Quaestio 3

¶ De Ieiunio. QVAESTIOIII EPTIO quaeritur de partibus satisfactionis scilicet de ieiunio, & eleemo syna: quam de oratione satis diffuse scriptum est in expositione canonis lec. ixj. Ixij. Ixiij. & deinceps de oratione dunica. Est igitur quaestio utrum ieiunium ecclesiae trasgredientes obliget ad mortale.

¶ Tribus articulis more solito quaestioabsoluetur: notabilibus: responsiuis conclusionibus: ac solutionibus dubiorum.

¶ Quantum ad primum notandum post Ricum: quod accipiendo ieiunium stricte proabstinentia acibo, & potu, triplex est ieiunium scilicet naturae, uirtutis, & ecclesiae.

¶ Ieiunium naturae est abstinentia cibi, & potus integro naturali dic. Hoc modo iciunat, qui per uigintiquatuor horas a cibo, & potu abstinet. Et tale seiunium requiritur ad digne suscipiendum eucharistiam. Hoc modo ieiunium dicit puram priuationem: & per consequens nec est uirtus: nec actus uirtutis.

¶ Ieiunium uirtutis est actus temperantiae: & est refraenatio defectationum gustus in cibo, & potu secundum regulam rectae rationis, uel habitus ad hanc inclinans. Et sic ieiunat, qui temperate cibum, & potum sumit: secundum quod ratiorecta dictat congruere habitudini psonae status, & officij eius, non curando ansemel: uel pluries in die cibum sumat. Hoc modo sempericiunandum est: quia nunquam in cibo, & potu contra regulam rationis excedere licet.

¶ Ieiunium ecclesiae est abstinentia a cibo, & potu secundum regulam ab ecclesia institutam.

¶ autem regula ab ecclesia instituta, ut ieiunans praeter caenam nullum cibum sumat. Et per hoc soluit ieiunium, quisquis in dic naturali plusquam semel comedit: ipsa autem unica comestio caena dicitur: quia refectio in diebus ieiuniorum fieri solet secundum antiquum: ecclesiae morem post uesperas. Hoc ieiunium addit aliquid ab stinentiae uirturi: quam sic ieiunans non solum abstinet ab illis, quae uirtus prohibet: sed ent ab eis, quibus alias licite posset uti: ude ieiunmum ecclesiae actum uirtutis importat, & quandam superaddit abstinentiam ab illis, quae non corrumpunt medium uirtutis. Nam qui illicita commisitsatis faciendo debet ab aliquibus licitis abstine re: ita tamen quod non corrumpat medium uirtutis temperantiae. De ieiumo eccle- siae hic principaliter agitur.

¶ Secundo notandum: quod ieiuniorum ecclesiae quaedam sunt de praecepto: quaedam de confilio. De praecepto sunt quadragesima tota, exceptis dnicis diebe: de quo, d conse. disv. c. quadragesima dicitur. Quadragesima summa obseruatione est obseruanda: ut ielunium in ea praeter dies dandnicos (qui de abstinentia subtracti sunt) nisiquem infirmitas impedierit: nullatenus soluatur.

¶ Et beatus August. in ser. de quadragesima. In isto legitimo tempore: exceptis dominicis diebus: nullus prandere praesumat: nisi forte ille, quem ieiunare infirmitas non permittit: quia alijs diebus ieiunare: aut remedium est: aut praemium: in quadragesima non ie iunare peccatum est.

¶ Item beatus Ambro. ser. xxxiiij. Quisquis christianus consecratam non impleuerit quadragesimam, praeuaricationis, & contumaciae reus tenebitur: legem diuinitus pro salute sua datam ipse rescindit: rescindit enim segem, qui exemplum iciunij dumnici non custodit. Et sequitur. Sicut reliquo anno ieiunare praemium est: ita in quadragesima non ieiunare peccatum est: illa enim uoluntaria sunt ieiunia: ista necessaria: talla de arbitrio ueniunt: ista de lege ad illa inuitamur: ad ista compellimur. Haec Ambro. Et ser. xxxvi. Probauimus hunc quadragenarium non esse ab hominibus constitutum: sed diuinitus consecratum: nec terrena cogitatione inuentum: sed caelesti maiestate praeceptum: & ideo quod constitutum numerum una die manducando praeterit: non ut unius dici uiola tor accusatur: sed ut totius quadragesimae transgressor arguitur. Et sequitur. Haec non tam sacerdotum praecepta, quam dei sunt. Haec ille.

