Quaestio 3

CIrca tertium arguitur quod cognoscendo aliqua speciali illustratione diuina homo co gnoscit illam lucem qua illustratur. Primo sic. Augustinus dicit. iiii. de trinit. In illa arte qua temporalia facta sunt omnia: formam secundum quam sumus visu mentis conspicimus. Illa autem est lux praedicta: quia vt dicit Aug. pri. soli, Deus intelligibilis lux est: in quo & a quo & per quem lucent: quae intelligibiliter lucent omnia. ergo &c.

⁋ Secundo sic. Au gust. dicit de vera religio. Lux omnium artium cum sit omnino immutabilis: mens vero humana cui talem artem videre concessum est: mutabilitatem pati: praeterea si videre, ergo cognoscere.

⁋ Tertio sic. Dicit Augustinus super loannem. sermo. xxx. Lumen & alia demonstrat & seipsum quia sine lumine non potest videri quodlibet aliud quod non est lumen. si idoneum est lumen ad demonstrandum alia quae non sunt lumina, nunquid in se deficit: nunquid se non aperit: sine quo aliud patere non potest: q. d. vtique. ergo &c.

⁋ Quarto sic: primo soli. xii. c. dicit Augustinus Lux quaedam est intelligibilis & incomprehensibilis mentium: lux ista vulgaris nos doceat quantum potest quomodo illa se habet. Sed lux vulgaris non potest esse ratio videndi alia: quin ipsa simul videatur: quia est primum visibile. & vt dicitur primo Perspectiuae, lux non videtur nisi admixta colori: ergo &c.

⁋ Quinto sic. ix. de trinit. Augustinus dicit. De illis secundum illam iudicamus: & illam cernimus rationa lis mentis intuitu secundum aciem mentis simplici intelligentia capiendo.

⁋ Sexto sic. Augustinus dicit in epistola ad Consentium. In visibili simplici mentis ac rationis intentione conspicimus ipsum quoque lumen quo cuncta ista cernimus: quod tam nobis certum est: quam nobis efficit certa: quae secundum ipsum conspicimus.

⁋ In contrarium est illud quod dicit in epistola ad ltalicam exponens illud apostoli: Cum venerit domi nus & illuminabit abscondita tenebrarum. Erit tunc mens idonea quae lucem illam videat: quae nunc nondum est.

⁋ Dicendum ad hoc: quod sic est in omni nostra cognitione tam sensitiua quam intellectiua: quod nihil cognoscitur a nobis neque cognitione simplicis notitiae: neque cognitione discretiua quin se habeat in ratione obiecti respectu virtutis cognoscitiuae scilicet per illud quod est ratio cognoscendi respectu alterius tantum, quod enim non habet rationem obiecti, nullo modo potest dici esse per se, & in se cognitum a nobis: vt puta spe cies sensibilis in oculo: quia potentia supra sensum: nullum potest facere sensum: neque species intelligibilis informans intellectum. Lux autem diuina illustrans mentem in notitiam veritatis simpliciter vel syncerae solum se habet vt ratio intelligendi: non vt obiectum visui & intellectui. Idcirco absolute dicendum est quod sic alia facit videri vt in se non videatur: nec simpliciter nec distinctiue. Cuius duplex est ratio vna quae sumitur ex natura ipsius lucis. Alia quae sumitur ex modo illustrationis eius. Ratio ergo ex parte ipsius lucis est: quod ipsa non est ratio cognoscendi synceram veritatem in aliis sub ratione alicuius generalis attributi dei: qua le a nobis cognoscibile est in hac vita, vt infra videbitur. Sed vt est ipsa diuina substantia & ars increa ta in suo esse particulari: quae vt obiectum sine lumine gloriae in vita futura vel specialis gratiae in prae senti a mente humana videri non potest, vt dictum est supra. Hac autem luce in hac vita non solum a bonis: sed etiam a malis multae veritates syncerae videntur. secundum quod dicit Augustinus ix. de Tri. Impii cogitant aeternitatem, & multa recte reprehendunt, recteque laudant in hominium moribus, quibus tandem regulis ea iudicant nisi in quibus vident quemadmodum qusque viuere debeat, etiam si non ipsi eo modo viuant: vbi scriptae sunt nisi in libro lucis aeternae &ciErequenter etiam veritatem vident in ea mali quam non possunt videre boni vt dictum est supra in quaestione proxima. Ipse etiam diabolus si quid veritatis syncerae videt, in ipsa videt. secun dum quod dicit Augustinus de ser. domini in monte. Voce dei (inquit) audiuit quod voce veritatis scriptae intus in mente sua verum aliquid cogitauit.

