Quaestio 2

CIrca secundum arguitur quod deus non est seipso intelligibilis Primo sic, quid seipso est intelligibile, praesens intellectui necessario immutat ipsum ad intelligendum: & hoc secundum omnem modum quo est intelligibile, quoniam si non, ad hoc quod intelligatur requiritur aliud ab ipso, & ita non est seipso intelligibile. deus praesens est omni intellectui: quia & omni creaturae, vt infra debet ostendi. ergo &c. consequen est falsum vt patet, ergo & antecedens.

⁋ Secundo sic. si deus seipso esset intelligib lis, cum deus deitate sit deus, deitate esset intelligibilis: quia quod rei seipsa conuenit, conuenit ei eo quod habet esse id quod est. consequens est falsum. tunc enim deitas esset propria ratio intelligibilitatis, quod non est verum, quoniam propria ratio qua aliquid est intelligibile, veritas est: sicut bonitas qua est amabile. Ratio autem veritatis in deo alia est a ratione deitatis. Deus enim dei tate deus est: & non veritate: & veritate intelligibilis non deitate: sub ratione qua deitas est, quemad modum secundum Augustinus deus deitate deus est, & non paternitate. paternitate autem pater est: & non deitate. ergo &c.

⁋ Tertio sic, quod non est intelligibile nisi alio a se, non est intelligibile seipso, Deus est huiusmodi: quia non in telligitur etiam a beatis nisi per aliquam speciem sui: qua intellectus beatorum informatur vt educatur de potentia ad actum: quia ipsa diuina essentia nullius est forma inhaerens. Vnde dicit Augustinus ix. de triniitate. ca. xi. Cum deum nouimus fit aliqua dei similitudo: tamen inferior: quia in inferiore natura est. Et Hu go dicit super primum cap cae. hier. quod angelici spiritus habent signa & demonstrationes per quas de in uisibilibus dei & valde occultis & secretis & absconditis intus immaterialiter & inuisibiliter & sim pliciter erudiuntur, quae quidem quantum ad illam multum inuisibilem lucem & inaccessibilem deitatis quasi foris sunt: & procedunt abintus in demonstratione. ergo &c.

⁋ In contrarium est. cum enim deus si seipso non est intelligibilis, necessario est alio aliquo intelligibilis, & omne per aliud reducitur ad per se: quia aliter esset procedere in infinitum esset igitur aliquid aliud a deo seipso intelligi bile & deus per illud. consequens est falsum: quia tunc aliquid esset prius & nobilius & simplicius deo, vt patet ex se. ergo &c.

⁋ Hic sciendum in principio quod ista quaestio quaerit de eo quo deus debet dici in telligibilis esse: tanquam eo quod est propria ratio secundum quam dicitur esse intelligibilis: vtrum. scilicet deitate debet dici intelligibilis: sicut dicitur deitate deus: vtrum scilicet deitas sit propria ratio quae deus dicatur intelligibilis: sicut est pro pria ratio qua dicitur esse deus: & sicut paternitas est, propria ratio quae dicitur esse pater: an cum deitate requiratur aliquid ratione cuius non seipso vt deitate: sed quodam alio intelligibilis sit. Et sic quaerit quaestio: vtrum deus sit per se si ue secundum se intelligibilis: seu, vtrum ista propositio sit per se vera, deus est intelligibilis. Cum igitur diuersum & multum nobis notius est quam vnum & idem, vt dicit Philosophus in. x. meta. & seipso dicitur aliquid alteri conuenire, excludendo aliud tanquam necessarium ad hoc quod illud conueniat ei: ad inuestigandum igitur veritatem quaesiti: quia plures sinus habet quaestio sic generaliter proposita: oportet vide re modos quibus posset poni deus esse intelligibilis alio a se. Alio dico re, vt sic primo via remotionis abnegemus modos quibus non est dignum dici eum intelligibilem per aliquid aliud a se. Deinde secun do via eminentiae affirmemus modo contrario ipsum esse intelligibilem ex se. eo enim modo quo non est intelligibilis sine aliquo alio a se, re vel ratione, non est intelligibilis seipso: & eo modo quo est intelligibilis absque omni alio, debet dici esse intelligibilis seipso. Hic est enim rectus ordo & processus ad inuestigandum diuina, vt habitum est supra.

