Quaestio 5

CIrca Quintum arguitur: quod veritas diuina perfectius & principalius habet esse in eius essentia quam in eius intelligentia. Primo sic per illud quod dictum est supra. Dispositio vniuscuiusque in esse &c. Sed esse perfectius habet res in sua essentia quam in intelligentia: quia primum est esse naturae: hoc secundum, esse rationis, quid secundum philosophum vt dictum est, diminutum est esse. ergo & perfectius esse habet veritas diuina in dei essen tia quam in eius intelligentia.

⁋ Secundo sic, vt iam dictum est secundum Anselmus Veritas in existentia causa est veritatis quae est in cognitione. verius autem esse habet vnumquodque in causa quam in causa to. ergo &c.

⁋ Tertio sic. veritas omnis in diuinis non est nisi essentialis, vt supra habitum est: quae non habet per se esse nisi in essentia: & in nullo alio, nisi per hoc quod essentia habet esse in illo. verius autem vnumquodque habet esse in illo in quo habet esse per se, quam in quo habet esse per aliud. ergo &c.

⁋ Contra veritas est per se obiectum & motiuum intellectus: mouens solummodo eum in habitu & in potentia vt est in re ipsa: actu autem vt est in ipso intellectu. vnumquodque autem perfectius habet esse in dispositione qua est in actu, quam qua est in potentia. ergo &c.

⁋ Secundo sic. cum aliquid denominatur ab eo quod est in alio: illud quo denominatur verius est in illo alio quam in denominato. Verbi gratia, cibus denominatur sanus a sanitate quae est in animali: & verius habet esse sanitas in animali quam in cibo. Res autem vel essentia dicitur vera a veritate quae est in intellectu. Probatio: quia veritas est quaedam adaequatio propter quam dicitur vera res: & similiter intellectus. Adaequatio autem est in intellectu: non in re. Intellectus enim adaequatur rei: & est adaequatio in eo quod adaequatur: non autem in eo cui adaequatur. ergo &c.

⁋ Tertio sic. veritas non dicit in re nisi respectum ad intellectum. Res autem secundum suam essentiam non dicit nisi potentialem respectum: quia est intelligibile: siue natum intel ligi. vt vero est in intelligentia: est intellectum in actu. verius autem habet esse vnumquodque secundum quod est in actu, quam secundum quod est in potentia: quia secundum quod est potentia non est. ergo &c.

