Quaestio 2

QVAESTIO II QAERITVR secundo Vtrum deus sit prima, & immediata causa omnium effectuum. Pro illa quae stione uide Ockam in ij. quaest. iiij. & v. Primo ponentur notabilia terminorum deciaratiua. Secundo conclusiones. Tertio dubia. Quantum ad primum notandum primo circa illum terminum causa ex quest. prima. distinct. xij lib. primi. quod causa aliquando accipitur pro re: ad cuius positionem ponitur aliud. Aliomodo accipitur pro propositione habente quandam prioritatem ad aliam secundum consequentiam, secundum quam antecedens dicitur causa consequentis. Prima acceptio est ad pro- positum. Vnde ad rationem causae illo modo requiritur, ut uult. Ockam quaest. tertia. distinct. prima. li. primo & distinct. xv. lib. primo. Item infra in omnibus alijs circumscriptis ponitur effectus: & ipso non posito, omnibus aliis positis non ponitur effectus: Propter primum tam ignis, quam sol ponitur causa caloris. Propter secundum, asinus ponitur causa asini& obiectum est causa notitiae intuitiue. Vnde quaecunque res requiritur in esse reali ad esse alterius, est eius tausa in aliquo genere causae. Similiter res, ad cuius esse sequitur aliud, est causa eius. Ex quo sequitur, quod in omni ordine essentiali, ubi prius potest esse sine posteriori, & non econuerso, prius est causa posterioris.

¶ Secundo notandum, quod causa est duplex mediata, & immediata. Causa mediata est causa causae: ut Abraam dicitur causa Iacob nepotis. Causa immediata est, quae discreta est, sciliter, qua posita aliis circumscriptis ponitur effectus. Vel qua non posita, omnibus aliis positis non ponitur efiectus.

¶ Corollarium. Causa mediata proprie non est causa: quia neque re quiritur ad esse effectus: neque ea posita ponitur effectus: ut patet de auo respectu nepotis. Vnde sicut auus non est pater nepotis: ita nec est causa eius.

¶ Secundo sequitur: quod omnis causa proprie dicta est causa immediata, siue sit causa uniuersalis, siue particularis, & non magis est causa immediata particularis, quam uniuersalis. quia non magis ad esse effectus requiritur, quam causa uniuersalis. Concordat Ockam in ij. qeiij. qeiiij. & v.

¶ Tertio sequitur, quod non est idem causa immediata, & causa praecisa, siue totalis. Quia uel causa totalis est, qua posita, omnibus aliis circumscriptis potest effectus sufficienter poni: & haec etiam dicitur causa sufficiens. Vel accipitur pro causa praecisa: & sic causa totanis, uel praecisa est, quae non habet aliquid sibi concausans. Sic causa partialis est, quae cum alia causat effectum.

¶ Vnde si ad eundem effectum plures causae concurrunt: siue subordinate, siue ex aequo. ut in pluribus trahentibus nauem: quaelibet illarum concurrentium est causa partialis, siue uniuersalis, siue particularis: & omnes simul sunt causa praecisa, siue totalis. Vnde deus producens asinum, cum causa secunda est causa partialis: sicut & causa secunda. Sed utraque causarum, totalis, & partialis: est causa immediata, & causa totius effectus. Nec sequitur. a. est causa partialis: ergo producit partem effectus. Nec sequitur producit totum effectum. ergo est causa totalis.

¶ Quarto sequitur. quod diuisio causae in causam immediatam, & mediatam est diuisio analogi in sua analogata. Vnde sequitur. Est causa causae. ergo causa causati. Nam ideo aliquid dicitur causa: quia causat aliquid, non quia causauit aliquid, quod est causa illius. alioquin adam esset causa mei: quia tunc ego non sui. Oportet autem causam, & causatum simul esse. Non ens non est causa. Non entis non est causa.

¶ Causa immediata quandoque dicitur immediata immediatione causae: quan doque immediatione effectus. Causa immediata primo modo est, quae dicta est: inter quam scilicet, & effectum non mediat alia causa, quae sit causa esfectus, & ipsa tantum causa illius causae. Sed causa immediata immediatione effectus, est causa potens producere effectum sine alio effectu concurrente siue praeuio. Sic ignis non est causa immediata ignis, quia producit immediatione effectus: quia non potest producere formam ignis in materia, nisi prius producat calorem in ea. Etiam s calor productus non agit ad formam ignis.