⁋ Et vt melius propositum nostrum percipiamus in simili de visibili oculo corporis quod maxime proportionatur intelligibili oculo mentis: Sciendum quod aliquid dicitur esse visibile aliquo alio a se, non seipso praecise, triplici modo. Primo modo tamquam specie actum videndi in oculo perficiente. Secundo modo tanquam medio ad actum videndi disponente. Tertio modo tam quam obiecto actum videndi inchoante. & est quilibet istorum modorum subdistiguendus, vt patebit in pro secutione. Visibile enim esse non seipso solo: sed & alio a se tanquam specie informante visum ad perficien dum actum videndi, contingit dupliciter: aut tanquam specie siue forma qua videns eleuatur & roboratur vt visibile videntem attingere & in ipso aciem visus figere possit: aut tanquam specie siue forma qua videns actum videndi elicit. Primo modo color non est visibilis seipso: sed per formam sanitatis & potentiae naturalis in oculo. De qua dicit Philosophus secundo de anima, quod sensitiui prima immu tatio sit a generante & secundum actum producente in ipso potentiam videndi & dispositionem naturalis sanitatis sine quae non immutaretur. Secunda vero sensitiui immutatio sit a sensibili obiecto retinen do in se impressionem suae speciei: & sic color non est visibilis seipso ab oculo corporis: sed per speciem suam quam oculo imprimit vt imaginem eius qua ipsum educit de potentia videndi ad actum. Si igitur quaestionem istam de intelligibilitate dei generaliter intelligamus respectu cuiuslibet intelligentis: & praecipue creati: quia respectu suiipsius in intelligendo seipsum ipse seipso praecise intelligibilis est a se ipso, vt patebit in quaestionibus quom deus intelligit se: sic inquam respectu intellectus creati intelligendo quaestionem pro isto modo & pro aliis sequentibus: Sciendum quod si deus dicitur non intelligibilis seipso: sed aliquo alio: hoc non contingit nisi ratione excellentiae & nobilitatis in sua intelligibili tate: & ratione defectus & imperfectionis ex parte intelligentis. Vnde quia in omni alio a se inuenit aliquem defectum & imperfectionem ad intelligendum se simpliciter & absolute, a solo seipso est seipso in telligibilis, & a nullo alio nisi per aliquid aliud quod requiritur in intelligente super eius dispositionem naturalem, quantuncumque sit creatura in gradu naturali eleuata. Vnde secundum primum modum intelligendi per aliud supernaturalia intellectus cuiusque creati, vt deus intelligibilis sit ab ipso requiritur aliqua dispositio supernaturalis sanitatis, qua tanquam dono alicuius gratiae supernaturalis intellectus vigoratur, & acumen visus purgatur supernaturaliter. secundum quod infra vide- bitur in quaestionibus, quomodo Deus intelligitur ab intellectu creato. De quo tamen breuiter loquit Augustinus in primo slolis sic inquiens. Mentis quasi sunt oculi sensus animae: ratio in mentibus est vt in oculis aspectus. Animae opus est, vt oculos sanos habeat, quibus iam bene vti possit. Oculi sani men est ab omni labe corporis pura, quod nihil aliud praestat quam fides primo: quae re vera sufficit vt intelligatur deus in aenigmate: sed vt altius intelligatur donum alterius gratiae requiritur. secundum quod patet ex supra determinatis. Et hanc sanitatem in vita aeterna tribuit perfecta charitas. Deintelligendo per aliud secundo modo, dicunt aliqui eodem modo sicut de praecedenti: quod videlicet sicut ad hoc quod color videatur, non solum requiritur quod sit forma sanitatis in oculo, sed etiam requiritur species coloris qua informetur: sic ad hoc quod deus intelligibilis sit vt actu ab aliquo intellectu creto intelligatur, non solum requiritur forma sanitatis supernaturalis in oculo mentis, sed etiam requiritur species aliqua rei intelligibilis impressa, vt forma inhaerens intellectui. secundum quod probat tertia ratio suprainducta, & declarant etiam vt videtur auctoritates duae ad hoc inductae. Vn de quid de hoc sentiendum sit videbitur respondendo ad rationem illam, & exponendo auctoritates pro ipsa inductas. Visibile autem esse non seipso solo, sed per aliud a se tanquam medio ad actum videndi disponente: similiter contingit dupliciter. aut tanquam medio ad actum videndi illustrante, quemad modum color non est visibile seipso, sed mediante luce. secundum quod dicit Philosophus in secundo de anima. Color est motiuum visus secundum actum lucidi. aut tanquam medio obumbrante, & visibile videnti contemperante, quemadmodum sol fulgens ab oculo debili non valet videri nisi in nube Primo modo male intelligentes illud Apocahys. xxi. Ciuitas illa non eget sole neque luna vt luceat in ea: nam claritas dei illuminabit eam: credunt quod a luce illa quae deus est diffunditur lumen su per intellectum humanum vel angelicum vel beatorum ad videndum seu intelligendum deum im mediate, quemadmodum lumen materiale diffunditur a sole ad ipsum videndum: quasi deus intell gatur aut videatur per medium distans illuminabile, sicut videntur corporalia. Quod non est veru: quia per immediationem deus ab intellectu creato videtur & intelligitur: nec est lumen gratiae vel gloriae quae est gratia consummata, necessarium nisi ad intellectum vigorandum vt sufficiat aciem figere in tam excellens intelligibile: immo illa lux quae deus est, immediate intelligitur, & non per ali quid diffusum ab ipsa, sed seipsa, vt ipsamet lux vera & spiritualis in tenebris lucet. & secundum hoc non alio, sed tantum seipso intelligitur, vt iam videbitur. Secundo modo erat error quorunm dam ponentium deum non posse etiam ab aliquo videri aut intelligi nisi in qu busdam theophaniis. secundum quos non seipso, sed per aliud a se intelligibilis est. secundum quod dicit Hug. super prinmi capi. in Commen. Cae. Hier. sic inquiens. Quidam in cogitationibus suis euanuisse inueniuntur, deum rationa li animo omnino incomprehensibilem & inaccessibilem praedicantes, praeterquam theophaniis quibusdam, id est diuinis apparitionibus vel similitudinibus diuinis in contemplationem propositis de ipso eruditur. ipsa autem quasi quaedam simulacra absconditae diuinitatis inter rationabiles animas ac deum media ponunt, altiora quidem mente, inferiora deitate, & haec solum de eo videri: vt pote qui in se ipso a nulla mente vel animo videri possit. Sed horum errorem euacuat subdens continuo. Haecve ro simulacra sunt errorum & phantasmata veritatis: in quibus non solum deitatis lucem inuilibilem & imperceptibilem conantur asserere: verum etiam falsitatis cognitionem mentibus san ctis conantur inferre. Quid enim est in illis solum deum videri, nisi nunquam vere videri, & verum nusi quam videri: Si enim imago sola semper videtur, veritas nunquam videtur, quoniam imago veritas non est etiam cum de veritate est. Tollant ergo phantasias suas quibus lumen mentium nostrarum doi umbrare nituntur, neque nobis deum nostrum simulacris aestimationum suarum intersepiant, quia nos sicut satiare non potest aliquid praeter ipsum, ita nec sistere vsque ad ipsum. Si autem visibile sit aliquid non seipso, sed per aliud a se tanquam obiecto actu videndi inchoante: aut ergo intelligitur pi se proprie, & per aliud pro per accidens proprie dicto contra per se: aut intelligitur per se large prolecundum se, & per aliud large pro secundum accidens. Si primo modo, sic contingit videri deum per aliud, intelligi dupliciter: aut omnino per aliud: aut per aliud vno modo, sed per se alio modo Pri mo modo adhuc dupliciter. Aut enim obiectum illud per quid videtur est absolutum quid, & illud aliud est respectus fundatus in eo: aut vtrunque eorum est res absoluta. Primo modo secundum Philosophum in secundo de anima, si album sit Diarri filius, secundum accidens, immo etiam & per accidens sen tit visus hoc, scilicet quod est Diarri filius scilicet quoniam albo quid sentit per se, accidit quod sit Diarri filius. S cundo modo sentitur Caesar per accidens & etiam secundum accidens videndo eius imaginem in spe culo. Secundum primum modum cum in deo non est nisi substantia & relatio, & relatio secundi quod respectus est vel relatio, nullam intelligibilitatem habet nisi per illud super quod fundatur, hoc mo do sola diuina essentia quae deitas est, & esse purum, est per se intelligibilis a deo, & omne aliud quodi deo consideratur, per ipsam: quia super eam in deo non est nisi respectus super ipsam fundatus. secundum quod apparebit infra in quadam quaestione de veritate Dei. Secundum secundum modum deus intelligibilis est per omnes creaturas: & est proprius modus intelligendi deum in statu vitae huius: in quo non est intelligibilis ab homine nisi in effigie creaturae, nisi valde in generali, stando tamen semper in specie creaturae, vt supra expositum est. In quo tamen intellectu generali valde, intellectus humanus fixus non stat: sed ab ipso continuo labitur. Vnde Augus stinus de aeternis rationibus existentibus in deo, dicit lib. xiii. de trinita. cap. xiiii. Sine temporali transi tu stant ipsae intelligibiles non sensibiles rationes: ad quas per aciem mentis peruenire paucorum est, vt cum peruenitur quantum fieri potest, non in eis manet ipse peruentor: sed velut acies ipsa reuerberatur: & sit rei non transitoriae transitoria cogitatio. Si vero fuerit visibile aliquid per aliud vno modo per se: & alio modo per accidens: quemadmodum dicimus quod superficies est visibilis per se in genere causae materialis & subiecti: & quod est per se colorata, vt dicit Philosophus in quinto metaphysicae, eo quod ei conuenit primo in se sistere & terminare visum & suscipere colorem visibilem: corpus autem non est visibile neque terminabile in se visus: neque susceptibile coloris nisi per superficiem: in genere vero causae formalis, superficies est visibile per accidens: quia per colorem qui susceptus est in eo qui formaliter est visibilis primo & per se: secundum hunc modum sola diuina essentia vt deitas est & essentia, est intelligibilis per se a deo, habens in se intelligibilitatem sui & omnium aliorum, vt infra videbitur. Sed nihil omnino est in deo intelligibile per aliud: quia intelligibile hoc modo per alid non est nisi eorum quae sunt in eodem, sed re diuersa: quae non sunt in deo, vt dictum est supra. Si vero per se & per aliud sumantur large, pro secundum se & secundum aliud: propter hunc modum circa intelligibilitatem in deo inducta est principaliter quaestio.