¶ Item quatuor tempora, de qubus inc. statuimus. Ixxvj. dis. ubi di. Statuimus etiam ut ieiunia quatuor tenporum hoc ordine celebrent. Primum in in tio qua dragesimae: secundum in hebdomada pentecostes: tertium uero est septemnbri: quatum in decebrisolito more fiat de eodem per totam illam dist.

¶ Item omnes uigiliae Apost. praeteruigilias Philippi, & Tacobi, ac beati. Ioannis euangelistae: ut in.c. consilium. de obser. ieiu. ubi dicitur. Omnium apostolorum uigiliae sunt in obiet uatione ieiunij celebrandae: pter uigilias Aposto. Philippi, & Tacobi, & Beati Ioannis euangelistae: quam eorum solemnitas in fra solennitatem pascalem: istius autem infra natalem domini celebratur. Sanctorum quoque uigiliae, quorum festiuitates oportet secunda faeria celebrare: in praecedentisunt sabbato ieiunandae Haec ibi.

¶ Item uigilia natiuitatis domini, & uigilia assumptionis gloriosae uirginis dominae nostrae: ut in. c. j. co. titu. Item uigilia omnium sanctorum, sancti Ioannis baptistae, & S. Laurentij secundum Inno & doc. communiter. Nescioautem si aliquo iure inuenitur hoc expres sum, ansolum ratione consuetudinis hoc dicant, quoniam secundum Rich. dist. xv. li. iiij. articu. iij. q.viij. si in aliqua regione est aliquod ielunium consuetum, quod tamen non est praeceptum perius scriptum: nihilominus est obseruandum ab existentibus ibidem: quoniam confuetudo approbataobligat. Adidem est Pet de pal. qeiiii. distin. xv. Si erum decreta lis celebrationem festi committit consuetudini: pari ratione, & ieiunium eius. Haec ille Ricir. ubi supra ad hoc allegat. c. consuetudo. distin id est ubi dicitur quod consuetudo est ius quoddam moribus institutum, quod pro lege suscipitur, cum deficit lex: nec differt, an scriptura: anratione consistat: quoniam & legem racio commendat. Et August. in lib. ex dictis basilij ait. Ecclesiasticarum institutionum quasdam in scriptis, quasdam uero apostolica traditione per successores in ministerio confirmatas accepimus quasdam uero consuetudine roboratas approbauit usus, quibus par ritus, & idem utriusque pietatis debetur affectus. Et idem ad Casulanum presbyterum. In his rebus, de quibus nihil certi statuit diuina scriptura, mos populi dei, & instituta maiorum pro lege tenenda sunt. Et sicut praeuaricatores diuinarum legum: ita contemptores ecclesiasticarum consue tudinum coercendi sunt: utraque auctoritas habetur dist. xj. c. ecclesiasticarum. &.c. in his. Et haec uera sunt; dum adsunt omnia, quae ad consuetudinem requiruntur: ut dicit Ange. in sum.

¶ Item uigilia pentecostes: de quo. Ixxvj. dist. c. de seiunio, & licet Gratianus teneat; quod sit de confilio in. S. necessario. ea. dist. uerius tamen uidetur; quod sit de praecepto, secundum gloil. eiusdem. S quae dicit. Hic mase dicit: immo uigilia pentecostes necessario ieiunanda est: ut in. c. de ieiunio. &.c. nosse. ubi expraesse habetur ex auctoritate Amb. quod uigilia pentecostes sicut uigilia pascaeieiunatur.

¶ Si tamen uigiliaeieiunandae cadunt in Dominican, anticipantur quantum ad ieiunium in diem sabbati: ut supra tactum est. & habetur. j. &. ij. c. de obser. ieiu.

¶ Sunt autem & alia ieiunia ab ecclesia indicta de confilio: & non de praecepto: ut aduentus domini: de quo in.c. cosilium. de obser. leiu. dicitur. Teiunium in aduentu domini apud nos etiam agitur. Item rogatio nes, de quibus inc. rogationes. de conse. dist. iij. ubi dicitur. Rogationes id est litanias ante ascensionem domini placuit celebrari: ita ut praemissum triduanum ieiunium in dominicae ascensionis solennitate soluatur. Sequitur: quo triduo omnes abstineant: & etiam quadragesimalibus cibis utantur. ubi glos. Teiunium, quod hic statuitur, non praecipitur: sed suadetur: nam in tempore illo scilicee paschali una quaeque prouincia abundat sensu suo, ut habetur distin. Ixxvj. c. utinam. &cc. postpasca.

