Quaestio 4

Irca quartum arguitur quod deus sit mutabilis mutatione variationis ab vno esse in aliud esse. Primo sic. ab eo in quo omnes dispositiones sunt omnino eodem modo sicut fuerunt semper: & nunquam factum est aliquod alio modo se habens quam semper erat sit semper aliquid vel non fit sicut prius fiebat vel non fiebat: & nonaliter, vt vult Auicen. ix. metaphysicae, & sumitur ex dictis Philosophi i. ii. de gene. vbi dicit. ldem omnino manens idem in nullo immutatum semper natum est facere idem. & ex de terminatione eius in. viii. physi. Sed a deo non est dicere quod fit vel non sit aliquid in semper sicut prius, vt maxime patet in creatione animarum de nouo. ergo &c.

⁋ Secundo sic. varia denominatio non sit nisi per variationem alicuius dispositionis in determinato: quia non sit deno minatio nisi ab aliqua dispositione subiecti: & vniformis dispositio semper vniformiter denominat in deo est varia denominatio. dicitur enim nunc dominus saluator & gubernator & caetera huiusmodi, quibus non denominabatur ab aeterno. ergo &c.

⁋ Tertio sic. nihil potest de nouo aduenire in supposito aliquo sine eius variatione & mutatione: quia per nouum adueniens aliter se habet nunc & prius: quod appellamus variari & mutari. diuino supposito de nouo aduenit humana natura in Christo in atomo, vt dicit Dam. ergo &c.

⁋ Quarto sic. exitus aliquando ab otio in actum non est fine mutatione: quia si non est mutatio non est Ao ratio agendi in vna hora & cessandi in alia, vt dicit Auicen. ix. metaphy. In deo sit exitus ab otio in actum nunc agendo quod prius non egit. ergo &c.

⁋ Quito sic. velle nunc quod prius noluit, non est sine volun s tatis mutatione: quia idem manens idem non est causa contrariorum. Deus saepius vult quod prius noluit quod patet ex eo quod aliquando agit quod aliquando non egit: & omnia quaecunque voluit domins fecit, vt dici tur in Psal. ergo &c.

⁋ Sexto sic. pcenitentia de aliquo facta non est sine mutatione in dispositione vo & luntatis. in deo cadit pcenitentia facti. Gen. vii. Poenitet me fecisse hominem. ergo &c.

⁋ In contrarium est, quoniam vt dicit Augustinus cap. A. de mor. Manichicae. in principio. in hoc maxime dicendus est esse quod sem per eodem modo est. sed vbi semper est idem modus nulla est variatio. ergo &c.

⁋ Dicendum ad hoc: quod omnis ratio mutationis secundum variationem in substan tia necessario causatur ex compositione alicuius cum ipsa. In creaturis enim quia substantia rei prae ter mutationem vertibilitatis quam habet de esse in non esse: & de non esse in esse, in se & in natura sua, vt absolute natura est, in inuariabili essentia subsistit, nec sit in ipsa aliqua innouatio: quia in ipsa non est nisi id quod est. vt equinitas est equinitas tantum: quae sibiipsi non potest abesse: cui accidunt esse existentiae & non esse: esse in re & esse in anima: esse vniuersale & esse particulare, & caetera huiusmodi, vt dictum est supra: & amplius dicetur infra: & ita in seipsa non potest intelligi ipsi contingere posse variationem nisi per accidens aliquod, quod ipsi modo adsit: modo absit. Non enim potest esse quod equinitas quandoque sit equinitas quandoque non eqnitas: sed semper est equnitas: & non potest esse nisi equnitas tantum. vnde si aliquid varietur, illud variatur vt subiectum per accidens aliquod quod ei componitur: & potest ei modo adesse, modo vero abes se. Non autem aliquid secundum essentiam suam variatur aut variabile est in seipso secundum seipsum. Vnde secundum aliquos neque etiam forma accidentalis sicut iustitia vel sapientia, color vel albedo, vt secundum se consideratur non composita subiecto, aliquando variatur: quia neque intensionem susci pit: neque remissionem secundum se: sed solum secundum quod per eam subiectum magis aut minus afficitur: & ita quod sic mutatur atque variatur: hoc est subiectum cui componitur quod tali qualitate afficitur. Cum igitur dininae essentiae propter eius simplicitatem qua non est alteri componibile vel aliud ipsi, vt supra determinatum est: nihil potest inesse neque adesse aut abesse: Idcirco absolute dicendum quod diuinae essen tiae propter simplicitatem eius qua non est componibile cum alio neque aliud cum eo, omnino est immu tabilis mutatione variationis alicuius potentis contingere in substantia eius. Et hoc est quod dicit Au gust. xi. de ciui. d. cap. x. Ideo simplex dicitur quoniam est quod habet cui non sit aliquod habere, quod scilicet non habet vel posse amittere, quod scilicet habet, vel aliud sit habens & quod habet: quod scilicet in ipso intendi possit vel remitti: sicut corpus habet colorem: & aer lucem. hinc enim est quod priuari possunt rebus quas habent: & in alios habitus vel qualitates verti atque mutari.

