Quaestio 2

CIrca secundum arguitur quod dicta tria genera relationum communium non vniformiter se habent ad tres diuinas personas, Primo sic. Augustinus dicit. i. de Trini. cap iiii. In patre est vnitas, in filio aequalitas, in spiritu sancto vnitatis aequalitatisque con cordia. hoc autem non esset si omnino vniformiter aequalitas esset in patre & filio, ergo &c.

⁋ Secundo sic. Ad imaginem pertinet aequalitas in diuinis. Dicit enim Augustinus vi. de Trini. cap. vlti. Imago si perfecte implet illud cuius est imago: ipsa cecteg adaequatur ei, quicquid autem pertinet ad imaginem in diuinis proprium est filio, quia ipse proprie est imago, vt habitum est supra. in eo autem quod est proprium vni non est vniformi tas cum altero, ergo &c.

⁋ Tertio sic. Dionysius dicit de di. no. cap. ix. In causis & causatis non recipi- mus conuersionem similitudinis & aequalitatis. sed secundum Dam. lib. i. cap. xi. Pater est causasilii. ergo inter patrem & filium non recipitur conuersio similitudinis & aequalitatis. Hoc autem non esset si omnino vniformiter haberent esse in patre & filio. ergo &c.

⁋ Quarto sic. filius dicitur aequa lis aut similis patri: quod dicitur ei adaequatus aut assimilatus, non dicitur autem pater sic aequalis aut similis filio quod dicatur ei aequatus aut assimilatus. hoc autem non esset si vniformiter essent in vtroque. ergo &c.

⁋ Quinto sic. pater & filius & spiritus sanctus identitate dicuntur idem in numero singulari. Non dicuntur autem similitudine & aequalitate nisi similes & aequales in plurali: quod non esset si vnifo miter identitas cum aequalitate & similitudine essent in deo. ergo &c.

⁋ Sexto sic. Hil. dicit. iii. libro de triniitate. Deo simile esse aliquid quod ex ipso non fuerit non potest sed ex deo filio aut ex deo spiritu san cto non est deus pater: nec ex deo spiritu sancto est deus filius. ergo deo filio aut deo spiritui sancto non est similis deus pater: nec deo spiritui sancto est similis deus filius: & tamen deo patri sunt similes deus filius & deus spiritus sanctus: & deo filio est similis deus spiritus sanctus: quia ex patre sunt filius & spiritus sanctus: & ex filio est spiritus sanctus. ergo &c.

⁋ Septimo sic. sicut fundamenta relationum se habent ad diuinas personas: sic & relationes fundatae in illis. sed fundamenta non se habent vniformiter ad personas diuinas: quia sunt in patre ex se: in filio autem a patre: in spiritu sancto a patre & filio. ergo &c.

⁋ Contra. in quibus vniformiter sunt fundamenta, & fundata in illis. fundamenta di ctarum relationum omnino vniformiter sunt in illis: quia sunt penitus vnum in illis. ergo & dictae relationes in illis fundatae.

⁋ Item relationes illae sunt aequiparantiae: quod non esset nisi vniformiter essent in illis. ergo &c.

⁋ Dico quod quaelibet diuinarum personarum dupliciter potest considerari. Vno mo do in se. Alio modo in habitudine ad alias. Et secundum hoc duplicem intellectum potest habere quaestio Vnum: vtrum tria genera relationum communium vniformiter se habeant ad singulas diuinas personas secundum se. Alium, vtrum vniformiter se habeant ad singulam personarum in habitudine ad al teram. Si primo modo, dico quod non vniformiter se habent ad singulas personas: quia secundum pri mum modum identitatis quaelibet diuinarum personarum dicitur eadem sibi. nulla tamen earum dicitur aequalis aut similis sibi, vt expositum est supra quaestione secunda articuli praecedentis. Si secundo modo, qui proprie pertinet ad quaestionem praesentem: Dico quod relationes illae vno modo possunt considerari vt sunt in radice sui fundamenti. Alio modo vt sunt in forma propria. Et adhuc pri mo istorum modorum non vniformiter se habent ad personas diuinas: quia fundamentum earum in patre habet esse ex se: in filio autem a patre: in spiritu sancto vero a patre & filio, prout tactum est iam in septimo argumento: & expositum supra in dissolutione secundae rationis quaestionis tertiae articuli praecedentis ad confirmationem ex dictis beati Hilarii. Secundo autem modo proprie intelli gitur quaestio. Quaerit enim non solum an identitas sit in tribus personis diuinis vniformiter aequalitati & similitudini: sed etiam an singulae relationum illarum vniformiter se habeant ad singulas personas diuinas, puta identitas ad patrem & filium & spiritum sanctum. & sic de aequalitate & similitudine. Et dico quod vtroque modo vniformiter habent esse in tribus personis, & hoc comparando singularum relationum genera singulis personis diuinis & secundum se consideratis & adinuicem comparatis. Comparando enim genera singularum relationum singulis diuinis personis secun dum se vt habent esse in suis fundamentis sicut in radice: bene dicitur ex parte substantiae hic pater, hic filius, hic spiritus sanctus: & ex parte quantitatis: quantus pater: quantus filius: quantus spi ritus sanctus: & etiam ex parte qualitatis: qualis pater, qualis filius, qualis spiritus sanctus. Similiter comparatis diuinis personis inter se ex parte fundamentorum, bene dicitur: quod pater hoc filius, hoc spiritus sanctus, & econverso: quod vnus, hoc duo, hoc tres, & econverso: & hoc ex parte fundamenti quod est substantia. Similiter quantus pater, tantus filius, tantus spiritus sanctus, & econuerso: quantus vnus tanti duo, tanti tres, & econverso: & hoc ex parte fundamenti quod est quantitas. Similiter qualis pater, talis filius, talis spiritus sanctus: & econuerso: qualis vnus, tales duo, tales tres, & econuerso: & hoc ex parte fundamenti quod est qualitas. Similiter comparando genera singularum relationum singulis personis consideratis secundum se vt illa habent esse in forma relationis: bene dicitur: ldem pateridem filius, idem spiritus sanctus: aequalis pater, aequalis filius, aequalis spiritus sanctus: Similis pater, similis filius, similis spiritus sanctus. Similiter comparatis diuinis personis inter se, bene dicitur: idem pater filio & spiritui sancto: idem filius patri & spiritui sancto: idem spiritus sanctus patri & filio. & similiter aequalis & similis. Similiter bene dicitur personis tantum comparatis cum singulis relationibus: si cut idem pater: sic idem filius: sic idem spiritus sanctus: & econuerso. sic & de aequali & de simili: quam tum idem pater, tantum idem filius, tantum idem spiritus sanctus: & econuerso. Similiter bene dicitur compara tis & personis inter se: & relationibus inter se: sicut idem aequalis & similis est pater filio & spiritul sancto, & filius spiritui sancto, sic econverso. Et quantum idem aequalis & similis est pater filio, & filius spi ritui sancto, tantum econuerso. Rationes ad vtramque partem adductae indigent responsionibus.