⁋ Vt autem ex modo illustrationis videamus quomodo ars diui na quae est ipsa dei essentia in suo esse particulari possit esse ratio cognoscendi & videndi alia: & tamen ipsa nec cognoscatur nec videatur, considerandum est in simili de visione oculi corporalis. In ipso enim ad completionem actus videndi quo lux illustrat ad videndum aliud a se, vt coloratum, tria requiruntur ex parte obiecti quod in nobis operatur actum videndi: quibus in actu nostro synceram veritatem intelli gendi ex parte dei operantis ipsum in nobis, respondent alia tria. Similitudinem enim & proportionem habent adinuicem haec tria, videns, visibile, & quo videmus, in sensu & in intellectu, secundum quod dicit Aug. primo soli. Disciplinarum quaeque certissima talia sunt qualia illa quae sole illustrantur vt videri possint: veluti est terra, & terrena omnia. Deus autem ipse est qui illustrat. Ego autem ratio sum in mentibus, vt in oculis est aspectus. Primum illorum quae requiruntur in visu corporali est lux illuminans organum ad acuendum. Secundum est species coloris immutans eum ad intuendum. Tertium siguratio determinans eum ad discernendum. Primum operatur lux: quia in organo tenebroso virtus visiua iacet qua si obtusa, & nisi iste actus lucis in oculo praecederet nunquam color suo actu speciem suam immittendo oculo ipsum immutaret: nec vis visiua aliquod conciperet, etiam si fine luce species coloris in organum se diffunderet. vt secundum hoc intelligamus quod dicit Philosophous. ii. de anima. Color est motiuum visus se cundum actum lucidi.

⁋ Sed hic est intelligendum: quod lux potest se diffundere in oculo a corpore lumi noso dupliciter. Vno modo aspectu directo. sic non solum illuminat ad videndum alia a se: sed ad seipsum videndum & discernendum etiam immutat. Alio modo se potest diffundere aspectu obliquo, primo dire cto aspectu super visibilem colorem, secundo cum colore ad visum. sic autem solum ad videndum & mani festandum alia a se illuminat. Si ei esset medium illuminatum, & nullum in directo aspectu ad oculum esset obstaculum quod visum in se terminaret, & sua luce aut colore immutaret, vt si medium illuminatum esset infinitum, visus quasi sese erigendo circumquaque se diuerteret quaerendo circumquaque si forte occurreret aliquid quod intueri posset. Sicut modo species coloris diffusa per totum medium a corpore colorato a quolibet puncto medii facit se in visum, & tamen non immutat ad intuendum se nisi vt procedit directo aspectu a superficie corporis colorati, in quo color habet esse terminatum quo est per se visibile: non autem in aliquo puncto medii. Hoc ergo est secundum quod requiritur ad perfectum actum videndi species secundum rectum aspectum diffusa a per se visibili immutans ad intuendum. Quia tamen primo & per se visibile sicut lux aut color, ratione qua lux aut color est non determinat dispositionem rei visae, qua di stiguitur & distincte cognoscitur vnum coloratum esse differens & diuersum ab alio: sed hoc facit solum chara cter figurae corporis colorati: quem secum defert color tamquam similitudinem & imaginem rei visae: similitudinem ratione coloris: imaginem ratione characteris: & characterizat visum perfecta similitudine & imagine rei visae: Hoc ergo est tertium quod requiritur ad perfectum actum videndi, transuguratio determinans ad discernendum.