¶ Tertio notandum: quod causa dicitur prima, de primitate pfectionis, uelprimitate illimitationis, uel primita te durationis. Prima perfectione dicitur, quae est caeteris perfectior. Prima illimitatione est, quae concurrit, uel concurrere potest ad plures esfectus producendos, ut sol respectu ignis.

¶ Primum duratione dupliciter accipitur: uel quod praecedit secundum suam naturam, uel quod prius durationem causat: ut si aliquis prius traberet nauem, quam alius: & postea traberet cum alio. Et distinguuntur illae primitates. quia aliquando unum respectu eiusdem est primum, seu prius una primitate: & posterius eodem alia primitate. Sicut sol, & homo. Sol est poste rior homine perfectione. Et prior illimitatione. De hoc distinct. xlv. primi.

¶ Quantum ad secundum articulum est haec prima conclusio. Deus est prima causa efficiens omnium effectuum immediata immediatione causae. Probatur primo auctoritate scripturae. Ioanj. Omnia per ipsum facta sunt, & sine ipso factum est nihil. Et in symbolo Niceno. Credo in unum deum patrem omnipotentem creatorem coeli, & terrae, uisibilium, & inuisibilium. Et extra de Trini. & fide catholica firmiter Ipse creator omnium uisibilium, & inuisibilium; spiritualium, & corporalium. Item ad Roma. xj. Ex ipso, & per ipsum, & in ipso sunt omnia &c. Et caetera innumerabilia scripturae testimo nia.

¶ Si dicis. Omnes illae auctorita¬ tes soluuntur dicendo: quod sit causa mediata, ideo non probatur, quod causa immediata. Respondetur, quod dictum est: quod omnis causa propriedicta est immediata, eo ipso, quod auctoritates illae clare innuunt deum esse causam omnium: & omnia per ipsum facta sufficienter ostendunt, quod est causa immediata. Item August. ij. de Trinita. uerius attribuit causalitatem inferiorum deo, quam causis secundis. Sed causae secundae sunt immediatae igitur.

¶ Ratione naturali haec conclusio probari non potest. Tum quia non potest sufficienter probari: quinaliae causae scilicet corpora celestia sunt sufficientes causae respectu multorum effectuum. et ita frustra ponitur deus causa immediata illorum. Tum quia, si posset probari naturaliter, quod deus sit causa efficiens omnium, & non posset probari, quod necessario esset causa partialis, uel insufficiens posset probari, quod esset causa omnium sufficiens, & ita frustra ponerentur causae secundae efficientes: immo non potest probari naturali ratione, quod deus sit causa efficiens alicuius effectus, quia non potest probari sufficienter, quod sint aliqua effectibilia praeter generabilia, & corruptibilia: quorum causae sufficientes sunt causae naturales, inferiores cum corporibus caelestibus. Saltem oppositum probarinon potest. Ergo, &c. Consequentia nota. Maior probatur: quia non potest sufficienter probari, quod substantia separata, aut aliquod corpus caeleste causetur a quocunque efficiente. Minor probatur similiter: quia oppositum non experimur. Nec ex principiis per se notis illud oppositum deduci potest.

¶ Ex quo infertur: quod non potest probari euidenter, quod deus sit causa alicuius effectus mediata: quia omnis causa mediata alicuius effectus est causa immediata causae illius effectus: quia causa causae. Sed secundum demonstrari non potest. Igitur nec id, ex quo immediate sequi¬ tur: quia consequens demonstrarinon potest, nisi antecedens dubitabile euidenter ostendatur. Et per hoc patet. quod euidenter demonstrari non potest, quod deus sit causa efficiens respectu cuiuscunque effectus, nec totalis, nec partialis.

¶ Potest tamen conclusio rationabiliter secundum Ockam qeiiij. & v. libri secundi persuaderi sic. Magis dependet quilibet effectus a simpliciter primo, & illimitato simpliciter, quam a causa secunda, cum primum simaliciter sit perfectissimum immo in infinitum perfectius quacunque secunda causa secundum quid illimitata, & imperfecta. Sed ad sensum patet, quod esfectus dependet a causa secunda uniuersali limitata: ita quod non producitur, nisi illa causa uniuersalis sit praesens, & immediate causans. Nam quantumcunque agens particulare approxime tur passo certo hic inferius: tamen nisisol sit in debita approximatione illi passo, nunquam causa particularis in ferior producit illum effectum, stante etiam, quod causa particularis conserue tur a sole. Patet de effectibus productis a sole; dum accedit ad nos tempore aestatis. Ideo sequitur, quod sol sit causa immediata talis effectus inferius pro ducti, igitur multo magis dependet esiectus a Deo tamquam a causa immediata.