⁋ Quod ergo in argumento primo dicitur quod in filio est aequalitas: dico quod si illud dixisset Augu. per proprietatem: tunc procederet argumentum: probando videlicet quod aequalitas non esset vniformiter in patre aut spiritu sancto & in filio: quia non esset omnino in patre aut spiritu sancto, sed in solo filio. Nunc autem non dixit illud nisi per quandam appropriationem. propter convenientiam enim aequa litatis quae est communis relatio ad proprium filii: filio attribuit aequalitatem, non propter aliquid quo aliter aut verius conveniat filio quam aliis personis diuinis. Quia ei pater prima persona est: vnitas autem principium & primum in numeris: ideo in personis diuinis patri appropriatur vnitas. Solet enim vnum quia est principium in numeris, poni pro primo. secundum illud Mat. xvi. Et valde mane vna sabbatorum veniunt ad monumentum Vnai. i. prima: quae secundum Christianos est dies dominica. Vnitas autem primo est in substantia, ad quam per se sequtur identitas. Idcirco ergo per hoc quod dicit In patre vnitas, intendit patri appropriari identitatem. Quia autem filius in diuinis secunda persona, in qua primo habetur dualitas: dualitas autem per se & primo est in quantitate numerali, ad quam per se sequitur aequalitas: idcirco aequalitatem appropriat filio. Et potuisset etiam appropriando dixisse in filio dualitas, sicut dixit in patre vnitas, & per dualitatem intellexisse aequalitatem, sicut per vnitatem intellexit identitatem: quae bene est alicuius ad seipsum, aequalitas autem non est nisi ad alterum. Quia autem spiritus sanctus nexus est patris & filii, vt habitum est supra loquendo de proprietatibus spiritus sancti, & concordia necti solent diuersa & distincta: ideo spiritui sancto appropriatur concordia: concordia autem sequitur similitudinem: similitudo autem concors est, vt infra declarabitur loquendo specialiter de similitudine. Idcirco ergo nomine concordiae intellexit Augustinus spiritui sancto appropriari similitudinem, vt secundum hoc dicta appropriatio Augustinus respiciat tria genera relationum conmunium. & sic non propter aliquam praerogatiuam aequalitatis aut diffor mitatem eius in filio & in aliis personis, sed propter solam appropriationem dixit Augustinus aequalitas in filio.

⁋ Ad secundum, quod secundum Augu. ad imaginem quae propria est filio pertinet aequalitas, ergo &c. Dico quod licet loquendo de aequalitate quae ad imaginem pertinet, & propria est filio sicut imago, bene procedit a gumentum: de hoc tamen nihil ad aequalitatem quae est relatio communis, de qua est sermo: quia aequiuocatur aequa litas.