⁋ In quaestione ista de veritate diuina oportet coniicere quid dicendum sit ex eis quae experimur circa veritatem creaturae, de qua debet esse sermo loquendo de creaturis: quamquam mul to aliter & aliter habet esse veritas in deo, & in creaturis: vt iam patebit in parte. Dictum enim est supra: quod veritas nominat in quiditate ipsa quae est obiectum per se intellectus, respectum quendam eius ad intellectum: & hoc vt est declaratiuum eius quod est: quemadmodum econtra falsum est simulatiuum eius quod non est. Dictum est etiam quod istum respectum potest dicere circa intelligibile obiectum intellectus diuini quod est ipsa diuina essentia: vel sub ratione qua diuina essentia est apta intelligi: & quasi in potentia se habeat vt intelligatur: similiter & intelligentia diuina vt in potentia est ad hoc quod eam actu intelligat (Dico secundum rationem intelligendi: quia in se non est nisi actu intelligens vt infra patebit) vel potest dicere illum respectum sub ratione illa qua iam actu est intellecta ab in telligentia actu intelligente. Secundum hoc enim dictum est in praecedenti quaestione: quod veritas & habet esse in diuina essentia, & etiam in eius intelligentia. Sed ad intelligendum in quo illorum verius consistit quod quaerit quaestio praesens: ne lateat in ipsa aequiuocatio: oportet primo scire quod in intelligentia habet esse quadrupliciter veritas, siue quatuor modis, & duobus primis sicut in subiecto, duobus aliis sicut in cognoscente: de qua secundum quemlibet modum quaestio potest intelligi, vt patebit. Intelligentia enim de ratione sua propria qua est attributum in essentia diuina diuersum ab aliis, dicit respectum quendam ad intelligibile diuinum: inquantum. scilicet ipsa diuina essentia sub ratione respectus quid est importatus nomine intelligentiae, nata est seipsam per cognitionem siue per actum intelligendi comprehendere: quemadmodum econuerso intelligibile diuinum dicit respectum quendam ad diuinam intelli gentiam: inquantum. scilicet ipsa diuina essentia sub ratione respectus qui est importatus nomine intelligibilis, nata est per cognitionem ab eius intelligentia comprehendi: Et similiter quemadmodum veritas nomine suo dicit respectum eundem: inquantum. scilicet diuina essentia sub ratione eius scilicet veritatis, est suiipsius apud intelligentiam per intellectualem cognitionem manifestatiua, vt rationem manifestationis addit veritas nomine suo super rationem quae importatur nomine intelligibilis quam in se includit. & secundum hoc intelligentia dicit respectum quendam diuinae essentiae vt subiecti vel fundamenti ad intelligibile diuinum sub ratione intelligibilis. Potest ergo intelligentia diuina sub ratione qua intelligentia est, considerari & sub comparatione ad essentiam, vt ad suum subiectum siufundamentum: & sub comparatione ad intelligibile: vt ad terminum & obiectum. Primo modo diuina intelligentia ab essentia quam sub suo respectu in significato suo includit, habet quod sit vera intelli gentia: quemadmodum bonitas quod sit vera bonitas: & aeternitas quod sit vera aeternitas: & caetera omnia quae in deo considerantur. Et sic in diuina intelligentia habet esse veritas essentialis: quae eadem est cum veritate omnium aliorum quae in deo considerantur, vt patet ex supra determinatis, et est primus modus quo veritas habet esse in diuina intelligentia. Et fide huiusmodi veritate quaestio propo sita intelligatur, vtrum. scilicet veritas principalius, dignius, siue verius sit in diuina essentia: an in eius intelligentia: patet quod secundum rationem intelligendi principalius & dignius habet esse in essentia quam in intelligentia: quia intelligentia non est vera intelligentia: nisi quia essentia quam in se continet, est vera essentia. Et similiter intelligendum est de veritate in omnibus aliis quae sunt in deo. Et similiter intelligendum de veritate in essentia & intelligentia creata: quia intelligentia suo nomine non nominat nisi potentiam: & ita purum respectum super essentiam cuius est, vt infra patebit. Et respe ctus inquantum respectus est, nihil realitatis aut veritatis habet nisi a suo fundamento, vt habitum est supra. Secundo modo habet intelligentia propriam rationem veritatis ab obiecto, quam alia attributa non habent: eo scilicet quod veritas in deo vt obiectum, proprium secundum rationem sui respectus respicit intelligentiam & non aliud attributum in deo. Rationem autem veritatis ab intelligibili, habet intelligentia dupliciter: secundum quod in intelligentia comparata ad intelligibile duo considerant scilicet intelligendi ratio: & intelligendi actio consistens circa intelligibile vt est intelligenti praesens. Ratio intelligendi in intelligentia est esse formale illud quo intelligibile facit intelligentiam talem in actu quale ipsum est: cum de se inquantum intelligentia est, non est nisi in potentia tale. Quae in deo sola ratione differunt: in creata autem intelligentia differunt aliquando re. Res enim existens extra animam notitia sua existente in intelligentia informat intelligentiam: & facit eam quodammodo esse talem qualis ipsa est. Secundum hunc enim modum anima per intellectum quodammodo est omnia intelligibilia, sicut secundum sen sum omnia sensibilia, vt determinat philosophus. iii. de anima. Similitudo autem illa in intelligentia re differt ab eo quod est extra: quia est accidens in intelligentia creata. Vnde sicut inter se sunt diuersae ipsae res sic habent diuersas veritates: & illa veritas rei in anima diminuta est respectu veritatis quae est in re extra: quemadmodum & ipsa est res diminuta respectu illius quae est extra. & est veritas signi respectu veritatis rei. Vnde & hac veritate dicitur intelligentia vera inquantum ipsa est quodam modo conformis rei extra tamquam suo exemplari primo: sicut tabula per imaginem in ea depictam conformis & similis dicitur rei exemplari ad quam depicta est in ea tamquam exemplatum quoddam. Si ergo de huiusmodi veritate quaestio proposita intelligatur, Sciendum quod veritas huiusmodi quia in se continet actum qui est in con gnoscente vt in subiecto: & obiectum quod est informans actum: & in intelligente sicut in cognoscente, non autem sicut in subiecto: potest igitur comparari ad intelligentiam vt habet esse in illa sicut accidens in subiecto, ratione actus in ea eliciti: vel sicut obiectum in cognoscente. Si primo modo: sic est secundus modus principalis quo veritas habet esse in intelligentia. Et patet quod loquendo de isto modo existendi veritatem: dignius & principalius habet esse veritas in essentia quam in intelligentia. Et hoc siue fuerit veritas simplicis intelligentiae: qua intelligentia comprehendit id quod verum est in re, aut in eius quiditate sub ratione incomplexi: siue fuerit veritas intelligentiae collatiuae, qua comprehendit id quod verum est in re sub ratione complexi. Nisi secundum opinionem dicentium quod res in veri tate sua sequitur aestimationem: quam reprobat philosophus. iiii. Meta. vt tactum est supra in quaestione disputatio nis nostrae. Vnde quia huiusmodi comprehensio in sua veritate sequitur veritatem rei: ita quod in intelligen tia complexa sine omni sua mutatione ad mutationem rei contingit eam mutari a veritate in falsitatem & econuerso, quando est falsum & verum possibile siue contingens: secundum quod dicit philosophus de opinione sicut & de oratione in praedicamentis: non autem econuerso ad mutationem