Quaestio 6

CIrca sextum arguitur quod non contigit sciri ex creaturis quid est de: deo. Primo sic. Non fit cognitio nisi per conuenientiam & proportionem cogniti ad id quod cognoscitur, quod quid est in deo, non habet conuenientiam ad aliquid quod est in creaturis, quia. in infinitum plus differunt quam conueniunt. ergo &c.

⁋ Secundo sic. Illud quo caetera habent cognosci, per se, non per alia habet cognosci, sed econ uerso per ipsum: quia ipsum est in cognitione primi. id quod deus est, est huiusemodi. Veritate enim quae deus est, cognoscitur omne verum, & bonitate qua bonus est omne bonum. Neque enim vt dicit Augustinus iiii. de trinitate. In omnibus bonis diceremus aliud esse me lius &c. vt infra dicetur in soluendo.

⁋ Tertio sic. Dionysius dicit. c. i. de di. no. Per similitudies inferioris ordinis rerum, nullo modo possunt superiora cognosci. Omnes creaturae sunt diuinae na turae similitudines: sed inferioris ordinis. ergo per ipsas non potest diuina natura, siue quiditas cognosci, cum in infinitum ipsa sit supioris ordinis.

⁋ Quarto sic. Ex illo quod est causa oberrandi a no titia alterius, non potest illud cognoscici. creatura est huiusmodi respectu quiditatis dei. secundum quod dicitur Saper. xiiii. Creaturae dei in odium factae sunt, & in tentationem animae hominum. ergo &c.

⁋ In contrarium est, quoniam super illud Romi. i. Inuisibilia dei. Glos. Tam pulchra astra condidit: vt ex eis quantus & quam admirabilis est eorum creator cognosci possit. Sed cognoscere quantus sit & quam ad mirabilis, est cognoscere eius quiditatem: quia quantitas sua est sua quiditas. ergo &c.

⁋ Dicendum ad hoc. quod cum sint quaedam creaturae sensibiles corporales, quaedam vero incorporales insensibiles, quaestio de cognitione dei in nobis ex creaturis, non intelligitur nisi ex creaturis corporalibus sensibilibus, quia etiam de creaturis incorporalibus insensibilibus non ha bemus cognitionem aliquam, nisi ex corporalibus sensibilibus. Secundum hunc ergo modum intelligendi quaestionem, Sciendum quod ex substantiis materialibus sensibilibus dupliciter potest acquiri cognitio ali qua de substantia supernaturali insensibili. Vno modo inquantum mobilis & sensibilis, hoc est secun dum quod est substantia naturalis, & de consideratione physici. Alio modo secundum quod est ens & substantia simpliciter, & de consideratione metaphysici. Primo modo ex substantiis sensibilibus creatis habetur cognitio de deo quia sit scilicet ex collatione causati ad causam, mobilis ad mouentem. & sic probatio quia deus est, per se pertinet ad physicum & naturalem philosophum, & non ad metaphysicum, nisi in quantum induit formam physici accipiendo probata a physico. Secundo vero modo ex substantiis sensibilibus creatis habetur nostra cognitio de deo, & quia sit, alia. scilicet via quam deductione ex creaturis, de qua sermo habitus est supra, & etiam quid sit, siqua cognitio de deo quid sit a nobis in prae senti habeatur. & hoc fit via eminentiae per abstractionem a creaturis intentionum quae secundum analogiam communiter conveniunt creatori & creaturis. & sic cognitio ex creaturis quia est & quid est deus, per se pertinet ad metaphysicum. Vnde Commen. super prin. vii. meta. assignans differentiam considerationis substantiae sensibilis a physico & metaphysico, dicit quod in naturalibus perscrutatus est philosophus de principiis corporis secundum quod est naturale: hic vero secundum quod est substantia tantum. Et ista quaestio inducit ad sciendum primam formam omnium & vltimum finem, quoniam cum fuerit scitum quid sit quiditas huius substantiae sensibilis, tunc erit scita prima causa omnium entium. Illa vero quaestio in scientia naturali inducit ad sciendum primam materiam & formas naturales & primum motorem. De quaestione ergo in pri ma philosophia propria ad sciendum quid est de deo ex creaturis, Sciendum quod quaestio ista quid est de na tura & substantia dei, non potest terminari nisi cognoscendo de eo si est de incomplexo: ita quod quantum cognoscit de si est, tantum cognoscit de quid est, & econverso, vt habitum est supra: vbi determinatum etiam est quom si est potest sciri de re, vel per se, vel secundum accidens. vt enim patet ex ibi determinatis scire de re si est, per se non cognoscitur nisi accipiendo principium notitiae huius ex natura rei in se ipsa, cognoscendo scilicet in propria eius natura quid est res. & hoc sit in creaturis, vbi differunt quidi tas & esse, & ratio vniuersalis & particularis, cognoscendo primo naturam rei in esse omnino inde terminato quantum pertinet ad quaestionem si est de incomplexo: ad quid sequitur quaestio per quid est de na tura rei determinata secundum genus, vel speciem, vel secundum definitiuam rationem per genus & differen tiam. In deo autem quia in ipso non est distinguere per diuersas intentiones esse & naturam: vt visum est supra: neque contingit in ipso accipere rationem vniuersalis & particularis generis aut speciei: vt in fra videbitur, non contingit cognoscere si est per se, principum. scilicet cognitionis eius, accipiendo ex ipsa diuina natura primo indeterminate & in generali, & deinde procedendo per appositionem alicuius & determinationem ad cognoscendum quod quid est in eo, ac si deus haberet: quiditatem ad modum crea turae, quod negatum est prius. Sed si cognoscatur de deo per se si est: necesse est quod principium cognitionis sit eius natura determinata: quae non cognoscitur nisi nuda, & aperta visione. Hoc ergo modo co gnoscendi de deo quid est ex si est, omnino impossibile est in vita ista: sicut & videre nudam essentiam dei. Nec hoc igitur modo omnino possibile est de deo cognoscere ex creaturis quid est aut si est per se. Scire autem de re si est secundum accidens, accipit principium cognitionis ex aliquo quod accidit ei: vt cum cognoscimus quia ignis est per fumum quem videmus ascendentem. hoc modo per creaturas contingit cogno scere de deo si est incomplexum, in cognoscendo scilicet ex creaturis naturam alicuius generalis attributi eius, vel simpliciter quo ad cognitionem de deo indistinctam, vel sub ratione tali, qua nulli creaturae natum est conuenire, & hoc quo ad cognitionem eius distinctam. & eodem modo quid est contingit ex creaturis sciri, & non alio. Et sicut hoc modo non est vere & per se scire de re si estita nec quid est. Istud enim si est, nullo modo se habet ad cognoscendum per ipsum quid est ve re. de quo quidem loquitur Damasce. vt supra eodem, quid i. & ad quid referunt intentum, dicentes quod de deo in vita ista non contingit cognoscere quid est: quin tamen secundum accidens ex creaturis in eius generali attributo aliquo modo sciatur de deo quid est, sicut & si est. Scimus enim ex creaturis, quia bonus, & quia magnus &c. huiusmodi. vt enim dicit Augustinus v. de trinitate. Hoc est illi esse quod magnum esse hoc de bonitate omnibusque praedicatis quae de deo possunt pronunciari. Non est igitur negandum omnino quod de deo non sit cognoscibile per creaturas a nobis quid est. Nec hoc negat Damasc. Sed solum negat quod huiusmodi quid est scire quale de deo sciri potest, per creaturas, non est scire quid est secundum substantiam in se. Et tamen vt innuit, licet istud scire quid, non est scire quid secundum substantiam simpliciter aliquo tamen modo est scire quid secundum substantiam, scilicet in attributo aliquo quid est circa substantiam & hoc clare patet ex modo suo probandi, quod non contingit scire de deo quid est. secundum substantiam: cum dicit Deus nihil