⁋ Ad cuius intellectum & ad maiorem expositionem eorum quae circa imaginem supposita sunt in praecedentibus: Sciendum quod secundum superius exposita filius quia principaliter per modum naturae & se cundum principaliorem modum naturae procedit, cuius est simile ex simili producere, & productum assimilare producenti: idcirco similitudo non tam appropriata quam propria est filio, & est in ipso secundum qualitatem quae consistit in quantitate perfectionali siue virtuali, quam in se habet sicut quaelibet res naturalis, & hoc commensurantem secundum aequalitatem illi cuius est similitudo. Similitudo autem procedens a natura assimilante si est coaequata secundum quantitatem illi a quo existit, imago est. Ad imaginis enim rationem non nisi tria concurrunt, scilicet quod sit ab altero expressa, & secundum quantitatem illi commensurata, & secundum qualitatem conformata. Vnde si remoues esse ab altero, quantuncumque sit aequale aliquid & simile alteri non est illius imago, dicente Hil. lib. de Syne. Neque quisquam ipse sibi imago, sed eum cuius imago est, necesse est vt imago demonstret. & lib.o iii. de Trini. dicit. Imago sola non est. Quantum cumque etiam sit ab altero & simile illi sic quod sit similitudo illius, si tamen non sit illi commensuratum non est eius imago perfecta. Quia vt dicit Augustius vi. de Trini. cap. x. imago si perfecte implet illud cu ius est imago: ipsa coaequatur ei. Quantuncumque etiam sit ab altero & illi commensuratum, si non sit conformatum & simile illi, non est eius imagoras dicente Aug. lxxxiii qiaestioni qiubus quaest xoviii. Omnis imago similis est, quamuis non omne simile sit imago. Vnde illa tria simul explicat Hil. de Sndiem dicens. Imago est rei ad rem coaequata & discreta similitudo. Et sunt commensuratio secundum quantitatem, & conforma tio secundum qualitatem abintra integrantes essentiam imaginis: ab alio autem esse, est ordo quidam ipsius. Et comprehendit illa duo Hil. sub nomine speciei quando dicit speciem esse in imagine. & quam do dicit in libro de Syno. Imago est eius ad quem imaginatur species indifferens. Vnde Augustin. exponen do quid appellauit nomine speciei, dicit vbi supra. In imagine speciem appellauit credo propter pulchritudinem, vbi est prima aequalitas & prima similitudo, nulla in re differens, & nulla ex parte dis similis, sed ad identitatem respondens ei cuius est imago. Et apparent dicta tria clarius in imagine corporali quae continet in se similitudinem fundatam in qualitate existente in quantitate, quae dici tur forma vel existens figura: continet etiam in se quantitatem commensuratam illi quantitati cu ius est imago. In imagine enim corporali oportet quod totum corpus eius secundum superficiem & lineamenta sit aequale corpori eius cuius est imago, & hoc secundum quantitatem est. Oportet etiam quod sit eadem forma superficiei secundum concauum & conuexum, siue secundum depressum & ele- uatum: & eadem sigura lineamentorum circa superficiem: & hoc secundum qualitatem in quantitate. Quae etsi assunt: tamen si id in quo sunt non sit ad alterius imitationem productum siue ab illo siue ab alio: non dicitur esse eius imago quantuncunque sit illi simile & aequale similitudine & aequalitate quae sunt relationes communes. Similiter si sit ad alterius imitationem productum, & non sit simile aut aequale: non est imago: aut si in aliquo deficiat a similitudine aut aequalitate non est perfecta imago. Vlterius etiam si sit omnino aequale aut simile: & ad alterius imitationem productum ab alio aut etiam ab eodem: sed non materialiter, secundum quod imaginarius in ligno facit imaginem sui, ex modo productionis non dicitur similitudo eius cuius est imago: quia solius naturae ex modo productionis suae est sibi in natura sua productum assimilare: & tunc solummodo quando pro ductum est simile producenti in natura sua, sicut est proles parenti, dicitur similitudo illius: & eadem ratione aequalitas, quoniam similitudo substantialis & aequalitas perfectionalis semper vniformiter sese consequuntur, vt habitum est supra. Propter quod dicit Augustius vi. de trinit. cap. x. de filio. In ipso est prima aequalitas & prima similitudo. Prima dicit ad differentiam secundae: quia haec aequalitas & similitudo ad proprietatem pertinet: quae est constitutiua personae filii. Aequalitas autem & similitudo communes consequuntur tres personas constitutas: quae idcirco aequalitas secunda & similitudo secunda dici possunt. Sed ista similitudo & ista aequalitas propter identitatem numeralem naturae in parente & prole in diuinis dicitur nulla in re dissidens: quia est aequalitas: & nulla ex parte dissimilis: quia est similitudo: & ad identitatem tantum illius est imago: quia est eiusdem naturae singularis in illo. Sed in creaturis propter diuersitatem naturae numeralem imago in prole in multo dissidens est & dissimilis: & ad diuersitatem illius cuius est imago. Et quia talis similitudo & aequalitas est in produ cto ex modo productionis naturalis: igitur sunt relationes propriae in solo producto: & non sunt relationes communes producenti & producto: sed proprie producto: quibus ad omnimodam aequali tatem & conformitatem producens sibi productum commensurat. Propter quod relatio imaginis ad rationem mensurati & mensurae pertinet, quamuis mensura in diuinis non sit mensura secundum gra dum determinatum: sed secundum immensitatem solum. Quae immensitas licet in se sit verissime positiuum quid, tamen respectu intelligentiae nostrae a negatione mensurae gradualis imponitur. Vt enim dicit Ricar. ii. de trinita. cap. vi. Immensum dicitur quod nulla mensura comprehenditur. & ibi dem. Immensum dicitur quod nulli mensurae aequale vel aequabile inuenitur. Et ideo sicut genitum & ingenitum eandem relationem important licet differenter secundum affirmationem & negationem, secundum Augustinus de triniitate. v. cap. vii. sic eandem relationem important mensum & immensum siue actiue siue passiue dicantur. Mensum enim siue mensuratum non est proprie nisi finitum: neque si militer mensura nisi finiti mensurati, siue ipsa mensura sit finita siue infinita. Immensum autem siue actiue sumatur siue passiue, semper infinitum est: & non nisi infiniti. Et ideo dicitur imago relatio ne reali sicut mensuratum ad imaginatum siue in diuinis siue in creaturis: & econuerso imaginatum inquantum huiusmodi, relatione tantum secundum rationem ad imaginem: quia. scilicet imago dicitur ad ipsum: quamquam secundum rationem qua imago est naturaliter producta ab imaginato, est inter ipsos relatio realis in vtroque pertinens ad primum genus relationis, quod est in actiuis & passiuis.

⁋ Quod ergo dicitur in argumento: aequalitas pertinet ad imaginem &c. Dico quod verum est de aequalitate, propria, de quae procedit argumentum & quae pertinet ad secundum genus relationis. Non est autem verum de aequalitate pertinente ad tertium genus relationis de qua est hic sermo. & sic argumentum hoc procedit in aequiuoco sicut & argumentum praecedens.

⁋ Ad tertium secundum Dionysium quod in causis & causatis non recipimus conversionem similitudinis & aequalitatis: Dico in principio quod ratio ista duplicem potest habere intellectum. Vnum. scilicet quod non recipimus conversionem aequalitatis & similitudinis inter relata vt semper & mutuo & vniformiter modo denominentur ab aequalitate & modo a similitu dine. Alim. scilicet quod non recipimus conversionem aequalitatis & similitudinis inter se vt semper vniformiter con sequuntur sese aequalitas & similitudo secundum tres modos tactos in prima quaestione huius articuli. Rnden dum est ergo primo secundum primum intellectum: deinde secundum alium. Dico ergo prosequendo primum intellectum distinguendo quinque distinctionibus principalibus, quod duplex est conversio in relatiuis. Quaedam proprie dicta: quae est conversio secundum idem nomen omnino & secundum idem nominis significatum: quae fit & contingit solummodo in relatiuis relatione com. scilicet identitatis aequalitatis & similitudinis: vbi vtrumque eorundem aequalium & similium mutuo dicitur idem aequale & simile alteri. Quaedam vero alia est conversio in relatiuis coniter dicta: quae nec est secundum idem nomen penitus: nec secundum idem noins significatum: quae contingit in primis duobus generibus relationum. In primo enim genere vnius relationis no men imponitur ab actione, & alterius a passione: & in secundo vnius nomen imponitur a ratione mensurati, & alterius a ratione mensurae. Et sumendo coniter conversionem ad vtrumque modum conversionis, in omnibus relatiuis secundum tria genera relationum & secundum omnes modos illorum recipimus conversionem: & hoc tam in diuinis quam in creatu ris. prout dicit Philosophus in praedicamentis. Dia relatiua ad convertentiam dicuntur. accipiendo scilicet con uertentiam pro conuersione dicta communiter ad vtrumque dictorum modorum. & hoc siue secundum eosdem casus siue secundum diuersos. Dicitur enim calefactum a calefaciente calefactum: & calefaciens calefactum calefaciens: & similiter pater filii pater: & filius patris filius. & hoc secundum primum genus relationis. Dicitur etiam mensuratum mensura mensuratum: & mensura mensurati mensura: & similiter dicimus imago imaginati imago: & imaginatum imagine imaginatum. & hoc penes secundum genus relationis. Dicimus etiam idem eidem idem: aequale aequali aequale: simile simili simile: & hoc secundum tertium genus relationis.

