Quaestio 5

CIrca. v. arguitur quod beatitudo dei sit aliqua actio eius, & non eius essentia. Primo sic Si essentia dei esset sua btitudo, cum essentiam habeat absque operatione, tunc deus esset bea tus absque omni sua operatione. Consequens falsum est secundum iam determinata. ergo &c.

⁋ Secundo sic. beatitudo rei consistit in optima eius dispositione. in essentia autem dei secundum quod est essentia non consistit eius optia dispositio: sed in opeatione, quia dispositio qua res existit absolute, similis est dormienti: & qua existit in opeatione, est similis vi giliae. & melior est dispositio rei quae est similis vigiliae, quam dormitioni secundum philosophum. i. Ethici. ergo &c. Vnde ibidem dicit quod felicitas est opeatio quaedam.

⁋ Tertio sic. illud propter quod est natura intellectualis, finis est eius & bea titudo. hoc est opeatio eius: quoniam deus non est sine operatione: vt dicit philosophus. x. Ethic. Et vt dicit. ii. Cae. & Mum. omnis res cuius est opeatio, est propter suam opeationem. ergo &c.

⁋ In contrarium arguitur primo sic. Ois actio pro cedit ab eo cuius est. quod autem ab alio procedit, potius perfectionem suam ab illo recipit quam ipsum perficiat. finis autem rei siue beatitudo eius ipsam perficit. ergo &c.

⁋ Secundo sic. Sola diuina essentia fruendum est. Frui autem est rei alicui inhaerere propter se. nulli autem propter se inhaerendum est, nisi diuinae essentiae: non aut alicui opeationi: quia opeatio est id quo inhaeretur. Solis autem illis fruendum est, quae nos beatos faciunt: secundum Augustinus i de doctrina chiiri. Beatos autem non facit nisi beatitudo: sicut neque albos nisi albedo. ergo &c.

⁋ Praeterea id quod non est nisi propter aliud, non est finis vltimus. actio siue dei siue creaturae non est nisi propter aliud: vt dicit Comment. super. ii. Cae. & Mum. & videbitur ramndendo. ergo &c.

⁋ Praeterea in secundo Cae. & Mum. dicit Philosophus Res integra bonitate non indiget operatione qua sit bona: quoniam ipsa est propter quam sit omnis opeatio & actio & complementum opeationis. deus est res integra bonitate, secundum quod ibi exponit Comment. ergo &c.

⁋ Prae terea. Beatitudo est finis vltimus. sed vltimum simpliciter non est opeatio aliqua, sed magis terminus eius in quem tendit: & ille in dei beatitudine non est nisi ipsa diuina essentia. ergo &c.

⁋ Praeterea. finis vl timus est quod primum est in intentione. hoc non potest esse opeatio: quia nihil opeatur nisi intendendo finem. ergo &c.