⁋ Ad primum in oppositum quod a deo sit aliquid vel non fit aliter quam prius: ergo est muta tus: Dicendum quod in hoc tangitur difficultas philosophorum ponentium deum non solu mundum: sed nec aliquid noui in mundo immediate producere posse: sed solum mediante motu caelesti ex materia: ne ipse vo luntate qua aliquando non operatus est, nunc de nouo mutata, aliquid noui opari videatur. secundum quod di cit Augustinus xi. de ciui. d. cap. 4. Qui a deo mundum factum fatentur, non eum tamen temporis volunt habere sed suae creationis initium: dicunt aliquid vnde sibi deum videntur a fortuita temeritate de fendere: ne subito illi venisse credatur in mentem quod numquam an venisset scilicet facere mundum: & accidisse illi volunta tem nouam cum in nullo sit omnino mutabilis. Rationem autem Philosophorum super hoc confectam ad probandum aeternitatem mundi, pertractat Auicen. vi. metaphysicae, dicens quod vnaquaeque cau sa per se & essentialiter simul est cum suo causato: & est semper causa eius. Si autem non est causa talis, vt secundum suam essentiam faciat necessitatem existendi causatum: tunc non facit necessita tem essendi causatum nisi secundum operationem aliquam quam acquirit ad illam, cuius causa necessario est motus. & tunc vt dicit in lib. ix. vbi suam rationem resumit, ille motus perducit causam ad alium motum. lgitur vt dicit, aperte manifestum est quod motus non fit postquam non fuerit nisi propter aliquid nouum quod non incepit fieri nisi per motum contingentem illum alium motum. Non curo autem quid fuit illud antequam hoc fieret scilicet an fuerit intentio agentis vel voluntas vel scientia vel instrumentum vel natura vel acquisitio praeparationis vel aptitudinis recipientis, vel applicatio imprimentis quae non erat quodocumque enim fuerit, suum fieri pendebit ex motu, & non potest aliter esse quam sit. Et quia principium omnium est essentia quam necesse est esse, & necesse est esse sic, quod quicquid est ab eo necessarium est quantum ad illud: alioquin ei esset dispositio quae non erat, & erit variabile: quoniam si fuerit ipsum sicut erat antequam fieret aliquod ab eo, & nihil accidit ei vllo modo quid non erat: sed fuit ipsum sicut erat cum nihil erat ab eo: tunc non est necesse aliquid esse ab eo. Si autem modo factum est vt fiat aliquid ab eo: tunc iam contingit in essentia illa intentio vel voluntas, vel natura, vel posse, vel aptitudo, vel aliquid his simile quid non erat. Qui autem negauerit hoc, iam discessit a vero intellectu lingua, sed redit ad illum propria inte tione. Et est respondendum secundum quod dicit Augustinus xii. de civitate dei. c. xiiii. quod cum deus sit aeternus & si ne initio, exorsus est tempore & hominem quem ante nunquam fecerat, in tempore: non tamen nouo & repentino, sed immutabili aeternoque consilio est potens ad opus nouum sempiternum adhibere con silium, & vna eademque sempiterna voluntate res quas condidit, vt non prius essent egit quandiu non fuerunt, & vt posterius essent quando esse coeperunt. Sic ergo falsum est quod philosophi assumunt, & pro fundamento supponunt: quod scilicet ab eodem vniformiter se habente nihil sit aut non fit ali ter quam fiebat aut non fiebat. Istud enim non habet veritatem nisi in eo quod agit naturali necessitate siue cum voluntate siue sine voluntate. Quod enim est necesse agere per suam naturam & essentiam, aut sem per agit cum est quantum est de se: aut si non agit, hoc non contigit nisi quia etsi quantum est de se & absolute sit in dispositione in qua natum est agere: non tamen est in tali dispositione respectu patientis in quo debet agere: quam dispositionem oportet induci