comprehensionis aliquo modo mutatur veritas in re: secundum quod dicit philosophus in li. Peri her. Propter nostrum affirmare vel negare nihil mutatur in re: lta quod secundum hoc veritas rei nullo modo dependet a veritate huiusmodi cuiuscumque intelligentiae creatae: sed econuerso. verius & dignius est vnumquodque in esse absoluto quam dependenti. Et sicut est in creaturis, ita est in deo inquantum in ipso secundum rationem differunt actus in telligendi & obiectum: & secundum rationem nostri intellectus actus intelligendi formatur a ratione obiecti. Si vero quaestio intelligatur de veritate extra rem in intelligentia secundo modo scilicet vt obie ctum in cognoscente, in quo obiecto cognoscens percipit ipsam rem: quae secundum se vt extra est, solum in potentia est intellecta: inquantum vero vt obiectum est in intellectu, actu est intellecta: cum manifestum est quod huiusmodi veritas fundatur in ratione intelligibilis per duplex esse suum vnum in re extra: aliud obiectiue in intellectu siue in intelligentia: & etiam est manifestum quod vt est in intelligentia, est actu mouens ipsam: & declaratiua sui apud ipsam: quod facit solummodo in potentia vt secundum se est extra in sua essentia: quare cum in tali actu mouendi intellectum ad declarationem sui consistit secundum praedicta ratio veritatis: perfectius est autem secundum dispositionem actus cum secundum illum est in actu: quam cum secundum illum est in potentia tantum: Res igitur ipsa inquantum est in intelligentia obiectiue actu mouens ipsam, perfectius habet rationem veritatis quam secundum quod est secundum se in sua essentia extra. Quare cum secundum istum modum intelligendi dicitur vera veri tate ipsius rei vt est obiectiue in ipsa: hoc igitur modo dicendum est quod veritas perfectius habet esse in intelligentia quam in ipsa essentia. Sed continet iste modus essendi & veritatem perfectius in intelligentia quam in essentia: continet enim in se tres,. quoniam veritatem existere in intelligentia isto modo, nihil aliud est quam ipsam veritatem esse in intelligentia vt obiectum actualiter intellectum: quae veritas non est existens in subiecto nisi in ipsa re: sed denominat ipsam rem secundum quod est secundum e existens extra intelligentiam: & etiam vt est existens in ipsa intelligentia: & similiter ipsam intelligentiam inquantum per cognitionem res consistit in ipsa sicut obiectum in cognoscente: in quo potest esse ipsa veritas vt obiectum cognitum dupliciter. Et sic dupliciter intelligentiam debet denominare. Vno modo cognoscendo siue intelligendo id quod verum est. Alio modo intelligendo ipsam veritatem qua & res extra: & existens in intelligentia: & similiter ipsa intelligentia habent esse vera. Haec veritas quae vno modo in essentia rei extra vt in subiecto ipsam denominando: dupliciter habet esse in intelligentia. Vno modo inquantum habet esse vt in subiecto in re ipsa: secundum quod obiectiue habet esse in intelligentia ipsam denominando vt subiectum suum. Alio modo inquantum habet esse in ipsa intelligentia: non vt in subiecto: sed vt in intelligente tantum & determinante intelligentiam: non sicut subiectum: sed sicut cogno scens. Et vtroque modo verius habet esse in intelligentia quam in essentia: hoc est in essentia vt est in in telligentia, quam in essentia vt est secundum se extra: & in intelligentia vt continens in se obiectiue essentiam, quam in ipsa vt est extra. Perfectior enim est ratio veritatis vt denominat essentiam in intelligentia, & ipsam in telligentiam, quae vna est & eadem, quam sit ratio eiusdem veritatis vt denominat rem extra. & hoc quia (vt iam dictum est) essentia rei vt est secundum se, est solum in potentia intellecta: & ita vt est in po tentia mouens: vt vero est in intelligentia, est secundum actum intellecta: & ita vt ipsa est actu mouens. Quare cum veritas fundatur in essentia inquantum habet vim manifestatiui & declara tiui suiipsius apud intelligentiam: dicente Auicenna, quod veritas est proprietas vniuscuiusquod rei inquantum nata est de se veram aestimationem facere: dicente etiam beato Hilario quod veritas est manifestatiuum esse: & manifestum est quod tunc vnumquodque habet perfectius esse secundum quam cumque rationem: inquantum secundum ipsam habet esse in actu, quam inquantum secundum ipsam habet solum esse in potentia: & similiter fundatur super aliquid: & super aliquam eius rationem perfectius habet esse inquantum fundatur super illud secundum quod habet secundum illam dispositionem esse in actu: quam inquantum fundatur super illud secundum quod secundum illam dispositionem habet esse in potentia tantum. Quare cum, vt dictum est, veritas fundatur super essentiam rei inquantum habet naturam siue vim intelligibilis, & manifestatiui, & secundum se est intellectum in potentia tantum & similiter manifestatiuum siue mouens in potentia tantum: vt vero est in intelligentia est actu intelle ctum & actu mouens: Absolute ergo dicendum est secundum huiusmodi intellectum quaestionis: quod veritas quae cunque diuina & alia perfectius & principalius & dignius habet esse in intelligentia: hoc est in ipsa re secundum esse quod habet in intelligentia cognoscente, denominando veram & ipsam rem, & ipsam intelligentiam: quam in ipsa essentia secundum se, denominando solum ipsam rei essentiam: quia perectius habet esse in ipsa essentia, vt iam actu intellecta & actu mouens: quam habet esse in eadem vt potentia est intellecta & potentia mouens, sicut dictum est. Et sic in creaturis contrario modo contingit de esse rei & sua veritate secundum istum modum: quoniam veritas rei in anima est perfecta veritas: & esse in eadem est esse diminutum: esse vero in re extra est perfectum esse & diminuta veritas. Sed iste modus quo veritas habet esse in intelligentia, non vt in subiecto, sed vt obiectum in cognoscente, duplex est. secundum quod dictum est: quoniam veritas obiectum est intellectus Vno modo mouens ipsum ad cognoscendum per se id quod verum est: & est tertius modus principalis quo ve ritas habet esse in intelligentia. Alio vero modo ad cognoscendum per se ipsam veritatem. Primo modo (vt iam dictum est) verius esse habet in intelligentia vt in cognoscente, quam in re extra vt in subiecto: Sed aequali ter habet esse in intelligentia, & in essentia vt est in intelligentia: quia secundum eandem rationem manifestatiui. Si tamen in aliquo illorum habet esse verius: hoc est in intelligentia: quia actualitatem manifestatiui habet ab eo quod est in intelligentia, non autem ab eo quod est in essentia: nisi quia essentia est in intelligentia. Si vero veritas moueat intelligentiam ad intelligendum ipsam veritatem significatam nomine absoluto: vt est quartus modus principalis quo veritas habet esse in intelligentia: quae quidem veritas licet non existit nisi in re subiecta vt in subiecto: tamen per se est in intelligentia vt obiectum apprehensum ab ipsa: & hoc non nisi in intelli gentia collatiua. Non enim est sic constituta veritas aliud quam verorum quaedam conformitas: & ratio declaratiua suiipsius & illorum apud intelligentiam: in qua conformitate consistit perfecta ratio veritatis: lta quod sine eius perceptione ex collatione vtriusque conformium adinuicem, a nullo intellectu diuino potest esse perceptio perfectae & syncerae veritatis: licet ipsum verum quod est res ipsa aut quiditas sine vlla collatione percipi possit, vt dictum est.

