Quaestio 2

lrca secundum arguitur quod genus relationis communis non differat ab aliis duobus generibus rela tionum secundum rem: sed secundum rationem tantum: & hoc primo a relationibus in actiuis, sic. quae umque relationes diuersae in eodem respectu eiusdem secundum rem differre non possunt: quia liter, filius in diuinis vt est filius, alia relatione reali referretur ad patrem: & alia vt est imago: quod falsum est secundum superius determinata, quare cum relationibus communibus uae sunt identitas, aequalitas, & similitudo referuntur eaedem personae inter se quae inuicem referuntur secundum relationem actiui & passiui. ergo.

⁋ Secundo quod nec a relationibus in mensuris sic. Relatio quae sequitur mensuratum inquantum mensuratum, est de secundo genere relationis: quia mensuratum inquantum mensuratum, non refertur nisi ad mensuram. relationes cocmounes sunt huiusmodi: quia identitas est relatio quae sequitur vnum in substantia vt ab ipso est mensurata substantia, vt iam dictum est in quaestione praecedente: & similiter aequalitas vt ab vno est mensurata quantitas, & similitudo vt ab vno est mensurata qualitas. ergo &c.

⁋ In contra rium est quod tunc non essent relationes vnius modi distinctae ab aliis: quia relationes sola ratione distinctae non constituunt diuersos modos relationis: sed sub vno modo omnes continentur, vt puta omnes relationes quae sunt in filio in ordine ad patrem, secundum superius determinata. consequens falsum est quoniam relationes communes constituunt vnum modum relationis alium ab illis quae sunt in potentiis & quae sunt in mensuris, secundum Philosophum. v. metaphysiy. vbi Commen. postquam Philosophus omnes illas relationes exposuit, dicit esse illarum modos tres, vt iam habitum est supra. ergo &c.

⁋ Dico quod supposito quod sit differentia relationum conium ad alias quae non sunt cones: quaestio ista quaerit quo & quom differant. Quaestio enim quom aliqua differunt, praesupponit quaestionem an differant: & quia pre relationes dictae formae quaedam sunt eorum quae illis referuntur, id ergo quo differunt principaliter, debet sumi per rationem causae formalis in illis, non materialis scilicet neque penes relata: neque penes fundamenta. Quo autem aliquid differt ab alio secundum rationem causae formalis: aut est ipsa forma quae vt principio intra differunt forma liter: aut est agens quo effectiue vt principio extra habent illa ea quibus formaliter differunt. Primo modo, scilicet a forma qua differt relatio a relatione, sumitur prima diuisio relationum, qua relatio diuiditur in relationem secundum esse, & in relationem secundum dici. Et dicuntur relatiua secundum dici quaecumque sic se habent adinuicem quod vnum est aliquid alterius: & per hoc vnum eorum respectum habet ad alterum: sicut se habent inter se pars & totum, accidens & subiectum, inter quae forma relationis in sola dictione vnius ad alterum consistit: licet nunquam sit fine secundo: cum hoc quod esse vtriusque illorum est absolutum. Et respectus ille nequaquam est relatio: propter quod talis relatio non pertinet ad praedicamentum relationis: licet secundum eam dicatur quod caput est capitati caput: & quod capitatum est capite capitatum. Similiter dicitur quod color est colorati color: & coloratum colore coloratum. Dicuntur autem relatiua secundum esse, illa quae non solum secundum dictionem: sed etiam secundum hoc ipsum quod sunt, ad aliud dicuntur: & non solum dicuntur ad aliud, sed etiam ad aliud sunt: & hoc quia esse eorum non est solum cum respectu, sed est relatio quaedam & respectus: non quo aliquid dicitur tantum ad aliud: sed quo ad hoc habet ad aliud esse. vnde & dicuntur relatiua secundum esse: & hoc largo modo sumen do esse ad esse quo aliquid habet esse perfectum extra animam: & quo aliquid habet esse diminutum in anima. Et secundum hoc subdistinguuntur relatiua secundum esse: & hoc vel penes ipsam formam essendi & praesens agens: quia relatiuorum secundum esse, quaedam sunt secundum rem: quaedam vero secundum relationem. Et dicuntur secundum rem illa quae vere & perfecte relatiua secundum esse dicuntur, eo quod esse suum relatiuum habent a natura rerum in quibus sunt extra animam. Dicuntur autem secundum rationem illa quae non habent nisi esse relatiuum diminutum in anima: & non ni si ab animae consideratione, secundum modum superius expositum. In quo differunt relationes secundum dici ab illis quae sunt secundum rationem: quia licet relationes secundum dici, causari ha beant a consideratione rationis: & similiter illae quae sunt secundum rationem: vt propterea ambae possint dici relationes secundum rationem scilicet quantum est ex parte agentis: illarum tamen ratio con sistit