⁋ Quaestio ista quaerit de beatitudinem quid sit re, tanquam id quo deus dicatur esse beatus. Dicendum ad hoc, quod cum in deo quicquod est idipsum est vt ipsa diuina essentia, re nihil aliud est beatitudo dei quam ipsa diuina essentia: quod non quaerit quaestio. Immo cum deus dicatur beatus, & alia sit ratio beatitu dinis qua est beatus: & eius quid ipsa beatitudine est beatus: Quaestio est quid sit beatitudo dei re, largis sime sumendo rem pro illa ratione qua dicitur beatus. Et est dicendum: quod cum beatitudo in creaturis a qui bus nomen ad diuina translatum est: & a qua modo nostro ratio beatitudinis deo attribuitur: consistit in fine suo vltimo quo habet perfectionem & complementum sui esse: vt debet exponi loquendo de beatitu dine creaturae: ratio beatitudinis in deo est illud quod quasi perfectionem & complementum diuini esse importat: quod etiam habet rationem finis & vltimi respectu omnium eorum quae in deo considerantur: ad quem etiam omnia alia tendunt vt in vltimum finem: vt eo perficiantur quodammodo quom & ipse deus, quem & naturaliter appetunt, licet diuersimode: secundum quod & diuersimode ipsum assequuntur: vt in sequentibus patebit. Ne tamen in aequiuoco procedamus de fine, sciendum est quod finis quandoque sumitur communiter pro vltimo & termino rei quocumque: quemadmodum punctus dicitur finis lineae, & cutis finis animalis: vt dicit philosophus. v. Metaph. Quandoque vero sumitur proprie pro vltio & termino quoid est bonum & optimum rei. secundum quod dicit philosophus. ii. Physi. rinis est non omne vltimum: sed optimum. & vtroque modo finis omnium in deo est. Primo enim modo finis omnium quae sunt et considerantur tam in deo quam in creaturis, esse dei est siue diuina essentia: vt sim pliciter & absolute consideratur: & praecise quia est quasi omnium contentiuum. dicente Diony. v. de di. no, Deus non quodam modo est existens: sed simpliciter & incircunscripte totum in se esse coaccepit & praeaccepit. propter quod est quasi principium a quo omnia quasi ordine quodam rationis educuntur: & in quod vt in finem & terminum reducuntur. Propter quod Dionyus. subdit dicens. Ante alias dei ipsius participationes esse praepositum est. Propter quod prima & dignissima diuinarum rationum in deo dicitur. secundum Dionysium dicentem ibidem. Convenienter cunctis aliis principalius sicut ens deus laudatur ex digniore donorum eius. Vbi sequitur in antiquam translatione. Et maxime participationum prima. Secundo modo est finis omnium quae sunt & considerantur tam in deo quam in creaturis, esse dei siue essentia eius non secundum praecisam rationem esse vel essentiae: sed sub ratione boni quod super rationem absolutam ipsius esse addit rationem respectus ad appetitum Esse enim siue essentia dei secundum hoc est bonum illud quod omnia appetunt, vt eo perficiantur secundum gradum & modum naturae suae. secundum quod dicit Dio. iiii. de di. no. Dia ad seipsum bonitas convertit: &c. vt habetur in uaestione sequenti. Et de fine isto secundo modo hic logmur. hoc enim modo beatitudo habet rationem finis: quia consistit in adeptione iam dicti boni: quod dicit respectum ad appetitum inquantum natum est mouere appe titum ad consecutionem sui: & hoc per actum, proprium suae naturae convenientem. Ob hoc enim quaelibet res est pro pter suam operationem, quod per eam finem suum nata est attingere: vt dicetur in sequentibus. Sed de tali bo no quid sic habet rationem finis, contingit loqui dupliciter. Vno modo vt in se consideratur tanquam attingibile & perfectiuum omnium. Alio modo secundum quod natum est attingi a diuersis diuersimode secundum diuersitatem graduum & naturae suae. Primo modo est finis per indifferentiam quantum est de ratione sua se habens ad omnia: nec habet rationem beatitudinis aut beatificati nisi omnia nata essent dici beata in ipsum attingendo qualicumque modo. Secundo modo diuersimode est finis diuersorum: secundum quod diuersimode ipsum asem lequuntur: & sunt duo modi in genere: quoniam quaedam eorum assequuntur ipsum. actione sua pure naturali: quaedam vero actione intellectuali. Primo modo consequuntur ipsum omnia non intellectualia: & hoc non attingendo imediate essentiam illius boni in se & immediate, sed solum in quadam effigie & similitudine ipsius, quae est proprius finis illarum intra: sed diuersus secundum diuersitatem naturarum: per quem ordinantur vlterius secun dum rationem cuiusdam respectus in essentiam illius boni vltimi. Et illum finem, proprium quoddam entium non acquirit aliqua sua actione, nisi modica & imperfecta: qua & conseruat ipsum: vt infima creatura: sicut terra. Quaedam vero acquirunt ipsum sua operatione perfectiori, & conseruant sibi, vt alia elementa & corpora caelestia, quantum pertinet ad eorum perfectionem corporalem vt corpora sunt. Sed hoc diuersimode. Quaedam enim hoc bonum con sequuntur pluribus motibus siue actionibus: quaedam paucioribus: & quaedam perfectius, quaedam iperfectius, secundum quod debet exponi loquendo de creaturis. & de hoc erit sermo in parte iam inferius. Secundo modo consequuntur illum finem intellectualia actione intellectuali cognitiua & volitiua: & in istis habet primo rationem beatitudinis & beatificantis: sed diuersimode, secundum quod diuersimode sua operatione intellectuali iliud consequuntur. Quaedam enim consequuntur illud immediate in essentia illius. Quaedam vero non immediate in essentia eius: sed in aliqua effigie & similitudine eius. Isto secundo modo ipsum consequuntur homines pro statu vitae praesentis etiam ex puris naturalibus. Ex qua consecutione philosophi ponebant in homine beatitudinem duplicem secundum duplicem consecutionem illius: Vnam politicam circa actionem boni moralis: Aliam speculatiuam: & illam esse supremam circa speculationem veri secundum scientias speculatiuas. Et in isto modo in superiori effigie & similitudine consequuntur homines illud bonum: sed in infimo gra du beatitudinis. Primo modo consequuntur beatitudinem deus & beati in gloria siue angeli siue homines: quoniam bonum illud quod est ipsa diuina essentia, immediate in essentia eius consequuntur: propter quod in superiori gradu participant beatitudinem, & sunt quasi dii: vt infra dicetur. Vnde nomine dei omnes sic bonos comprehendens philosophus, distinguit beatitudinem horum a beatitudine hominium in statu praesenti sub differentia ad illa quae non sunt nata beatificari, cum dicit. x. Ethico. Diis quidem omnis vita beata: hominibus autem inquantum similitudo quaedam talis operationis existit: aliorum autem nullum felix: quia nequaquam communicant speculationem. De istis autem quae istud bonum immediate consequuntur sua opera tione intellectuali, subdistinguendum: quoniam quoddam eorum consequitur ipsum per essentiam eius & essentialiter: quaedam vero per essentiam eius: sed participatione. Primo modo solus deus trinitas ipsum consequitur: quia consequitur sua operatione suam essentiam & essentialiter: quia in reali identitate & vnio ne naturali. Secundo modo alii beati: quia licet consequuntur immediate ipsam diuinam essentiam sua operatione: hoc tamen sit in diuersitate essentiae & vnione per gratiam tantum, ide qua nihil ad praesens: nisi quatenus pertinet ad illa quae dicenda sunt circa dei beatitudinem in consequendo suam essentiam sub ra tione boni & essentialiter. De cuius consecutione sciendum est, quod deus suam essentiam sub ratione boni du pliciter consequitur. Vno modo naturaliter & absolute: inquantum ipse per essentiam est ipsa bonitas sua. Alio modo per suam operationem intellectualem ex consecutione eius. Primo modo non dicitur beatus: sicut neque aliqua creatura ex eo quod habet per naturam: & inquantum eam sic consequitur, non seshabet ad ipsum deum sicut finis extra in quem tendit sua operatione: sed solum sicut forma naturaliter habita absque omni actio ne & operatione. Et ideo quamuis habet rationem perfectionis formae, non tamen finis: & propterea non est in illa completa ratio perfectionis, qualis est in fine perfectio enim quae est ex fine, maioris perfectionis rationem habet quam illa quae est ex forma: vt iam patebit. Quia autem deus beatus dicitur, hoc contingit ex consecutio ne eius secundo modo: quoniam in illa solummodo consequitur eam secundum rationem finis: quod non potest continge re aliter quam per suam operationem: sicut neque in quacumque re alia. Finis enim non consequitur nisi inquantum est effectus causarum: effectus autem causarum esse non potest nisi ordine quodam sit quasi prius causa causarum neutrum autem fit sine propria rei opeatione intellectuali cognitionis & voluntatis: secundum quod explicabi tur in quaestione sequenti. Vnde quia res secundum quod existit. in sua operatione secunda, est velut in actu respectu eius vt absolute consideratur secundum suam essentiam: quia vt sic, est quasi aliquod in habitu & in potentia: no bilior est autem dispositio rei secundum quod est in actu: quam secundum quod est in potentia aut in hitu: & nobilior est ratio perfectionis qua perficitur secundum quod est in actu: quam qua perficitur secundum quod est in potentia aut in ha bitu: Ideo perfectio quae perficitur sua essentia sub ratione boni consequendo ipsam per suam operationem secun dum quam est vt existens in actu, nobilior est quam illa qua consequitur eam per suam naturam: vt respectu actus est quasi in potentia & in habitu. Et secundum hoc beatitudo dei in hoc consistit, quod finis suus qui est essentia sua, inquantum est vt causa causarum se habens, quasi moueat diuinum intellectum in actum intel ligendi sub ratione veri: & sic ipsum informet vt bonum cognitum: & similiter actum intelligendi eius. In tellectum enim inquantum intellectum, est forma intellectus, & ipse est quodammodo intelligibile etiam in illis quae intelligunt aliuda se. secundum philosophum. iii. de Aia. Bonum autem cognitum in intellectu allicit voluntatem: quae allecta sua actione quasi mouet se in finem, ipsum sibi adipiscendo sub ratione boni & finis vt est causa causarum: & per hoc vi amoris quasi tranfformatur in finem, & summe eidem conformatur: in quo consistit btintudinis complementum: vt patebit in quaestione sequenti. & ideo tanto magis quanto per maiorem identitatem vnitur sibi secundum actum intellectus & voluntatis quam cuicunque alteri. maiorem enim identitatem vnionis sequitur maior cognitio, maior dilectio: & per consequens maior delectatio. iuxta illud quod dicit Auicenna loquens de btintudine dei in ix. Metaph. Cuius perfectio est nobilior & abundantior & sibi vicinior, & cuius actio est perfectior & nobilior & apprehensio in se fortior, illius delectatio quam habet est excellentior & glorio sior sine dubio. Propter quod etiam dicit philosophus in xii. Metaphysi. Voluptas est actio illius quia intelligit per se id quod est nobilius per se quando intelligit se. Desideratum autem est valde nobile & voluptuosum. Ex quo concludit. Est igitur deus in fine nobilitatis. Consistit ergo summe beatitudo dei in persecta confor mitate, & quasi assimilatione per opeationem intellectualem: intellects scilicet & voluntatis ad seipsum: siue ad suum esse: siue essentiam, sub ratione boni & finis omnium vltimi. Nunc autem ita est (secundum quod dicit Auicen. vi. Metaphysica. cum, res in assimilando alicui rei habet finem suum, & res ipsa finis est, & assimila tio ipsa finis est. hoc est dictu: Res illa per quam & in qua sit assimilatio, finis est, etiam si secundum se consideretur absque hoc quod sit terminus actus per quem perficitur illa assimilatio. Et habet rationem finis diffe rentis ab eo cuius est finis: vel secundum rem respectu creaturarum: vel secundum rationem respectu dei. Et similiter si nis est actio ipsa qua perficitur assimilatio: vt in se comprehendit rem illam vt terminum actionis: & est vtrumque quodammodo vt terminus & finis intra. Primo modo secundum praedicta habet rationem finis vniuersalis omnium, & non proprie beatificantis: sed solum secundo modo. Et cum in hoc toto, licet sit idem re, in deo sit considerare duo differentia secundum rationem scilicet rationem ipsius actus intellectualis: & rationem ipsius obiecti: super hoc proposita est quaestio praesens: cum vtroque ipsorum simul perficitur ratio beatitudinis: ita quod neutrum possit eam perficere sine altero: in quo ipsorum debet dici consistere dei beatitudo: vt possit dici quod ipsum sit principaliter dei beatitudo. Nec potest dici interimendo quaestionem, quod in neutro possit dici consistere principaliter, simpliciter & absolute: eo quod non secundum rationem eandem consistat in eis: quia in vno eorum consistit secundum rationem actus: in alio vero secundum rationem obiecti, quoniam quandocun quod aliqua se habent in ratione finis respectu alicuius, cum impossibile est duos fines esse aequaliter alicuius, siue secundum eandem rationem, siue secundum diuersas, vt patet inducendo in singulis: oportet igi tur quod vnus illorum sit sub altero. In finibus autem sic se habentibus: licet sunt diuersarum rationum, necessa rio vnus est principalior: quia diuersitas eorum in ratione finis cum se habeat per ordinem, non potest esse pure aequoca in ratione finis: sed ad minus oportet quod sit analoga. & inter analogice se habentia in aliquo vno bene sit comparatio secundum illud. Nunc autem ita se habet in finibus ordinatis: quorum vnus est sub alio: vt semper vltimus sub quo est alius, principalis est respectu illius, & formalis & perfectiuus. Quare cum praedicta duo in proposito sic se habeant adinuicem, quod ipsum obiectum est vltimus finis & formalis respectu actus siue operationis: quia non est operatio nisi propter illius con secutionem: & in se habet rationem fiuxus: & non quietis nisi inquantum ipsum attingit: licet non sit factiuum illius: quemadmodum est propter aliud actio quae dicitur factio, secundum philosophum in i. &. x. Ethico. ldcirco dicimus quod principalius beatitudo dei consistat in ipso obiecto, quam in ipsa eius operatione intellectuali: & quod ipsa diuina essentia sub ratione boni consecuta a deo per opeationem suam, simpliciter & ab solute debet dici dei beatitudo: & non ipsa operatio nisi quatenus attingitur per ipsam obiectum& ipsa illo informatur. Aliter enim opeatio nullo modo posset habere rationem perfectionis respectu operantis. Si enim operatio praecise consideretur infra limites suos, operatio habet esse perfecta quia procedit a perfecto: & non econverso. Et ita cum secundum Auiecen. vt videbitur in quaestione sequenti, est quidam finis per essentiam: est & alius finis necessarius: finis per essentiam dicendus est solum obiectum, & non operatio, nisi sicut necessarius ad illum adipiscendum. Et sicut hoc dicimus de beatitudine dei, multo fortius & di cimus de beatitudine omnium beatorum: quorum operatio non est quid increatum, sicut est operatio dei: vt nullo modo posset esse aeque nobile neque secundum rem neque secundum rationem ipsi obiecto quod deus est: sicut in deo aequaliter nobile est re actio & obiectum: licet differant in hoc ratione. Magnum autem est inconveniens dicere quod illud in quo principaliter consistit nostra beatitudo, vt quo sumus beati, sit quid creatum aut creatura. dicente Hugone super. vii. Cae. Hier. Simus in ipso & ipse in nobis: vt non sit aliud extra ipsum in quo beatificemur: sicut aliud non potest esse praeter ipsum a quo creemur.