¶ Item quarta, & sexta feria: de quo inc. ieiunia. de conse- dist. iij. dicitur. Teiunia sane legitima in quarta, & sexta feria non sunt soluenda: nisi grandis aliqua necessitas fuerit. ubi etiam glol. exponit de his, qui uoto, uel paenitentia sunt ad hoc adstricti. Aut dicendum: quod illud fuit primitiua ecclesia necessitatis: hodie uero consilij: sicut dicitur de ieiunio sabbati: de quo ea. dist.c. sabbato: sed in dist. xij. c. illa. clare habetur; quod illa obseruatio non est necessitatis. Et in gloilice dicitur, quod Inno. ic. sabbato loquitur allegat de confilio.

¶ Notandumter tio, quod praecepta ecclesiae positi: a non codem modo obligant sicut praecepta naturae, uel diuina: nam praecepta naturae, & diuina sunt de his, quae secundum sesunt de necessitate salutis: unde his praecipiuntur actus uirtutum fidei, charitatis, spei &c. Aut prohibentur ea; quaesunt secundum se mala: ut sunt actus uitiorum: & ad illa omnes tenentur in quolibet casu: quoniam quilibet tenetur pro tempore, & loco ad actus uirtutum: & prosem per ad cauenda uitia. Praecepta uero ecclesiae, siue iurispositiui sunt de his, quae ordinant ad uirtutes: & eis praecipiuntur, quae non per se, & in quolibet casusunt bona: sed quandoque possunt esse mala, & prohibentur, quae non semper, & in omni casu sunt mala: sed in casu possunt esse bona, uel indifferentia: & ideo non est: nec debet esse intentio legislatoris iuris positiui, ut semper obseruetur praeceptum suum. Possunt enim occurrere impedimenta, in quibus non proficeret: immo noceret praecepti obseruatio: in quo casu si praesens esset legislator; uelle deberet, quod praeceptum suum non serua retur: quia intentio cuiuslibet iusti legislatoris est inducere homines ad uirtutes. ij. Et hic. & ideo in omni praeceptolegis positiuae admittitur exceptio causae rationabilis. Et per hoc (ut dicit sanctus Tho. in. iiij. distin. xv. qeiij. arti. iij.) praecepta iuris positiui magis obligant ex intentione legislatoris: quam ex ipsis uerbis: & ideo magis reputandus est trangressor praecepti, qui obuiat intentioni aegislatoris: quam qui deuiat ab ordinatio ne legis secundum textum uerborum. Intentioni autem legislatoris obuiat, qui ex contemptu, aut sine rationabili causa ordinationem non seruat. Qui uero in casu(in quo probabiliter credi potest, si segislator adesset, eum obligare non uellet) a uerbis legis deuiat: intentioni legislatoris non obuiat: nec reputandus est transgressor staturi. His concordat Panor. inti. de obser. ieiu. Angelus, & Baptista in sum. de ieiu. sic ait. Pet. de pal. dist. xv. qeiiii. artic. i. Quod est simpliciter uoluntatis: ecclesia non potest facere necessitatis simpliciter: sed secundum quid, & ad tempus, & ex rationabili causa, & loquitur deieiunio.

¶ Quarto notandum: quod plures sunt causae rationabiles, quibus existenti bus soluens ieiunium ecclesiae non est reputandus praecepti transgressor: de quibus Pe. de pal. ponit octo conclusiones ubi sup. secundum octuplicem hominum conditio nem: possunt tamen reduci ad tres generales: quae sunt, infirmitas, paupertas, labor.

¶ Est autem infirmitas quadruplex scilicet infirmitas languoris, complexionis, aetatis, & conditionis.