⁋ Et est aduertendum quod in deo sunt aliqua quae suo nomine dicunt rationes quasi formales attributorum essentialium, vt sunt veritas, sapientia, bonitas, & caetera huiusmodi: quae dicunt in deo respectus pertinentes ad intellectum & voluntatem, de quibus sermo habitus est superius. Est etiam in ipso deo aliquid quod suo nomine dicit no n rationem alicuius attributi: sed magis subiecti & fundamenti, in quo radicantur & fundantur rationes omnes attributorum: vt est deitas siue ipsa diuina essentia inquantum essentia est. lpsa enim intellecta vt susceptiua rationum & respectuum omnium attributorum in se, quod est ratio pro pria essentiae vt essentia omnino est absoluta, est eadem cum ratione esse in deo, differens solum ab ipso in modo significandi, vt patet ex supradeterminatis. Rationes vero omnium attributorum respectus quidam sunt quasi fundati in ea: quemadmodum ratio veritatis est respectus quidam in ipsa ad intellectum & ad actum intelligendi: ratio vero bonitatis ad voluntatem & ad actum volendi: ita quod omnia ista essentiam quae de se non significat nisi aliquid absolute: significant sub deter minato respectu: ita quod ambo & essentia ipsa & respectus, cadunt in eorum significato: licet nomen significans imponatur principaliter a ratione respectus. Propter quod aliquod convenit aliquando secundum aliquem modum essentiae sub nomine veritatis vel bonitatis, quod non sub nomine absoluto essentiae, quale est diuinitas. Vnde diuina essentia ex eo quod recipit in se rationem veritatis: & significatur hoc nomine veritas: habet proprie rationem intelligibilis respicientis intellectum: ex eo vero quod recipit in se rationem bonitatis: & significatur hoc nomine bonitas: habet proprie rationem appetibilis respicientis simili modo voluntatem: cum de se non habet nisi rationem esse absoluti aut entis. Propter quod esse attribuitur essentiae diuinae sub suo nomine, dicendo deitas est per se & secundum se, quasi penes primum modum dicendi per se, in quo praedicatum est de ratione subiecti. Relationes vero formales attributo rum attribuuntur ei per se & secundum se, quasi penes secundum modum dicendi per se, in quo subiectum est ratio ipsius praedicati. inquantum scilicet ipsa essentia diuina est fundamentum omnium attributorum. Dicimus enim quod deitas est veritas aut bonitas quodammodo: quemadmodum dicimus superficies est colorata. Sumendo ergo per se & per aliud large ad secundum se & secundum aliud dicimus quod haec est secundum se, veritas est intelligibilis: quia veritas secundum rationem illam qua formaliter veritas est, est praecisa ratio & respectus ad intellectum. haec vero non est secundum se, deitas est in telligibilis: licet enim res ipsa quae deitas est, sit per se intelligibilis obiectiue ad actum intelligendi eliciem dum: tamen ratio deitatis non est, propria ratio intelligibilitatis qua ipsa respicit intellectum ad mouendum ipsum sed ratio veritatis quae sibi actum intelligendi determinat. Et ideo quasi secundum rationem dispo sitionis formalis respicientis intellectum deitas non est intelligibilis quia est deitas: sed quia ipsa est veritas, & ita per aliud, hoc est secundum rationem aliam quam sit ratio deitatis. Non dico per accidens vel secundum accidens. Nihil enim deo conuenit per accidens vel secundum accidens: bene tamen conuenit ei secundum aliudid ist secundum aliam rationem intelligendi quam suam, quae est ratio deitatis. Quemadmodum enim dicit Augustinus quod non omne quod dicitur de deo, dicitur de ipso secundum substantiam: nihil tamen de ipso dicitur secundum accidens: quia dicitur secundum relationem: ita possumus dicere quod non omne quod dicitur de deo, dicitur de ipso per se vel secundum se, hoc est se cundum rationem deitatis: nihil tamen de eo dicitur per accidens, quia dicitur secundum aliud, id est secundum aliam rationem.