⁋ Ad intelli gendum autem quomodo potius esse siue essentia dei sub ratione boni debet dici dei beatitudo & finis omnium, quam alterius rationis in deo etiam sub ratione boni: vt sapientia vel potentia aut huiusmodi: Sciendum quod li cet omnia quae in deo considerantur, habent rationem boni: sicut potentia: & quaecunque alia habent rationem veri & entis: sicut tamen ratio entis siue esse in deo quasi prima est & simplicissima & amplissima in continentia: super quam primo cadit intellectus noster: sic & ratio veri & boni vt considerantur cir ca esse dei, rationem veri & boni simplicissimi & amplissimi habent. Sicut enim esse continet generaliter omnes rationes entis: sic esse, sub ratione veri continet cem rationem veri: & sub ratione bo ni omnem rationem boni. Propter quod vt sic consideratur, propriissime habet rationem finis omnium & voliti simplicissimi vt sicut quemadmodum deus intelligendo suum esse sub ratione veri, intelligit in eo omnes alias rationes essendi in ipso: sic volendo suum esse sub ratione boni, vult omnes alias rationes quae sunt in eo sub ratione boni: & sic quicquid est verum in creaturis, reducitur ad vnum verum secundum rem in deo: in quo sunt plures rationes verorum: quia vera sapientia, vera potentia, & hu iusmodi: quae omnes reducuntur ad verum in ratione essendi: & quicquid est boni & omnium ta lium omnes rationes creaturarum inquantum omnia habent rationem boni in creaturis, reducuntur ad vnum bonum reale in deo: in quo sunt plures rationes boni. Bona enim est sapientia, bona est potentia & huiusmodi quae omnes reducuntur ad bonum in ratione essendi: vt sic deus dicatur Alpha & o, principium & finis, ratione eius quod est aliquid secundum rem respectu omnis creaturae, & ratione eius quod est aliquid in ratione essendi & respectu omnis creaturae, & simul respectu omnium aliarum rationum quae considerantur in deo. Et per hunc mo dum neque diuina essentia, neque esse dei, neque aliquod in deo consideratum sub ratione essentiae aut esse, aut aliquo rum huiusmodi, habet rationem beatitudinis, aut finis beatificantis deum aut creaturam: sed solum esse diuinum, inquantum habet rationem veri simpliciter, continentis omnem rationem veri: & boni simpliciter, continentis rationem omnis bo ni: non autem proprie loquendo, sapientia diuina etiam sub ratione qua est bona, neque potentia sub ratione qua est bona: quia talis ratio boni non continet omnem rationem boni: quia ratio boni quod est sapientia, inquantum est sapientia non continet quasi sub se (vt ita loquar) bonum quod est esse, inquantum est esse absolute: sed econuerso: quemadmodum ratio sapientiae non continet rationem esse vniuersaliter sed econuerso. Et sic patet quod licet esse dei sit quasi primum & simplicissimum, ad quod reducuntur omnia inquantum sunt simpliciter & absolute: inquantum tamen sunt appetentia, non reducuntur ad ipsum sub ratione qua est esse, sed sub ratione qua est verum & bonum, & maxime sub ratione qua est bonum: quia in ipsa consistit principaliter ratio beatitudinis: vt in sequenti quaestione videbitur.

⁋ Ad illud ergo: quod essentia dei non est dei beatitudo: quia tunc esset beatus absque omni actu: patet quid dicendum est secundum iam dicta: quia bene verum est quod diuina essentia non est dicenda finis dei siue sua beatitudo, vt in se & absolute consideratur, secundum quod procedit obiectio: quia sic deus in eo quod esset beatus, esset similis dormienti, & non esset in ratione melioris dispositionis in qua debet esse inquantum beatus est. Illa enim est ei inquantum existit in suo actu intelligendi & volendi: quemadmodum quaelibet res alia in nobiliori dispositione est secundum quod existit in suo actu, quam se cundum quod existit alio modo. Propter quod dicit philosophus in xii. Metaphysicae. quod voluptas est actio illius. & vigilia & sensus & intellectus sunt voluptuosa. Vnde licet diuina essentia non sit eius beatitudo in se considerata & absolute: considerata tamen vt est terminus diuinae operationis secundum intellectum & vo luntatem: reuera ipsa est dei beatitudo vt dictum est. Vnde non potest argumentum concludere quod aliqua diuina actio vel operatio sit principaliter secundum rem dei beatitudo: sed quod essentia sua non est eius beatitudo absque omni sua operatione.

⁋ Per quod patet responsio ad secundum.