¶ Si diceres: Bene probatur, quod ad productionem effectus requiritur praesentia solis: & per consequens praesentia dei. Sed non probatur per hoc quod deus, uel sol sit causa talis effectus. Contra. Illud tollit omnem uiam probandi unum esse causam alterius. Sienim dicis, quod calor in igne est causa caloris in ligno. dicam quod non: sed tantum requiritur praesentia ignis ad pro- ductionem caloris in ligno. Sed ex hoc non sequitur causalitas ignis respectu caloris inligno. Vnde ex nullo alio medio probari potest quod ignis sit causa caloris in ligno. Et albedo parietis non sit causa albedinis in medionisi quia ad praesentiam ignis sequitur, & incipit esse calor in ligno: & ad praesentiam albedinis non sequitur albedo in medio.

¶ Item ad principale arguitur. Suspensio actionis in camno non uidetur aliud, quam deum non coagere immediate ad producendum calorem suum. Tuit enim natura ignis ibi conseruata, sed quia deus non concurrebat immediate cum igne, ignis non potuitagere. Est igitur deus causa immediata.

¶ Item iij. quodlibet quaest. j. Ockam: nisideus esset causa omnium, aliud a deo esset incausatum: uel esset processus in infinitum in causis: quia accipio, quod ponis non causari a deo. Quaero utrum est causatum, uel in causari. Si secundum habetur illatum. Si primum, quaero a quo. Siadeo. habetur intentum. Si abalio, sic erit processus in infinitum.

¶ Item secundo quodlibet quaestio. prima Ockam: nisi deus esset causa efficiens uel mouens essectiue alicuius effectus, uidetur, quod frustra poneretur in uniuerso.

¶ Secunda conclusio. Deus est causa prima omnium primitate perfectionis, & illimitationis. Patet: quia deus est perfectior omnibus. Et est causa omnium effectuum: quod nulli conuenit alij.

¶ Tertia conclusio. Deus est causa prima duratione primo modo accipiendo primitatem durationis, quia secundum naturam suam praecedit duratione omnes causas secundas, & effectus. Euit enim ab aeterno, quod nulli alteri conuenit.

¶ Quarta conclusio. Deus non est prima causa omnium primitate durationis secundo modo. Probatur: quia non praeuenit causando causas secundas secum concausantes. Ita quod in aliquo instanti, uel signo causet nulla causa secunda concurrente, & postea cum ea concausaret. Probatur: quia patet ad sensum, quod res ponuntur in esse ad praesentiam secundae causae, & non in aliquo priori instanti, uel signo sine praesentia earum. Cum ergo ex eo aliquid dicitur causa, & causare: quia ad eius praesen¬ tiam aliquid incipit esse, & ad eorum praesentiam res incipit esse, & non prius: sequitur, quod deus non prius causat: quia non prius incipit essectus esse. Item qua ratione in secundo instanti agit, eadem ratione in primo. In secundo instanti agit secundum omnes; Igitur & in primo instanti inceptionis effectus.

¶ Quinta conclusio. Deus potest esse prima causa efsectiua omnium duratione secundo modo. Omnium, inquam, effectuum absolutorum. Probatui: quia deus eminenter habet in se causalitatem effectiuam omnium causarum secundarum: ideo potest supplere omnem eorum causalitatem. Et se solo potest producere in genere causae efficientis quicquid potest producere cum causa secunda. Hinc illud commune dictum. Deus potest supplere causalitatem cuiuslibet causae ex trinsece.