⁋ Ad cuius intellectum maiorem scienda sunt duo. Primum quod per se & per aliud proprie sunt conditiones rerum: Secundum se autem vel secundum aliud magis proprie pertinent ad conditiones rationum. Per se enim dicitur aliquid alicui conuenire, quia conuenit ei se cundum rem & naturam significatam per nomen. Per accidens vero, quia conuenit ei secundum aliam rem & naturam. verbi gratia, Color est visibile per se, quia ipse est res & natura quae nata est mouere visum. corpus vero est visibile per accidens, quia non nisi per rem quae est color, quae est res alia a se. Secundum se vero dicitur aliquid conuenire alicui, quod conuenit ei secundum rationem significandi sub qua vel a qua nomen ad significandum est impositum. Secundum accidens vero quod conuenit ei secundum aliam rationem, quam sub qua vel a qua nomen est impositum. verbi gratiahaec est secundum se, lignum est album: haec autem est secundum accidens, album est lignum, vt vult Philosophus. quia lignum significat substantiue, & ita sub modo quo natum est ei aliud inhaerere: album vero adiectiue, & ita sub modo quo natum est alteri inhaerere non alterum ei. Secundum vero quod hic est sciendum, est quod cum aliquod dicitur intelligibile per se vel per accidens, hoc intelligimus obiectiue. Obiectiue enim per se est intelligibile, quid per se mouet intellectum & apprehenditur ab ipso, quemadmodum color visum. Per accidens vero, quid non nisi per aliud: quemadmodum corpus mouet visum non nisi quia coloratum. Cum dicitur aliquid intelligibile se cundum se, vel secundum aliud, hoc intelligimus dispositiue. Dispositiue enim secundum se est intelligibile quid ex se in suo nomine imponitur a ratione respectus quo intelligibile respicit intellectum. Secundum accidens vero, quod non in suo proprio nomine imponitur ab huiusmodi respectu, sed solum in nomine alterius. Et hoc pertinet ad propositam quaestionem cum quaeritur vtrum deus sit seipso intelligibilis vel alio a se. Si intelligamus quaestionem de eo quod est per se & non per aliud, dicimus quod haec est per se, deus est intelligibilis, ita quod nihil obiectiue in deo sit intelligibile per se nisi deitas, a qua hoc nomen deus imponitur: ita quod nullus respectus vel attributi vel relationis intelligitur in deo nisi per naturam deitatis, vt est dictum, & infra amplius exponetur. Nihil tamen dicitur in deo per accidens, vt dictum est. & sic veritas non est intelligibilis nisi quia est deitas. similiter bonitas, paternitas & caetera huiusmodi. Si vero intelligamus quaestionem de eo quod est secundum se, & secundum aliud, dicimus quod haec est secundum se, veritas est intelligibilis, ita quod nihil dispositiue in deo sit intelli gibile per se nisi veritas, & non deitas neque bonitas, neque aliquid aliorum, nisi sub ratione veritatis. hoc est respectus importati hoc nomine quod est veritas. Veritas enim imponitur a ratione respectus quo quasi disponitur omne intelligibile, & omne intellectum inquantum respicit intellectum, quia nihil dicitur veritas nisi respiciendo ad intelligentem. Ex hoc enim respectu intelligibile dicitur ante quam intelligatur, & ab eo imponitur hoc nomen veritas. Vnde sicut intelligibile obiectiue dicitur ali quid quia est quod quid est, & obiectum formale natum mouere intellectum, sic intelligibile dispositi ue dicitur aliquid, quia significat suo nomine obiectum sub respectu illo quo respicit intellectum. Sic ergo deitas siue deus obiectiue seipso intelligibilis est, & nihil aliud in diuinis, neque etiam veritas ni si quia est deitas. Secundum se autem & dispositiue seipso est intelligibilis veritas, & nihil aliud in diuinis, nequ etiam deitas nisi quia est veritas. Nihil tamen per accidens aut secundum accidens intelligibile est in ipso vt dictum est. Et accipimus hic secundum se aliter quodammodo quam accipit Philosophus, quia ipse secundum se & secundum accidens accipit a ratione qua nomen imponitur ad significandum scilicet substantiue & adiectiue, vt patet in suis exemplis. Hic vero accipimus per se & per aliud a ratione qua nomen imponitur absolute vel respectiue, vt per dicta patet. Ex quibus etiam patet quomodo differenter id quod quid est: est quod intelligitur de re, & id quid veritas est. Quiditas enim sub nomine quiditatis vt est deitas: intelligitur tanquam obiectum tantum. Veritas vero intelligitur tanquam obiectum sub propria ratione respectus intelligibilis ad intellectum. Cum enim dicimus quod veritas intelligitur, non intendimus quod respectus ille intelligatur a quo nomen imponitur: sed quod ipsa essentia cui nomen imponitur, intelligatur respiciendo intelligentem. in eo enim quod intelligitur vel est intelligibilis, in hoc respicit ipsum, sed non significatur vt respiciens nisi hoc nomine quod est veritas. & sic appellaui intel ligi secundum se & dispositiue. Ille enim respectus a quo huiusmodi nomen imponitur, est quasi quae dam dispositio essentiae significatae per nomen, quia ex se non habet rationem intelligibilis, sed solum quia fundatus in essentia intellecta vt infra dicetur. Et sicut contingit hoc de hoc attributo quid est veritas, ita & de omnibus aliis. In ratione enim quasi dispositionis formalis, deus non est appetibilis si ue amabilis nisi quia est bonum, neque veritas neque potentia, & sic de aliis.