⁋ Ad tertium quod philosophus determinat quod sit operatio, &. i. &. x. Ethico. Dicendum quod philosophus quando dicit quod felicitas siue beatitudo est operatio: non sumit ibi operationem intellectus aut voluntatis praecise, excludendo obiectum intellectum & volitum: vt secundum praedictam rationem per operationem intelligendi & volendi se habet ad intelligentem & volentem. Aliter enim diceremus quod bonum increatum esset extra: essentiam beatitudinis creaturae intellectualis: quod falsum est: quia nihil citra bonum increatum creaturam intellectualem satiare potest: vt declarari debet loquendo de eius beatitudine Finis enim eius non est nisi apud quem est: quies. Sumit ergo philosophus in dicto suo operationem vt comprehen dit in se obiectum intellectum sub ratione eius quod quasi informat intelligentem, & obiectum volitum sub ratione qua in ipsum transubstantiatur volens secundum praedictum modum. Sic autem de operatione loquendo, ve rum est quod est ipsa beatitudo & nihil aliud: quia comprehendit in se omnem rationem in qua potest consistere beatitudo secundum triplicem rationem finis: inquantum verum intellectum vt forma intelligentis informat intelligentem: & bonum volitum vt forma volentis transformatiin se volentem: qui habet rationem finis vltimi: qui est finis continens finem inquantum verum simpliciter intellectum & bo num simpliciter volitum habet rationem finis: & simiter continens finem, inquantum actus intelligendi & volendi praecise dicuntur finis siue beatitudo: vt dictum est. Et hoc modo loquens de actione Commentator super. ii. Cae. & Mum. dicit quod fines sunt actiones tantum. Et sic restringendo operationem quam philosophus extendit, si proprie velimus loqui de eo quod vere debet dici beatitudo vt finis vltimus quid non est sub fine, non debemus di cere quod operatio sit finis aut beatitudo: immo opeatio est id cuius est finis: licet aliter quam operans est id cu ius est finis. Quia id cuius causa sit aliquid, dupliciter dicitur esse huius, vt cuius & quo, sicut dicitur in primo Physicae. & expressius. ii. de Aia. Vt cuius, quemadmodum anima est finis corporis organici cuius est forma. Vt quo, quemadmodum anima est finis opeationis naturalis per quam producitur in corpore organico. Vbi ponit philosophus dictam propositionem ad infinuandum quod anima aliter est finis corporis organici: aliter opeationis naturae. De quibus immediate prius probauit quod respectu illorum duorum anima est causa finalis siue propter quid: vt ex hoc clarum sit quod philosophus intendit ibi distinguere duos modos ex parte eius quod habet causam finalem respectu ipsi us causae finalis vnius & eiusdem: secundum quos vno modo dicitur esse causa finalis vnius, & alio mo do alterius. Non quod intendit distinguere duos modos ex parte ipsius causae finalis respectu vnius & eiusdem: secundum quos vno modo vnum dicitur illorum esse finis, & alio modo aliud: quemadmodum aliqui solent dicitur quod finis dicitur dupliciter: cuius & quo: idest res in qua inuenitur ra tio boni quae est obiectum voluntatis, & vsus siue operatio eius circa ipsum: & quod secundum hoc obiectum volitum est finis vt cuius: ipsa vero operatio intellectus circa ipsum, est finis vt quo. Im mo sic debet dici: quod obiectum volitum est finis volentis & intelligentis: vt cuius est principaliter finis. Est autem finis operationis volendi & intelligendi, vt quo intelligens & volens acquirit siue adi piscitur sibi finem in obiecto volito & intellecto. Vnde Philosophus. xii. Metaphic. loquens de beatitudine dei, dicit quod fit per acquisitionem intellecti. infinuans per hoc quod in praecisa operatione intellectuali non consistit nisi inquantum per ipsam ipsum intellectum quodammodo acquiritur intelligenti secundum praedeterminatum modum. vt sic etiam secundum Philosophum praecise sumendo operationem, ponendum est quod principalius consistat beatitudo in obiecto quam in operatione. Quamquam enim sic consistat in vtroque, vt etiam aliquo modo operatio poteritur dici ipsa beatitudo, & sic ab vtroque eorum denominetur beatus, & vtrum quod eorum sit finis beatificati, licet diuersimode: vt vnum eorum est finis vt quod principaliter intenditur alterum vero vt quo illud obtinetur: licet hoc non pertinet ad intentionem philosophi in dicto suo, maxime circa felicitatem hominis, quam non potuit ponere in obiecto cognito & amato, vt iam infra pa tebit: quia tamen quandoque aliquid aliqualiter potest denominari a pluribus, ita quod ab vno principaliter & propter se, ab alio autem secundario, & propter aliud: cum absolute & simpliciter quaeritur quid sit illud a quo denominatur tale, debet reddi in responsione illud a quo principaliter tale denominatur, & melius respondetur quam si reddatur alterum. Verbi gratia, Si quis bona facit proximo suo diligenti deum, & ob hoc dicitur bonus, ipse potest denominari bonus, & quia facitur propter proximum, & quia facit propter deum. Quia tamen facit propter deum principaliter & intuitu dei, non autem propter proximum, nisi quia in ipso agnoscit deum cum absolute quaeritur quare ipse est bonus, etsi bene respondetur, quia bona facit propter proximum, melius respondetur, quia bona facit propter deum, quia etsi faceret proximo non propter deum, non vere posset dici bonus. Quare quamuis in proposito aliquis potest denominari beatus, & ab operatione qua tendit in finem, & ab ipso fine quem adipiscitur illa operatione, quia tamen a fine principaliter denomina tur beatus, tanquam ab illo quod principaliter intendit, & ab operatione tanquam ab illo quod intendit pro pter finem, & ita secundario, inquantum scilicet ipso finis adipiscitur (quia si praescribatur finis a substantiam actionis, non propter illam posset dici beatus) cum quaeritur absolute quid sit illud a quo iste dicitur beatus, etsi quoquo modo bene dicitur quod sit operatio eius qua tendit in finem: melius tamen dicitur quod sit ipse finis siue operationis obiectum. Sicut enim in genere causae formalis, res magis habet denominari a forma proxima & vltima, quam a prima remota: sic econuerso in genere causae finalis, magis debet denominari a fine vltimo remoto, quam a fine proximo: quia sicut forma proxima est perfectior in ratione formae quam remota, & est prima in intentione: licet sit vltima in executione: sic finis remotus est perfectior in ratione finis quam propinquus: & prior in intentione, licet vltimus in executione. vt sic denominatione quae est in genere causae finalis, qualis est ista qua dicitur aliquis esse beatus magis debet res denominari a fine qui est extra, quam a fine qui est intra, quamuis finis extra non penitus manet extra, immo per ipsum actum sit intra: secundum quod infra amplius videbitur. Quare cum illud a quo quis dicitur beatus, est sua beatitudo, sicut illud a quo quis dicitur albus, est sua albedo: multo melius ergo est dicere quod beatitudo rei sit eius finis vltimus qui est obiectum operationis: quam dicere quod sit ipsa operatio. Et est temerarium in hoc sequi dictum philosophi, vt iam patebit. Sic ergo operatio siue intellectus siue voluntatis, non potest esse vltimus finis eius, secundum quod praecise sumitur: vt ideo nullo modo posset in ipsa principaliter consistere beatitudo, vt aperte iam patebit. Quia enim operat o vt fruitio vel vsus aliquis circa rem potius est finis opeantis, quam res ipsa: vt quod pecunia non est finis prin cipalis alicuius: sed potius habere & possidere eam aut expendere aut erogare: hoc contingit in rebus quae sunt ad finem, nullo autem modo in re illa quae obiectiue est finis, ad quem sunt omnia alia & ipse ad nihil aliud a se.