⁋ Loquendo autem de conversione primo modo scilicet proprie dicta: distin guendum est de causa & causato: quia accipiuntur aliquando proprie, prout causa describitur quod est id ad cuius esse sequitur aliud. & semper differunt re absoluta causa & causatum. Aliquando autem accipiuntur communiter pro principio & principiato: prout in diuinis Damasc.s accipit causam pro prin cipio: & causatum pro principiato, vt tangitur in argumento. Et secundo modo sumendo causam & cau satum: distinguendum est de aequalitate & similitudine prout pertinent ad imaginem & ad secundum genus relationis: & prout pertinent ad tertium genus scilicet relationum conmunium. Secundum enim quod pertinent ad secundum genus: non recipimus in ipsis conuersionem quae est primo modo scilicet secundum idem nomen & idem nominis significatum. Non enim sicut dicitur aequale aequali aequale: aut simile simili simile: sic di citur imago imagini imago: nec vniuersaliter mensuratum mensurati mensuratum. Recipimus tamen in ipsis conuersionem secundo modo scilicet secundum aliud nomen & aliud nominis significatum in ipsis relatio nibus, vt dictum est iam. Secundum vero quod pertinent ad tertium genus relationis, bene recipimus con uersionem in ipsis & in diuinis & in creaturis, sicut dictum est. Sumendo causam & causatum primo modo scilicet proprie, distinguendum est de productione causati a causa. Aut enim est vniuoca & naturalis scilicet secundum eandem naturam in causa & causato: & aequalem in forma & specie in ambobus. Aut est aequiuoca, & secundum aliam & aliam naturam in eisdem: & inaequalem in forma & specie: quae ple na & perfecta & secundum veritatem est in vno eorum: in altero autem per imitationem & participationem quandam. Si primo modo: aut ergo nomen aequalitatis & similitudinis imponitur principaliter a relatione: aut imponitur principaliter ab actione aut passione, quibus natura communicatur: ad quam sequitur relatio. Primo modo imponuntur haec nomina aequalitas & similitudo: siue aequale & simile. Secundo modo imponuntur haec nomina aequans aequatum: similans similatum. Et primo modo bene adhuc recipimus conuersionem proprie dictam aequalitatis & similitudinis in relatiuis tam in diuinis quam in creaturis. Sicut enim propter naturae vnitatem vnum eorum aequale aut simile est al teri: sic & econuerso: vt Petrus Paulo secundum humanitatem: & pater filio secundum deitatem. Secundo auntem modo in causis & causatis non recipimus conuersionem proprie dictam secundum aequalitatem & simi litudinem neque in diuinis, neque in creaturis, vt procedit quartum argumentum. Non enim sicut dicimus causatum aequatum causae aut similatum: sic dicimus econuerso causam aequatam aut similatam causato. Aequari enim & similari super esse aequale aut simile ponit quendam accessum ad vnitatem perfectam in quantitate & qualitate: & per hoc ad aequalitatem & similitudinem: & aequatum & similatum esse ponit acceptionem aequalitatis & similitudinis super esse simile & aequale: a quo nomen eius principaliter imponitur. Quae scilicet accessus & acceptio, non ponunt aliquod in causa, sed in causato tantum. Propter quod licet accepta aequalitate aut similitudine in causato a causa ambo dicuntur aequalia & similia: causatum tamen tantum dicitur aequatum & similatum: non autem causa: sed ipsa causa potius dicitur aequans & similans. Et sic recipimus conuersionem inter causam & causatum aequalitatis & similitudinis secundo modo conversionis: & vniverstale inter relatiua primo genere relationis: quod consistit: in actiuis & passiuis. Sicut enim dicuntur inter se calefaciens & calefactum: sic aequans & aequatum: similans & similatum. praeter hoc quod calefactum non dicitur nisi ad calefacientem: aequatum autem & similatum non solum dicuntur ad aequantem & similantem, qua. scilicet causat aequalitatem & similitudinem in alio: sed etiam ad illud secundum quod aequatur & similatur. Est enim aequatum aut similatum id quod accipit formam aequalitatis aut similitudinis ab alio: & hoc ad imitationem alterius: siue illud alterum fuerit ipsum aequans aut similans: siue aliquid aliud. Vnde si quis ad imaginem primo factam aliam faceret aequalem & similem illi & ad illius imitationem, secunda diceretur adaequata & assimilata primae, & non econverso. Et hoc penes secundum genus relationis, quod consistit in commensurationibus: licet mutuo vtraque diceretur esse similis aut aequalis alteri secundum tertium genus relationis: & aequatum & similatum diceretur relatiue ad aequantem & similantem secundum primum genus relationis. Vnde si aliquis sit aequans & similans aliquid ad imitationem suiipsius: tunc aequatum & assimilatum inquantum huiusmodi referuntur ad aequantem & similantem, inquantum est aequans & similans primo genere relationis. Inquantum vero ad imitationem eius aequatur & similatur: referuntur ad eundem secundo genere relationis. Inquantum vero aequatum & similatum facta sunt aequalia & similia: referuntur ad eundem conuersum tertio genere relationis. Et hoc vni formiter in diuinis & in creaturis: praeter hoc quod in creaturis fit adaequatum & similatum accessu ad vnitatem quantitatis & qualitatis per motum alterationis aut augmenti & diminutionem. Qui motus per se sit in quantitatem aut qualitatem: & per accidens in relationem aequalitatis & similitudinis. Et cum sit in quantitatem aut qualitatem: dicitur augmenti & diminutionis aut alterationis: cum vero sit in relationem: dicitur aequationis aut similationis, licet sit vnus & idem secundum rem. In diuinis autem sit assimilatum vel aequatum non accessu ad vnitatem quantitatis aut qualitatis per aliquem motum medium inter producentem & productum: qui dicitur actio vt est ab agente & producente: & passio vt recipitur in passum & productum: sicut hoc contingit in creaturis: in quibus non solum est habitudo inter producentem & productum: sed etiam inter vtrumque eorum & motum medium: inquan tum habet esse a producente & recipi in subiectum, de quo productum producitur mediante motu. In diuinis autem ablato motu omnino aufertur omnis habitudo ad motum: in quo consistit realiter actionis substantia atque passionis: & remanet tantummodo de ratione actionis & passionis habitudo inter producentem & productum secundum duos terminos scilicet a quo, & qui ab. Vt in diuinis non sit aliud aequatio & similatio quam acceptio a producente in productum absque omni successiua accessione eiusdem quantitatis & qualitatis: ad quae sequitur in eis aequalitas & similitudo: & productum similatum producenti: & non econuerso. Si autem productio causati a causa sit aequiuoca secundum aliam & aliam naturam inaequalem forma & specie in producente & producto: quae perfecte & per essentiam est in producente, & per quandam participationem in producto: vt contingit in homine vero producente, & in homine picto: in talibus productum dicitur simile & similatum illi ad cuius imitationem pro ductum est: & non econverso. Vnde in talibus causis & causatis nequaquam recipimus conversionem similitudinis: sicut neque aequalitatis. dicente Augustino. vi. de Trini. vt supra. Imago si perfecte implet id cuius est imago: ipsa coaequatur ei: non illud imagini suae. Et sumit ibi coaequari non pro aequalitate mutua: sed pro adaequari: & hoc siue idem fuerit producens, & ad cuius imitationem producitur: siue aliud & aliud. Sed ad producentem inquantum est producens refertur sicut productum pri mo genere relationis: & hoc secundum rationem causae agentis: ad id vero quod imitatur inquantum huiusmodi: secundo genere: & secundum rationem causae formalis exemplaris: per quem modum quaelibet creatura refertur ad deum inquantum est imago aut vestigium illius: & hoc non per aliquam aequalitatem quae nulla potest esse in talibus: sed solummodo per quandam longinquam similitudinem, vt expositum est in fine secundae quaestionis praecedentis articuli.