per motum, & remouere indispositionem contrariam in quocumque fuerit, & hoc per alium motum praecedentem. & tunc eius actio non esset prima: sed reduce retur in aliud primo agens & mouens, cuius actione & motu dictum agens & suum passibile coniungantur & approximentur, vt sint in tali dispositione qua hoc natum est agere in illud, & illud pati ab isto: sicut patet in illuminatione medii. Sol enim quantum est de se est dispositus in actu vt illu minet: & medium diaphanum quantum de se est, dispositum est vt statim illuminetur. Si tamen di recta oppositione sol non opponatur medio, non potest illud illuminare, sed oportet solem & medium ad talem situm deduci, vel per motum vnius, vel per motum alterius, vel alicuius tertii. Et secundum hoc vult Philosophus. vii. physicae. & Commentatorem quod subitaneae actiones in corporalibus non sunt nisi termini motuum localium, vt medii illuminatio terminus est motus localis solis ad situm directae oppositionis ad medium. Et per istum modum philosophi posuerunt quod si deus aliquid noui quod prius operatus non est operetur in rebus immediate non mediante aliquo mobili per quod fiat ali qua transmutatio respectu passiui: quod oporteret ipsum mutari vt fiat in dispositione qua posset age re in passum in qua prius non fuit: ita quod si a deo tanquam ab immobili omnino & eodem modo se haben te fiat aliquid nouum: fiat mediante aliquo aeterno moto ab ipso, quod per motum diuersimode se habere poterat ad alia, & per hoc noua & varia agere. Aliter enim vt dicit Philosophus in viii. physicae. non contingit esse generationem & corruptionem. vnde vt dicit ibi Commen. oportet motu aeternum medium esse inter motorem qui non mouetur, & inter generabilia & corruptibilia. Et debes scire (vt dicit) quod secundum hunc modum possibile est vt motus noui fiant a motore non moto: & ideo qui ponunt principium aeternum & primum motum esse nouum, non potuerunt dissoluere compositionem in hoc: sicut accidit loquentibus nostrae legis. Et loquitur de illis qui ponunt mundum nouum non aeternum Sed vt dictum est, ista et talis eorum argumentatio non habet veritatem nisi in eo quod agit necessi tate naturae. secundum quod Philos. viii. physicae. dicit primum motum a primo motore necessario moueri motu prpetuo. Ponendo autem agens primum omnino immobile agere libera voluntate sine aliqua necessitate naturae annexa, nihil est quod ponunt. Atali enim agente potest inchoari noua actio sine omni trans mutatione sua, ad modum quo Anaxagoras antiquissimus: qui tanquam expergiscens vltra priores qui solum materialem causam in rebus viderut, posuit intellectum causam agentem in natura mundi, vt dici tur in primo Meta. Vnde Philos. dicit. viii. physicae. quod vnum principium facientes vt Anaxagoras, sic vtique dicerent. quod scilicet (secundum Commen.) semper fuit quiescens, & incepit mouere. Sed dicit Phi losophus quod hoc assimilatur figmento. vbi dicit Commen. impugnando dictam responsiontem. Ista positio similis est positioni quam dicunt loquentes nostrae legis: sed quia ponunt motorem moueri voluntarie non videntur magis sustentari quam qui ponunt ipsum mouere naturaliter. cuius rationem subiungit, dicens. Cum mouens moueret postquam non mouebat, necesse est aliquam proportionem fieri inter ipsum & motum, quae non erat. et si non: non magis moueret in hoc tempore posito quam in alio. Et est ratio quam assignat Philosophus: de qua sumpsit Auicen. suam rationem prraetactam. Dicit enim Philosophus in viii. physicae. loquens contra dictam positionem Anaxagorae, sic. At vero nihil inordinatum est eorum quae natura & secundum naturam sunt. Natura enim causa