⁋ His tribus respondent tria in visione intellectuali ex parte dei: qui est ratio operans actum intelligendi. Primo enim est lux spiritualis oculum mentis illuminans ad visum eius acuendum. Io. i. Erat lux vera quae illu. o. ho. ve. in hi.m mundum. Secundo est forma siue species immu tans eum ad intuendum. propter quod dicitur de spiritu & anima. c. viii. Aia nulla interposita natura ab ipsa veri tate formatur. Tertio est figura siue character consigurans eum ad discernendum. Est enim ars quaedam omni potentis dei plena omnium rationum viuentium. vt dicit Augustinus vi. de Tri. c. vlti. & ideo dicitur Io i. Quod factum est in ipso vita erat. Sunt enim illae rationes tanquam omnium figurationum in naturis rerum characteres & exem plaria perfectissima & configurationes expressissimae. & est ipsa diuina essentia respectu intelligibilis visionis in oculo mentis: sicut illa tria respectu corporalis visionis in oculo corporis, praeter hoc quod ipsa diuina natura quae intima est omni rei, haec omnia facit non menti vt dispositio eius inhaerendo, sicut inhaerent species lucis, species coloris, species figurae oculo corporis: sed ipsi intime illabendo. secundum quod dicitur de Ecels Dog. lllabi illi soli possibile est quid creauit. Et facit ibi intima eius praesentia ad visum intellectus assistendo ei quae faciunt species visibilium in oculo corporis vel species intelligibiles in oculo mentis ei inhaerendo. vnde dicit Augustinus ii. de li. ar. Transcende animm vt verum sempiternum videas: iam tibi de ipsa interiori sede fulgebit, & de ipso secretario veritatis. Et propter ista tria dicitur deus a sctntis aliquando ratio intelligendi vt lux: aliquando vt species siue forma: aliquando vero vt exemplar siue idea vel regula. Sed tamen in qualibet intellectuali cognitione perfe cta est ratio intelligendi secundum haec tria, & secundum illa tria quae ponit Augustinus i soli. Icum dicit. Non est habere oculos sanos quod aspicere: aut idem hoc est aspicere quod videre. ergo anima tribus quibusdam rebus opus est vt oculos sanos habeat quibus iam vti possit, vt aspiciat, vt videat, quae quidem tria ratio viden di quae deus est, faciat in oculo mentis diuersimode secundum illa tria. Est enim primo ratio cognitionis vt lux, mentem solummodo illustrando: vt ad intuendum synceram veritatem rei acuatur: non vt eam intueatur & iam videat. Deus enim vt lux in mente non facit nisi illuminando quod oculum mentis a nebulis prauarum affectionum & fumo phantasmatum purget: & quasi spiritualem sanitatem ei tribuat contra languorem caecitatis a dictis affectionibus & phantasmatibus quae passus fuerat: & ad modum quo lux materialis tenebras purgat in aere vel oculo corporis: in quibus etiam oculus diu persistens languorem contrahit cu iusdam caecitatis. Hinc Augustinus dicit. xi. de ciui. dei cap. x. Non inconvenienter dicitur sic illumina ri anima luce incorporea simplicis sapientiae dei: sicut illuminatur aeris corpus luce corporea: & sicut tenebrescit aer iste desertus luce: ita tenebrescere animam luce sapientiae priuatam. Vnde super illud Thre. vlt. Conuerte nos & conuertemur. dicit glos. Est quoddam velamen sensibus nostris obiectum quod nisi illuminatione dei fuerit remotum conuerti