⁋ Sic ergo ad dictam conuersionem differenter se habent similitudo, aequalitas, & aequatio, aut similatio: quia in aliquibus recipimus conuersionem similitudinis scilicet quando est secundum eandem formam naturae: & in aliquibus non scilicet quando est secundum formam participatam tantum. In omnibus autem recipimus conuersionem aequalitatis: & hoc quia non est nisi secundum eandem. In nullo autem recipimus conuersionem quae est secundum aequationem & similationem: quia includit imitationem & formae receptionem per passionem: quae non possunt esse in eo quod imitatur: neque in eo a quo recipit: quia contraria essent in eodem, & esset idem causa & causatum respectu eiusden

⁋ Prosequendo autem intellectum secundum dicti Dionysii: Dico vtendo distinctione secunda principali praeposita, quod in causis & causatis proprie acceptis nequaquam recipimus vniuersaliter conversionem aequa litatis & similitudinis: quia in creaturis in quibus proprie sunt causa & causatum: loquendo de aequa litate, quantitate molis, & de similitudine, aliquando est aequalitas sine similitudine inter aliqua: & aliquando similitudo sine aequalitate: & aliquando non tanta est similitudo quanta est aequalitas. Et prima duo membra contingunt ex parte similitudinis secundum omnem modum qualitatis & substantialis & accidentalis. Vnde secundum quandam speciem qualitatis de qua minus apparet: sigurae angulares scilicet triangulus & quadrangulus dicuntur similes in habendo angulos & latera proportionalia: sed di cuntur inaequales inaequalia spatia continendo inter latera: & econtra dicuntur dissimiles in habendo angulos & latera non proportionalia: sed aequales aequalia spatia continendo. Vnde & in talibus potest fieri augmentum secundum quantitatem absque alteratione secundum qualitatem: quia quadratum addito gnomone creuit: sed non alteratum est. Tertium autem membrum non contingit nisi ex parte similitudinis secundum qualitatem recipientem magis & minus. Propter quid secundum illam contingit esse similitudinem maiorem & mi norem: perfecum. scilicet & imperfectam: Et perfecta ponit aequalitatem: imperfecta vero inaequalitatem. Quartum autem membrum est impossibile: quod scilicet non sit tanta aequalitas quanta est similitudo: si tamen sit aequalitas: quia aequalitas non recipit magis & minus: sicut neque quantitas. Similiter loquendo de aequalitate, quam titate perfectionis seu virtutis, & similitudine, licet possit aliquando esse similitudo absque aequalitate, vt in qualitatibus accidentalibus recipientibus magis & minus: nunquam tamen potest esse aequalitas absque similitudine. secundum quancumque qualitatem similitudo fuerit. Aeque enim calidum & non aeque calidum bene est simile. Vnde in talibus ista tria se habent per ordinem, similitudo, & aequalitas, & adaequatio: & vnum eorum se habet ad alterum per additionem. Nam aequale praesupponit simile, & addit paritatem in qualitate. Similia enim sunt quaecumque participantia eandem qualitatem specificam, etiam impariter & in aequaliter: sed non sunt aequalia nisi pariter & aequaliter participent illam. Adaequatio autem semper supponit aequalitatem super quancumque quantitatem fuerit fundata: & addit productum esse ad imitationem alicuius. Non enim ex hoc quod aliquid est alteri aequale, est ei aequatum, nisi sit ad illius imitationem productum. In causis & causatis communiter acceptis scilicet in diuinis: tantummodo recipimus conuersionem aequalitatis & similitudinis secundum vtrumque modum conuersionis in prima distinctione principali: dum tamen nomen aequalitatis & similitudinis principaliter imponatur a relatione, vt dicit membrum primum quintae distinctionis: & relatio aequalitatis & similitudinis sit relatio communis, non autem, propria filio pertinens ad imaginem, vt tactum est in tertia distinctione principali praecedente. Si enim nomen aequalitatis aut similitudinis imponatur prin cipaliter ab imitatione: vt dicitur aequatum & similatum: aut pertinet ad imaginem: tunc in diuinis non recipitur conuersio: sicut nec in creaturis, vt dictum est. Caeterum autem recipitur: & hoc quia in diuinis idem est fundamentum dictarum relationum in tribus personis. Ex illo enim sequitur etiam quod vna persona mutua sit eadem aequalis & similis alteri secundum primum modum intelligendi dictum Dionysii: & quod quaelibet personarum quantum est eadem alteri tantum sit aequalis & similis mutuo, & econverso.