⁋ Ad primum in oppositum quod deus non est seipso intelligibilis: quia tunc cum est praesens intellectui omni, omnem intellectum immutabit, & secundum omnem rationem suae visibilitatis, Dicendum quod verum est quantum est ex se. Vnde quantum ex se est, seipso intelligibilis est, omnem intellectum, & secundum omnem rationem intelligibilitatis suae immutando: sed quod hoc non facit hoc solum contingit ex indispositione & imperfectione capacitatis intellectus. Propter quod respectu illius non est seipso intelligibilis: sed per aliud: & a nullo nisi a seipso secundum rationem totam intelligi bilitatis suae: quia nihil potest esse vel fieri in creaturis quod potest facere intellectum creatum capacem ipsius secundum totam intelligilitatem eius: neque secundum partem. quia nullo modo naturaliter intelligitur.

⁋ Argumentum secu dum verum concludit secundum iam expositum modum.

⁋ Ad tertium, quod deus non est intelligibile nisi specie aliqua sui qua informat intellectum: & ita non nisi per aliud & non seipso: quod est multorum & magnorum opinio: cui tamen alii multi & magni contrariantur, qui ponunt quod deus nulla spe cie sui informat intellectum qua intelligatur: quia ad repraesentandam increatam essentiam sicut est qualiter eum videbunt sancti, nulla sufficit creatura: non solum quia est differens a deo in natura & essentia: sed quia deficiens est a reprssentabilitatis ratione: ita quod non solum quaelibet creatura convenit plus cum quaelibet alia crea tura in natura & essentia, quam cum deo: sed etiam in reprssentabilitatis ratione: vt quaecumque creata species plus est reprs sentatiua cuiuslibet alterius creatae: & immutatiua intellectus ad intelligendum quancunque creaturam, quam ad intelligendum deum. Quod (quantum mihi videtur) bene & diffuse exposui in quadam quaestio. de quolibet super hoc mota. Praeter autem illa quae ibi circa hoc determinata sunt: hoc (vt mihi videtur) efficacissime patere potest per hunc modum: vt sumamus exemplum de specie coloris in oculo ad videndum colorem: cui comparant illam speciem ad videndum siue intelligendum deum. Speciem enim illam est considerare in duplici comparatione, & in comparatione ad obiectum visibile a quo oculo car nis imprimitur, & in comparatione ad visum in quo recipitur, aut a quo recipi nata est. In prima comparatione si species sit vera species & imago rei visae perfecte ipsam reprssentans, necesse est quod imitetur ipsam rem visam per ipsam: in hoc quod scilicet repraesentet quicquid visui circa dispositionem rei visae in figura & colore visibile est: & quod in se effigiem omnium talium contineat: vt si visibile illud sit facies pulchra habens omnium partium suarum in figura faciei proportionem in optima commensuratione sibi adinuicem correspondem tium: & similiter decentissimum colorem varie respersum sicut decet diuersis partibus: in quibus duobus consistit faciei pulchritudo, secundum Philosophum in. vii. physi. oportet quod consimiliter spe cies & imago illa corporaliter in oculo habeat in se omnia correspondentia commensurationi partium similiter decori eius in colore & decentia. In secunda vero comparatione oportet scire quod species illa quae est illi, in cuius scilicet oculo recipitur vt in subiecto: sicut ratio videndi obiectum extra: & non est ipsi obiectum visibile: alteri potest esse vt obiectum in quo videt rem illam velut in imagine eius: licet ipsam non videat in se. Illa enim imago in oculo vnius existens apparet alteri tanquam in speculo: in qua potest videre ille de re visa, licet vt in imagine, quicquid videt iste in ipsa re visa extra vt in veritate, nec est diuersitas ibi in modo cognoscendi. Sicut enim videndo rem extra in seipsa cognosceret discrete an nasus esset rectus, simus, vel aquilus, oculi glauci vel virides & caetera hu iusmodi: similiter & discrete cognosceret eadem alter de eadem re videndo solam eius imaginem. Si ergo deus habet speciem sibi propriam oculo mentis impressam qua videtur & intelligitur ab intel lectu secundum dictum modum: licet spiritualiter, sicut & deus spiritus est, & oculus mentis in quo re cipitur, spiritualis est: oportet similiter huiusmodi speciem habere consimiles duas comparationes: ita quod in omni comparatione ad deum visum vel intellectum perfecte repraesentet & distincte quicquid intellectus creatus per ipsam videt vel intelligit in deo, videns ipsum obiectiue in sua essentia, vt si videat eum visione beata, quomodo deus sit trinus & vnus, quom in vnitate substantiae sunt omnes rationes attributorum, & omnium rerum perfectiones, & omnes breuiter rationes aeternas gubernatio nis seculorum & caeterorum huiusmodi, oportet quod omnia in se huiusmodi species velut imago repraesentet: & cum hoc oportet quod in comparatione ad oculum spiritualem videntem illa specie: sicut quae est vnius oculo ratio videndi deum in se: sit alterius oculo spirituali vt obiectum in quo possit videre de deo distincte & determinate: sicut videt alter in ipso deo. Ex quo enim illa species sit aliqua res creata: necessario quid visibile est ab intellectu creato. Sicut enim oculus corporalis in potentia est ad videndum omne visibile corporaliter tam commune quam proprium: aut aliter deficeret nobis vna vis visiua: quia si esset aliud visibile quam sentitur. v. sensibus quos modo habemus: deficeret nobis aliquis sensus quo natum esset sentiri illud aliud sensibile, vt determinat Philosophus in secundo de anima: consimiliter oculus spiritualis intellectus creatus saltem angelicus separatus est in potentia ad viden dum omne visibile spirituale, quale est omne intelligibile: & hoc ex puris naturalibus eius: quia ali ter esset vis intellectiua diminuta in eo, scilicet si aliquid esset visibile siue intelligibile naturale quid non posset naturaliter videre vel intelligere. Quod si verum est, si ergo deus haberet propriam speciem per quam videretur (vt dictum est) ab oculo intellectus glorificati: tunc quicquid ipse per illam speciem distincte & determinate videret in diuina essentia visione gloriosa, posset oculus in tellectus non glorificati videre idem in illa specie sibi obiecta visione naturali, licet non ita clare, vt sci licet quod deus est trinus & vnus & caetera huiusmodi, de quibus habet esse fides ante visionem. & sic non esset fides vni intellectui pro statu suo vt humano, nisi de quibus alter intellectus vt angelicus posset habere cognitionem naturalem. Hoc autem abhorret omnis catholicus: quod videlicet ex naturali cognitione & visione alicuius rei creatae posset etiam tanquam in imagine videre aliquis in creaturis illa diuina secreta quae pertinent maxime ad distinctionem personarum: quemadmodum naturali cognitione potest videre in imagine & vestigio creaturae aliqua quae pertinent ad essentia lia attributa dei secundum modum supra determinatum. Absolute ergo sentiendum est quod nulla spe cies creata potest esse ratio videndi & intelligendi immediate diuinam essentiam, sicut potest esse species in oculo ratio ad videndum colores. Talia enim similia in corporibus imaginata, non sunt similia: immo sunt occasio deceptionis. Finitum enim bene potest habere effigiem suam & similitudi nem ad aliud finitum, vt facies hominis ad imaginem suam quae apparet in speculo. Sed infinitum nullo modo potest habere effigiem aut similitudinem sibi propriam in finito, non solum propter naturarum diuersitatem, creatae & increatae scilicet sed etiam propter repraesentabilitatis defectum. Quantuncunque enim huiusmodi species eleuata fuerit, sicut plus conuenit in natura cum qualibet alia creatura quam cum deo, sic plus est repraesentatiua vt propria similitudo eius quamcunque aliam creaturam quam deum. Vnde quod creatura intellectualis dicitur imago dei, hoc non est quia sit repraesentatiua eius secundum aliqua immediate in eo cognoscenda quae pertinent ad eius infinitatem, sed quia creaturas caeteras excedit in gradu & ordine creaturarum, & non est imago huiusmodi nisi quoddam expressius vestigium, non ducens in cognitionem propriorum in deo nisi per quandam expressiorem appropria tionem. Et sic patet quod huiusmodi positio qua ponitur deus videri dicto modo per speciem suam. incidit quodammodo in errorem illum qui ponit deum videri in theophaniis, licet hoc non percipiunt ponentes eam. Quod enim est vni species vt ratio videndi, alteri est theophania vt obiectum visum. Et (vt videtur) opinio de theophaniis magis est digna deo quam illa de speciebus, quia illa de theophaniis tantum deum extollit vt intellectum creatum ad eius visionem immediatam attingere non permittat. ista vero de speciebus, deum intantum deprimit, vt non solum deum immediate visibilem ab intellectu creato ponat, sed & totam visibilitatem eius a creatura rationali in repraesentando actualiter ipsum creaturae, scilicet huiusmodi speciei mediae tribuit quod valde absurdum est. In ipso enim aliquid immediate videtur quod exprimere in possibilitate creaturae non existit. Vnde ista positio seipsam occidit, quia contradictoria implicat. Si enim aliquid per speciem creatam finitam videtur vt per repraesentans perfectum & proprium, vt videtur, infinitum non est, & si infinitum non est, deus non est. Si quid ergo videtur per speciem, deus non est. Sicut ergo principia cognoscimus cognoscendo terminos, vt cognoscendo quid significet totum, & quid significet pars, & quid significet maius, statim sine vlteriori deductione cognoscimus quod totum est maius sua parte: Sic in proposito cognoscendo quid significet nomen deus, & nomen hoc quod est species, & quid verbum hoc quod est videri, statim cognoscitur a sic intelligente significata huiusmodi vocum quod deus per speciem propriam visibilis aut intelligibilis secundum suam essentiam non est: vt ponentes hoc videantur propriam vocem ignorare. Si vero species illa ponatur non vt videndi ratio, sed vt videnti aliquo modo necessaria, quae tamen non sit expressiua eorum quae in deo videnda sunt: huic non contraria mur. secundum quod in quadam alia quaestione de quolibet exposuimus.