⁋ Ad cuius intellectum sciendum quod sicut simile inquantum simile dicit respectum quo res vna alteri similis est, similitudine quae fundatur in re super aliquod absolutum: puta albedinem: & consistit in conformitate secundum albedinem vnius ad albedinem alterius: vt similitudo sit ipsa conformitas qua sunt similes & conformes adinuicem: non sunt autem illi vel eorum albedines ipsa similitudo aut conformitas: sed participant eam: Sic verum inquantum verum dicit respectum quo res vna alteri rei conformis est: veritate quae fundatur in rei essentia & natura: & habet esse in essentia rei: & in intelligentia: ambo denominando, vt dictum est, vt conformitas illa sit ipsa veritas qua ambo dicuntur esse vera: non autem sunt ipsa veritas. hoc enim non est verum nisi in ipso deo solo: in quo non est alicuius participatio, sed habens est id quod habetur. Quemadmodum ergo similitudo dupliciter habet considerari: sicut etiam quodlibet esse quiditatiuum cuiuslibet rei creatae: Vno modo sub ratione esse imparticipati: vt scilicet secundum se considerata non est nisi similitudo tantum: sicut humani tas secundum se non est nisi humanitas tantum: Alio modo sub ratione participati: vt scilicet in hoc albo & in illo est haec similitudo in isto simili, & illa in illo, quia participata est ab hoc albo & ab illo, vt supra dictum est de humanitate: Similiter ergo & dupliciter habet considerari veritas scilicet & secundum rationem partici pationis in creaturis penes diuersitatem rerum & veritatum in vtroque conformium: & secundum rationem abstra cti & imparticipati. In deo autem secundum rationem identitatis penes diuersitatem ipsorum conformium secundum rationem vt statim patebit. Nunc autem ita est: quod veritas non dicitur in eo quod habet veritatem in esse naturali quocunque, nisi a veritate quiditatis suae. Non enim dicitur aliquis verus homo nisi quia habet veram humanitatem: neque verum simile nisi quia habet veram similitudinem. Similiter ergo non dicitur aliquid ve rum vt res vel natura vel essentia aliqua, nisi quia habet veritatem: hoc est conformitatem sui ad ali quid, siue per identitatem vt in deo, siue per participationem vt in creaturis. Cumque duo ab aliqua dispositione denominata sunt: quorum vnum denominatur tale ab illo inquantum habet esse in alio: illud aliud dignius ha bet illam denominationem. Verbi gratia: Cum cibus dicitur sanus a sanitate corporis animalis per quandam attributionem scilicet quia est effectiuus illius: dignius denominari habet a sanitate corpus animalis quam cibus. Quare cum quaecumque res vt est natura & essentia dicitur vera veritate vt ab ipsa participata: tanquam qua est alicui conformis: verius ergo & dignius attribuenda est ratio veritatis ipsius conformitatis vtri quod communi vt est in esse quiditatiuo secundum se considerata, quam ipsis conformibus vt ab eis est parti cipata: non quidem vt est huius secundum conformis & illius: sed vt ipsa est: se conformitas vtriusque: quemadmodum ratio similitudinis verius attribuitur similitudini vt secundum se consideratur in esse quiditatiuo quam alicui consimilium. Quare cum veritas considerata vt est conformitas absoluta super vtrumque conformium: non habet esse nisi in consideratione actuali intelligentiae, quae ex collatione vtriusque conformis percipit ipsorum conformitatem inter se, intelligendo conformitatem inter se quasi in esse quodam quiditatiuo: cum in vtroque conformium intelligitur quasi in esse naturae: perfectior ergo & dignior est ratio veritatis vt cadit in actuali perceptione intelligentiae, percipiendo scilicet eam (vt dictum est) secundum se & absolute, quam vt habet esse in re conforma ta alteri: & hoc siue huiusmodi res consideretur vt intelligibile quoddam nondum actu intellectum: siue vt ipsa iam actualiter sit intellecta. Si ergo secundum hoc proprie velimus loqui, & dicamus veritatem vt consideratur secundum se absolute quasi in esse quiditatiuo, esse in intelligentia: secundum vero quod consideratur vt in hoc & in il lo existens scilicet in vtroque conformium dicamus esse eam in essentia: & hoc aut vt secundum se consideratur: aut vt est actualiter intellecta in ipsa intelligentia: secundum hoc debemus principaliter intelligere quaestionem quae quaeritur vtrum veritas principalius & dignius habet esse in diuina essentia an in eius intelligentia.