est eorum quae sunt, non vt non ens, sed super omnia est, & super ipsum esse. Et intelligit super esse, quod est analogum ad decem praedicamenta: circa quod cadit per se & primo omnis nostra huius vitae cognitio, & ex quo elicitur cognitio naturalis quam habemus de deo si est & quid est. Vnde quia ex illo non potest elici notitia qua per se deus cognoscitur si est & quid est in substantia, sed solum per accidens. Creatura enim omnis inquantum habet esse participatum, quasi esse actuale habet respectu esse dei, & eorum quae habent cognosci circa diuinam substantiam. subdit. Si enim eorum quae sunt, cognitiones sunt, quod super cognitionem est omnino, & super substantiam erit. cui. scilicet primo convenit esse in rebus praedicamentorum, quae praecedit accidentia cognitione secundum philosophum. vii. metaphysicae. & sequitur in Damas. Et econverso quid supra substantiam est & supra cognitionem erit scilicet quod amplius sit cognoscibilis quam ex substantia quae est praedicamen tum, & omnibus creaturis. Et haec est illa cognitio quam appellat quid est deus secundum substantiam. & sequitur Quom tamen positiue cognoscitur in suis attributis. in quibus non vult & bene quod deus cognoscatur secundum substantiam suam cognitione quid est per se, dicens. Quaecumque autem dicimus in deo affirmatiue, non natur sed ea quae sunt circa eius naturam ostendunt. Etsi enim bonum, etsi iustum, etiam si sapiens, etsi quaecunque dixeris, non naturam dicis dei: sed ea quae sunt circa naturam. & verum est non naturam: vt cognoscibilis est in sua nuda substantia, cognitione per se, & tamen ista de deo non nisi naturam suam indicant, vt cognosci bilis est ex creaturis, & quasi per suum accidens. Vnde quia in talibus non cognoscitur vere & per se quid est deus secundum substantiam, dicit Augustinus in v. de trinitate. Intelligamus deum quantum possumus, sine qualitate bonum, sine quantitate magnum, quisque deum ita cogitet, etsi nondum potest omnino inuenire quid sit, pie tamen caueat quantum potest aliquid de illo sentire quod non sit. Quia tamen in talibus aliquo modo, etsi per accidens cognoscitur de deo quid sit, continuo subdit. Est tamen sine dubio substantia, vel si melius appellatur, essentia. Quicquid enim de eo dicitur vel intelligitur, non secundum accidens, sed secundum substantiam intelligitur.

⁋ Dicendum. igitur bre uiter ad propositum, quod cognoscere de deo quid sit, dupliciter contingit. Vno modo distincte & in particulari. Alio modo indistincte & in vniuersali. Primo modo cognoscitur quid est, videndo eum in propria spe cie & natura: quod non est nisi videndo eius nudam essentiam, quam nulla creatura ex puris natura libus potest videre: vt alias declarabitur. & ideo tali modo non potest homo cognoscere de deo ex creaturis quid est. Et quod amplius est, licet homo vel aliqua creatura ex puris naturalibus videre pos set nudam diuinam essentiam, & quiditatem: non tamen ex speculatione creaturarum posset ad hoc ascen dere: quia deus non natura est visibilis a naturalibus cuiuscumque creaturae, sed voluntate tantum: vt dictum est supra. Et ideo quantuncumque homo ascendat per naturaliter cognoscibilia ad diuinam quidita tem nudam cognoscendam, nunquam poterit attingere: & quod adhuc amplius est, licet quiditas dei esset naturaliter cognoscibilis de se, nec posset latere praesens cognoscenti disposito, sicut non potest latere lux praesens oculo sano, non tamen ex creaturarum omnium cognitione posset cognitio haec haberi, quoniam omnis creatura est quaedam peregrina similitudo naturae diuinae, non conformis ei quo ad essentiam eius, vt est natura & essentia quaedam in particulari & in se subsistens. Et ideo cum perfecta cognitio non pro cedat nisi ex perfecta