⁋ Breuiter ergo recolligendo iam dicta pertinentia ad dissolutionem tertiae & quartae rationis simul: Dico quod in casibus in quibus non recipimus conuersionem aequalitatis aut similitudinis neque secundum primum intellectum dicti beati Dionysii, neque penes secundum vt quando est similitudo imitationis tantum in creaturis: aut nominis impositio est ab actu imitandi: aut relatio non est communis pertinens ad tertium genus relationis, sed potius ad secundum siue in diuinis siue in creaturis: aut quando est relatio communis. Sed cum recipimus conversionem patris secundum intellectum dicti beati Dionysii: quod contingit in creaturis tantum: non habent dictae relationes vnifor miter esse in relatis per ipsas: quia ipsa relatio est in vno eorum tantum: non autem in alio. In casibus vero in quibus recipimus conversionem aequalitatis: vt in creaturis quando est relatio communis significata principaliter nomine aequalitatis & similitudinis: habent dictae relationes esse vniformiter in relatis per ipsas semper. secundum primum intellectum dicti Dionysii: & quandoque secundum secundum: quandoque vero non. In diui nis vero quando est relatio communis significata nomine aequalitatis & similitudinis principaliter, semper habent dictae relationes esse in relatis per illas: & secundum primum intellectum, & secundum secundum. Et sic vni uersaliter quaecumque relationes vere communes sunt diuinis personis: omnino vniformiter habent esse in il lis personis. Et quando conversionem earum in illis recipimus: sic quod mutua relatione identitatis, aequalitatis, & similitudinis inter se referuntur: aut non sunt de tertio genere relationis cones relationes: sed sunt de primo genere aut de secundo: aut non est impositio nominis principaliter a tali relatione sed ab actu imitandi: secundum quod haec omnia patent ex iam dictis. Et propter istam vniformitatem & conuersio nem mutuam dictarum relationum in personis diuinis: dicit Auinus, xv. de Trini. ca. xiiii. Pater genuit filium per omnia sibi similem & aequalem. Non autem dicit eundem: quia aliqua est identitas sui ad seipsum quae non est filii ad patrem, vt infra patebit, & supra tactum est in parte. Genuit autem pater filium sic per omnia sibi aequalem & similem atque eundem secundum modum identitatis quae in diuinis est personae ad per sonam: quod nec est nec esse potest omnino vna illarum alteri difformis in aequalitate, similitudine, & identitate. Et hoc quia sunt eaedem similes & aequales propter vnam & eandem numero quam titatem, qualitatem, & substantiam in tribus personis absque susceptibilitate eius quod est maius & mi nus: & eius quod est magis & minus. Et dato per impossibile quod quantitas in diuinis augeretur aut di minueretur: & similiter qualitas aut substantia: cum tamen tres personae sint vna essentia, vna ma gnitudo, vna bonitas, vt dicit Augustinus. vi. de Trini. ca. ii. semper singula diuinarum persona rum aliis maneret aequalis similis & eadem qualitercumque fieret transmutatio secundum maius aut mi nus siue secundum magis & minus: sic quod impossibil e sit saltem secundum intellectum imaginari vnam alteri inaequalem aut dissimilem in aliquo: aut non eandem secundo modo identitatis superius tacto, Propter quod etiam in diuinis non est aequale priuatio eius quod est maius aut minus: nec simile pri uatio eius quod est magis & minus: sicut sunt in creaturis propter priuationem annexam illis. Sed in diuinis sunt purae positiones siue affirmationes quibus non sunt annexae priuationes, hoc est pos sibilitates aut habilitates ad contraria, sed negationes purae illorum.

⁋ Ad quintum: quod pater & filius singulariter dicuntur idem: non autem singulariter dicuntur similis aut aequalis: sed pluraliter tantum similes aut aequales: ergo &c. Dico ad huius intellectum: quod quia secundum praedicta, identitas, aequalitas, aut similitudo, non causantur a substantia quantitate & qualitate de proximo ratione substantiae quantitatis & qualitatis inquantum huiusmodi: sed potius ratione vnius in quolibet illorum: & hoc non solummodo semel accepti sed pluries secundum pluralitatem relatorum secundum illa: & hoc secundum rem vel secundum rationem: idcirco in quolibet modo relationum conmunium dictarum relatioest alia & alia vel secundum rem vel secundum rationem in diuersis relatis secundum illas: vt alia sit identitas patris siue in patre ad filium, alia econver so filii siue in filio ad patrem: & similiter qualitas alia: & similitudo alia. Propter quod cum accipiuntur secundum se licet adiectiue in praedicationibus, necessario plurificantur secundum plurificationem suppositorum & solum pluraliter praedicantur de relatis: cum tamen alia nomina siue substantiua siue adiectiua absoluta sub stantiae quantitatis & qualitatis, & etiam relatiua ad extrinsecum, quae ab vno & eodem penitus scilicet & secundum rem & secundum rationem vt est in diuersis personis causantur: nequaquam in plurali praedicantur: etiam cum adiectiue accipiuntur secundum se. Vt ecclesia catholica profitendo fidem suam circa absoluta siue substantiue siue adiectiue accepta: quae sunt nomina substantiae, quantitatis, & qualitatis: dicit. Pater deus est: filius deus est: spiritus sanctus deus est. Pater immensus est: filius immensus est: spiritus sanctus immensus est. Pater bonus est: filius bonus est: spiritus sanctus bonus est. Et tamen non tres dii, sed vnus est deus: sicut nec tres im mensi, nec tres boni: sed vnus immensus & vnus bonus. Et similiter circa relatiua ad extrinsecum siue substantiue siue adiectiue accepta dicit. Pater omnipotens est: filius omnipotens est: spiritus sanctus omnipotens est: & tamen non tres omnipotentes, sed vnus omnipotens. lta pater domins est: filius domins est: spiritus sanctus domins est: & tamen non tres domini, sed vnus est domins. Similiter creator pater est: creator filius est: creator spiritus san ctus est, non tamen tres creatores, sed vnus creator. Et hoc licet illa quae adiectiue significantur cum super positis pluraliter expressis: pluraliter praedicantur de pluribus: dicendo Pater bonus est: filius bonus est: spiritus sanctus bonus est: & sunt tres bonae personae. Sed hoc non contingit propter aliquam plurificationem circa rem significatam vel re vel ratione: sed solummodo propter modum significandi adiectiue: qui requirit quod adiectiuum conformetur suo substantiuo in genere, numero, & casu. Sed circa nomina relatiua relatione communi adiectiue accepta dicit. ldem pater sibi est & filio & spiritui sancto. ldem filius sibi est & pa tri & spiritui sancto. ldem spiritus sanctus sibi est & filio & patri: & hoc secundum diuersos modos identitatis: & tamen non vnus idem: sed tres iidem sunt. Similiter aequalis pater est filio & spiritu sctom: aequalis filius est patri & spiritu sctom: aequalis spiritus sctuns est patri & filio: & tamen non vnus aequalis, sed tres aequas les sunt. Similis est pater filio & spiritu sctom: similis est filius patri & spiritu sctom: spiritus sctuns similis est patri & filio: & tamen non vnus similis, sed tres similes. Et hoc propter identitatum, aequalitatum, & similitudinum pluralitatem in relatis secundum rationem, ad diuersitatem fundamentorum secundum rationem in illis. Et quemadmodum dicimus pater spirator est, filius spirator est: sed tamen non vnus spirator, sed duo spiratores & hoc propter vim spiratiuam: quae non est nisi voluntas vt est duorum: & sic secundum rationem bifurcata, vt habitum est supra, & amplius declarabitur infra.