¶ Infirmitas sanguoris, qua scilicet quis ex casu accidenti aegrotat: excusat: quia ieiunium institutum est, ut corpus castigatumspiritui subijciatur: & ad seruiendum ei ad spiritualia exercitia non destruatur: quinpotius in congrua ualetudine conseruetur. Infirmi autem totum illud, quod est necessarium congruenti sustentationi per uigintiqua tuor horas simul, & semel capere non possunt, manifestum est: grauantur enim propter debilitatem uirtutis digestiuae: si uero cibum congruum, & necessarium successiue accipiunt: roborantur. Sic qua sunt tam tenerae complexionis, quod perinanitatem stomachi statim incidunt capitis dolorem, aut uertiginem: seu noctu calefieri, uel dormire non possunt, non tenentur se committere periculo propter obseruationem ieiunij. Sic infirmitas aetatis, ut sunt nimis iuuenes, & pueri, ac senes. Primi: quia indigent multo nutrimento propter caloris ma¬ gnitudinem, qui multum consumit: & humiditatis tenuitatem: propter quod facilius consumitur: etiam quia nutrimentum est eis materia duplicis operationis cilicet nutritionis, & augmentationis. Et addit Ricuar: quartam rationem: quia non est in eis sicut in prouectis necessaria conpraessio uitiorum, ad quam maxime institurum est ieiunium. In secundis scilicet senipus deficit calor, & humor: ideo non sufficiunt tantam nutrimenti quantitatem simuldigerere: quanta eis sufficit ad sui conseruationem. Sedusque ad quan tum tempus iuuenes excusentur: & in qua aetate senes: sunt uariae opin. doct. bed communior est opi.beati Thom. & Pe de pal. quoad iuuenes, quod excusantur a totali ieiunio ecclesiae uique ad finem augmenti: quod secundum philosophum durat usque ad finem tertiiseptennij id est usque; ad xxi. annum, ut in pluribus. De senibus non est certa annorum quantitas: sed communiter tenent doct. quod post. Ixx. aetatis annum non tenentur: tunc enim dicuntur decrepiti: & secundum gloil. in proemio sexti a Ixx. annis ultra non dequis esse in senectute, sed insenio, quiad est aliarum aetatum terminus: iuxta illud praeIxxxix. Dies annorum nostrorum in ipsit septuaginta anni. Si autem in potentatibus octoginta anni, amplius eorum labor, & dolor.

¶ Verum: quia ut dicit Tho. res naturales non currunt semper eodem modo: sed aliquicitius perueniunt ad finem augmenti: alij tardius: suo modo senes: alij citius incipiunt deficere, alijlerius: ideo non praecise sunt illi anni ad punctum attendendi: sed uel citius, uel tardius obligantur ad iudicium boni uiri. Non tamen tales omnino areiunio abstinere debent: sed secundum ualetudinem suam exerceri debent ad ieiunium: & secundum eorum ualetudinem sunt ieiunia eis commensuranda.

¶ Similiter dicendum de nouitijs religionum, quod secundum eorum ualetudinem, debet temperari rigor religionis in ieiunando. Conso¬- nat Pet. depal. ubi sup.

¶ Infirmitas con ditionis est minor ualetudo personae pro pter conditionem sexus, uel alterius accidentis: quales sunt mulleres praegnan¬ tes, & nutrientes, quae ieiunare non debent: quia cibum tenentur accipere, non tantum pro se: sed etiam pro nutrimento faetus, ad quod non sufficit una comestioAlia causa est quoad praegnantes: quia consueuerunt habere uaria desideria inordinata ciborum diuersorum: & quandoque ita intensa: quod nisi aliquo modo possent satis facere appetitui: inciderent periculum periclitationis faetus.

¶ Secunda causa principalis excusans a ieiunio ecclesiae est paupertas: nam qui non habent tantum, unde una uice reficiant, quod sufficiat pro congrua sustentatione totius dici: sicut ostiatim mendicantes: nec aliud habentes, nisi quae sic particulatim colligunt: excusantur a ielunio. Addit Pet. de palud. Non sic cum semel in die sufficienter reficiuntur pro deo, postquam aunt tandem sufficienter refecti sunt: abstine re debent ab ulteriori, seu iterata come stione. Idem puto fore de pauperibus non mendicantibus, qui uix habere possunt in mensa unum fercusum: puta offam unam, uel pulmentum unum, de quo non possunt sufficienter sustentari ad perficiendum labores suos, uel officium: quod & illi excusantur a ieiunio. Idem est de illis, qui legit ime impediti debita hora pertingere non possunt ad locum, in quo haberent plenam refectionem: isti praelibando aliquid, & posterius perficiendo caenam non soluuntieiunium: hoc est, non transgrediuntur praeceptum Sicut in simili admittunt docto res cum Pe. de pal. quod lectores in conuentibus ad mensam: & seruitores nobiliu, & praelatorum aliquid praelibent, ut possint sua officia robustius, ac perfectius continuare: & posterius plene reficiantur. Similiter si quis occutrente casu rationabili, cogeretur de mensa surgere prius, quam fuisset sufficienter refectus: posset post supplere complendo refectionem prius in cepta.