assimilatione cognoscentis ad cognitum, quam non potest facere in nobis creatura respectu dei, perfecta cognitio eius quod quid est deus, ex creaturis haberi non potest: sed omnis creatura est gradus multo inferioris quam vt per ipsam fiat perfecta assimilatio ad perfecte cognoscendum quid deus est. Est tamen creatura naturae diuinae conformis quo ad aliqua eius attributa substantialia & hoc non vt sunt ipsa natura diuina in esse particulari considerata: sed vt sunt quasi quaedam disposi tiones diuinae vniuersales, eo quod eis communicant aliquo modo creaturae. Cum igitur nullum medium cognoscendi potest deducere ad vlteriorem cognitionem alterius quam sit proportio similitudinis suae ad ipsum, eo quod non ducit in cognitionem alterius nisi sub ratione similis: cum ergo rationem similis ad diuinam quiditatem, vt quiditas est in esse suo particulari considerata, creatura non habet, sed se habet ad ipsam per summam & infinitam distantiam, & solum habet rationem similis ad ipsam vt est ens, bo num, vnum, verum, pulchrum &c. huiusmodi: quae secundum aliquam rationem analogiae sunt communia creatori & creaturae: & hoc non in esse particulari, quo sunt ipsa diuina quiditas: sed solum in esse vniuersali, quo sunt substantialia eius attributa: Idcirco species vniuersalis creaturae in cognitionem diuinae quiditatis vt habet se in esse naturae suae particulari, nullo modo deducere potest: sed solum deducere potest in eius cognitionem sub ratione alicuius generalis attributi eius. & hoc est cogno scere de deo quid est, in vniuersali & secundum accidens solum, quantumcumque etiam vniuersitatis crea turarum effigies in mente humana describatur. Secundum quod philosophi ex hoc posuerunt intellectum adeptum & aptum contemplationi diuinorum: vt determinat Commen. super. iii. de anima dicens. Philosophi non posuerunt in tellectum adeptum perfectum circa cognitionem diuinorum & substantiarum separatarum, nisi postquam perfectus fuerit cognitione omnium scibilium. ex quorum cognitione perfectus, vt non egeat amplius abstrahere a phantasmatibus, potest se omnino a sensibilibus & sensibilium phantasmatibus abstrahere, & so li contemplationi diuinorum vacare. Et verum est quod si in tali statu possibile esset hominem deuenire ex studio naturalis ingenii quod cognosceret de deo & de diuinis quantum possibile esset cognosce re ex puris naturalibus. secundum illud Rom. i. "Quod notum est dei, manifestum est illis". Glo sid ist quod de deo cognoscibile est ductu rationis. & hoc ex fabrica mundi, quia vt dicit Augustinus ser id est super Io Attende fa bricam mundi, & vide quae facta sunt per verbum, tunc cognosces quale sit dei verbum. Tuam quantumcumque in huiusmodi cognitione profecerit & sciuerit quicquid in ea scibile sit, nunquam tamen ad conspectum nu dae diuinae essentiae & diuinorum supernaturaliter scibilium poterit attingere. Vnde Glos. vbi supra. Rom. i. Ideo autem dicit quod de deo noscibile: quia multa sunt quae de deo per naturam sciri non parbent. No tum ergo dei est quod ex huius mundi dispositione & naturali ratione assequi possumus. lgnotum vero dicitur ratio substantiae eius vel naturae quae omnem latet creaturam. Et quod mirum ergo si ex omnibus creaturis diuinae naturae quiditas sciri non potest, cum nec ex eis sciri potest quiditas substantiae separatae intellectiuae: & quid amplius est, vix posset sciri quiditas substantiae sensibilis: quia multum latet: vt dicit philosophus. vii. meta. nec sufficienter sciri potest ex sensibilibus, quia vt dicit ibi Commen. plus est scire quiditates sub stantiarum quam causas accidentium. Solum ergo de modo cognoscendi deum in generalibus attributis bene concedendum est quod ex creaturis possibile est cognosci de deo quid est.