⁋ Quod ergo arguitur quod tres personae dicuntur idem singulariter, non autem similis aut aequalis, ergo &c. Dico quod falsum est: immo sicut non dicuntur singulariter similis aut aequalis: sic nec idem. Et sicut non dicuntur nisi pluraliter similes aut aequales, sic nec iidem. Et sicut singulariter dicuntur idem: sic & simile & aequale: quia quodlibet eorum in neutro genere substantiuatum dicitur singulariter de tribus: & resoluuntur idem simile & aequale neutraliter accepta, in adiectiuum masculine, & in substantiuum suum significans essentiam & supponens diuinas personas indefinite dicendo, Pater & filius & spiritus sanctus sunt idem aequale & simile. Pater ille, puta deus: qui est idem aequalis & similis: in diuersis tamen personis: quia nihil est aequale aut simile aut idem sibi secundo modo identitatis, vt habitum est supra. Vnde quod tres personae sint idem masculine per vnum i, literam scriptum sine expressione substantiui: non recipitur: sicut non recipitur quod sunt aequalis aut similis: licet quid libet eorum recipiatur expressione substantiui: dicendo masculine quod sunt idem aequalis aut similis deus, sicut dictum est. Et sic recipitur quod sunt idem neutraliter per vnum i, literam, sicut quod similiter aequale & simile. Sed est aequiuocatio in eo quod est idem singulariter scriptum per vnum i, ad mascu linum & neutrum: non sic autem ex parte aequalis & similis. Vnde quod tres personae dicantur iidem in plurali masculine sicut & aequales & similes, hoc non est nisi scribendo iidem per duo ii, literas: licet in prolatione modicum distet idem prolatum per vnum i, & per ii, duplex. Et nota quod licet non bene dicatur pater & filius & spiritus sanctus singulariter & masculine sunt idem aequalis & similis, sicut dictum est: & hoc quia singulum eorum, scilicet identitas, aequalitas, & similitudo in tali praedicatione respicit tres personas vt relata tria per singulum, in quae necessario plurificantur saltem secundum rationem secundum superius determinata: Bene tamen dicitur singulariter & masculine quod pater est idem aequalis & similis filio & spiritui sancto, & econuerso: eo quod in tali praedicatione singulariter singulas personas respiciunt vt relata per illa: & vt in singulis fundatur super rationem vnius in substantia, quantitate, aut qualitate semel accepti. Sic ergo iuxta primum intellectum dicti Dionysii superius expositum omnino se habent singula genera relationum communim vniformiter ad sin- gulas personas diuinas: quia vniformiter idem pater: idem filius: idem spiritus sanctus. Et hoc etiam sibi quo ad primum modum identitatis: & cuilibet aliorum quo ad secundum modum identitatis. Aequalis pater: aequalis filius: aequalis spiritus sanctus: Similis pater: similis filius: similis spiritus sanctus. Et hoc non sibi: sed cuilibet aliorum tantum. Et secundum hoc procedunt duo argumenta in oppositum. Et similiter iuxta secundum intellectum dicti Dionysii, vniformiter se habent singulae relationes trium generum ad tres personas: quia vniformiter idem pater, aequalis pater, similis pater. ldem filius, aequalis filius, similis filius. ldem spiritus sanctus, aequalis spiritus sanctus, similis spiritus sanctus. Sed hoc non nisi cuilibet aliorum, & penes secundum modum identitatis: quia penes primum modum identitatis non vniformiter idem est pater, & aequalis, & similis. Et sic de filio & spiritu sancto: quia secundum primum modum identitatis quilibet eorum sibiipsi est idem: sed nullus eorum sibiipsi est aequalis aut similis, vt patet ex praedeterminatis. Ex quibus patet quod non aequaliter quaelibet hypostaseon se habet ad alteram & ad seipsam, nec vniformiter: sed potius substantia & quodlibet substantiale attributum existens in quolibet suppositorum, aequaliter & vniformiter per identitatem se habet siue refertur ad alterum, & ad seipsum: licet inter illa attributa sit differentia secundum rationem: & quo ad hoc differt secundum rationem identitatis cuiuslibet eorum ad alterum & ad seipsum: & quo ad hoc non vniformiter se habet ad alterum & ad seipsum: & minus se habet ad alterum quam ad seipsum, vt inferius amplius declarabitur.