ordinis est. Infinitum autem ad finitum nullam rationem habet. Ordinatio autem omnis, ratio est. Infinito autem tempore quiescere: & postea motum esse aliquando: hu ius neque vna ratio quare nunc magis quam prius. Aut enim simpliciter se habet quod naturae opus: & non ali quando quidem sic: aliquando autem aliter: vt ignis natura quidem sursum fertur: non aliquando quidem sic: aliquando autem aliter Aut rationem habet non simpliciter id est secundum Commet, necesse est in actionibus naturae esse continuitatem & aeternitatem in agendo alterum contrariorum tantum, aut in agendo duo contraria successiue. Ex quo plane patet quod necessitate naturali: etsi vel praecedente vel concomitante voluntate, posuerunt deum agere & mouere: & ideo nihil ab eo fieri de nouo nisi mediante motu aeterno, quid variationem habet ad res. & per hoc mediante illo posuerunt posse fieri contraria & noua a motore immobili. vnde dicit ibi Commen. Et nos dicimus quod apperet impossibile esse quod actio noua sit per antiquam voluntatem, nisi sit actio antiquam media. voluntas enim non postpo nit facere quod intendit nisi post existentiam alicuius intentionis in re intenta quae non erat in tempo re voluntatis: & si non, esset vt illud quod est voluntatum, esset sine voluntate. Cum igitur posuerimus esse possibile postponi voluntatem propter defectum alicuius esse: cum iam posuerimus quod ista voluntas est primum motiuum: manifestum quod tunc voluntatum debet esse cum ea. Cum igi tur posuerimus eam antiquam, cum eo voluntatum erit aliud antiquum. fundamentum autem quod voluntatum non postponitur voluntati nisi propter aliquid quod deficit in voluntato: impossibile est vt negetur ab homine per suam intrinsecam rationem: sed si negetur, est per extrinsecam. Et subdit. Quomodo ergo posset inuenir noua actio ab antiqua voluntate, dicemus mediante motu antiquo a voluntate antiqua. Et est dicendum catholice quod ab antiqua voluntate & aeterno & immutabili consilio bene potest immediate fieri ali quid noui: dum tamen ponatur libere agere sine omni necessitate: & hoc vel circa partes aliquas vniuersi: sicut fides catholica ponit eum creare quotidie nouas animas: vel circa totum vniuersum ipsum de nouo in esse producendo post non esse. antiqua enim & aeterna voluntas atque immutabilis ab aeterno & immutabiliter determinare potuit quia talis anima in tali instanti temporis ab ipso creari debuit: & sic de quolibet quod in fra temporis totius defluxum de nouo producere disposuerit. Vnde immutabili voluntate & scientia qua deus hanc animam ab aeterno producendam in a. sciuit & voluit, eadem scientia immutabili & voluntate dum producit & scit & vult eam producere: & in toto subsequenti tempore vult & scit se eam produxisse sine omni mutatione & variatione. dicente Augustinus, xv. de trinitate. ca. xiii. Vniuersas creaturas suas spi rituales & corporales non quia sunt ideo nouit: sed ideo sunt quia nouit. Non enim nesciuit quae erat creaturus: nec aliter sciuit creata quam creanda. & sicut est de scientia similiter & de voluntate. Sic ergo cum de us rationes infinitas infinitorum instantium in sua sapientia comprehendit ab aeterno quae potuerum praecessisse per temporum successionem primum instans in quo mundus fuit creatus: & similiter in il lo instanti in quo mundum & primam creaturam primo produxit voluntate aeterna atque scientia immuta bili se aliquando producere sciuit & voluit antequam produxit: & etiam in illo instanti in quo produxit: & nunc se produxisse scit: & vult: & ideo nec in priori nec in posteriori instanti produxit. vt intelligamus voluntatem dei aut scientiam absolute acceptam