non valemus: & eius remotio est cuiusdam sanitatis restitutio. secundum quod Augustinus dicitid est sol. Oculi sani mens est ab omni labe corporis pura. Nihil enim (vt dicit consequenter) plus noui quam ista sensibilia esse fugienda: cauendumque magnopere est dum hoc corpus agimus: ne quo eorum visco pennae nostrae impediantur: quibus integris perfectisque opus est, vt ad illam lucem ab his tenebris euolemus. Interim autem vt dicitur ibidem, pro sua quisque sa nitate ac firmitate comprehendit illud singulare & verum lumen: & hoc differenter secundum quod de terminat. Quorundam enim oculi mentis ita sani & rigidi sunt, vt ad illud lumen immediate se conuertant qui per se vera in illa luce vident: & non doctrina, sed sola fortasse admonitione indi gent. Aliorum autem sunt qui non ad illud lumen immediate se convertere possunt: sed ad lumen in specie aliqua creaturae: qui debent paulatim manuduci & serenari, vt in illud lumen aspicere va leant. Sicut declarat in luce corporali quod quorundam oculi sunt ita sani & rigidi, vt eos sine vlla trepidatione in ipsum solem conuertant: quem alii videre non possunt: sed vehementer fulgore feriuntur: & eo non viso in tenebras cum delectatione redeant. Et ideo prius exercendi sunt: primo videndo non lucentia per se, sed luce illustrata, vt lapides & ligna: deide fulgentia, vt aurum & argentum: deide ignem: de inde lumen: deide fulgur aurorae. Vnde Plato qui secundum Augustinus xiii. de trinita. posuit animas vixisse ante corpora: & liberam idearum lucem percepisse: posuit quod animae nube corporis obumbratae primo nullam habuerunt syncerae veritatis cognitionem in idearum luce: sed solum phantasticam in luce creaturae. Sed quod abstractione a sensibus corporis magis ac magis depurarentur: & veritate syncera in idearum luce illustrarentur quasi reminiscendo sub nube corporis oblita. lta quod in nuda luce idearum quae est diuina essentia, veritates rerum videre non poterunt: nisi totaliter a corpore & sensibus corporis vel per mortem vel per raptum fuerint abstractae. Vnde dicit Augustinusid i.t sconius quod illa lux se ostendere dedignatur in hac cauea inclusis: vt ista vel effracta vel dissoluta possint in auras suas euadere. Et est aduertendum quod lux ista quando illuminat mentem directo aspectu, tunc illuminat ad vi dendum tanquam obiectum ipsam diuinam essentiam quae ipsa est: quod modo in vita ista facere non potest: quia infirma mens non valet in directum huius lucis fulgorem aciem mentis figere. secundum quod dicit Augustinus i de triniitate. cap. ii. Est acies mentis nostrae inualida: nec in tam excellenti luce figitur nisi per virtutem fidei nutrita vegetetur, vt ad perceptionem incommutabilis veritatis imbecillem mentem obser uata pietas sanet. Sed haec sanitas nisi vinculo corporis solutae fuerint eis aduenire non poterat. secundum quod dicit in epistola ad ltalicam. vnde sumptum erat argumentum vltimum. Cum venerit domins & illumiabit abscon dita tenebrarum: & manifestabit cogitationes cordis: lux ipsa qua illuminabuntur haec omnia qualis aut quanta sit quis lingua proferat: quis saltem infirma mente contingat: profecto lux deus est. Erit er go tunc mens idonea quae illam lucem videat quae nunc nondum est.