¶ Si quaeris, quare non intrinsece Ratio: quia causalitas intrinseca includit imperfectionem, scilicet subijci formae, uel informare materiam, quod imperfectionis est: ideo non conuenit deo causalitas subiectiua, uel formalis

¶ Sexta conclusio probabilis. Possibile est, quod deus producat rem aliquam, tanquam causa totalis, & praecisa: & quod post tempus creatura producat eandem rem partialiter, idest tamquam causa partia lis. Probatur: quia deus se solo potest producere effectum, & eum postea conseruare cum causa secunda. Vt exempli gratia. Si deus produceret ignem mediante sole, tunc ignis dicitur producia sole, quia dependet a sole. Et per con sequens sol habet rationem causalitatis ad ignem. Et nullam causalitatem potest habere causa secunda respectu esse ctus, nisi productiuam. Vnde. Si deus primo produceret ignem, & conseruaret eum, & postea produceret solem: tumc ignis ille conseruaretur a sole, sicut sifuisset productusa sole. Et eodem modo dependet essentialiter ad solem. ac si fuisset a sole productus. Quia licet deus produceret solem postignem: tamen daret soli actionem determinatam quoad omnes effectus ab eo produci possibiles: igitur eodem modo dependeret ignis a sole ac si fuisset primo productus a sole: igitur nunc producitur a sole: quia nunc conseruatur a sole. Et ita sol est causa partialis cum deo illius conseru tionis. Conseruatio autem per nihl positiuum differt a creatione: nam creatio significat rem, & connotat negationem immediate praecedentem rem Et conseruatio significat eandem rem con notando continuationem rei. Et hoc nihil aliud est, quam connotare negationem interruptionis esse rei, uel cor ruptionis: & ita conseruatio quantum ad omnia positiua est quaedam productio: & causa conseruatiua efsectus est secundum rem causa productiua, & ab ea dependet effectus in esse, sicut a generatiua in fieri.

¶ Septima conclusio. Deus est causa immediata omnium effectuum immediatione effectus: effectuum dico absolutorum, Probatur. quia ad productionem cuiuscunque effectus non indiget alio efsectu: quia potest quemcunque effectum absolutum producere solum sine productione cuiuslibet alterius effectus: quia licet aliquae qualitates requirantur ad materiae dispositionem pro receptione formae secundum philosophum. ij. de anima. Actus actiuorum, &caet. Tamen deus potest omnem effectum absolutum producere immediate, etiam extra materiam.

¶ Circa tertium articulum dubitatur primo, an deus sit agens naturale, uel liberum. Istud dubium diffusius tractatur in primo distinct. xlij & xliij ubi uideatur. Vnde breuiter dicitur, quod est causa libera agens ad extra contingenter: sed hoc mere creditum est: & probari non potest per rationem, ad quam non responderet infidelis: ut patet soluendo rationes Thom. & Ioann. quas Ockam soluit distinct. xliij. primi

¶ Potest tamen rationabiliter persuaderi sic. Causa non impedita aequaliter respiciens multa, siue finita: producens pro certo instanti unum, & non aliud, est causa libera agens contingenter. Deus est huiusmodi: igitur. Vide ratio e. nem hanc diffuse dist. xlij primi.

¶ Secundum dubium contra conclusionem prima. Nam ab uno non producuntur multa immediate. Nam. viij. physicorum. & ij. de generatione dicitur, quod ali uno procedit unum. Et idem manens idem semper facit idem Et. viij. metaphysitae tracta. ij. c. i. Si agens sit unum, & materia una, effectus erit unus. Et ibidem ab uno motore non est nisi unus motus, aliter sufficeret unus motor ad omnes motus. Item. ij. de anima. Ex diuersitate operationum concludit diuersita tem potentiarum.

¶ Ad illa dicitur, quod assumptum simpliciter est falsum: quoniam eadem causa producit diuersa specie, tam libera, quam naturalis. Nam eadem uoluntas omnino indistincta est principium uolitionis, & nolitionis, amoris, & odij. Etiam sol immediate potest producere multos effectus: & tamen solin se non distinguitur.

¶ Item sit tanta distinctio in causa, sicut in effectu. Ac cipio duos effectus. Isti reducentur ad duas causas: & illae causae ad alias duas: & sic erit processus in infinitum. Vel erunt duae causae primae: utrunque est impossibile.