de producendo mundum, fuisse quasi canm vniuersalem & indeterminatam: eandem autem acceptam sub determinatione illius instantis in quo ipsum pro duxit, fuisse quasi causam eius particularem & determinatam: sed voluntariam non necessariam. & sic non secundum aliquam comparationem nouam realem quam acquirit voluntas antiqua per motum vel in se vel in passo, agit actionem nouam: sed solum secundum rationem quam in sua sapientia ab aeterno habuit & voluntatem antiquam quae rem nouam fieri determinauit: & sic motus nouus fit postquam non fuit alius: non propter aliquod nouum quod factum est in agente vel in passo per primum motum, vt sumit Auicen. sed propter determinationem antiquam secundum quam fuit vel iam natum est fluere instans nouum in tempore: & res aliqua in primo instanti temporis vel in aliquo posteriori, qui fluxus nihil noui ponit in agente: sed solum in facto: quia secundum illam rationem antiquam actione antiqua (quia vt in deo est, est aeter na: & eius substantia est, vt infra videbitur) tunc primo nouus effectus procedit in esse, qui tantummodo nouum respectum ponit in agente sine omni sui mutatione, vt similiter videbitur infra. Haec est ergo sentem tia quam innuit Augustinus xii. de civitate dt ca. xvii. loquens contra Philosophos. Hic maxime isti errant quod mentem diuinam omnino immutabilem cuiuslibet infinitatis capacem innumera omnia sine cogitationis alternatione nume tantem, de sua humana mutabili angustaque metiuntur, comparantes deum sibimetipsis. Nam quia illis quicquid noui faciendum venit in mentem nouo consilio faciunt (mutabiles quippe mentes gerunt) profecto non deum quem cogitare non possunt: sed semetipsos pro illo cogitantes: non illum sed seipsos sibi comparant Nobis autem non est fas credere aliter affici deum cum vacat: aliter cum operatur: quia nec affici di cendus est, tanquam in eius natura fiat aliquid quod antea non fuerit. Patitur quippe qui afficitur, & mutabile est omne quod aliquid patitur. Non igitur in eius vacatione cogitetur ignauia, desidia, inertias sicut nec in eius opere labor, conatus, industria, nouit quiescens agere, & agens quiescere. potest ad opus nouum non nouum sed sempiternum adhibere consilium: nec poenitendo quod prius cessaue- rat coepit facere quod non fecerat: sed et prius cessauit & postea operatus est. Quod nescio quemadmo dum ab homine possit intelligi. hoc proculdubio quid dicitur prius & posterius in rebus prius non existen tibus & posterius existentibus fuit. In illo autem non alteram praecedentem, alteram subsequentem mutauit, aut abstulit voluntatem, sed vna eademque immutabili & sempiterna voluntate res quas condidit, vt non prius essent egit quandiu non fuerunt, & vt posterius essent quando esse coeperunt. Nec so lum sic immutabili egit voluntate, sed & agendo immutabili scientia nouit. secundum quod dicit ibidem. Qui tandem nos sumus homunculi, qui eius scientiae limitem figere praesumamus dicentes quod nisi eisdem circuitibus temporum eadem tempora repetantur, non potest deus cuncta quae fecit vel per scire vt faciat, vel scire cum fecerit, cuius sapientia simpliciter multiplex, & vniformiter multiformis tam incomprehensibili comprehensione omnia comprehendit, vt quaecumque noua & dissimilia consequentia praecedentibus si semper facere vellet, inordinata & improuisa habere non posset, nec ea prae cederet ex proximo, sed aeterna praescientia contineret: In qua (vt dicit li. xi. c. x. ) sunt infinita quaedam infinitique thesauri rerum intelligibilium: in quibus sunt omnes inuisibiles atque incommutabiles rationes rerum etiam visibilium & mutabilium, quae per ipsum factae sunt, quoniam