⁋ Ad quartum quod operatio est finis cuiuslibet cuius est operatio, quia est propter suam operationem: Dicendum est distinguendo de rebus quarum est finis, quae sunt subiectae fini. Est enim quaedam res quae tantum habet finem intra se, & nullo modo extra: & est res alia quae non tantum finem habet intra sed etiam extra. Quae sic se habent per ordinem, quia res quae habet finem extra se: ipsa & sua actio ordinantur sicut ad finem, ad rem quae non habet finem extra, & ad eius actionem. Res primo modo solus deus est. Res secundo modo est omnis creatura. Vnde si compare mus multas causas finales quae sunt in creaturis, & illam quae est in creatore, adinuicem, duplex est ordo in ipsis, vel scilicet incipiendo ab vna extremitate, scilicet a fine summo: vel ab infimo. Verbi gratia (se cundum quod dicit Comment. in expositione diciae propositionis) si dicamus quod motus caeli est propter actionem rei aeternae diuinae, cum omne ens habeat actionem: & elementorum contrarietas est propterimotum caeli: & generatio est propter elemen: orum contrarietatem. Et econverso, si dicamus quare est generatio: propter contrarietatem elementorum: & elementa contraria quare sunt: propter motum caeli: & motus caeli quare est: propter actionem diuinam. & hic quiescit desiderium humanum. Et de vtroque genere rerum verum est, quod omnis rei est aliqua operatio, & quod res est propter suam operationem vt propter finem. Sed distinguendum est. de fine: quia secundum Auiecen. vi. Metapyhic. est finis per essentiam qui est finis per se, & est finis necessarius ad illum qui est per se, & pertinet ad fines per accidens. Verbi gratia per simile circa causam formalem in serra, vt per ipsam perficiatur incidere, causa per se est quod sit dentata. Causa vero necessaria, est quod sit durities in materia. Finis primo modo non convenit alicui opeationi, vt praecise accipitur non includens in se terminum eius secundum modum praedictum: quia impossibile est simpliciter, vt operatio praecise considerata quaecumque, sit finis alicuius vltimus. Quod patet in actione volun tatis, & intellectus: quae ponitur esse vltimus finis. Primo ex comparatione ad obiectum. Secundo ex comparatione ad subiectum. In comparatione ad cbiectum, hoc est ad intellectum & volitum, hoc aperte patet, quia actus intelligendi & volendi necessario terminatur primo & principalius sicut in finem ad intellectum & volitum quod est res, quam ad seipsa. Quamuis enim aliquis intelligit se intelligere aut velle siue velit se velle & intelligere, primi tamen intellecti & voliti rationem ad quae terminantur actus intelligendi & volendi, non potest habere & intelligere & velle, quia nihil potest intelligere quid intelli gat, aut velit, nisi aliquid intelligat & velit quod non sit ipsum intelligere & velle, quemadmodum im possibile est quod primum visibile sit ipsum videre, cum visus videt se videre. Non enim potest aliquis videre se videre nisi videat aliquod primo visibile, vt lucem vel colorem, quod non est ipse actus videndi. ldem pa tet in comparatione ad subiectum: hoc est ad intellectum & voluntatem, siue ad intelligentem & volentem, quoniam actus intelligendi & volendi est effectus & causatum ab intelligente & volente, aut quasi effectus & causatum. Nunc autem causatum & factum perfectionem in esse habet a sua causa per se non autem econverso. Propter quod probat Auicen. ix. Meta. quod motus caeli non est finis motoris eius, quia est effectus eius: dicens. lllud quod factum est acquirit suam perfectionem ab eo a quo factum est. Inconveniens est ergo vt econuerso perficiat substantiam sui agentis. perfectio enim haec, inferior est perfectione agentis causae. ld autem quod inferius est, non acquirit id quod nobilius est & dignius: sed fortasse id quod est inferius, prae parat nobiliori suum instrumentum & suam naturam quousque ipsum nobilius habeat esse in aliqua rerum. Et per hoc insinuat quod esse finem secundo modo, bene convenit alicui operationi: sed tamen non omni. Ad cuius intellectum oportet distinguere operationem. Est enim quaedam eperatio qua res acquirit suum finem, in qua consistit sua perfectio, sed non conseruatur per eam. Est autem alia operatio qua finis acquiritur & con seruatur. Operat o primo modo motus est qui quiescit paruento ad finem intentum ab agente, & hoc si ue sit finis ad quem peruenit motus per se, & est terminus motus: siue sit finis qui non est per se terminus motus, sed aliquid aliud, sed non peruenitur ad illud nisi per motum. secundum quod exemplum de primo est (vt dicit Auicen. vi. Metapysicae. quod hominem aliquando tedet esse in vno loco, & imaginatur formam alterius loci: & quia desiderat esse ibi, mouetur tunc ad illum locum & peruenit motus ad illum Exemplum vero de secundo est, quod homo aliquando imaginatur amicum suum, & desiderat videre illum. Vnde mouetur adlocum: in quo putat se inuenire illum, & motus peruenit ad locum illum, quod non est desideratum: sed aliud, quod est inuentio amici, quod est terminus per accidens respectu motus, & non finis, sed eius qui mouetur. Quia (vt dicit Auicenna) fine existente propter quem res est, & quem intendit res, non destruitur res: sed per eum perficitur res. Motus autem destruitur peruentione eius. Tali quidem operationi quae non proprie dicitur operatio: nullo modo convenit quod sit finis rei motae. Solum ergo de operatione secundo modo & de fine secundo modo intelligitur dictum philosophi, quod res est propter suam operationem. & hoc non est pro pter ipsam operationem: sed quia operans suum finem non attingit sine sua operatione, neque ipsum conseruare potest. Propter quod vult Auicen quod finis vltimus intentus a caelo & motore eius, non est motus eius. neque aliquid cuius esse in effectu acquiritur per motum: sed quod bonitas pura & non aliquid extra a moto re intentum sit vltimus eius finis. De quo sciendum, quod dupliciter potest considerari. Vno modo ratione causalitatis suae. Alio modo ratione sui esse, qua est res ens & natura aliqua. Differunt enim hae duae rationes in eodem. Et licet in aliis generibus causae (secundum quod dicit Auicen. vi. Metaphyshica. res aliquando est causata in sua causalitate, hoc est quod habet a causa priori quod possit esse causa posterioris: aliquando vero est causata in suo esse, hoc est quod habeat ab alio quod existat: In causa tamen finali hoc est generale, quod in ipsa causalitate sua est causa omnium aliarum causarum, scilicet efficientis, mate tialis, & formalis, & ipsa penitus nullam habet causam respectu suae causalitatis. Esse autem causae fina lis duplex est. Vnum in intellectu: aliud in ipsa rei existentia. Primo modo adhuc nulla alia est prior ea sed ipsa est causa causarum. secundum quod dicit Auiecten. vi. Metaph. In anima finis prior est agente: & postea imaginatur apud se actionem & dispositionem recipientis & causalitatem formae. Secundo modo suba distinguit Auicen. in ix. Metaphysicae. quod finis aut ex se habet esse in effectu aut non: sed acquiritur ei per operationem. Secundus modus nullo modo conuenit fini vltimo eadem ratione qua ipsa actio non potest esse finis vltimus, vt ostensum est iam: licet conueniat alicui fini inferiori. secundum quod dicit Auiecten. vi. Metaph. Cum aliquis fabricat sibi domum vt inhabitet eam, ipsa inquisitio inhabitatio nis inducit eum ad fabricandum: & est ei prima causa fabricandi inquantum ipse est fabricator: & est causatum, inquantum ipse est habitator. Primus autem modus est proprius fini vltimo. Vnde dicit Auicen. vi. Metaphysicae. quod ista causa non est causa inquantum inuenta, sed inquantum est aliquid Vnde secundum modum quo habet esse in intellectu est causa causarum aliarum in earum cau salitate: secundum modum vero quo iam habet esse in effectu, est causatum simpliciter in sua entitate. Si enim non habuerit esse in effectu, sed suum esse fuerit praeter suum esse in effectu: tunc nulla aliarum causarum erit sibi causa, nec etiam agens qui facit ei habere esse. lgitur causa fina lis non est causa causata caeterarum causarum, secundum quod est causa finalis: sed secundum quod iam est aliquid in effectu. Cum enim non habet esse in effectu, non est causata vllo modo. Ex quo concludit. Quod igitur per essentiam est causa finalis, est causa caeterarum causarum. Sed ex modo quo eius intentio iam habet esse in effectu, accidit ei vt sit causata, non scilicet in se, sed in eis quorum est finis, quo ad eius adeptionem. Est enim alius modus quo finis sit in eis quae sunt ad finem & subiecta fini, ab eo quo sit in se: sicut alius est modus in causa formali, quo scilicet anima sit in cor pore, & quo sit in se. quamuis isti duo modi sunt vnum subiecto, vt dicit Commen. in expositione pro ositionis quam exponimus. Vnde & in isto casu subdistinguit Auicen. in ix. Metaph. de actione, quod aut est talis quod huiusmodi bonitas possit acquiri per eam, & perueniri ad eam: aut nullo modo: sed sit huiusmodi bonitas omnino remota ab eo cuius est actio. Hoc secundo modo ipsa est finis crea turarum non intellectualium: quae cum mouentur ad illam acquirendam per motum suum: & non possunt ipsam acquirere: vt perueniant ad essentiam eius: necessario mouentur ad acquirendum in se aliquid quo aliquo modo habetur in se illa perfectio. Aliterenim cessaret motus eorum omnino. Cum igitur (vt dicit) bonitas inquisita per motum sit existens per se, cuius natura est vt non apprehendatur: omnem bonitatem cuius haec est natura, non inquirit quod mouetur nisi assimiletur ei secundum quod possibile est Primo modo est finis intellectualium in statu gloriae: licet diuersimode hoc conuenit per suam actionem deo & angelis atque hominibus, vt iam videbitur. & secundum hoc in genere duo sunt modi perfectionis, quibus res perficiuntur bono increa to, quod est finis per essentiam. Quaedam enim perficiuntur ipso per ipsam essentiam boni increati, vt intellectuales naturae deus & angeli & homines in statu gloriae. Quaedam vero in participatione alicuius similitudinis eius, & hoc dupliciter. Vel per operationem naturalem absque intellectu & voluntate illam sibi acquirendo: quod conuenit omnibus non intellectualibus. Vel per operationem rationis acquirendo illam cum intellectu & voluntate, quod conuenit hominibus citra statum gloriae. Sed & differenter sua actione acquiritur dicta perfectio deo, & angelis, & hominibus in statu gloriae, & etiam hominibus, & aliis creaturis in statu praesentis vitae. Illis enim in glo ria sua perfectio statim acquiritur tota in initio habendi eam, licet hoc non dicatur proprie quo ad deum vt iam patebit. Istis autem quia non poterit acquiri sua perfectio in initio, perficitur in eis per mo tum vt perueniat secundum quod perfectius est esse substantiae eius in suis dispositionibus consimile lli, & deinde maneat, in huiusmodi assimilatione in perseuerantia: & hoc vel in eodem numero secundum quod est ei possibile: vel saltem in eodem secundum speciem. Et sicut conuenit in generabilibus & corruptibilibus istam perfectionem conseruare in specie per successionem indiuiduorum: simili mo do dicit Auicen. de caelo, quod quia perfecta assimilatio sua non potest haberi ab ipso existendo in vnico vbi: ideo habet eam successione perpetua ab vno vbi in aliud, & ita per motum, vt motus non sit ipsa perfectio corporis caelestis nisi quia per ipsum habet perfectam assimilationem ad primum quam possibile est ipsum habere per naturam. Et consimiliter est de actione voluntatis & intellectus in hominibus secundum statum vitae praesentis: quia per ipsam habetur perfecta assimilatio ad quam potest homo attingere in praesenti: quae non est nisi in aliquo gradu assimilationis non attingendo diuinitatis essentiam. Et consistit ista perfectio ( iuxta determinata a Philosopho in. i. & x. Ethicorum) in actione hominis secundum virtutem perfectam: a qua propter habitus confirma tionem nullo modo possit deflecti secundum exigentiam suae naturae. Vnde & secundum duplex genus virtutis, scilicet moralis & intellectualis, posuit huiusmodi perfectionem duplicem. Vnam secundum felicitatem politicam, Aliam vero secundum felicitatem ciuilem: & hanc perfectam & supremam, & illam imperfectam. & hoc (secundum Auicen. ix. Metapsicae.) inquantum per cognitio nem intellectualem in ipso quiescit dispositio totius: vt quanto dispositio huiusmodi in eo est perfectior, tanto est beatior. iuxta illud quod dicit: Philosophus in. x. Ethicorum. Inquantum protendit speculatio, & felicitas: & in quibus magis existit speculatio: & felices esse. Et hoc maxime quo ad speculationem primi principii sub ratione finis omnium: sed non in nuda eius essentia in vita ista & vt ex scientiis speculatiuis ex puris naturalibus potest cognosci: quia quicquid ex scientiis speculati uis ex puris naturalibus potest sciri de deo, non cognoscitur ab homine nisi in sensibilibus. Vltra enim non possunt se extendere scientiae speculatiuae principia, quia ab eis sunt accepta sensu & experientia, secundum Philosophum in principio Metaphysicae, & in fine posteriorum. Obiectiue ergo sensibilia non potest excedere naturalis cognitio hominis de deo, quare neque sua beatitudo. Sensibilia autem cognita vel amata non