⁋ Ad auctoritatem Augustin ni quae videtur pro ipsis esse: dicendum ad literam quod Augustinus non loquitur ibi de similitudine quae est species informans intellectum qua videt, & qua vt per principium formale elicit actum vi dendi diuinam essentiam nude: sed de similitudine quae est verbum conceptum de deo in intellectu per actum intelligendi deum, sed per speciem creaturae, cuiusmodi est illud verbum in quo concipitur & intelligitur vt in eo quod quid est de re apud intellectum, cum ipsa sit absens & extra intellectum. Et sic nihil est pro ipsis quo ad illam speciem quam intendunt. Et quod ita sit, exponit litera Augustini quae ita dicit. Inquantum deum nouimus, similes ei sumus. sed non ad aequalitatem similes, quia nec tantum eum nouimus quantus ipse est. & sequitur quod assumptum est in argumento. Cum deum cognoscimus fit aliqua dei similitudo, sed interponit. Maxime cum eadem notitia placita digneque amata verbum est. Vnde cum creatura cognoscitur per suam speciem in intellectu, & per actum intelligendi formatur de eadem verbum notitiae eius in intellectu, similis est intellectus rei per illam speciem: & per illud verbum: & est similitudo rei in intellectu verior quam ipsa species impressiua a sensibus abstracta: & verius intellectus assimilatur rei per verbum notitiae quod de ea est in eo, quam per aliquam suam speciem quae est in eo.