⁋ Ad cuius intellectum sciendum quod duplex est abstractio formae per intellectum a supposito participante formam. Vno modo: vt relatae ad supposita. Alio modo vt absolutae a suppositis. Considerata Primo modo, est abstractio vni uersalis a particulari, vt boni ab hoc bono & ab illo: quia secundum philosophum vniuersale est vnum in multis. Secundo modo est abstractio formae omnino a materia consideratae scilicet vt in se subsistentis: vt boni ab omni participante bonum, quid est substantialiter, & in se subsistens bonum. Vnde Primo modo intelligitur for ma: vt est participata a creatura. Secundo modo, vt est impartibilis existens in creatore. De quibus ipsum bonum conmuniter acceptum analogice dicitur. Vnde sicut cum cognouerimus sensu hoc bonum in sub stantia sensibili abstrahendo per intellectum bonum ab hoc, consideramus bonum primo simpliciter, vt est commune quoddam & vniuersale bonum, non vt hoc, neque vt illud, sed tamen vt participatum & existens in multis scilicet in hoc & in illo: Sic cognoscendo primo per intellectum bonum ipsum vt vniuersale & abstra ctum, postmodum abstrahendo bonum per intellectum ab alio omnino, & considerando ipsum vt bonum simpliciter, non vt hoc vel illud, neque vt huius vel illius, sed vt nullius omnino (quod est bonum in se subsistens solius creatoris) Secundario iuxta bonum participatum creaturae cognoscimus bonum per essentiam ipsius creatoris, non tam via excellentiae, quam via remotionis. & sicut est de bono, sic est de omnibus aliis attributis, communiter convenientibus creaturae & creatori, quae per iam dictum modum possunt ex creaturis cognosci inesse creatori. Et sic in eis quodammodo cognosci potest a nobis quid est deus per creaturas, & hoc in triplici gradu. Primo generaliter. Secundo generalius. Tertio generalis sime. Et vt a confuso magis, & ita a nobis magis noto incipiamus, generalissime, & modo summe con fuso intelligimus quiditatem dei in suis attributis, intelligendo id quod est excellentiae & dignitatis in creatura. Et est iste modus cognoscendi diuinam essentiam quid sit, ille de quo loquitur Augustinus viiii. de trinitate. cum dicit. Cum audis bonum hoc & bonum illud, quae possunt alias dici etiam non bona, si potueris, sine illis quae participatione bona sunt, percipe ipsum bonum cuius participatione bona sunt. Simul enim & ipsum intelligis cum audis hoc aut illud bonum. Si ergo potueris illis detractis per seipsum perspicere bonum, perspexeris deum. Vide ergo ex dictis Augustini quod contingit bonum intelligere tripliciter: vt iste primus modus tres gradus in se habeat, & quolibet illorum intelligere deum. Vno modo intelligendo hoc bonum, & hoc summe indistincte a creatura. Dicendo enim hoc bonum duo dico, & quia bonum, & quia hoc, quod dicitur hoc, hoc est creaturae, quod dicitur bonum, hoc est commune creatori & creaturae. Aquo si subtraxeris hoc & illud, est secundus modus intelligendi bonum scilicet minus contractum ad creaturam quam prius, & est commune analogum ad deum & creaturam& est de primis intentionibus quae per se & primo concipit intellectus de rebus: vt sunt vnum & ens. Et licet secundum se diuersos intellectus distinctos faciunt bonum creatoris & bonum creaturae, sicut & ens de deo & de creatura: quia tamen proximi sunt, intellectus noster concipit modo confuso vtrumque vt vnum. & sic isto modo adhuc intelligit bonitatem dei quae est eius quiditas, modo confuso & indistincto a bono creaturae. Quia si potueris distinguere vnum ab altero, intelligendo bonum vt subsi stens & non in altero existens, non tanquam bonum participatum, sed tanquam alterum a bonis quae sunt participatione bona, tanquam illud cuius participatione caetera sunt bona: lste est tertius modus intelligendi bonum. scilicet omnino abstractum a bono creaturae, quod est bonum solius creatoris, quo perspecto magis de proprie per spicitur deus: vt dicit Augu. Et sicut est de intellectu boni, ita est de intellectu entis, veri, pulchri, iusti, & caeterarum