¶ Ad auctoritates primas tres, dicendum quod loquuntur de causis naturalibus, quae femper producunt nen quidem unum: sed eosdem effectus, sinon fuerit impedimentum: ita quod illum, uel illos effectus, secundum speciem preducunt uno tempore, quem etiam aliotempore producit, nisi sit impedimentum, ut sol eosdem effectus producit in aucumno singulis annis caeteris paribus

¶ Ad auctoritatem de metapli. si agens &c. dicitur, quod intelligi debet de effectibus incompossibilibus: quia impossibile est in una materia esse plures effectus incompossibiles, simullicet successiue posunt. Etiam secundum conmen. ij. hod intelligitur in artificialibus, quia impos sibile est secundum eum, quod artifex in eo dem ligno simul inducat formam arcae, & lecti. Potest etiam dici, quod ille textus male allegatur. Sic enim habet textus. viij. metaph. tract. ij. c. j. Si materia altera & mouens scilicet alterum, & quod factum est scilicet est alterum Immo auctoritas illa nihil est ad propositum: quia ibi loquitur de agentibus naturalibus: ostendens quomodo, quandoque ex diuersis materiis sit unum: & aliquando ex una materia diuersa maxime artificialia, ut ex ligno sit lectus, & arca: ut exemplificat in textu. Vnde dicit: siidem contingit ex illa materia facere palam. quia ars, & principium, quod est mouens idem. Et sequitur. Nam ets materia altera, & mouens: & quod factum est.

¶ Ad illud de potentijs dicitur, quod potentia uel accipitur pro eo, quod se tenet ex parte animae: & sic ex diuersitate operationum non arguitur diuersitas potentiarum, quia intellectu, est una potentia: & tamen habet opera tiones multas specie distinctas, ut actum simplicis intelligentiae, & actum complexum. Item appraehiensiuum, & adhae siuum, qui distinguuntur specie. Alio modo accipitur pro illis, quae necessario requiruntur ad hoc, quod potentia primo modo dicta eliciat operationes, ut sunt organa corporalia. Et sic ex diuersita te operationum illarum scilicet, quae requirunt diuersas dispositiones organicas arguitur diuersitas potentiarum: idest organorum: sicut ex uisione, & auditione. Vbi autem potentia non in diget organo, non habet locum sicut uoluntas, que una potest uelle, & nolle. Et uide de hoc dubio latius in. q. i. prologi.

¶ Tertium dubium contra eandem conclusionem. Multi sunt effectus noui, quorum deus non potest esse causa sine sui mutatione. Nam a causa eodem modo se habente non effectus plus uno tem pore, quam alio, nisi propter dispositio nem aliam materiae: aut propter nouum actum intellectus, uel uoluntatis. Vel quia expectat perfectionem in futuro, quam modo non habet. Vel quia impedimentum est remouendum; aut quia expectatur opportunitas temporis. sed nihil horum logum habet in deo. Et hoc est, quod dicit comment. viij. physico rum, quod deus per antiquam uoluntatem non potest aliquid de nouo producere sine sui mutatione. Hinc est illud. Auo luntate antiqua non procedit actio neua.

¶ Ad illud dicitur, quod deus potest aliquid de nouo producere sine sui muta tione, non per nouum actum uoluntatis, sed per actum uoluntatis aeternum: quia aeternaliter uoluit. a effectum cras producere, immo potest homo nunc uelle cras illa hora producere aliquem effectum: & in tali uoluntate perseuera re, & cras illum effectum producere peruelle continuatum per diem unum. Et tunc uoluntas, quando effectus producitur, non niutatur: quia non sit de nouo uolens. Mutaretur autem, si de non uolente fieret uolens.

¶ Quartum dubium est de multis, quae non uidentur creari a deo. Nam malum cuipae, siue peccatum est: & tamen non sit a deo immediate: quia deus non est auctor mali: nec facit peccatum. Deo enim auctore nihil sit deterius secundum beatum Aug. Ixxxiij. q.eiij. Malo autem cul pae, & peccato sit homo deterior.

¶ Item figmenta, & entia rationis, & esse obiectiuum, priuationes, impossibilia, ueritas huius propositionis, deus nihil creat: non possunt creari a deo. & ita non omnia creantur a deo

¶ Ad dubium dicitur, quod deus est causa immediata omnium effectuum. Nec tamen propter hoc facit malum cuipae, uel peccatum: quia facere peccatum, est facere id, ad cuius oppositum tenetur: deus autem ad nihiltenetur, seu obligatur. Nec sequitur. Deus facit omnem effectum: & peccatum est effectus: ergo facit peccatum, quia facit in conclusione, dicit factionem secundum quid: & in maiore factionem sunpliciter. Et sic est fallaciaaccidentis. Quicquid tamen positiuum est in peccato, deus potest efficere. Sitamen concluderetur, ergo deus facit actum, ad cuius obligationem aliquis tenetur, ponendo loco peccatum, eius quid nominis: argumentum est bonum, & continens negandum: quia ibi facit non aequiuocatur. De hoc infra distinxxxvij.