deus non aliquid nesciens fecit, quod nec de quolibet homine artifice recte dici potest. Porro si sciens fecit omnia, ea vtique fecit quae nouerat. Ealsum est ergo dictum Auer. quod non sumus magis sustentati ponendo primum motorem mouere voluntarie, quam sunt illi qui ponunt ipsum mouere naturaliter. Ponentes enim eum mouere naturaliter, non possunt ponere in ipso dictam determinationem productionis rei nouae secundum rationem antiquam existentem in eo: immo necesse habent ponere ipsum esse causam rei per essentiam suam: ita quod non possit esse nisi sit suus effectus cum ipsa, sicut posuerunt philosophi qui dam: quod non necesse habent ponere ponentes eum agere & mouere libera voluntate. Mentitus etiam fuis set Philosophus si dixisset quod tale dictum simile esset figmento. Non est enim sigmentum, sed recta ratio. Esset enim sigmentum si deum agere diceremus non nisi necessitate naturae: quia tunc sine ratione & ordine naturali esset dicere deum prius cessasse per infinitam aeternitatem, & postmodum operatum fuisse. Sed sigmentum non est: sed recta ratio & ordo ponere deum ex praescientia & libero arbitrio agere vniuersa, vt dictum est. Cum enim deus ex confilio sapientiae infallibilis cuncta agit, sine ratione, etsi nobis occulta, nihil agit. Vnde quare tunc mundum produxit, & non prius vel posterius secundum rationem alicuius alterius instantis, ipse nouit qui produxit. secundum quod dicit Augustinus xi. confes. Omne quod esse incepit & desiuit, tunc incepit & tunc desiuit: quando debuit esse incipere vel desinere in aeterna ratione, vbi nec incipit aliquid nec desinit. cui soli credendum est: quia mundum ipsum produxit, quia ipsum productum fuisse credimus. secundum quod dicit. xi. de civitate dei. c. iii. Quia deus fecerit mundum nulli potius credimus quam ipsi deo. Ealsum est etiam quod dicit Auic. quod voluntas non postponit quod intendit facere, nisi post exitum alicuius intentionis in re intenta quae non erat in tempore voluntatis imo bene postponit secundum regulam rationis existentis in ipso, vt dictum est. Hoc est ergo verum fundamentum nouae productionis rerum, & vera negatio falsi fundamenti quo sustentati erant philosophi ponentes a voluntate antiqua non posse procedere effectum nouum: & hoc secundum intrinsecus rationem, non secundum extrin secus figmentum, & secundum linguam solum, quemadmodum insipientissime dicunt Auer. & Auic. illud fundamentum eorum negari posse, & non aliter. Et sic quandocumque philosophi inueniuntur contrariantes fidei, in pri cipiis & fundamentis suis eis obuiandum est, vt supra dictum est. & si rationibus apertis nostris fundamen ta eorum destrui non possent, despicienda tamen essent. secundum quod dicit Augustinus xii. de civitate dei. c. xvii. Argumen tationes quibus impii nostram simplicem pietatem, cum illi in circuitu ambulant, de via recta conantur auer tere, si ratio refutare non posset, fides irridere deberet. Si etiam rationem diuinae operationis quare potius fecit mundum in vno instanti quo ipsum fecit, quam in alio, inuestigare non potuerimus: nullo tamen mo do negandum est quondo sit: sed firmiter credendum & exclamandum cum apostolo. Galtitudo diuitiarum sapientiae & scientiae dei. & dicendum aduersario illud apostoli. Ohomo tu quis es qui respondeas deo: inuestigando scilicet operum eius rationem: quibus quasi interrogat humanam industriam. Vnde secundumsquod dicit Orige. super Exo, nobis hoc obseruasse tantum & inspexisse sufficiat atque ostendisse auditoribus quanta sunt in lege diuina profundis demersa mysteriis, pro quibus dicere in oratione debeamus. De profundis clamaui ad te dmine.