intentionum, quae aliquid dignitatis & nobilitatis dicunt in creatore & creaturis. in omnibus enim illis intelligitur ratio primi veri, pulchri, & iusti, & caeterorum huiusmodi. Sit ergo iste est primus modus quo cognoscimus generalissime de deo quid sit, in suis primis & sim plicibus attributis simpliciter primo & naturaliter cognitis: sicut in primis rerum conceptibus qui velut prima principia per se & naturaliter statim sunt cognita: vt expositum fuit supra. Si cut enim oculus simul concipit colorem & lucem, & colorem non nisi sub ratione lucis, licet plus iudicat de visione coloris quam lucis, quia grossities coloris obumbrat rationem lucis: Sic intellectus simul in esse confuso concipit rationem primi boni, & boni in creaturis: licet iudicat solum de bono crea turae, vel prius quam de bono creatoris, quia grossities boni creati obumbrat in nobis rationem boni increati. Secundo modo scilicet generalius, sed non generalissime cognoscit homo quid sit deus, intelligen do deum in suis generalibus attributis, non simpliciter & absolute intellectis, vt in modo praecedenti: sed sub quadam praeeminentia, vt scilicet est quaedam natura excellentissima, qualem naturam deum esse omnes confitentur de eius sublimitate dimicantes, quantuncumque diuersificent opiniones suas, quis sit deus: vt dicit Augustinus i de doctrina christiana. Talem autem naturam intelligendo non solum intelligimus quiditatem quae dei est sul illa ratione in qua potest communicare cum creatura: vt in modo praecedenti: sed talem quae quiditas solius dei est, quae sub tali ratione concipitur, qua soli deo convenit, & hoc in eius generali attributo nequaquam contrahendo ipsum ad aliquod suppositum singulare, cui soli conveniat. in quo intelligitur ratio quiditatis diuinae, vt forma quaedam est in se considerata, & in vniuersali, non vt in aliquo determinato supposito. Et contingit homini ista cognitio primo ex creaturis. Sapientes enim primi discurrentes rerum naturas, & inuenientes in singulis defectum aliquem, & quod imperfectum est per industriam naturalis rationis cognoscentes, quod omne imperfectum ad aliquod perfectum reducendum est, via naturalis rationis omnes creaturas transcendentes, simul via remotionis & eminentiae inuenerunt ponendam super creaturam aliquam naturam liberam ab omni defectu & im perfectione & dispositam omni nobilitate & perfectione, & illam cuius erat talis natura & quiditas deum appellabant. a quibus posteri nominis impositionem suscipientes, licet naturam rei significatae non perspicientes, & in ipsa dei natura errantes, & in illo in quo non erat ponenda eam ponentes, appellabat tamen vnusquisque deum id quod ei excellentissimum videbatur: vt dicit Augustinus Vnde contigit quod idololatrae concipientes & cognoscentes quid est deus in generali: vt natura quaedam excellentissima qualem secundum Augustinus omnes deum esse consentiunt: ignorantes tamen illud in particulari, quid ponendum erat esse tale, creaturarum ignorantiam habentes, multum circa quiditatem dei errabant in particulari, dicen tes eam esse id quod non est. secundum quod dicit Augu. ibidemid i. de doctrina christiana. Et ideo dictum fuit supra, quod summe necessaria est sacrae scripturae ad dei cognitionem, cognitio creaturarum ex philosophicis scientiis. Ipsa enim summe promouet ad sciendum non solum an sit deus: sed etiam ad sciendum quod non sit deus, & cum hoc etiam quid sit, quantum homo ex puris naturalibus potest cognoscere. Eorum vero ignorantia in summos errores deducit, non solum vt incommutabile nomen deitatis attribuant ligno, aut lapidi: sed etiam vt Insipiens dicat in corde suo non est deus. sicut dicitur in Psal. Vnde de isto mo do cognoscendi deum per creaturas dicit Augustinus super Ion ser. ii. Philosophi inquisierunt creatorem per creaturam: quia potest inueniri per creaturam. & quomodo, determinat in ser. xx. dicens. Transcende corpus & sape animum, transcende animum & sape