¶ De sigmentis, & entibus rationis, & esse obiectiuis dicitur: quod deus potest ea facere: quia sunt res aliquae scilicet cognitiones animae; quae sunt realiter quanta tes secundum unam opinionem. Siautem tenetur, quod conceptus non habet esse realem secundum obiectum tamen: tunc diciur. quod nihilominus deus potest ea facere in esse, taliquale habent: quia facit cognitiones, quae sunt qualitates mentis, adquas sequuntur huiusmodientia rationis, & figmenta. Et si utique cotendis, quod non sint effectus, non erit contra conclusionem, quae dicit, quod deus est causa immediata omnium eftectuu.

¶ De im possibili: si capitur pro termino secundae impositionis: deus est causa eorum: quia est causa propositionum, & terminorum priuatiuorum. Si pro terminoprimae impositionis tunc impossibilia, & priuationes non sunt effectus, nec res aliquae, ideo non mirum, si deus non est causa eorum.

¶ De ueritate illius pro positionis. Deus nihil creat: posito quod sit uera. Deus potest eaus creare: quia potest propositionem illam creare. Deus nihil creat, uerum si creat, erit falsa: tanpropositio, quae nunc est uera creari potest, uel alia sibi synonima.

¶ Quintum dubium contra hoc, quod dictum est: deuesse causam immediatam. Nam prima causa agit mediante secunda: igitur causa secunda mediate, igitur prima non est immediata.

¶ Item si sic, tolleretur ordo in causis essentialiter ordinatis. Nam si utraque aeque immediate contingeret effectum, neutra esset prior alia in causando: sicut est in pluribus simulnauem trahentibus.

¶ Item tunc superffueret causa secunda: quia si prima immediate ageret, produceret totum effectum: quid igitur produceret causa secunda. ergo supffueret. Item quaeri posset, an causa prima, & secunda producerent eadem actione, uel diuersa. Non eadem: quia non eadem uirtute. Nec diuersa: quia terminus est idem. Actio autem sortitur unitatem ex termino. Item ordo agentium correspondet ordini finium: sed idem effectus non potest habere duos fines immediatos, ego nec duo agentia immediata.

¶ Ad ista respondetur ad primum, quod proprie prima causa non agit mediante secunda: quia simul, & aeque immediate concuriunt ad effectum producendum; & quae libet producit totum effectum: ut dictum est.

¶ Ad secundum, quo arguitur de ordine causarum essentialium dicitur, quod bido causarum essentialium est ordo non mediationis, uel immediationis, autetiam durationis: sed ordo, & prioitas pfectionis, illimitationis, uel quam deque necessitatis ut in proposito. Primacausa necessario requiritur ad actio nem, non secunda.

¶ Ad tertium negetur, quod ideo secunda superffueret: nam siduae causae naturaliter agentes concurrunt agendo, ut sol, & asinus: quamuis quaelibet attingit totum effectu, aeque immediate: tamen neutra superfluit, quia neutra sine alia sufficit, & neutra inealia producere posset. Et est simile in tralientibus naueni, quam nullus trahentium solus trahere posset: licet quilibet traliat immediate totam nauem, tamen neuter superfluit, quia neuter sine alio trahiere posset. Si uero altera causarum, sola sufficit, sicut in propositoDeus, qui etiam uoluntarie non necessuio, aut naturaliter agit: ideo non suptiftuit. Quia ita placuit deo secum ad nittere actionem causae secundae propter eius scilicet causae secundae perfediones, quae agendo perficitur no propter suam necessitatem. Sicut si fortis non indigens admittit aliquid ad coagendum uoluntarie, non superffuit caula coagens: licet sine ea, aeque actio fic ret: quia in hoc causa coagens honora ur, & perficitur: & uoluntas primae cause adimpletur. Ad aliam: an eadem actio ne, ueldiuersa. Dicendum, ut dictu est quae stione praecedenti de creatione. Aut. n. actio supponit pro agente, uel pro esse tu, uel pro utroque simul, aut pro conceptu. Siprimo modo, sunt diuersae actio nes. Sisecundo modo: est una actio: quia unus effectus. Tertio modo similiter est una, isnondiuersa. Quarto modo non oportet, quod sit una, uel diuersa, quia possunt causae agere sine actione, qua est con ceptus mentis. Ad probationem dicitur, quod actio suam unitatem, uelidentitatem nec capit a uirtute agendi, nec a termino, secundum sic, uel sic: secundum diuersas ac ceptiones actionis, ut dictum est.