¶ Tertia causa excusans est labor necessarius personae, uel communitati aut tempori, siue officio; qui cum obserua tione ieiunij perfici non potest. Si. n. sine detrimento notabili personae laborantis perfici posset: non excusaret a ieiunio. Et dicitur notanter, necessarius personae: sine quo uidelicet persona seipsam, & suae curae conmissos: utputa uxorem, liberos & familiam sustentare non posset. Si.n. sine tanto labore (quiieiunium non compatitur) posset se, suosque sustentare: nedum illa dic, sed & sequentibus: debet, quitalis est: tanto labori intendere: cum quan to potest ieiunium obseruare: unde labor pro congregandis diuitijs, & luctis plurimis non excusat.

¶ Dicitur etiam, uel conmunitati: quoniam si immineret labor pro republi. qui conmode nec differri: nec temperari posset propter periculum hostium, uel rei periturae, uel aliquid simile: excusaret laborantem a ieiunio: secus si labor differri possit sine periculo, aut temperari: tunc. n. non excusaret. Suo modo dicitur de labore itineris: nam si peregrinatio commode differri posset, non excusaret: secus si commo de differri non posset: puta quia tempus leiunij peregrinantem praeoccupat: uel quia dies festus, ad quem ex deuotione peregrinari cupit: iam imminet. Vel quia mora in penitentia periculosa est: siue per iculum expectat spirituale, uel cor porale: aut quia numc habet socios itineris: quis post habere non posset: uel propter similes calus, dumodo eum labore itineris eiunium seruare non posset: excusaretur a eiunio. Nec obstat: quod praeceptu praeponidebet confilio: quia intentio praeceptum huiusmodi dantis non est alias pias, & uere deuotas, ac magis necessarias causas excludere. Secus autem de praeceptis legis naturae; quae hoc prohibent, quod secundum se & semper malum est: ut dicit bea. Thoin dist. xv. quarti scripti. Latius explanat hanc partem de itinerantibus Pet. de pal. ponens per ratione: cum finis ieiunij sit carnem domare: & spiritu ad deunmleuare: quae nonnunquam plus fiunt per peregrinationem deuotam, quam per ieiunium: ergo &c. Sed statim responderi posset cum beato Bern. haec oportet facere, sed illa non omittere. Similiter dicendum de cursoribus, & ueridariis principu, & familia, qui coguntur a dumnis suis currere, & laborare: credo, quod ipsi excusantur per obedientia, quam dominis suis tenent. Sic tenet etiam Pe. de pal. de labore, quem serui tenentur duis: quem cum ieiunio pficere non possunt: licet damei praecipientes non excusentur: fipoterant sinedano, aut periculo nuntia huiusmodi differre: multo minus excusa tur, qui noluntconducere operarios nisi tali pacto, ut reiunium soluant, nisi foret causa necessaria, quae festinationem operis pro quo laboratur, exposcat. Cursores uero, qui sua sponte se offerunt ad currendum pro sucro: si non indigent, non excusantur: sicut dictum est de caeteris laboratoribus. Sic excusat necessitas temporis: ut cum labor exigit certum tempus, quod si negligeretur, postea fieri non posset: sicut tempus meslis, & autunni, agriculturae, & concursus hostium, incendii casualis, & similium: in quo necesse est laborare: nec differri potest labor sine damno, & perditione rerum necessariarum: si tantus fuerit labor, quod non potest ferri cum ieiunio potest soluiieiunium, etiam ab his, quifine illis laboribus tunc praesentibus possent uitam ducere: non:n. tantum praesentibus: sed etiam futuris prouidendum est solicitudine moderata. Vnde generaliter si ad cauendum damna requiritur labor, qui cum ieiunio serri non potest: commode excusantur ab obseruatione. laboratores. Nec mirum cum etiam in hoc casu excusantur a celebratione sab bati: prout alibi declaratur.

¶ Ex pamislis sequitur primo, quod stat operarios ieiunium soluentes esse innocentes: & dominos, quibus laborant, fore culpabiles. Patet de dominis cogentibus familiam suam ad labores non necessarios: cum quibus ieiunare non ualent.