deum, non tangis deum nisi & animum transieris, attolle te a cor pore, transi etiam te. vide quid dicit Psal. & admoneris quemadmodum sciendus sit deus. Dicitur ( inquit) mihi quotidie vbi est deus tuus. tanquam pagani dicant. Ecce dii nostri, vbi est deus vester: Et quasi volens comprehendere deum suum, Haec memoratus sum (inquit) & effudi super me animam meam. Non effudi animam meam super carnem meam, nec super me: transcendi me: vt illum tangerem. Ne mo enim tangit: nisi qui se transierit. & quom sic transcendendum est: ex eminentia vtique conditionum laudabilium in creatura, & amotione defectuum circa easdem. Non enim in transcendendo creaturas ad cognoscendum deum pabet separari abinuicem via remotionis & eminentiae: quia remotio pura defectus creaturae a deo nihil ponit in deo. Eminentia autem laudabilium circa creaturam ex creatura non poni tur in deo: nisi quia laudabilibus in creatura annexus est defectus, propter quem non potest eis attribui eminentia talium. Vnde de isto modo transcendendi dicit Augustinus ser. xxxviii. Quid dementius quam vt in aliquo laudem creaturam quid non in creatore laudem: Laudent ergo creatorem omnia opera sua. totum quod hic ex partibus singulis & rebus singulis inuenitur, totum ibi simul: & non solum hoc quod in creatura, ibi inuenitur: sed inenarrabiliter transcendere credendum est creatorem. Et de vera relii. Non frustra & in aniter intueri oportet pulchritudinem caeli & ordinem siderum, quae omnino in suo genere modum, proprium naturasque seruant. In quorum consideratione non vana & peritura curiositas exercenda est: sed gradus ad immortalia & semper permanentia faciendus. Tertio modo, general scilicet cognoscit homo quid sit deus, non solum in suis generalibus attributis, reducendo quicquid dignitatis & nobilitatis est in creaturis in deum simpliciter: vt in primo modo: neque sub quadam excellentia reducem do quicquid dignitatis & nobilitatis est in creaturis in deum in excellentia: vt in secundo modo: sed cognoscendo quid sit in eius primo attributo simplicissimo, reducendo scilicet omnia nobilitatis & digni tatis attributa eius in vnum primum simplicissimum, scilicet per intellectum quia quicquid in ipso est sit eius essentia, & quod eius essentia nihil omnino sit aliud re vel intentione quam eius esse siue existen tia: vt declaratum est supra. Et hoc ex creaturis de ipso habet cognosci sola via remotionis. Cum enim cognitum fuerit de ipso quid sit primo & secundo modo, nihil restat amplius ex creaturis de ipso cognoscendum nisi quomodo quaecunque cognoscuntur esse in ipso, se habent in ipso., & hoc conuincitur ex creaturis, ex eo quod homo percipit quod illa quae sunt nobilitatis in creaturis, sunt in eis per quandam diuersitatem & compositionem, & quod hoc defectus est & imperfectionis. Notum enim est quia a deo remouenda est omnino diuersitas & compositio, & quod in ipso sunt per summam vnitatem & simplicitatem. Hoc est ergo quod de deo ex creaturis possumus scire quid sit: quamuis respectu eius quod de ipso scibi le est in nuda visione naturae eius modicum sit. secundum quod dicit Augu. super Io parte. ii. ser. xliii. Quicquid de creatura sciri potest, minus est ipso creatore, & cum eum nemo taceat, quis est qui eum sicut intel ligendus est capiat: cum de oribus & auribus hominium non recedit, quis est cuius acies mentis ad eum accedat: Ideo etsi deus ineffabilis est quo ad id quod cognoscibile est de ipso in sua nuda visione: non tamen omnino est ineffabilis dicendus quo ad id quod cognoscibile est de ipso in sua generali cognitione. Propter quod dicit Augustinus de verbis domini. ser. xxxiiii. Loquimur de deo, quid mirum si non compre hendis: Si enim comprehendis, non est deus. Attingere aliquantulum, magna beatitudo est. Comprehendere autem omnino impossibile. &. v. super Gen. Incomparabili felicitate praestantius est illum ex quantulacumque particula sentire, quam illa vniuersa comprehendere. scilicet notitiam creaturarum.