⁋ Ad secundum quod in deo est variatio denominationis, ergo & mutatio: dicendum quod est quaedam denominatio secundum dispositiones absolutas. & secundum illas variatio non est sine transmutatione denominati, vt sunt album & nigrum in corporibus, bonitas & malitia in spiritibus, qualis non potest esse in deo vt dictum est. Alia vero est denominatio per dispositiones respectiuas & hoc dupliciter: quia variatio secundum eas potest esse per se, & circa subiectum in quo habent esse essen tialiter, & sunt in eo relationes secundum esse: vel per accidens & circa subiectum in quo habent esse quasi accidentaliter, & sunt in eo relationes secundum dici. Variatio adhuc secundum relatiuas dispositione: primo modo non est sine mutatione aut mutabilitate eius super quod fundatur: & non potest esse in deo, quoniam in ipso non potest esse dispositio mutabilis, quare neque potest in eo esse relatio fundata super ipsam: & ita neque mutatio per se secundum ipsam, quoniam relatio quae realis est in aliquo, non est mutabilis neque mutatur in ipso nisi per mutationem alicuius absoluti in eo super quod fundatur. propter quod & realis relatio in illo dicitur, vt cesset obiectio ex illo. v. Phyisicae. quod secundum relationem non fit mutatio. Vnde Ambro. Dic mihi haeretice: fuit ne omnipotens deus quando pater non erat: & deus erat: Nam si pater coepit esse, deus ergo prius erat vel factus est: & coepit esse pater, quom ergo immutabilis deus: si enim ante deus postea pater fuit: vtique accessione generationis mutatus est: sed auertat deus hanc amentiam. Et Augustinus dicit librlo i. contra Maximi num. Spiritus sanctus si nasci potuit, potuit esse filius: & ita mutabilis esse potuit. Variatio autem secundum relati uas dispositiones secundo modo, non semper ponit mutationem aut mutabilitatem in eo quod denominant: sed aliquando solum in eo ad quod dicitur denominatum. In quo est relatio secundum rem: secundum quam in ipsafit variatio realis: & in illo ad quod dicitur vocalis solum siue secundum dici: sicut columna quae mihi prius erat dextra, mea mutatione circa ipsam, vertendo scilicet ei sinistram meam: sine omni sui mutatione facta est mihi sinistra. Et secundum hunc modum dicitur deus de nouo dominus: quia seruum sibi nouum creauit: & similiter Saluator: quia perditum saluauit: & sic de caeteris. Quod tamen Augustinus aliquando formidauit asserere. secundum quod dicit. xii. de civitate dei ca, xv. Sicut deum ali quando dominum non fuisse dicere non audeo, ita hominem nunquam antea fuisse: sed ex quodam tempore primum omnium creatum esse, dubitare non debeo: sed cum cogito cuius rei dominus semper fuerit: si semper creatura non fuerit: affirmare aliquid partimesco. Quod tamen postmodum audacter asseruit clarius comperta veritate cum dixerit in v. de trinitate. Si domins dicitur non nisi cum habere incepit seruum: ista appellatio relatiua ex tempore est. Non enim sempiterna creatura est cuius ille est domins. Ecce quia dominum esse: non sempiternum habet: ne cogamur etiam creaturam sempiternam dicere. & infra. Quom igitur obtine bimus nihil secundum accidens dici dominum, nisi quia ipsius dei naturae nihil accidit quo mutetur vt in ea sint accidentia relatiua, quae cum aliqua mutatione rerum de quibus dicuntur, accidunt: sicut amicus relatiue dicitur: neque enim esse incipit nisi cum amare coepit. sit ergo aliqua mutatio voluntatis vt ami cus dicatur. Nummus autem cum dicitur precium, relatiue dicitur: nec tamen mutatus est cum ipse coepit precium esse: neque cum dicitur pignus: & siqua similia. Si ergo nummus potest nulla sui mutatio ne multotiens dici relatiue: quanto facilius de illa incommutabili substantia debemus accipere vt dicatur relatiue aliquid ad creaturam: vt quamuis temporaliter incipiat dici: non tamen ipsi substantiae dei accidisse aliquid intelligatur: sed ipsi creaturae ad quam dicitur, quod declarat per plura exempla vt pa tet inspicienti.