in rationis consideratione quo ad dictionem in voce exteriori tantum. istarum autem ratio consistit in conceptu aliquo interiori conformi rebus quae sunt extra: secundum quod conforme est dextrum in columna intellectui dextro existenti in animali extra: & hoc siue dextrum aut sinistrum conside retur in vna columna respectu dextri aut sinistri in vno animali tantum: siue dextrum & sinistrum simul considerentur in vna columna posita inter duo animalia. scilicet respectu dextri in vno considerando finistrum columnae, & respectu sinistri in alio considerando dextrum columnae: siue dextrum & sinistrum considerentur in diuersis columnis respectu dextri & sinistri vnius animalis positi in medio illorum: siue considerentur dextrum & sinistrum in eadem columna non nisi respectu dextri & sinistri in animali simpliciter: aut propter notam dextri & sinistri aut in imagine animalis quia ha bet figuram animalis, aut in caelo propter principium & terminum motus conformes principio & ter mino motus in animali. vt secundum hoc relationes rationales quandoque considerantur in habitudine ad sibi correspondens in relationibus naturalibus, quandoque in habitudine ad suum contrarium. Pro pter quod istae illae quae considerantur ad suum contrarium, vere dicuntur secundum rationem: quia & a ra tione & a conceptu rationis existunt: in quo aliquod esse habent: secundum quod illa ad quae nata sunt dicuntur relata adinuicem secundum rem: quale esse non habent illae quae sunt secundum dici tantum, sci icet quod dicuntur relata non secundum esse: sed secundum dici tantum.

⁋ Ex quo patet quo & quomodo relationes existentes in illis tribus modis principalibus quae sunt secundum rem, generaliter differunt ab illis quae sunt proprie: & hoc siue in eodem modo seu in eodem genere siue in diuersis generibus seu modis relationis communis. Illi enim tres modi relationis communis continent sim pliciter solum relationes secundum esse: quia illae solae pertinent ad praedicamentum relationis: sed illae quae sunt secundum rem, continentur sub illis principaliter: illae vero quae sunt secundum rationem: per re ductionem quandam ad illas quae sunt secundum rem, continentur sub eisdem modis. Vnde & per differentiam illarum quae sunt secundum rem sub diuersis generibus inter se, patebit etiam differentia il larum quae secundum rationem sunt sub eisdem inter se. Et semper illae quae sunt sub vno illorum trium ge nerum, siue sint secundum rem siue secundum rationem, differunt ab illis quae sunt in aliis duobus differentia dispa rationis: sicut differunt inter se species quae sunt sub diuersis generibus subalternis: secundum quod pa tebit in sequenti quaestione. Et illarum quae secundum rem veram relationes sub vno illorum trium modorum ab illis quae sunt secundum rem relationes sub aliis duobus modis, intellectus siue ratio distictionem seu differentiam non operatur nec causat: sed eam sic factam a rerum natura inuenit: quae eas operata est tales: & secundum eam, considerationem siue conceptum suum format: & sic illa differentia est causa considerationis in ratione non econuerso: & ita differentia illarum dicenda est esse secundum rem veram. Sed illarum quae sunt secundum rem diminutam & rationis relationes, solus intellectus si ue ratio differentiam inter se & ab illis quae sunt secundum rem veram, causat & operatur vt omnino aut comple- tiue secundum praed: terminata. Quae postquam eas tales operata est in diuersis generibus comparando illas adinuicem: considerationem siue conceptum suum format secundum illarum differentiam quam prius in illis operata est. Et sic ista differentia quae prius operata est ab intellectu in ratione, est causa considerationis sui a ratione conuersa super illas quasi quodam circulo. Illarum vero quae sunt relationes secundum rem veram sub vno illorum generum, & illarum quae secundum rationem & rem diminutam sunt sub aliis generibus, intellectus considerando illas inter se, conceptum differentiae illarum format secundum illa quae prius operata est partim natura rerum, partim intellectus ipse. & sic differentia illarum est causa considerationis siue conceptus differentiae partim directe, partim circulo. De dif ferentia autem relationum communium inter se, patebit in sequenti articulo. Quia ergo relationes in singulis generibus quandoque sunt secundum rem, quandoque secundum rationem, vt specialiter patebit in ferius de relationibus communibus: sed specialiter in diuinis, de quibus ad praesens solummodo intendimus: ideo relationes communes ab aliis differunt quandoque secundum rem, quandoque secundum rationem tantum, quandoque vero mixtim. Idcirco ergo rationibus ad vtramque partem respondendum est.