⁋ Ad cuius intellectum sciendum, secundum quod alias expositum fuit, quod tres sunt modi intelligendi per intellectum cognitione supernaturali vnum & idem aliquid, secundum tres modos sciendi aliquid cognitione naturali. Cognitione enim naturali primo cognoscitur aliquid cognitione credulitatis: vt si sol iam eclipsetur: & hoc demonstratiue nouit geometra: & antequam demonstrationem ad hoc proponat discipulo suo, dicat ei iam solem eclipsari: statim credit ei discipulus: & habet notitiam credulitatis de hoc: & concipit verbum imaginarium. Secundo cognoscitur idem cognitione scientisica. vt cognoscit discipulus postquam doctor demonstrationem ei proponit: qua ostendit necessario solem eclipsari per interpositionem lunae inter ipsum & terram: eo quod ambo simul coniunguntur sub linea eclipatica: & concipit exinde verbum intellectuale. Tertia autem cognitio est visionis apertae qua discipu lus videt oculis lunam coniunctam soli: & est certior cognitio quam illa quae est per demonstrationem secundum Philosophum in lib. poster. Penes primum modum supernaturalis est cognitio fidei qua in aenigmate creduntur inuisa per speciem creaturae, in qua concipitur verbum imaginarium. Pe nes secundum modum est cognitio supernaturalis qua credita lumine superiori intelliguntur, secun dum superius exposita, in qua concipitur verbum intellectuale: & hoc etiam per speciem creaturae. Penes tertium modum est cognitio supernaturalis qua credita primo, postmodum videntur facie ad faciem, aperta visione videndo deum immediate per essentiam: & sine conceptu verbi alicuius, nisi verbum dicatur actus intelligendi: & sine specie.

⁋ Ad auctoritatem autem Hugus dicendum quod di ctum Hug, non intelligitur de signo quid sit species aliqua dei in intelligente vel vidente ipsum: sed de signo quod est theophania in ipso: qua manuducitur intellectus ad cognitionem secretorum: & mutuo spiritus diuini sibi inuicem illa manifestant.