⁋ Quando vero lux ista illuminat quasi obliquo aspectu a suo sonte, tunc illuminat ad videndum alia a se. Sicut lux obliquata a sole in medio illuminat ad videndum alia a sole non ipsum solem. Et ideo sicut lux ista solis materialis non illu minat oculum ad videndum se nisi in recto aspectu, sed alia tantum: Sic diuina lux cum quasi obliquo aspectu illumi nat, solum illuminat ad videndum alia a se: seipsam autem nequaquam. Sic autem illuminat secundum communem huius vitae statum ad cognoscendum synceram veritatem rerum primo diffundendo se super species rerum, & ab illis in mentem ad formandum in ipso intellectu perfectum conceptum de re ipsa: ad modum quae lux corporalis primo diffundit se super con forem ad informandum visum perfectum oculi. Et ita sicut color est motiuum visus: secundum actum lucidi corporalis: sic res quaelibet intelligibilis per suam speciem est motiuum visus mentis ad syncerae veritati cognitionem secundum actum lucidi spiritualis. Debet autem ad propositum ista similitudo sufficere: quia vt dicit Augustinus i. slolion ca. xxi. lux quaedam est inuisibi lis & incomprehensibilis mentium. lux ista vulgaris nos doceat quom illa se habeat. Sic ergo inquantum deus est ratio videndi & intelligendi sub ratione lucis illuminanti solum ad videndum alia a se, nullo modo hic a nobis cognoscitur aut videtur: quia solum est ratio videndi: nullo autem modo obiectum visus. Secundo modo deus est ratio cognitionis vt forma & species mentem immutans ad intuendum. secundum quod dicit Augustinus ii. de libero arb. Anima quadam forma incommutabili desuper praesidente & interius manente formatur: quae vt forma est, imprimit per modum indistinctae cognitionis: ad modum quo species coloris apud visum quae imprimit formam sine figurae determinatione. vnde nullam distinctam cognitionem facit de re. Et quia in tali notitia ad hoc est solum vt ratio disponens & formans indistinctos conceptus mentis ad cognoscendum rerum veritates, non vt obiectum cognitum: ideo ad hoc non solum non cognoscitur cognitio ne distinctiua: sed nec simplici notitia. Tertio modo est ratio cognitionis vt exemplar atque character transrigurans mentem ad distincte intelligendum: & hoc ratione aeternarum regularum in diuina ar te contentarum quae conditiones rerum omnes & circunstantias exemplant tanquam figurae exemplares omnes an gulos & sinus earum indicantes: in quibus ergo expressa rei veritas continetur: quam res ipsa in se continet hambendo quidc quod deipsa suum exemplar reprssentat: quae intantum falsa esset inquantum ab illa deficeret. sicut imago dicitur falsa inquantum deficit ab imitatione sui exemplaris. Et propter hoc proxima & perfecta ratio cognoscendi synceram veritatem de re quacumque perfecta distincta atque determinata cognitione est diuina essentia inquantum est ars siue exem plar rerum imprimens ipsi menti verbum simillimum veritati rei extra, per hoc quod ipsa continens est in se ideas & regulas aeternas expressiuas omnium rerum similitudines: quas imprimit conceptibus mentis: per quod etiam sigillat & characterizat ipsam mentem imagine sua & expressiua. Sicut anulus cae ram: quae non migrando: sed tanquam imprimendo transfertur, vt dictum est. Si enim verbum veritatis in mente de re quacumque est formata cogatio ab ea re quam scimus, vt dicitur. xi. de trinita. cap. ix. & veritas est adaequatio rei & intellectus: verbum perfectum veritatis debet esse formata cogitatio secundum supremam & perfectam similitudinem ad ipsam rem quae non potest esse nisi exemplar illud aeternum quod perfectam & expressissimam similitudinem rei in se continet: nulla ex parte dissimilem, vt dicit Augustinus in fine de vera religione, quia plena est omnium rationum viuentium: & ideo ex pressissima omnium similitudo, ad quam omne quod est tanquam simile a simili productum est: ad cuius imaginem & imitationem habet quicquid in ea veritatis est. Propter quod dicit Augustinus ix. de triniitate. c. vii. in illa aeterna veritate visu mentis conspicimus, atque inde conceptam rerum veracem notitiam tanquam verbum apud nos habemus quod dicendo intus gignimus nec a nobis nascendo discedit. Et nota quod licet talem conceptum perfectae similitudinis in mente format solummodo diuinum exemplar: quod est causa rei: cum hoc tamen ad conceptus formationem necessarium est exemplar acceptum a re: vt est species & for ma rei a phantasmate accepta in mente. sine illa enim nihil de re quaecumque concipere potest intellectus nitur in ta li statu vitae in quali sumus. Sine forma enim & specie generali habita de re non potest habere generalem de ea notitiam: sine forma speciali non potest habere notitiam specialem: & sine forma particulari vel speciali particularibus conditionibus determinatam non potest habere notitiam particularem: quam exemplar aeternum debet illustrare: & cum ea in conceptu mentis ad veritatem synceram percipiendam impressionem facere. Sicut lux corporalis illustrando colores cum eis facit impressionem ad informandum visum. Vt sic verbum quod non est simillimum neque syncerae veritatis siue etiam veritatis simpliciter expressiuum formatum a sola specie & exemplari accepto a re. si tamen ad illud exemplar sine adiutorio & impressione exemplaris aeterni verbum aliquod poterit formari: fiat si millimum & syncerae veritatis: & etiam veritatis simpliciter expressiuum solum ab exemplariaeterno. vn de de Moyse cuius nullam habemus notitiam particularem per speciem ab ipso abstractam nullum ve ritatis verbum ad ipsum cognoscendum potest in nobis formari: & cum Petrus vidit eum in trans figuratione, ex sola specie recepta ab ipso nesciuisset quia Moyses fuisset, nisi specialem de eo reuelationem habuisset.