⁋ Quod ergo arguitur primo, quod relationes communes non differunt secundum rem. sed solum secundum rationem ab illis quae sunt in potentiis, quia sunt inter eadem respectu eiusdem: Dico quod ratio ista non arguit nisi in casu quo relationes communes inter eadem relata concurrunt cum aliis. Et dicunt aliqui quod in isto casu non distinguuntur nisi secundum rationem tantum. Dicunt enim gene raliter quod quandocumque inter eadem relata concurrunt diuersa genera relationum, omnes coincidunt in vnam, puta in relationibus secundum potentiam actiuam & passiuam, & secundum mensurans & mensuratum: quae in esse coincidunt cum est relatio inter deum & creaturam, quia deus est agens & mensura, & creatura est actum & mensuratum: vt vna sit relatio dei ad creaturam inquantum ipse est agens & mensura, scilicet secundum rationem: vna creaturae ad deum inquantum ipsa est actum & men suratum, scilicet secundum rem. Et similiter in relationibus communibus, puta identitatis aequalitatis aut similitudinis inter diuinas personas, vt illa tria vna sint relatio inter illas etiam secundum ratio nem, scilicet identitas: & transeunt aequalitas & similitudo in identitatem, quia quantitas & qualitas in diuinis super quae fundatur aequalitas & similitudo, transeunt in substantiam, super quam fundatur idem titas. Vt ideo etiam in diuinis personae dicantur esse similes & aequales secundum substantiam ab Augustinus v. de Trini. cap. vi. & Magister sententiarum dist. xxxi. dicit aequalitatem esse identitatem. Vnde & hanc coincidentiam relationum ponunt causam quare in diuinis relatio secundum potentiam actiuam ad creaturas non est secundum rem, sicut est in creaturis, sed secundum rationem tantum, quia scilicet idem est iudicium in deo de mensura & de actione. & relatio mensurae in illo est secundum rationem tantum: cum tamen in creaturis relatio actionis sit secundum rem. Et similiter dicunt quod idem est causa qua re in diuinis relationes aequalitatis & similitudinis sint relationes secundum rationem tantum, quia sci licet idem est iudicium de aequalitate & similitudine quod de identitate: quae in diuinis est secundum rationem tantum, licet sint in creaturis relationes secundum rem. Reuertendo ergo vnde prius, dico quod dicta ratio non arguit quod relationes communes non distinguuntur aliis nisi in casu, quo scilicet sunt in ter eadem, & in hoc coincidunt. Nunc autem quaestio nostra generalis est de illis relationibus siue sint inter eadem, & quo ad hoc coincidunt, siue inter diuersa, & nullo modo coincidunt. Et ita licet in diuinis procederet argumentum in quibus coincidunt inter easdem personas relationes communes cum aliis, & ideo non distinguerentur relationes communes ab aliis: in creaturis tamen in quibus frequenter non coincidunt, bene distingui possunt secundum rem. Sed tamen nec in diuinis nec in creaturis verum est quod relationes communes coincidunt in alias: nec econuerso: quia cum relationes secundum potentias inter diuinas personas sint secundum rem, vt visum est supra, & communes sint secundum rationem tantum vt videbitur infra: aut ergo communes inciderent in illas, & ita ipsae essent relationes secundum rem: aut illae in istas, & ita illae essent secundum rationem: quorum vtrumque falsum est. Manent enim differentes illae quae sunt in potentiis, & illae quae sunt communes. Manent ergo etiam differentes in diuinis con munes ab aliis & inter se: & similiter illa quae est in potentia actiua, ab illa quae est in mensura inter se & ab aliis. Et sic secundum modum iam dictum relationes communes inter easdem personas ab aliis & inter se differunt quantumcumque coincidant. Et