⁋ Ad cuius intellectum sciendum quod theophania idem est quod diuina apparitio: alicuius scilicet signi ostensio ad secreta diuinorum indicandum & repraesentandum. Et sunt huiusmodi signa in duplici genere, quaedam enim sunt corporalia sensibilia: & sunt propria hominum, quaedam vero sunt spiritualia & intelligibilia: & sunt proprie angelorum. De primis dicit beatus Dionysius cap. primo cae. hierar. Neque possibile est nostro animo ad non materialem illam ascendere caelestium contemplationem, nisi ea quae secundum ipsum est materiali manuductione vtatur. vbi dicit Hug. Materialem manuductionem corporalia signa intelligit. Vnde subdit continuo Dionysius. Visibiles quidem formas inuisibilis pulchritudinis imagines arbitrans. de quibus ipsam ponit eucharistiae assumptionem. vbi dicit Hugo. lpsa enim assumptio participa tionis corporis & sanguinis Christian, quam nunc sacramentaliter & visibiliter in altari tractamus, imago est & filia illius participationis lesu: qua vel nunc ei in spiritu per dilectionem coniungimur: vel postmodum in eadem forma gloriae apparentes plena similitudine inuenitur. Sed intelligendum est quod huiusmo di notitiam non habemus nisi per instructionem fidei. De secundis signis angelorum & primis ho minum simul subdit Dionysius. dicens. Et plerunque alia caelestibus quidem essentiis supermundane, no bis vero symbolice tradita sunt. vbi dicit Hug. Nunc generaliter de toto concludit, ac si diceret: arbitrari debet animus noster ad inuisibilia similitudinem habere quaecunque alia quae nobis symboli ce tradita sunt: vel quae caelestibus essentiis supermundane, idest inuisibiliter & spiritualiter & non secundum huius mundi species tradita sunt signa inuisibilium: & imagines eorum quae in excellenti & incomprehensibili diuinitatis natura super omnem intellectum subsistunt & sensum. Theophaniae ergo huiusmodi signa sunt & imagines manuducentes intellectum creatum humanum vel angelicum ad intellectum absque aperta visione eorum quae in deo subsistunt super omnem intellectum. Sed hoc non nisi per instructionem fidei, quo ad signa sensibilia nobis sensibiliter data: vel per instructionem diuinae inspirationis, quo ad signa huiusmodi insensibilia, siue angelicis siue humanis spiritibus spiritualiter & insensibiliter datis, quoniam huiusmodi signa nullo modo in natura sua habent effigiem qua distincte & determinate sint repraesentatiua diuinorum: quemadmodum imago corporalis habet in se effigiem qua distincte & determinate repraesentatiua est faciei a qua descripta est, secundum quod patet ex praedeterminatis. & ita non sunt signa naturalia: quemadmodum effigies est signum faciei: sed sunt signa ad placitum instituta: quemadmodum circulus est signum vini. De quorum significato instructi sumus per sacram theologiam. lpsa enim est secundum Au gustinum de doctrina Christiana, quae docet de rebus aut signis. per signa enim mentem extendi mus ad intelligendum diuina in huiusmodi signorum aenigmate, quae in se nobis sunt incomprehensibilia, & per eadem mutuo loquimur nobis ad exprimendum nostros conceptus circa res diuinas nobis immediate incomprehensibiles. Et hoc non solum nobis contingit in statu vitae prae sentis, sed forte nobis etiam & angelis in statu vitae beatae: in qua nullus intellectus creatus comprehendet aperta visione quicquid de diuinis secretis comprehensibile est ab ipso deo: sed de huiusmodi notitiam tamen aliquam habebimus tunc in huiusmodi signis: & mutuos conceptus suos de huiusmodi incomprehensibilibus sibi indicabunt. Vnde Hug. post praedicta, vnde auctori tas proposita assumpta fuit, concludens intentionem beati Dionysii in dicto suo praecedenti, sub dit dicens. Hoc est enim quod dicit: quia non sola ea inuisibilium signa sunt quae nobis tradita sunt symbolice: sed illa quoque quae caelestibus essentiis tradita sunt supermundane. Habens nanque & ipsi angelici spiritus signa sua & demonstrationes, per quas de inuisibilibus dei & valde occultis & secretis & absconditis intus immaterialiter & inuisibiliter & simpliciter erudiuntur. Quae quidem signa quantum ad nos & ea quae apud nos sunt visibilia, inuisibilia omnino aestimantur: quantum vero ad illam multum inuisibilem & inaccessibilem lucem & incomprehensibilem deitatis, quasi foris sunt & procedunt abintus in demonstrationem. Propter quod & ipsa signa quae superueniunt mentibus siue animis diuinitus illuminatis, theophaniae, id est diuinae apparitiones vocantur: quia in eis ad demonstrationem venientibus id quod omnino occultum est in deo demonstratur. Ex quibus patet quod ista sic non sunt similitudines repraesentantes expresse cognoscenda de deo tanquam signa naturalia: nec vt medium & ratio cognoscendi siue videndi deum: sed sunt signa instituta manuductiua per instructionem ad occulta diuina intelligenda: & tanquam obiecta visa vel intellecta, vt dictum est. Patet etiam quod non vsquequaquod abhorrendae sunt theophaniae. Licet enim abhorrendum est sic ponere theophanias vt sint similitudines aliquae in quibus videatur deus: ita quod fine illis mediis videri non possit: non tamen abhorrendum est sic ponere eas vt mediantibus illis quodammodo videatur deus, scilicet in aeni gmate, ad hominibus in statu vitae praesentis. secundum hoc enim species omnis creaturae quodammodo est theophania quaedam. Quia autem assumitur in argumento quod intellectus non intelligit nisi per formam qua educitur de potentia in actum, quae non est nisi forma inhaerens: Hic intel ligendum, quod cum ens in potentia secundum Philosophum. ix. metaphysicae, non educitur de pote tia ad actum nisi per formam: et quidam est actus primus, quidam vero secundus: hoc diuersimo de accipiendum est de potentia ad actum primum: & ad actum secundum. actus enim primus est esse quod est a forma. actus vero secundus est operari: qui egreditur ab habente formam per ipsam formam. De potentia igitur ad actum primum qui est esse, nihil educitur nisi per formam: non eius quod est in potentia: sed alterius quod est in actu per illam formam. secundum quod in diuersis actus semper praecedit potentiam, vt habetur in nono metaphysicae. Potentia enim calidum: actu non sit calidum nisi per aliquid praecedens calidum in actu. In isto ergo modo deducendi de potentia in actum, deductio huiusmodi non sit nisi per formam deducentis non deducti. De potentia vero ad actum secundum qui est operari, educitur res per suam formam: dum tamen est approximata pa tienti: & in tali dispositione qua nata est agere: & aliud pati ab ea: quemadmodum calidum in actu solo calore aliud calefacit. Penes primum horum duorum modorum potentia sentiens educitur in actum per formam sensibilis alterando sensitiuum vt formam sibi similem ipsi imprimat: quemadmodum calidum in actu alterando calidum in potentia facit ipsum calidum in actu forma sibi simili quam ei imprimit: nisi quod illa alteratio est abiectio: quia est secundum contrarias dispo sitiones, quarum vna corrumpitur: & altera generatur: ista autem non: sed est tantummodo salus & receptio, vt dicitur in secundo de anima. Penes vero secundum dictorum modorum potentia intelligens non educitur effectiue in actum per aliquam formam sibi impressam: sed solummodo ab ipso intelligibili obiectiue praesenti intellectui: sicut cognoscibile cognoscenti: vel in seipsa per essentiam: vel in eo quod quid est de ipsa: ita quod si ipsa res intelligibilis seipsam repraesentat in intelligentem: tunc ipsa non specie eius formaliter eam intelligit intelligens, & ipsa seipsa intelligitur: & hoc siue praesens sit vt inhaerens: quemadmodum si forma vera balnei esset in anima non extra i materia, vt dicit Commentator super duodecimum metaphysicae: siue sit assistens tantum, vt forma lucis increatae. Cum enim illabatur intellectui beato, per hoc sit ei intimior quam sit quaecunquod forma inhaerens: & per hoc sit ex ambobus quasi vnum lucens. secundum quod de hoc modo intelligendi deum ab intellectu beato, loquitur Hug. vbi supra dicens. Sicut duo sunt, lumen, & quid suscipit lumen corpus, & ex his duobus vnum efficitur lucens, & ipsum lucens imago quodammodo est, & similitudo luminis in eo quod lucet sicut ipsum lumen, ita & deus noster lumen est, & ve rum lumen est, & ipsum lumen rationales animi mundi & puri excipiunt, & ex eo lucentes fiunt, & non sunt ipsi imago luminis in eo quod sunt: sed in eo quod lucent ex lumine, sicut ipsum lumen lucet. Et sunt ipsa lucentia theophaniae luminis, in quibus lumen videtur, quoniam a nullo lumen videretur, si nullus a lumine illuminaretur. Nam & qui in se lumen videt, profecto non videret nisi luceret, & se lucentem non videret. Sic ergo (vt dicit) non constituimus aliud inter deum nostrum & nos: sed immediate viam scimus, & nobis ad ipsum, & ipsi vsque ad nos: vt simus in ipso & ipse in nobis. Et alludit illi, quod dicitur Io. xvii. Sicut tu pater in me, & ego in te, vt & ipsi in nobis vnum sint. Et ego claritatem quam dedisti mihi dedi eis: vt sint vnum, sicut & nos vnum sumus, ego in eis, & tu in me: vt sint consummati in vnum: vt videant claritatem meam quam dedisti mihi. Vnde & Hug. exponens aliter quam prius illud Dionysii, Caelestibus quidem essentiis supermum danae, dicit. Quaecumque inuisibilia nobis per sensibiles demonstrationes proposita & manifestata sunt, cae lestibus essentiis spiritualiter per nudam & simplicem veritatem impressam reuelata sunt.

⁋ Ad ar gumentum in oppositum: si deus intelligibilis esset per aliud, esset aliquid prius eo intelligibile & sima plicius: Dicendum quod verum est, si per aliud re & obiectiue. Nunc autem deitas, veritas, & omnia attributa inter se cum diuina essentia idipsum sunt re: differunt autem sola ratione, propter quam bene contingit (vt dictum est) quod deitas ratione qua deitas, non est intelligibilis per se: sed sub ratio ne qua veritas. & sic de caeteris: vt dictum est. & sic non sequitur quod deus sit intelligibilis per aliud prius aut simplicius eo: sed per idem: sub alia & alia ratione.