⁋ Ad videndum ergo formationem talis verbi in nobis & mentis informationem ad cognitionem syncerae veritatis: Sciendum est quod duplex species & exemplar rei debet interius luce re in mente tanquam ratio & principium cognoscendi rem. Vna species accepta a re quae disponit men tem ad cognitionem ipsi inhaerendo. Altera vero est quae est causa rei quae non disponit mentem ad cognitionem ei inhaerendo, sed ei illabendo praesentia, & maiori quam inhaerendo in ea lucendo. Istis siquidem duabus speciebus exemplaribus in mente concurrentibus, et ex duabus confecta vna ratione ad in telligendum rem cuius sunt exemplar mens concipiat verbum veritatis perfecte informatae, ad perfectam assimulationem veritatis quae est in re in nullo disconvenientis, vt ad modum quo pria veritas sigililauit rem veritate quam habet in essendo, sigillet etiam mentem ipsam veritate quam habet in eam cognoscendo: vt eadem idea veritatis qua habet res suam veritatem in se, habeat de ea veritatem ipsa anima, vt sic sit expressa similitudo verbi ad rem ipsam: & vtriusque ad eius exemplar primum sicut est expressa si militudo duarum imaginum in diuersis caeris ab eodem sigillo & inter se: & vtriusque ad exemplar commu ne in ipso sigillo. Et sunt in conceptu huius verbi duo consideranda, vt perfecte discernamus quid agat in ea exemplar temporale, & quid exemplar aeternum. Est enim in eo considerare aliquid materiale & incompletum, & aliquid formale & completum: vt illud incompletum fiat perfectum & completum. ex exemplari enim accepto a re habet quod materiale est in ipso: & incompletam similitudinem ad veritatem rei: sicut ipsum est similitudo rei incompleta: per quam ex puris naturalibus mens nata est concipere veritatem rei incompletam. Si tamen ad hoc possit ex se sine exemplari aeterno, vt dictum est supra in quaestione proxima. Ex exemplari autem aeterno recipit complementum & informationem perfectam vt sit verbum expressae similitudinis ad rem extra: sicut ipsa species aeterni exemplaris per illius ideam propriam est perfectissima similitudo ad quam res ipsa est producta: & per quam solum modo habetur de re in mente vel simpliciter vel syncera veritas & infallibilis scientia. Et cum tale ver bum perfectae veritatis formatum fuerit in anima, est ibi considerare tres veritates sibi correspondentes. Primo veritatem exemplaris diuini. Secundo veritatem rei productae ab illa. Tertio veritatem in con ceptu mentis ab vtraque expressam: quae est tanquam conformitas vtriusque & ex vtriusque ratione concepta & menti impressa: qua mens formaliter vera nominatur. Quantum enim est ex parte rei extra ra tio conceptus illius est species eius apud animam: quantum vero ex parte dei, ratio eius est exem plar aeternum lucens in eius intelligentia. Et quia ista species accepta a re est imperfecta ratio conce ptus dicti verbi: lux vero dei est perfecta ratio eius, vt dictum est: Ideo dicit Augustinus i. lib de libero arbitrio, quod in cognitione veritatis rerum veritas aeterna exterius admonet interius docet: de illa nullus iudicat: sine illa nullus recte iudicat. Admonet quidem per speciem acceptam a re quam ad suam similitudi nem produxit. secundum quod dicit ibidem libro secundo. Osuauissima lux purgatae mentis sapientia non cessas innuere nobis quae & quanta sis: & nutus tui sunt omne creaturarum genus. Docet autem per illam similitudinem eandem qua rem ipsam produxit, vt dispositio cuiuslibet rei in esse sit sua dispositio in veritate & cognitione. Vnde patet quod peccant qui ponunt quod prima principia & regulae speculabilium sunt impressiones quaedam a regulis veritatis aeternae: & cum hoc non ponunt aliquam aliam impressionem fieri aut informationem in nostris conceptibus a luce aeterna: quam illam solam quae sit a specie a re accepta adiutorio lucis naturalis ingenitae. nisi enim conceptus nostri a luce aeterna assistente nobis formarentur, informes manerent nec veritatem vel simpliciter vel synceram continerent, vt dictum est. Nec potens est lumen naturalis rationis vt ad ipsam con cipiendam illuminare sufficiat, nisi lumen aeternum ipsum accendat. Et ideo Augustinus docens inquirere notitiam syncerae veritatis dicit de vera relii. Noli foras ire: in teipsum redi: ratiocinantem animam transcende. illuc ergo tende: vnde ipsum lumen rationis accenditur. Vnde nec bene dicunt quod Augustinus intendit videri in regulis aeternis illa quae videntur in illis principiis vt a luce tamen aeterna non impressis.