¶ Ad ultimum diciur quod idem effectus procedens a diuersis agentibus potest habere plures fines, secundum quod diuersa agentia possunt a diuersis moueri ad agendum. Tinis. n. est, quod mouet agens: maxime si unus agentium agit libere: licet forte unus finis ecundum rectam rationem mouere deberet. De quo infra magis

¶ Sextum dubium contra conclusionem sexta. Impossibile est idem bis produci. Sed si aliquid pro duceretur a Deo, tamquam causa totali, & postea creatura bis, pduceretur.

¶ Item res actu existens produci non potest: sed in casu priusquam creatura producat res actu existit: igitur.

¶ Item omnis causa est prior effectu, sed in casu effectus est prior causa: eo quod prius secundum se totum productus est a Deo: & posterius etiam tpere est causa secunda.

¶ Pro solutione notandum, quod producere, quamdoque accipit, ut non includit negationem scilicet prodare esse alicui. Hoc est, quod ad eius psentiam aliqua res est, siue post non esse, siue post esse. Et produci, est dependere quantum ad esse suum ab alio id est esse ad praesentiam alterius, siuc post non esse, siue post esse. Suo modo dicitur de creari: & illo modo non distinguitur a conseriare, & conseruari. Alio modo accipit, ut includit negationem, ut producere, est dare esse, post non esse immediate praecedens. Suo modo de pduci, creare, & creari: Conseruare autem est dare esse, post esse continuatum, id est non interruptum. Et hoc modo distinguitur producere, & conseruare, non quantum ad aliquid positiuum: sed quantum ad negationes connotatas.

¶ Per hoc ad rationes dicitur, quod in coclusione capitur produci primo modo, ut non distinguitur a conseruari. Et ita non est impossibile aliquid bis pro duci, immo effectus productus mouens continue producitur, sicut continue habet esse suum ab alio, nisi bis importaret interruptionem eius, quod deter minat. Et tunc non sequitur, quod idem bis produceretur: quia licet primo preducitur a deo: & posta creatura: non tamen bis producitur, quia productio eius non interrumpitur. Per hoc patet solutio secundi. Illa argumenta procederent, capiendo producere secundo modo.

¶ Ad tertium dicitur, quod omnis causa est prior effectu, natura, non tem pore immo tempore potest effectus praecederesuam causam conseruatiuam, ut patuit in conclusione sexta huius quaestionis. Est tamen causa prior natura: quia potest esse sine effectu: & non econ uerso.

¶ Vltimo dubitatur contia hoc. quod dictum est in probatione primae conclusionis: quod ipsa non potest probarinaturali ratione. Videtur quod possit probari. nam impossibile est esse plura simpliciter prima: & cum non sit processus in causis in infinitum, sequitur: quod datur unum simpliciterprimum.

¶ Item tota uniuersitas causatorum est causata: & a nullo allius uniuersitatis: quia idem non causat seipsum: igitur ab aliquo incausato: & hoc est deus: ergo deus est causa totius uniuersitatis. Ad illa diceretur insistendo purae rationi naturalis concedendo; quod est simpliciter primum: etiam quod non est processus in infinitum in causis essentialiter ordinatis. Sed non sequitur, quod datur una prima causa omnium: quia nihilominus possunt esse multae causae efficientes primae, puta multa corpora caelestia, uel multae substantiae separatae: quarum nulla est causabilis, & effectibilis, nec dependens quocunque modo ab alia; saltem oppositum non potest probari. Inter illa tamen prima est aliquod efficiens simpliciter primum respectu aliorum: non in causalitate quacumque, sed in perfectione: quia oportet, quod huiusmodi prima differant specie: quia in efficientibus eiusdem speciefest processus in infinitum: & nulum est primum. Et per consequens unum illorum primorum est perfectius alio, quia species rerum habent se, ut nu¬ meri. viij. Metaphysicae.

¶ Ad secundum diceretur, quod uniuersitas causatorum causata est, sed non ab uno efficiente, sed a pluribus non causatis.

¶ Alia possunt adduci, quae in distinctione. ij. primi libri solent tractaride unitate dei. Tantum de quaestione.