⁋ Quod arguitur sexto ex illo dicto Hilarii Deo simile esse aliquid quod ex ipso non fuerit, non potest: Dico quod dictum illud intelligitur de simili tudine vera & perfecta, qua creatura similis deo esse non potest: quae solummodo deo similis esse potest quadam similitudine imaginaria imperfecta, vt tactum est articulo praecedente quaestione. ii. in fine. Vnde & dictum illud non intelligitur nisi de illis quae habent esse a deo vt a principio produ ctiuo comparatis per similitudinem ad deum producentem. Ex quibus deo vt principio productiuo nihil simile esse potest vera similitudine & perfecta: quod non fuerit ex ipso vt ex cuius substantia sicut ex principio quasi materiali producatur: quemadmodum filius producitur a patre & ex patre: & spiritus sanctus a patre & filio: & ex ipsis: quia in vnitate substantiae singularis a patre producitur, & a patre & filio spiritus sanctus. Nunc autem sic producitur creatura a deo trinitate: quod licet producatur ab illo: non tamen ex ipso in vnitate substantiae singularis: sed in diuersitate maxima. Et ideo non producitur a deo vt simile vera & perfecta similitudine: sed solummodo vt simile imaginaria & imperfecta similitudine, vt expositum est supra. Ex eo autem quod deo producenti nihil est simile similitudine vera & perfecta nisi dicto mo do fuerit ex ipso: nequaquam sequitur seu excluditur quin deo producto puta filio & spiritu sancto: simi le possit esse dicto modo Deus producens, vt filio deus pater, & spiritui sancto deus pater & deus filius.

⁋ Quod vero arguitur septimo & vltimo, quod fundamenta tria trium relationum conmunium non se ha bent vniformiter ad tres personas diuinas: quare nec ipsae relationes: Dico quod verum est secundum iam dicta prout habent esse in illis vt in radice suorum fundamentorum existentium in illis. Sic enim identitas, aequalitas, & similitudo, quemadmodum secundum fundamenta in patre habent esse ex se: in filio autem & spiritus sancto a patre: & etiam in spiritu scton a filio. Prout vero habent esse in personis in propria forma relationis communis: vniformiter habent esse in personis: nec aliquo modo existunt in vna personarum ex alia vel aliis: nec aliquo ordine naturae existunt primo in vna quam in aliis aut in alia: licet fundamentaliter ordine naturae fundamenta earum primo sint in vno, & secundo in aliis: quia a prima persona est in secunda & tertia. Et sic in prima persona sunt relationes illae cones primo radicaliter: & secundo in secundua persona, & tertio in ter tia. Licet etiam formaliter non statim existente prima existunt in illa identitas, aqualitas, & similitudo eius ad alias ex eo quod est prima: sed solummodo existente persona secunda: & ex eo quod est secunda, vt iam dictum est supra: non tamen aliquo modo est identitas, aequalitas, aut similitudo primo in secunda persona, & secundo in prima ab vtraque aliquo ordine naturae: aut aliter in secunda quam in prima: sed simul & vniformiter in vtraque Et sic de tertia respectu primae & secundae. Licet enim (vt dictum est) radicaliter propter fudamenta non habeant esse vniformiter in tribus personis: sed a persona prima in secunda: & ab vtraque in tertia: & sic or dine quodam naturae penes primum & secundum habent esse in personis: sicut & illarum fudamenta: relationes tamen dictae fundatae in illis vt geminatis secundum rationem: secundum esse suum conpletum & formale consideratae non habent esse ordine naturae primo in vna, & secundo in aliis: nec ab vna primo, & deide ab aliis sicut nec ipsa dualitas aut trinitas personarum. Et sic quamquam secundum dicta aspiciendo ad dictum ordinem na turalem quo prima persona habet in se ex se illud vnum a quo causantur dictae relationes identitas, aequalitas, & similitudo: & aliae personae habent illud a prima, quoquo modo dictae relationes non sint vniformiter in personis diuinis: vt propterea prima persona simpliciter possit dici eadem aequalis & similis secundae personae & tertiae & persona secunda & tertia quoquo modo non simpliciter dicantur eaedem aequales & similes primae: sed potius coeaedem coaequales & consimiles: vt quasi per quandam imitationem identitatis, aequalitatis, & similitudinis existentium in prima persona intelliguntur identitas, aequalitas, & similitudo esse in aliis: tamen aspi ciendo ad complementum formale dictarum relationum: nulla difformitate aut ordine naturae ha bent esse in tribus personis diuinis: quia quo ad huiusmodi complementum: nequaquam habet esse vna dictarum relationum aliter in prima persona quam in aliis. Quo ad hoc enim relatiua sunt simul natura: & neutrum est causa alterius vt sit, sicut dicit philosophus in Praedicamentis. Et sic simile est quodammodo de esse vniformi talium relationum in diuinis personis & aeternitatis atque aliorum attributorum. Aeternitas enim licet aeque primo & omnino vniformiter conueniat tribus personis: per quandam tamen appropriationem simpliciter dicitur esse in solo patre: coaeternitas vero & quasi non simplici ter aeternitas in filio & spiritu sancto: & sic de caeteris quae communiter dicuntur in tribus personis. Vnde Augustinus. vi. de Trini. ca. vlti. exponens illud Hilarii. ii. de Trini. Aeternitas in patre. dicit sic. Nonne esse consecutum arbitror in aeternitatis vocabulo: si quod pater non habet patrem de quo sit: filius autem de patre est quod sit: atque coaeternus sit. Quod dicit infinuando quod filius quia per gene rationem a patre accipit quod sit aeternus: idcirco non simpliciter aeternus: sed coaeternus illi dici debeat: & pater non coaeternus: quia aeternitatem a nullo accipit: sed simpliciter aeternus. Et per eundem modum Pater simpliciter idem aequalis & similis filio & spiritui sancto debet dici: non autem coidem coaequalis & consimilis, & econverso filius & spiritus sanctus non simpliciter idem aequalis & similis patri: sed coidem coaequalis & consimilis illi, quamquam ad excludendam omnem difformitatem dictarum relationum conmunium in diuinis personis dicit Athanasius in Symbolo suo de singulis diuinis personis. In hac trinitate nihil prius aut posterius: nihil magis aut minus: sed totae tres personae coaeternae sibi sunt & coaequales. Intellige & easdem & consimiles: quasi non solum filius & spiritus sanctus possint dici coaequales, coiidem, & consimiles patri: sed etiam pater coaequalis illis, & coidem, & consimilis.