodlibet genus entium alicui primo: & scire quid est illud primum: & hoc quo ad incomplexa: ita oportet ipsum cum considerauit de primis propositionibus, attribuere omnia alicui primo. Vnde philosophus contra negantes eam exterius quod tamen negari non potest quo ad interius rationem, non procedit per aliquod principium complexum sed solum ex terminorum incomplexorum significatione: quae solum praecedit hoc principium conplexum. com plexum enim primum nisi per incomplexa cognoscere non possumus. Licet enim aliqua propositio sit per se nota: & primo quantum est de se: vt est illa cuius praedicatum includitur in subiecto: ignoranti tamen subiectum quid est: & eius definitionem, talis propositio non est nota. lgnorans enim quod homo est animal rationale mortale, potest ignorare an homo sit animal: & alius non. vt dicit Augsitinus in logica sua Secundum interius rationem dico: quia qui scit quod homo est animal rationale mortale, scit praedicatum includi in subiecto: cum dicitur homo est animal. Vnde dicit Auicen. i. Metaphysicae suae. Non potest cognosci quid sit vere enunciari: nisi de vnoquoque eorum dicatur quia res est, vel aliquid, vel quid. & philosophus. vi. Metaphysi. Oportet non ignorare illud quod significat aliquid quid sit secundum essentiam & definitionem, quia quaerere absque hoc est facere nihil. cognitio enim eius quod quid est, est principium omnis cognitionis perfecte habendae de re: & ad eam omnis cognitio tam in complexis, quam in incomplexis reducenda est. Vnde illa propositio est omnibus per se nota: cuius omnes terminos cognoscunt: illa vero solum sapientibus: cuius terminos soli sapientes cognoscunt. secundum quod Boethius. Ii. de Hebdo. distiguit duplex genus communium conceptionum animi. Quarum omnium prima est illa: de quolibet affirmatio &c. Ex qua via deductionis argumentatione demonstratiua eliciuntur omnes alii conceptus complexi siue illo rum qui sunt principia in aliquibus scientiis specialibus, siue conclusionum vltimarum. Et ex hoc phi losophus cuius est considerare quidditates rerum, habet probare prima principia particularium scientiarum. Et per hunc modum quicquid homo cognoscit post simpliciter prima principia naturaliter cognita: via rationalis deductionis cognoscit: non solum intelligendo vnum post alterum: quod facit & an gelus: sed etiam intelligendo vnum ex altero, tanquam incognitum actu ex actu cognito in quo illud est cognitum in potentia solum. Qui modus cognoscendi angelo non conuenit.

Vnde & modus intelligendi angelorum proprie intellectualis dicitur: hominum vero rationalis. secundum quod dicit Damasceneus de duabus naturis: & vna persona Christianua Operatio intellectualis est in angelis & in omni bus incorporeis simplici apprehensione intelligentibus: rationalis vero in hominibus: qui ex anima & cor pore componuntur: non simplici: sed varia & ratiocinatiua apprehensione intelligentibus. Et nota quod est ordo in il lis posterius cognitis ab homine: quia quaedam posteriorum sunt in potentia priori in illo primo principio tam incomplexo quam complexo prius ex eo nata cognosci: quaedam in posteriori nata posterius cognosci ex eodem. & sic per ordinem vsque ad vltima incomplexa: & vltimas conclusiones complexas. Et secundum hunc ordinem debet procedere ordinata scientia in cognoscendo: sicut natura proce dit ordinate in generando: quia non sunt omnia aeque primo in potentia in primis principiis, vt scentian tur ex ipsis: sed necesse est quaedam sciri mediantibus aliis: sicut non sunt omnia aeque primo in potentia in materia, vt generentur ex ea: sed necesse est quaedam generari mediantibus aliis primo generatis. Et ideo sicut natura non potest primo & immediate ex pane generare hominem: sed oportet vt primo ex pane generetur sanguis: & ex sanguine sperma, & ex spermate homo: Sic ratio ex primis principii non potest scire immediate ea quae mediata sunt, siue complexa, siue incomplexa: sed oportet eam cur rere per omnia intermedia priusquam mediata poterit per prima cognoscere. Et qui hunc ordinem non obseruant in addiscendo modicum proficiunt: & saepius errant. Absolute ergo dicendum quod homo non potest aeque primo deuenire in notitiam singulorum: immo in quolibet genere principiorum oportet eum prius scire confusa: quam determinata: & deinde ex confusis via discursus rationalis inuestigare determinata, vel definitiue, vel demonstratiue: & hoc per ordinem: semper primo cognoscendo principia incomplexa: & deinde ex incomplexis complexa: & tam in his quam in illis primo confusa & indeterminata: deinde distincta & determinata vt dictum est.