⁋ Et est dicendum simpliciter & absolute, quod in eius intelligentia, quoniam in essentia secundum se non habet esse verstas nisi quia est eius quod verum est: simiter neque in essentia vt in actuali consideratione intelligentiae est exis: vt sicut in essentia non existit nisi quod est verum: & ita veritas vt est huius conformis: non ipsa veritas absoluta: sumendo veritatem pro ratione respectus, puri: quemadmodum modo loquimur de ipsa: similiter vt ab intel ligentia apprehenditur exnins in essentia non percipitur nisi quod est veritate verum: & ita veritas vt huiusmodi, non vt abso luta. In intelligentia autem habet esse veritas vt est ipsa conformitas conformium: sicut similitudo est conformi tas quaedam similium. & sic percipitur non solum quod verum est intelligentia simplici quae percipitur vtrumque verorum secundum se & absolute: sed ipsa secundum se veritas quae est formasvtriusque verorum: & hoc intelligentia collatiua vnum eorum alteri conferendo. Per hunc ergo modum, perfectum esse veritatis non habet veritas nisi in actuali perce ptione intelligentiae: & sic in intelligentia habet esse non vt in subiecto: sed vt in participante: participando scilicet eam non vt habet esse in aliquo sicut in subiecto: sed secundum esse quiditatiuum abstractum a quolibet sub iecto: non abstractione vniuersalis a particulari logice: sed formae & quiditatis ab eo cuius est metaphy sice. Et secundum hoc bene definit Anselmus veritatem: cum dicit quod est rectitudo sola mente perceptibilis: & per hoc secundum praedictum modum in sola mente existens: ita quod nisi sit in perceptione actuali: non habet esse in sua perfecta ratione absoluta. Et ad horum euidentiam & similiter illorum quae dicuntur in prima & tertia ratione ad hanc partem: sciendum quod res quaecumque considerata in se secundum esse naturale aut quiditatiuum nullum omnino respectum dicit ad intellectum inquantum huiusmodi: sed solum ex hoc quod habet in se rationem intelligibilis: hoc est quod sit manifestabile intellectui: & hoc pas siue: sed ex hoc primo habet rationem veri quod est sui manifestatiuum apud intellectum: & hoc actiue. Et haec est ratio veri in re imperfectissima, priusquam manifestans est se intellectui secundum actum: & actualiter intelligitur. Sed cum est secundum actum se manifestans intellectui: tunc habet rationem veri perfectam, sed vt in concretione & sub ratione participati perfectissimam: vt quando se manife stat sub ratione veritatis vt in abstractione consideratur, quae non habet esse nisi in actuali perceptione vt obiectum in cognoscente, vt conformitas & coaequatio vtriusque verorum: sine cuius perceptio ne non percipitur veritas: sed solum id quod verum est siue veritatem habens aut participans. Nec potest illa veritas percipi sine perceptione & collatione adinuicem vtriusque verorum secundum correspondem tiam: sicut nec potest percipi veritas imaginis Caesaris sine inspectione vtriusue. scilicet & Caesaris & imaginis, & collatione eorum inter se. secundum correspondentiam, secundum quod supra expositum est in quaestionibus an contingit aliquid scire. Haec autem vera, inter qu. scilicet debet fieri huiusmodi collatio: & quae debent sic si bi correspondere, sunt res ipsa quae est vera res extra in sua essentia & natura, & ipse intellectus qui est verus ex vero conceptu illius rei. Quae quidem collatio sit per actum intellectus considerantis si con ceptus in intellectu nec plus nec minus continet quam continet natura rei extra: ita quod istius collationis res extra sit vnum extremorum: & ipse conceptus de illa re sit aliud. vt si intellectus inueniat quod conceptus eius nec plus nec minus contineat quam continet natura rei extra, iudicat quod verus est intellectus conceptus: & econ uerso si inuenit quod conceptus eius plus aut minus contineat quam natura rei extra, iudicat quod conceptus est falsus & diminutus: & simile iudicium facit circa rem. Et sic ex collatione vtriusque, scilicet rei & conceptus: secundum huiusmodi conformitatem concipitur veritas in abstractione quae est forma vtriusque verorum inquantum vera sunt: & hoc non nisi intellectu complexo quo vnum comparatur alteri secundum correspondentiam & conformitatem, dicente intelligentia quoniam hoc est conforme illi: & econuerso (quod tamen venatum est ex illo intellectu complexo collatiuo) concipitur intel lectus incomplaexus scilicet conformitatis, quae est inter illa extrema collationis. Quemadmodum enim com parans hoc album illi albo: & econverso: & concipiens quoniam hoc est conforme & consimile illi: & econm uerso: abstrahit ab vtrisque rationem similitudinis & conformitatis tanquam formam & quiditatem con munem vtrisque inquantum similia sunt: sic comparans verum quod est in intellectu ad verum quod est in rebus: & concipiens quoniam hoc est conforme & consimile illi in veritate: & econverso: abstrahit ab vtril quod rationem communis conformitatis & veritatis tanquam formam & quiditatem communem vtrisquod inquantum vera sunt & conformia. Non dico abstractione logica qua abstrahitur vniuersale a pari cularibus, vt homo ab hoc homine & ab illo: sed metaphysica qua abstrahitur forma siue quiditas ab eis quorum est quiditas: vt humanitas ab hoc homine & ab illo: a quibus participatur. Per hunt ergo modum veritas dignius habet esse in intelligentia quam in essentia. Hoc tamen non conuenit aes liter cuicumque veritati: neque respectu cuiuscumque intelligentiae indifferenter.