possunt plus intellectum & voluntatem in homine perficere, quam actus intelligendi & volendi, & maxime quam actus intelligendi, immo minus. Nobilior est enim actus intelligendi ea, & volendi, quam sint ipsa in sua natura: eo quod sunt in nobiliore natura: quemadmodum & ipsa cum per actum intelligendi habent esse in intellectu, nobilius habent ibi esse quam in natura sua. secundum quod dicit Augustinus nono de Trinitate dei Capite. iiii. Beatitudo autem semper debet poni in eo quod est nobilius. Philosophus igitur hominis beatitudinem in praesenti in rebus intellectis aut volitis ponere non debuit, sed in actu intelligendi tantum, etiam discernendo ab actu ipsa intellecta vt intellecta sunt, potius quam in actu volendi, quia nobilius est sensibilia intelligere quam velle, vt habitum est supra. Nec etiam in hoc aliter sentiendum est, si speculetur deum modo supremo quo possit ex puris naturalibus, vt modo generalissimo supra determinato, de quo loquitur Augustinus. viii. de trinitate sub ratione veri Capit. secundo, & ca. tertio sub ratione boni. In qua quidem speculatione de re non transitoria contingit nobis transitoria cognitio. vt dicit libro deci motertio Capite. xiiii. In qua etiam Philosophus dicit summe consistere humanam beatitudinem xii. Metaphysicae, sic inquiens. Aestimatur quod intellectum est diuinum magis quam hoc. ldest ( secundum Comment.) ille intellectus diuinus quia est semper actu, manifestum est ipsum nobiliorem esse intellectu qui est in nobis. & hoc quia intellectus noster est in continuo actu dicto modo in telligendi deum, vt iam dictum est. Vnde subdit. Si deus est semper sicut nos in aliqua hora (& est. vt dicit Commentator quando diuidetur a potentia) hoc est mirum: et si magis sic est semper quam nos in vna ho ra. In eo scilicet quod ipse nudam suam essentiam contemplatur: nos autem non nisi in effigie creaturae. Hoc (inquit) est magis mirum quid sit. Certe verum est: nec potest sciri citra statum gloriae nisi in generali attributo. de quo continuo subdit. Et est vita: quia actio intellectus vita &c. Et sicut po suit hoc Philosophus de homine & bene, sic posuit de corpore caelesti ratione suae animae, ponendo ips sum esse corpus animatum. Sic igitur patet quomodo perfectio secundum finem vltimum consistit in operatione siue actione illorum quae non attingunt essentiam primi, nisi in aliqua eius effigie, & in homine secundum statum vitae praesentis. Non quia illa sit vltimus finis, sed quia per ipsam ha betur & conseruatur illa assimilatio, quae non ex se, sed ex ordine ad finem extra, quem non attingit in substantia, dicitur vltimus finis. In deo autem & in beatis contingit illa perfectio per hoc quod nudam diuinam essentiam attingunt sua actione intellectuali & voluntaria: sed deus per essentiam & essentialem identitatem intelligentis & intellecti, volentis & voliti: & ideo ipse solus essentialiter & per essentiam suam est beatus: quilibet autem alius beatus per eandem essentiam, sed per eius participationem non per identitatem: & ideo participatiue solum, etsi per essentiam non suam, sed diuinam. Per dicta plane patet quomodo intelligendum est illud dictum Philosophi. Omne habens actio nem siue operationem est propter illam vt propter finem suum, quoniam non habet hoc intelligi de actione qua res non habens perfectionem mouetur ad ipsam acquirendam: si non per eam simul conseruet acquisitam: quemadmodum deambulatio est actio qua sanitas acquiritur: & cessat ipsa acquisita. Talis enim actio deo non conuenit: vt dicit Philosophus alibi in secundo caeli & mundi: vnde ratio vltima assumpta erat & patet per hoc responsio ad illam. Sed habet intelligi de actione qua acquirit suam perfectionem siue non statim, sed per motum & successionem acquirendo eam prius non habitam, & similiter conseruando: quemadmodum habent eam & acquirunt indiuidua generabilium & corruptibilium, & similiter conseruant: vel licet non acquirendo prius non ha bitam conseruando tamen eam habitam, quemadmodum habent eam corpora caelestia secum dum Philosophos: siue statim acquirendo eam sua actione per alium: & per actionis eiusdem immutabilitatem eam conseruando: quemadmodum habent eam beati deo se non naturaliter sed vo luntarie intellectui eorum praesentando: vel non acquirendo: sed naturaliter eam sua actione habendo & conseruando: quemadmodum habet eam solus deus. Nec est intelligendum quod res est pro pter huiusmodi actionem vt propter suum finem essentialem: sed vt propter finem necessarium ad illum finem alium, vel qui est ipsa diuina essentia immediate, vel qui est aliqua effigies vel similitudo vel imitatio eius, non attingendo illam essentiam secundum modum supra dictum: vt in sequenti quaestione amplius dicetur. sine quo quidem fine necessario finis ille essentialis vel alius sub eo, esse non habet nec conseruari. Vnde operatio illa est finis sub fine ordinatus ad finem princi- palem in quo consistit ipsa perfectio esse rei. Sed intelligendum quod aliter actio in deo est ad huiusmodi finem, qui est perfectio sua in esse: aliter vero actio in creaturis. Quia (vt dicit Comment. in exposi tione dictae propositionis) actio entium quae non sunt semper entia (Verbi gratia hominis actio) prima intentione est propter aliud, secunda propter se. In rebus autem diuinis econuerso actio earum est prima intentione propter suum esse, & secunda propter aliud. Et hoc (vt dicit) exponendum & de clarandum est in scientia vniuersal scilicet in Metaphysica: & debet sic exponi, vt puto: quod actio dei essentia lis intelligere & velle est deo prima intentione propter suum esse: quia cum sit primum ens: & ideo in eo quod est res & natura quaedam, non ordinatur ad aliud, neque est propter aliud ad quod ordina tur sicut in terminum & finem: in gradu naturae perfectionem non habet in ordine ad aliud. Et ideo actio sua prima intentione non potest esse nisi propter aeternitatem sui esse. Et quia bonitatis suae est, vt fiuat ab ipso esse aliorum entium sua actione voluntaria & intellectuali: & acquiratur eis perfectio sua, secundum quod possibile est eis: Quod enim habet actionem ex se, in se habet actionem in alio: & non est hoc nisi spirituale & incorporeum vt solus deus: Actio vero non solum generalis & corruptibilis: sed etiam cuiuslibet creaturae prima intentione est propter aliud a se, quia super ipsam est res & natura alia a se, ad quam ordinatur sicut in terminum vltimum secundum gradum naturae: tale autem necessario est primum in intentione, & omne aliud sub ipso existens secundum intentionem, vt velit hoc propter illud: quia cum persectio creaturae non attingentis diuinam essentiam sit aliqua effigies, & non habet rationem effigiei qua est res absolute, sed sub ratione qua est illius effigies, quod habet rationem finis, hoc est ei ex ordinatione ad vlteriorem finem Oportet ergo quod ille primo intendatur, & perfectio rei in suo esse secunda intentione. Et secundum hoc caelum mouetur prima intentione propter suum amatum & desideratum, secunda vero intentione propter esse sui perfectionem, vt assimilationem ad ipsum sibi possibilem per naturam acquirat. & istae sunt duae eius intentiones per se. Tertio autem, sed per accidens, intendit generationem inferiorum. secundum quod determinat Auicen. in nono Metaphysicae. Similiter etiam est in persectione creaturae intellectualis in gloria, quod habet duplicem intentionem praedictam. Cum enim sua per fectio sit similiter in quadam perfecta assimilatione ad diuini esse perfectionem, in eo videlicet quod essentiam illam attingit per intellectum & voluntatem quadam participatione tantum, & vnione gratiae non naturae: nec habeat ista assimilatio in eo quod est quaedam participatio, rationem perfectionis, nisi quia est effigies quaedam imparticipati quod ei respondet, non secundum aliquam rationem abso luti, quia participatum inquantum participatum ens, respectum quendam ponit ad imparticipatum a quo dependet in esse, quod respectu illius necessario habet rationem finis, & non illud quod ordinatur ad hoc: oportet igitur quod talis natura quantumcunque beata prima intentione agit actio nem intelligendi & volendi propter aliud, scilicet propter perfectionem in beatitudine dei, secundum actionem illius intelligendi & volendi, & secunda intentione propter perfectionem sibi propriam in esse, & in propria beatitudine. Et propter hoc omnis creatura plus appetit persectionem quae est in esse dei, quam quae est in seipsa: & omnis creatura intellectualis plus appetit & diligit appeti tu naturaliter ordinato beatitudinem & bonum dei, quam beatitudinem & bonum proprium. Et est beatitudo dei qua sibiipsi perfecte conformatur per actum intelligendi, & in seipsum quodammodo perfecte transformatur per actum volendi (vt magis videbitur in quaestione sequenti) finis vltimus omnis alterius perfectionis quae est in creaturis, & complementum omnis actionis & operationis, propter quam est omnis actio & operatio, siue in deo, siue in creaturis: vt finis iste, qui est diuina perfectio, qua deus ipse est deus sua totalitate & per esse suum in intellectu, sit cau ia omnium causarum: & in alio genere causae, & in eodem tam in deo quam in creaturis sit etiam quodammodo causa suiipsius: vt ipsa sit causatum quodammodo suiipsius, & aliarum causarum: non quo ad esse suum in intellectu: quo ad illud enim sicut quo ad rationem suae causalitatis, sem per est prior, & causa causarum: nec quo ad esse suum in natura & essentia, siue existentia sua: hoc enim habet ex se, inquantum est ipsa diuina essentia: quae nisi sic haberet esse in effectu ex se & primo, nec posset in se habere rationem causalitatis primae: sed si haberet oporteret illam habere ab aliquo alio, a quo haberet esse in effectu: secundum quod haec omnia patent ex iam expositis: Sed est solum quasi causatum sui, & aliorum quo ad esse suum in eis quae sunt subiecta ei & perfecta ab pso sicut a fine, secundum modum praedictum, vt idipsum quod est finis per esse suum quod habet in se & ex se, licet per multa media vel secundum rem vel tantum secundum rationem differentia, est cau sa siue principium esse sui in eo cuius est finis & perfectio. & sic secundum aliud & aliud esse secundum rationem est causa & causatum suipsius. Vnde & quia causatum semper habet reduci ad causam finis huiusmodi secundum esse quod habet in sibi subiectis, habet reduci ad seipsum, secundum esse quod habet in se. Vt secundum hoc ad principalem quaestionem: dicendum sit quod simpliciter & absolute britudo dei, non tantum dei, sed & omnium beatorum, sit ipsa diuina essentia sub ratione boni simpliciter: secundum quod est aliquid secundum se, & ex se existens in effectu, habens ex se rationem causalitatis suae, finalis scilicet, quae est prima, & suprema omnium & nobilissima: ita quod si deus habet se in ratione triplicis causae, finalis, efficientis, & formalis, ratio causae finalis in eo nobilissima est. Propter quod dicit Auic. septimo Metap. Si de vnaquaque causarum esset scientia per se, nobilior inter eas esset scientia de finali, & ipsa esset sapientia. & haec etiam nobilior est reliquis partibus huius scientiae. Et postquam diuina essentia secundum se, sub ratione qua est bonum simpliciter, absolute & simpliciter sit ipsa beatitudo omnium beatorum, beatitudo dei habet esse modo supremo per hoc quod habet esse in eo modo supremo vt perfectio eius. Vnde etiam dicit Philosophus in secundo caeli & mundi: quod bonum completum est vnum. & vt dicit ibi Comment. omnia alia entia non intendunt nisi vt assimilentur perfecte nobili, quod est deus, secundum quod in natura eorum est acquirere de assimilatione. Vnde & sub perfectione eius est perfectio intellectualium creaturarum in gloria, & sub illa etiam daemonum in effigie & similitudine quadam secundum scientias speculatiuas rerum creata rum, & ipsius dei, quantum in creaturis intellectu potentia naturali possit cognosci, & sub illa corporum caelestium ratione qua animata sunt, secundum opinionem Philosophorum, & sub illa hominum secundum statum naturae in praesenti vita, & sub illa corporum caelestium ratione qua corpora sunt & sub illa sensibilium, & sub illa vegetabilium, & sub illa mixtorum inanimatorum, & sub illa elementorum, & sub illa primae materiae: secundum quod de omnibus istis perfectionibus debet haberi disputatio specialis in propriis locis. Et posuerunt Stoici in gradu quolibet perfectionis in singulis praedictis rationem beatitudinis. secundum quod dicit Comment. versus finem. x. Ethicorum. Secundum Stoicos secundum naturam viuere beate viuere est, vt sit felicitas extremum naturalis appetitus, qua sortita natura finem habet, & nihil amplius desiderat praeter retinere bonum ipsi & non perdere. Hoc autem existit & irrationalibus: participant ergo & irrationalia felicitatem, & eadem ratione omnia alia sub ipsis, vt patet ex dictis. Sed Philosophus perfectionem dictam in non intellectualibus, beatitudinem esse negat dicens. Diis omnibus vita bona, hominibus autem inquantum similitudo quaedam talis operationis existit: aliorum autem animalium nullum felix: quia nequa quam communicat speculationem. Sed disputatio super hoc est de nomine tantum.