⁋ Ad primum in oppositum: quod speciem cuiuslibet rei aeque primo mens nata est acquirere: Dicendum quod licet ita sit: non tamen nata est per illam intelligere omnia intelligibilia de ipsa re: aeque primo & eodem modo: sed primo conceptus confusos primarum intentionum: & deinde ex determinatione definitiua conceptus earum determinatos: & per illos omnes conceptus sequentes tam complexos quam incomplexos, secundum quod apparet in pueris, qui primo omnes viros appellant patres. vt dictum est.

⁋ Ad secundum quod quod sensus aeque primo apprehendit omnia sensibilia: Dicendum secundum dicta superius quod non est simile de sensu & intellectu: quia sensus simpliciter & superficie tenus exterius rem per suam speciem apprehendit: sed non ipsam rem interius: neque ipsius rei, veritatem in qua plura contingit discer- ni: sicut facit intellectus, vt dictum est secundum Auicen. Propter quod dicit philosophus: Qui vnum dicit quodam modo multa dicit. ad quae multa cognoscenda non potest intellectus humanus aeque pri mo. Sed quaedam latent in potentia in quibusdam quae operatione rationis oportet in actum deducere, quod et facit non nisi discurrendo: quia propter debilitatem luminis intellectualis in homine non po test omnia illa statim percipere, quod potest angelus propter luminis actualis fortitudinem in ipso. Sed hoc poterit homo cum euacuatum fuerit in ipso quod ex parte est: & fuerit sicut angelus dei in caelo.

⁋ Ad tertium quod omnis veritas est per se obiectum intellectus: Dicendum quod verum est: sed veritas primorum est obiectum eius per se & primo: aliorum autem per se sed non primo. & ideo non potest cognosci veritas in illis nisi per discursum ex primis.

⁋ Ad quartum quod facilius est animam transire ad notitiam conclusionum ex principiis, quam per se ad notitiam principiorum: Dicendum quod verum est quantum est ex parte recipientis: quia anima humana de se nihil habet habitus principiorum: in principiis vero in potentia habet habitus conclusionum. Sed quantum est ex parte lumi nis intellectus quo fit iudicium veritatis & principiorum & conclusionum: secus est, quia aliquid suffi cit ad percipiendum statim veritatem magis perspicuam: quod non sufficit ad percipiendum mi nus perspicuam. Quia ergo magis perspicua est veritas principiorum quam conclusionum: ideo cum quidditas terminorum offertur intellectui: statim vis cognitiua naturalis percipit veritatem principiorum: licet non conclusionum, quarum etiam veritatem statim perciperet si intantum esset eleuatum lumen cognoscitiuum in hominibus quantum in angelis. Et sicut est de perceptione veritatis prin cipiorum & conclusionum: ita est de generatione habituum: quia ex talibus actibus percipiendi primo habitus cognitiui concipiuntur, & per actum intelligendi veritatem principiorum habitus prin cipiorum tam complexorum quam incomplexorum concipitur in suo initio: & per talem actum frequentatum augmentatur & firmatur: & per actum ratiocinandi concipitur habitus conclusionis: & per ipsum frequentatum habitus conclusionis augetur & firmatur.

⁋ Est enim intelligendum quod aliud est principium: & aliud est habitus principii: sicut aliud est conclusio: & aliud habitus conclusionis. Principium enim est quoddam opus intellectus: velut quaedam notitia actu intelligendi lucens in intellectu tanquam verbum & conceptus eius: quo intellectus informatus in actu intelligendi perfectissime est in actu id quod intelligit: & perfectius quam ex ipsa specie quam habet de re. & ideo ex illa notitia est perfecta assimilatio intellectus ad intellectum: vt intellectus cum sit de se quodam modo omnia intelligibi lia: actu tamen nihil eorum est antequam intelligat. sicut dicit philosophus tertio de anima. Quod intelligo ipsum dicere non tam propter speciem rei, quae intellectus informatur, vt eliciat actum intelligendi: sed propter ipsam notitiam quae lucet in intellectu ex actu intelligendi. licet neutro illorum informetur intellectus: nisi cum est in actu intelligendi. Et est ista notitia conceptus quidditatis rei in intellectu simplici: propositionis vero in intellectu componente vel diuidente: per quem habitus complexus vel incomplexus genera tur & augmentatur: quo vtitur intellectus ad faciliter concipiendum principium postquam generatus est habitus in eo. Non est autem idem quod quis agit: & quo agit: sicut habitu grammaticae complexam orationem quis constituit: quae non est habitus ipse. Et similiter in opeatione rationis ex habitu scien tiae concipit quis conclusionem quae non est ipse habitus.