⁋ Ad cuius euidentiam sci dum, quod duplex est veritas, sicut duplex res est in quae fundatur: veritas scilicet creata & increata. iEt creata duplex est scilicet naturalis & artificialis. Intellectus autem in vniuerso non est nisi duplex scilicet creatus humanus il angelicus, & increatus: & non se habet aliqua illarum veritatum aequaliter ad hos duos intellectus. Quod primo inspiciendum est circa veritatem rei naturalis creatae. Secundo circa veritatem rei artificialis. Te tio circa veritatem rei increatae.

⁋ Circa primum ergo sciendum: quod veritas rei naturalis creatae ad intellectum increatum refertur essentialiter tanquam ad illum a quo habet causari, & a quo essentialiter depen det in suo esse naturali: ad intellectum vero creatum quemcumque refertur accidentaliter tanquam ad illum a quo per eius similitudinem intellectus habet informari: & per hoc rei extra in veritate conformari: & ita a quo habet quodammodo causari, vt patebit: & a quo dependet in suo esse cognitiuo. Vnde cum se cundum praedeterminata, veritas in re dicit respectum eius ad intellectum: veritas igitur rei naturalis en tialem respectum siue essentialiter respectum dicit ad intellectum increatum: accidentalem aut ac cidentaliter ad intellectum creatum. Cum igitur (vt iam conclusum est) veritas principalius & perfectiu esse habet in intelligentia quam in rei essentia: essentialiter igitur veritas rei naturalis perfectius habet esse in intelligentia intellectus creati quam in sua essentia: & hoc secundum modos praedeterminatos, inqui bus supra concessum est veritatem dignius esse in intelligentia quam in rei essentia.