⁋ Ad primum in contrarium: quod procedit ab alio, ab eo perfectiornem recipit, & non est sua perfectio: Dicendum est secundum praedicta, quod non est perfectio eius vt finis per essentiam, sed vt finis necessarius. Non enim in alicuius desiderio, siue fuerit creatum, siue increatum, principaliter intenditur eius actio, neque aliquid acquisitum per actionem seu operationem, quid scilicet simpliciter per ipsam habet esse in effectu aut in ipso operante, sed ipsum bonum simpliciter, quod est ratio omnis boni, cuiusmodi est ipsa diuina essentia sub ratione boni simpliciter, & vniuersalis boni considerata, quemadmodum posuit & optime Plato: quod vt est boni huius vel illius, vt ipsius dei vel creaturae, ordinatur ad seipsum vt est secundum se bonum, sicut dictum est. Quia enim est bonum huius vel illius, hoc consistit in quadam conformitate & assimilatione secundum actum vel operationem ad illud secundum se consideratum quod principali ter intenditur. Et propter illud intentio cuiusque inquantum illud est suum bonum, est assimilari illi vt ipsum sit in illo & ille in ipso, secundum quod possibile est, & perfectius esse habet vel per essentiam & essentia liter, vel per essentiam & participatiue, vel per similitudinem & participatiue tantum, vt patet ex praedictis. Et quia ista assimilatio non sit nisi per rei actionem: tertio in intentione cadit actio vt necessario ad illam tanquam motus quidam atque transitus & seruitium siue instrumentum in illud quod principaliter intenditur. Ad quod cum peruenitur per intellectualem operationem & voluntariam, tunc intellectualis natura omnino occupatur circa hoc & sistit per intentionem. Sed tamen ex illo prius secundum ordinem quendam prouenit hoc quod inferius est in ordine rationis, tanquam necessarium ad perueniendum in illud. & hoc est assimilare illi secundum possibilitatem. vt dicit Auicen. ix. Metaph. Illud autem necessarium etsi pro cedat ab eo cuius est, siue sit operatio, siue assimilatio, & ex hoc non potest habere rationem perfe ctionis, vt procedit obiectio: inquantum tamen assimilatio respicit id cui assimilat, & est quasi ipsum in illo cui assimilat: bene potest assimilatio ipsa, & similiter actio per quam habetur, habere rationem perfectionis eius a quo quodammodo procedunt, etiam etsi illa assimilatio omnino accidentalis sit quemadmodum in illis quae diuinam essentiam immediate non attingunt, ex hoc habet rationem magis nobilis quam sit ipsa substantia cuius est vt possit dici eius perfectio.