⁋ Ad primum in oppositum: quod quid est in deo non habet aliquam proportionem ad id quod est in creatura: ergo non potest cognosci ex creatura, Dicendum quod proportionalitas sicut convenientia duplex est. Quaedam est vniuocationis participatione eiusdem formae. haec non potest esse inter deum & creatorem: vt dictu est supra. Alia vero imitationis formae ad formam. Omne enim quid in creaturis procedit causaliter ab eo quod est quiditas creatoris. Nunc autem omne agens, licet non semper formam suam imprimit producto, semper tamen forma quam producit aliquam imitationem convenientiae habet ad formam producentis. Si cut in omni quod generat sol in inferioribus, est semper aliqua imitatio formae generati ad formam solis licet in ipso non generatur forma solis. Hoc secundo modo bene est proportio quiditatis dei ad quiditatem creaturae, vt per illam possit aliquo modo cognosci: ita quod qui perfectius cognoscit quiditates creaturarum, perfectius ex eis ascendit in cognoscendo quiditatem dei: nullus tamen ita perfecte, sicut ex seipsa nata est cognosci. Quia loquendo de convenientia primo modo nihil per seipsum ipsi simile est: vt dicit Boethius de heb. Loquendo vero de convenientia secundo modo dicit ibidem quod alia sunt ei similia inquam tum fiuunt ab ipso.

⁋ Ad secundum quod per id quod deus est habent cognosci creaturae non econverso, rmdetur in sequenti.

⁋ Ad tertium, quod per similitudines inferioris ordinis non possunt superiora cognosci, dicendum quod est similitudo quae est species qua sit cognitio informando cognoscentem ad cognoscendum: quae non est obiectum cognitum: sed solum ratio cognoscendi aliud: vt species lapidis in anima ad cognoscendum lapidem. Alia ve ro est similitudo quae est mediu cognoscendi, & obiectum primo cognitum, ducens ad cognoscendum aliud: vt effectus cognitus ducit in cognitionem suae causae. De specie primo modo loquitur Dionysius. inten dens quod deus in essentia sua nulla specie quae est medium informans visum intellectus ad videndum, videtur. Sic enim creator per speciem quae est creatura vel creaturae, videri aut cognosci non potest. Se per enim species qua cognoscitur res, specialior & simplicior debet esse cognito. De specie secundo modo non loquitur, nisi forte intendat de cognitione perfecta. Perfecta enim cognitione per speciem creaturae num quam cognoscitur quid est creator perfecte. Aliqua tamen cognitione generali bene potest per ipsam cognosci vt dictum est, & in sequenti quaestione adhuc amplius dicetur.

⁋ Ad quartum, quod creatura est ratio oberrandi circa cognitionem quid est deus, dicendum quod verum: est quasi occasione errandi a creaturis accepta, non a creaturis data. Creaturae enim quantum ad id quod sunt, effigies sunt eius quod quid est deus, & clamant suis formis quia non sunt deus, sed quod deus eas fecit, vt dicit Augustinus & per hoc ex se sunt ratio cognoscendi deum: nec dant aliquam occasionem errandi circa deum: sed quod homo errat per creaturas circa deum, hoc est occasione per suam fatuitatem a creaturis accepta, ponendo bonum & pulchrum in creaturis, bonum & pulchrum simpliciter, & in illo sistendo per intellectum tanquam in primo princi pio omnis boni & pulchri, & ei inhaerendo per affectum tanquam vltimo fini omnis boni & pulchri,