⁋ Sequitur conside re de veritate artificialis quom se habeat ad intellectum increatum & creatum. Circa quam sciendum, quod ips ad vtrumque intellectum refertur essentialiter tanquam a quo habet causari: & a quo essentialiter depende in suo fieri: & in suo esse. Essentialem ergo respectum habet ad vtrumque: sed essentialiorem ad intellectum increatum, quoniam artificiale secundum naturam & formam simul habet esse in intellectu increato ratio ne diuinae essentiae: quemadmodum dictum est de re naturali. Et ideo veritas artificialis rei sicut & natiralis verius & perfectius habet esse in diuina intelligentia quam in propria essentia. In intellectu vero creto artificiale non habet esse nisi secundum formam tantum: & hoc ratione similitudinis alicuius, illius secundum quam eam habet producere in materia extra, vt secundum Philosophum in. vii. metaphysicae, fat simile a simili, domus in materia a domo in mente. Quam etiam formam non habet ex se naturaliter: sed sibi formatam in generali vel in speciali ab aliquo artificiali vel ab aliqua similitudine accepta ex re na turali inquantum ars imitatur naturam. Et secundum hoc veritas rei artificialis inquantum ipsa habet fieri ab intellectu artificis, verius habet esse in eo quam in re ipsa est. Inquantum vero similitudo at tis in artifice accepta est ab aliquo artificiali, verius habet esse in illo & primo, & secundario in an fice, & tertio in artificiato ab ipso.

⁋ Sequitur de veritate rei increatae quomodo se habeat ad intelli gentiam creatam & increatam. Ad intellectum, quidem creatum sic se habet, quod ex puris naturalibus nullis potest huiusmodi veritatem comprehendere: siue quae consistit in conformitate diuinae essentia ad intellectum humanum: siue ad diuinum: siue ad creaturas. cum his enim tribus habet conformitatem vt iam patebit. Et hoc ideo: quia vt dictum est, huiusmodi conformitas non potest comprehendi sine co latione conformium cognitorum: & diuina essentia ex puris naturalibus a nulla creatura potesti telligi. Si vero intelligatur ab intellectu beato: licet non potest comprehendere perfecte conformium tem infinitam diuinae essentiae cum diuina intelligentia: & similiter quae est diuinae essentiae ad ce turam: quantum tamen ad id conformitatis quod comprehendit, quo ad hoc dignior est ratio verita tis illius vt est in intelligentia sicut obiectum cognitum in cognoscente: quam indiuina essentia. quo scilicet bii telligentia comprehenditur vt est vtriusque conformitas conformium. In diuina vero essentia non est nisi vt habita ab altero eorum. Et quia in intelligentia est vt iam actualiter intellecta, in diuina vero essentia vt possi bilis intelligi: & semper in perfectiori ratione veritatis est vnumquodque inquantum est sub ratione actualiter intellecti quam sit inquantu solum intellectum potentialiter, aliis eisdem retentis: licet sic & absolute quicquid est in deoinquantum l ipso est, dignius habet esse quam in creatura quocumque modo ponatur esse in ipsa: Similiter est si consideretur huiusmodi veritas re spectu intelligentiae diuinae, semper dignior ratio eius est vt habet esse in intelligentia quam in essentia: quia in intelligenia hir esse vt intellectum in actu: in essentia autem vt intellectum in potentia. Propter quod omnes perfectae definitiones & rectr id aut veritatis dantur ex ordine aliquo siue comparatione ad intellectum: ita quod accipiant intellectum licet oblique in se: & hoc cum ratione manifestationis illi faciendae vel adaequationis cum ipso: vel cum ratione vtriusue scilicet manifestationis & adaequationis. Primo modo dicitur quod verum est declara tiuum esse, scilicet apud intellectum. secundum Hila. vel natum facere de se veram aestimationem secundum Auicen. Secundo modo dicitur adaequatio rei & intellectus. secundum lsaac. Tertio modo dicitur rectitudo sola mente perceptibilis. secundum Anselmus Vnde quod dicit Augustinus quod veritas est id quod res est: non est nisi definitio materialis, per id scilicet super quod veritas fundatur. vnde corrigens defi nitionem dicit. Cui saltem manifestum est falsitatem esse qua res id putatur esse quod non est, intelligat veritatem esse qua ostenditur id esse quod est.