similiter in creaturis quando calefaciens refertur ad calefactum secundum relationem actiui & passiui, & etiam secundum relationem similitudinis, inquantum vtrumque illorum est calidum, quae est relatio communis, neutra illarum incidit in aliam, licet per hoc quod calefaciens generat calorem in calefacto, facit illud calidum: ad quid sequitur quod sit simile calefacienti Quia si etiam contingeret quod ordine naturae calefactum non posset recipere calorem a calefaciente nisi se cundum gradum inferiorem, & sic calefactum ratione gradus illius referretur vt mensuratum ad calefacientem sicut ad mensuram, vt esset inter calefaciens & calefactum relatio triplicis generis, sci- licet communis & in potentiis & in mensuris: nunquam tamen sic coinciderent in eisdem quin manerent se cundum rem diuersae: vt alia relatio realis fundaretur super potentiam passiuam calefacti contrariam potentiae actiuae calefacientis, super quam in illo fundatur relatio realis opposita: & alia super calorem eiusdem eundem in specie cum calore calefacientis, cum illa quae fundatur super illius colorem: & sic super vtramque in vtroque fundetur relatio realis: & tertia super gradum in calore calefacti respectu caloris calefacientis: & super calorem in calefacto fundetur relatio secundum rem: & super calorem in calefacto fundetur relatio secundum rationem. Consimili ergo modo licet inter deum & creaturam cum relationibus in potentiis actiuis coincidant relationes in mensuris: nihilominus diuersae sunt secundum rem in crea turis: & similiter diuersae in deo secundum rationem: & hoc quia cum creatura se habeat ad deum vt mensuratum: se habet essentia creaturae vt effigies quaedam naturaliter ad diuinam essentiam inquantum ipsa diuina essentia supereminenter continet vnice in se omnes rationes perfectibiles: & praecipue illam quae est essentiae humanae. Et illa eadem essentia humana inquantum est exemplatum secun dum rationem ideae ipsius diuinae essentiae: se habet ad deum sicut actum & institutum in esse essentiae: & postmodum ab ipso deo in esse existentiae est productum: non naturaliter a diuina essentia, secun dum quod posuerunt Philosophi: sed liberaliter a diuina voluntate determinante semet ad creaturae productionem in esse existentiae. Propter quod quia haec productio ex determinatione ipsius diuinae voluntatis dependet: & illa institutio est secundum rationem ideae in diuino intellectu: ideo vtroque modo dicitur relatio actiui in deo ad creaturam, relatio secundum rationem: non quia coincidat in relationem secundum mensuram. Et consimiliter licet aequalitas & similitudo coincidant cum identitate in eisdem, non ex hoc oportet quod sint eadem relatio, secundum quod inferius latius declarabitur exponendo dicta Augu stini & Magistri tacta iam: & hoc non obstante quod potius aequalitas & similitudo debent dici transire in identitatem quam econuerso: quia alia praedicamenta in diuinis transeunt in substantiam: & trahun tur per hoc ad naturam illius: non autem econuerso. Et etiam non obstante quod proprius modus iden titatis verae est quod fundetur tam in diuinis quam in creaturis super vnitatem substantiae numeralis: cum in creaturis aequalitas & similitudo non fundentur nisi super diuersitatem quantitatis & qualitatis: & in diuinis aequalitas fundetur in personis super vnitatem quantitatis eandem numero: & similiter similitudo super eandem qualitatem numero: sicut identitas super eandem substantiam nu mero. Tales enim congruentiae valent in diuinis modicum ad ostendendum quod relationes communes quae sunt secundum rationem, in illas coincidunt quae sunt in eis ex natura rei: aut inter se: sicut modicum valent ad probandum quod in ordine dei ad creaturam relatio actiui reducitur ad illam quae est men surae: & quod ideo est secundum rationem. Propter talem enim reductionem non debet relatio actiui in deo ad creaturas dici secundum rationem: sed solum quia inest ex determinatione rationalis volun tatis aut idealis intellectus. Nec similiter identitas & similitudo quae in creaturis sunt relationes se cundum rem, debent dici relationes secundum rationem in deo: quia reducuntur in illo ad identitatem: sed alia de causa inferius assignanda. Ex tali enim dicto insfinuatur quod si non esset in diuinis relatio actiui ad illam relationem mensurae reducta, quod relatio actiui in deo ad creaturam esset secun dum rem: & similiter aequalitas & similitudo personarum inter se, nisi reducerentur ad identitatem uod falsum est, vt aliquantulum tactum est supra in solutione primi argumenti secundae quaestionis praecedentis articuli.

⁋ Quod autem arguitur quod in eodem ad idem relationes diuersae non possunt differ re plus quam secundum rationem, vt patet in filio cum respectu patris dicitur filius & imago: Dico quod ve rum est quando nec secundum esse formale: nec secundum agens distinguuntur: sicut in filio non distin guuntur posse generari, generatum esse, filius, imago, verbum: quia haec natura ponit in filio: & habent idem esse formale scilicet esse ab alio generatione naturali. Non sic autem est de relationibus communibus respectu aliarum, vt patet ex iam dictis. Et hoc dico omissa ad praesens alia differentia ex parte funda menti quod est potentia passiua in filio: in quo illa omnia eodem modo fundantur. Non sic autem relatio nes communes eodem modo fundantur in eodem cum aliis relationibus, vt patebit inferius.

⁋ Ad secundum quod relationes communes non differunt nisi secundum rationem ab illis quae sunt in mensuris: quia causantur ab vno vt est mensura: & sequuntur mensuratum vt mensuratum est: Dico quod verum est: sed diuersimode & diuerso modo mensurandi. Diuersimode: quia in secundo modo relationis relatio sequitur mensuratum in habitudine ad mensuram: in relatione vero communi relatio sequitur mensuratum vnum in habitudine ad aliud mensuratum, sicut dictum est iam supra. Et sic in secundo modo sequitur mensuratum vt est simpliciter mensuratum: in relatione autem communi non sequitur vnum mensuratum nisi vt est conforme vel difforme alteri mensurato. Sequitur etiam ibi & hic diuerso modo mensurandi: quia iuxta hoc quod etiam iam dictum est supra, Vnitas siue vnum dupliciter habet considerari. vno modo secundum se, abstractione mathematica ratione suae perfectio nis & indiuisionis. alio modo vt habet esse in aliis rebus, & eas ratione perfectionis & suae indiuisi bilitatis determinat. Primo modo consideratur vt ab eo procedit materialiter per eius replicationem omnis numerus, & a perfectione formali quae consistit in sua indiuisibilitate deficit omnis nu merus. & per hoc comparatur vt mensura ad numerum penes secundum genus relationis. Secundo autem modo comparatur vt descendit in omnia alia secundum modum tactum ante finem praecedentis quaestionis, & hoc non solum vt ipsum vnum secundum rationem suae perfectionis completae in seipso descendit in alia, denominans vnitate quodcumque aliorum, sed etiam vt ipsum secundum rationem suae perfectionis deficientis in numero siue multo descendit in eadem secundum modum tactum, denominando alia dualitate, ternario, & sic de caeteris: & hoc vt mensura qua res alterius generis habet quantitatem. Et sic ad hoc argumentum respondendum est ad modum quo responsum est ad secun dum argumentum quaestionis praecedentis.