⁋ Ad secundum quod ola diuina essentia fruendum est, & tale est ipsa beatitudo: Dicendum quod verum est tanquam id quod pri mo intenditur, & in quo vltimo sistit propter se tanquam in fine vniuersali omnium. Sub isto tamen ordine beatitudo rei vt est huius vel illius, consistit in modo habendi illam per quandam conformi tatem & assimilationem in modo habendi illam in se diuersimode in deo & in singulis speciebus creaturarum, & etiam in actionibus suis quibus acquirunt vel habent huiusmodi assimilationem, vt dictum est: & iam amplius dicetur.

⁋ Ad illud quod finis praecedit omnem operationem, & ita id quod est ipsa beatitudo: Dicendum quod verum est maxime de vltimo fine per essentiam, qui non tam praecedit ordine quodam secundum suum esse in effectu, quam & in intellectu omnia alia quibus deuenitur ad ipsum quod est vnicum desideratum, & omnia alia sunt quasi fluxus ad ipsum, vt dicit Auie. Nihilominus tamen alia sub illo fine simul bene possunt habere rationem finis. vt patet secundum determinata.

⁋ Ad illud, quo non est actio nisi propter aliud intenta. &c. Dicendum quod verum est de omni genere actionis secundum praedetermi nata, & ideo nullo modo habet rationem vltimi, nec rationem perfectam beatitudinis. Potest tamen habere rationem finis sub fine, & sic beatitudinis. vt dictum est.

⁋ Ad aliud quod res integra bonitate vt deus non indiget operatione qua sit bona: Dicendum quod duplex est operatio, secundum praedicta, quaedam qua beatitudo habita conseruatur. talis operatio deo convenit, & in tali consistit sua beatitudo, vt patet ex praedetermiatis. Alia vero est opeatio qua beatitudo acquiritur siue conseruetur cum hoc siue non, & siue aliquaudo prius fuerit non habita siue non. Sine tali operatione deus habet suum bonum & suam beatitudinem, quia eam habet naturaliter per realem identitatem qua ipse est sua beatitudo, licet sub ratione beatitudinis siue beatificantis & beatificati non habet eam, nisi per suam operationem qua sibiipsi vnitur vt differens a seipso secundum rationem beatificantis & beatificati. Vnde quod diximus supra secundum philosophum, quod deus sua intellectuali operatione acquirat suam beatitudinem: ipse ibi large loquitur de acquisitione, accipiendo acquisitionem pro actionis necessitate sine qua deus suam beatitudinem habere non potest sub ratione beatificantis, vt dictum est. Quaedam autem alia habent eam per suam operatio nem qua sibi eam acquirunt meritorie cum gratia, vel perfecte attingendo diuinam essentiam, vt beati in gloria, vel imperfecte attingendo solam eius similitudinem, vt homines in praesenti vita per gratiam fidei, vel ex puris naturalibus secundum philosophos. & hoc non attingendo diuinam essentiam nisi in aliqua eius similitudine. Et hoc bene exprimit philosophus litera sua qua dicit. Nobile perfecte completum est illud quod est nobile sine actione, & sine operatione qua acquirit nobilitatem: & illud quod est propinquum nobili, est illud quod acquirit ipsum vna actione parua. Vbi dicit Commen. lllud quod acquirit nobilitatem perfectam sine actione, est illud cuius actio est sua substantia, scilicet intellectus abstractus, & omnia alia quae dicuntur esse huiusmodi non dicuntur nisi per similitudinem. Aduerte quod dicit acquirit sine actione, loquendo de acquisitione coniter dicta quae non est sine actione qua habetur, & de actione qua proprie acquiritur. Vnde & secundum diuersos modos habendi huiusmodi bonum secundum possibilitatem suae naturae, distinguit quatuor ordines rerum, quorum quilibet habet latitudinem praeter vltimum: quorum primus (vt dicit) est ordo entium, quae comprehendunt nobi litatem perfectam absque operatione, & diuersificantur secundum magis & minus. Haec autem sunt entia abstracta, vt sunt intelligentiae: quae secundum Philosophum, dii sunt, omnes habentes vnum primum & supremum in isto ordine: quem ponit esse perfectissimum: & omnes ponit esse beatos per essen tiam & essentialiter, & nullo modo participatiue neque per acquisitionem, sed tamen per eorum, propriam intellectualem opeationem, secundum quod dicit in x. Ethicorum. Perfecta felicitas quoniam speculatiua quae dam est operatio, & hinc vtique apparebit. Deos enim magis suspicati sumus beatos & felices esse &c. Secundus ordo est eorum quae appropinquant perfectae nobilitati per operationem. & hoc duobus modis. Aut per modicam operationem, & hoc non inuenitur nisi in corporibus caelestibus, & non est nisi primus orbis qui mouetur motu diurno. Quia enim est nobilius eorum quae sunt illius generis: necesse est vt acquirat nobilitatem quae est in illo genere vnica actione: secundum quod il lud quod est paucarum actionum est melius quam illud quod plurium. Aut per multam operationem, & inuenitur in corporibus caelestibus aliis, & in nouissimo eorum quae sunt hic, scilicet in homine. Tertius est ordo eorum quae non possunt apprehendere nobilitatem propinquam nobilitati per fectae neque multa operatione neque modica, sed tamen comprehendunt nobilitatem minorem propinquam perfectae nobilitati: & sunt alia a corporibus caelestibus & hominibus praeter terram. Quartus ordo est terra: quae non potest comprehendere nobilitatem per operationem, sed fere per quietem tantum.

⁋ Ad duo vltima argumenta quod operatio non est vltimus finis, ergo nec beatitudo: Dicendum quod verum est perfectam rationem beatitudinis habendo. Aliquam tamen rationem eius ha bet etiam cum praecise accipitur, vt patet ex iam praedeterminatis.