⁋ Per haec patet responsio ad illud quod arguebatur primo: quod esse in intelligentia es esse cognitiuum & rationis non verum, quale est esse naturae quod est in rei essentia. Dicendum quod licet non sit in intelligentia vera & perfecta ratio entitatis: sed in re extra: quia Philosophus in. vii. meta. esse rei in anima vocat esse eius diminutum: esse vero rei extra vocat esse verum: est tamen in ea perfecta ra tio veritatis: quia in actu cognitiuo est motus rei in intelligentia secundum rationem veri: qui per ficitur in intelligentia vt in suo termino: quemadmodum ratio grauis perficitur deorsum, ad quod inclinat motus grauis: & similiter ratio boni perficitur in re extra, in quam terminatur motus in actu affectiuo. Non enim vniformiter sese consequuntur ratio entitatis & veritatis: quemadmodum neque ratio bo nitatis & veritatis. Quod bene notauit Philosephus cum dixit in eodem: quod verum & falsum non sunt in rebus sicut bonum & malum: sed in cognitione. Bonum enim non habet perfectam rationem boni nisi in rebus: in intelligentia vero non nisi diminutam: quemadmodum neque esse: verum autem econverso. Et quod assumitur in argumento quod dispositio vniuscuiusque in esse &c. Dicendum quod illud dictum Philosophi, Dispo sitio vniuscuiusque in esse, est sua dispositio in veritate: debet verificari quia quanto aliquid est perfectius in esse: & in veritate: & econverso. sed non sequitur ex hoc, quod vbi res habet perfectius esse, ibi habet perfectius veri tatem. Immo est fallacia figurae dictionis, commutando quid in vbi, sicut patet.

⁋ Ad secundum quod veritas qua est in intelligentia causatur a veritate quae est in rei essentia: Dicendum quod hoc non est verum de ve ritate quae est in diuina intelligentia respectu creaturae. ipsa enim veritas quae est in rei essentia tam natu ralis quam aertificialis, causatur ab illa quae est in diuina intelligentia. Veritas enim creaturae consistit in conformitate & adaequatione quadam secundum gradum perfectionis & naturae suae ad id perfectionis quod ei respondet in diuina essentia tanquam in suo exemplari primo: quemadmodum veritas imaginis in speculo consistit in conformitate quadam ad suum prototypum. Nec similiter habet veritatem de veritate quae est in intelligentia creaturae respectu rei artificialis quo ad formam artificii. Respectu vero rei naturalis aut diuinae essentiae: licet veritas in intelligentia causetur a veritate quae est in ipsa essentia, quia tamen perfectiori modo habet esse in intelligentia quam in essentia: quia secundum actualem apprehensionem in intelligen tia. secundum potentialem solum in ipsa essentia: secundum hoc quodammodo perfectius habet esse in intelligentia, vt supra dictum est. Et quod asfumitur, quod vnumquodque perfectius habet esse in cam quam in causato: verum est quando secundum eun dem modum habet esse in vtroque. Quo ad hoc tamen quod veritas in intelligentia increata respectu intelligibilis increati: & in intelligentia creata respectu rei naturalis creatae vel increatae vel artificialis, maxime quo ad materiam, canm habet aliquo modo a veritate existente in essentia rei intellectae: bene verum est quod ve rius habet esse in rei essentia quam in ipsa intelligentia.

⁋ Ad tertium, quod non est in deo nisi vna veritas fundata in essentia &c. Dicendum quod verum est: tamen istam eandem dicimus esse verius in intelligentia quam in essentia: quod in intelligentia est actu intellecta: in essentia autem in potentia intellecta solummodo, vt dictum est supra.

⁋ Ratio secunda ad oppositum. scilicet quod adaequatio in quae consistit veritas, est in intellectu: quia ipse adaequatur rei: non econverso: ergo & veritas &c. sophistica est. Quoniam adaequatio vno modo est coaequantis actio & ccaequati passio. Alio autem modo est corregulatio & correspondentia inter ccaequans & ccaequantum. Ideo dicendum ad rationem: quod super coaequa tionem primo modo dictam non fundatur veritas: quia tunc non esset in deo vllo modo: sed fundatur super eam secundo modo Et primo modo est coaequatio in intellectu creato, quando veritas in ipso causatur a re extra. Secundo modo est coaequatio in ipso ex seipso ex collatione vtriusque verorum percepta ab intellectu: non quia illa coaequatio sit ipsa ve ritas: sed fundatur in ipsa. Dicitur enim coaequantio praecise ex hoc quod vnum verorum alteri correspondet. Veritas autem est in ipsa ecaequatione, qua manifestatiua est apud intellectum quod sit talis.