⁋ Ad primum in oppositum quod in illa arte qua temporalia facta sunt formam secundum quam sumus mente conspicimus: Dicendum quod in illa arte tamquam in ratione conspiciendi illam formam conspicimus non in se, sed in imagine sua quam verbo mentis nostrae imprimit: quod nos conspi cimus. & hoc est quod dicit Augustinus ix. de triniitate. ca. ix. Cum deum nouimus fit aliqua dei similitudo in nobis: inferior tamen quia in inferiori natura.

⁋ Per idem dicendum ad secundum quod menti concessum est illam artem videre in eo quod ab illa impressum est. Sicut sigillum videtur in imagine sua impressa in caera.

⁋ Ad tertium dicendum quod lumen materiale modostrat se tam ex recto aspectu a corpore luminoso quam aspe ctu reflexo ab illo, recte tamen directo ab obstaculo obiecto vtroque modo per quandam necessitatem naturae & ideo monstrando alia in eo quod est ratio videndi ea non potest se occultare quin etiam modo stret se in ratione obiecti. Sed lux diuina non monstrat se nisi voluntarie quando vult: & quibus vult: & ideo bene potest esse ratio videndi alia: licet non monstret se. & quod non modostrat se non est ex defectu suo quin possit se summe modostrare. Sed non vult se monstrare nisi dispositis.

⁋ Per idem patet ad quartum quod non est omnino simile de ista duplici luce.

⁋ Ad quintum quod illam lucem cernimus simplici mentis intuitu: Dicendum vt dictum est quod cernimus non in se sed in impresso ab ipsa. vel dicendum ad hoc & ad omnia alia consimilia: quod cernere sumitur hic large pro intellectu attigere quocumque modo siue vt obiectum cognitum siue vt rationem cognoscendi. & verum est secundum dicta quod videndo alia per istam lucem ipsam attigimus vt rationem cognoscen di. quod appellatur hic cernere simplici mentis intuitu & conspici et cognosci extedendo huiusmodi nomina.

⁋ Ad sextum quod lumenhoc tam certum nobis est: quam reliqua certa facit: Dicendum quod verum est: sed alio & alio modo: quia alia facit nobis certa cognoscendo ea in propria natura: seipsum facit nobis certum cognoscendo ipsum in verbo cognito iprsso ab ipso. Quod innuit per hoc quod adiugit in eadem auctoritate quasi exponendo quom fe cit se certum: cum subdit. Si autem aliquis splendor in nobis est quid vera sapientia dicitur, quantuncumque eius per specu lum & in enigmate capee possumus, oportet eam & ab omnibus corporibus & ab omnibus corporum similitudibus segregemus: llla autem eius certitudo in verbo impresso ab ipsa, reuera est speculum & aenigma & ita cognitio in ipso est cognitio in speculo & in aenigmate.