⁋ Ad tertium quod in diuino supposito de nouo aduenit humana natura in Christo: Dicendum quod hoc non est factum per aliquam mutationem in persona cui aduenit: sed solum in natu ra quae aduenit. secundum quod dicit Aug. li.llxxxiiiiiio qibus Non oportet intelligi mutatum esse verbum susceptione hominis: sicut nec membra vestita mutantur: quamuis ineffabiliter illa susceptio susceptum suscipienti copu laret. Et quom sit ista copula mutatione eius quid suscipitur, declarat ibidem per exemplum dicens. Vestis quae de iecta atque deposita est, non habet eandem formam quam sumit induta. Induta enim membris accipit formam quam non habet exuta, quod genus congruit huic comparationi, Deus enim filius seipsum exinaniuit non formam luam mutans: sed formam serui accipiens. Sed quom hoc, amplius debet declarari loquendo de verbi in carnatione.

⁋ Ad quartum quod in deo sit exitus ab otio ad actum: Dicendum quod cum actio est secundum quam agere dicimur in id quid subiicitur, vt dicitur in vi. principiis: & sic actio sit media inter agentem & actum: habens duos respectus, potest considerari vt respicit agentem a quo est: vel vt respicit actum in quod termi natur. Secundum primum respectum diuina actio aeterna est sicut & substantia sua: quia sua actio non est aliud quam substantia sua, vt vult Philosophus in. xii. meta. Secundum secundum respectum tmporalis est & noua propter no uum effectum qui procedit in esse ab actione aeterna, secundum determinationem praedictam volun tatis. Vnde non est dicere quod deus in operando procedit ab otio in actum: sed quod operatum de non esse procedit de nouo in actum essendi per eius operationem aeternam. Et ideo dicit Augustinus vt habitum est statim. Si prius cessauit: & postea operatus est: nescio quemadmodum ab homine posset intelligi. potest enim agens quiescere, & quiescens agere.

⁋ Ad quintum quod deus aliquando vult facere quod prius noluit: & econ uerso: Dicendum quod illa aduerbia aliquando & prius possunt determinare actum volendi. sic est fal sa: quia vniformiter ab aeterno voluit vult & volet quemcumque vult: nec in aliquo mutatur quo ad actum volendi. Vel possunt determinare illud verbum facere: & hoc dupliciter: vel per respectum ad agentem: sic adhuc falsa est: quia vt dictum est: actio sua in se aeterna est & vniformis: vel per respectum ad factum & volitum: sic est vera: quia ex determinatione aeternae voluntatil facit aliquid nunc quod non fecit prius. Sed hoc nullam ponit mutationem in faciente: sed solum in facto, vt dictum est.

⁋ Ad sextum dicendum quod poenitere non dicitur proprie de deo sicut de hominibus, in quibus dicit mutationem: sed sumitur pro mutatione opeis exterioris A quae sit sine omni diuinae voluntatis mutatione. Vnde Augustinus, xvii. de ciui. d. Non est deus sicut homo vt pceniteat eum. Homo mutatur & non permanet: non autem deus. Vbi autem legitur quod pceniteat eum, muta tio rerum significatur immutabili praescientia manente diuina. Vbi ergo non pcenitet dicitur, non mutare intelligitur. & in libro de diuinis proprietatibus. Pcenitere dicitur deus, non more hominium pro transactis operi bus suis: sed pcenitentia dei est statuta mutare. & hoc non quo ad interius consilium, sed quo ad exte rioris operis sententiam. secundum quod dicitur super illud lonae. iii. Adhuc. xl. dies. Deus mutat sententiam non consilium.