¶ Secundo sequitur: quod illi a peccato immunes non sunt, qui operarios conducere nolunt: nisi tali pacto ut ieiunium soluant: nisi forte sit causa necessaria, quaefestinationem operis, pro quo laboratur: exposcat: ut dicit Thom. ubi supra, & concordat Panor. cum caeteris doctoribus. Excusat etiam necessitas officij, aut melioris boni: de quo beatus Thom. iniiij. scripto. distinct. xv. quaest. iii. artic. j. Necessarium, inquit; dupliciter accipitur incibis. Primo modo ad conseruationem uitae: & tale necessarium non licet subtrahere per ieiunium, sicut nec interimere seipsum: sed tale necessarium est ualde modicum: quia modicis natura contenta est. Alio modo dicitur necessarium ad conseruationem ualitudinis corporis. Quae quidem accipitur in duplici statu. Primo secundum sufficientiam habito respectu ad ea, quae incumbunt ex officio: uel ex socie tate eorum, quibus conuiuit necessarioagenda: & tale necessarium subtrabii non debet: hoc enim esset de rapina hostiam ieiunij offerre, si quis ex ieiunio impediretur ab alijs operibus, ad quae alias obligatur. Vnde Hieron. dicit de consec. distinct. v. non mediocriter. De rapina holocaustum offert, quitemporalium bonorum, siue ciborum nimia egestate, uel manducandi, uel somni penuria immoderate corpus suum affligit.

¶ Si etiam tanta sit abstinentia: quod homo ab operibus ut ilioribus impediatur; quamuis ad ea de necessitate non teneatur, indiscretum est ieiunium, etsi non sit illicitum: uide ubi sup. Hieron. Rationabiliter hominis dignitatem amittit, qui ieiunium charitati: uel uigilias praefert sensus integritati.

¶ Secundo accipitur ualitudo corporis secundum optimam corporis dispositionem. Et quia caro in suo robore consistens difficilius spiritui subdit: ideo necessarium ad huiusmodi ualitudi nem: etsilicite accipi potest: tamen laudabiliter subtrahi potet. Et hinc quamdoque subtrahitur per ieiunium ecclesiae: & talis subtractio non multum mortem acceserat: cum corpus humanum inueniatur frequentius ex supersluitate, quam ex defectu mortales infirmitates incurrere. Vnde secundum Gale. Abstinentia summa medicina est: nec potest dici occasio mortis: cum se habeat ad utrumque prolongationem scilicet uitae, & eius breuiationem: subtractio autem eius, quod nullo dicto rum modorum est necessariu, est de necessitate uirtutis temperantiae: & uocatur ienium uirtutis: ut dictum est in princi. q. Haec Tho.

¶ Ex illo patet: quod si doctor leges in scholis in theologia, quae animae salutem respicit: aut praedicans in publico populis: si per ieiunium impediretur, quo minus posset praedicare, aut legere: soluendum esset ab eo ieiunium: ut his utilioribus uacare posset: & ita de similibus.

¶ Quinto notandae sunt tres regulae circa praedicta impedimenta a ieiunio excusantia: ut sit excusatio sufficiens ad tollendum peccatum in soluentibus ieiunium. Prima. Habens impedimentum aliquod ex praedictis, tantum, & toties sumat de cibo, quantum, & quoties sufficit ad impedimenti remotionem, & abstineat a superssuis. Gratia exempliSi quis habens debile caput, ita ut nisimane sumat cibum calidum, statim incidit uertiginem, quam posterius non incidit sumpto cibo: sufficit illi, ut mane sumat sorbitiunmculam, aut aliud calidum: & post contentus sit in una comestione: quoniam si post sufficientem refectionem unicam iterum caenat, uelcomedit: iam manifestum est (ut dicit Aug.)eum non pro infirmitate ieiunare non posse: sed praegula reiunare non uelle. Verum uix teneripotest punctuale medium: sed cauendus est notabilis excessus.

¶ Secunda regula est beati August. in ser. de qua dragesima dicen. Qui reiunare non praeualet: secretius sibi soli, aut cum alio infirmo sibi preparet, quod accipiat: & illos, qui ieiunare praeualent, ad prandium non inuitet: ne sibi augeat de alterius gula peccatum. quia si haec fecerit non solum deus: sed etiam homines intelligere possunt illum non pro infirmitate non posse: sed pro gula ieiunare non uelle: sufficiat illi, quod ipse ieiunare non praeualet: & magis cum gemitu, & suspirio, & animi dolore manducet pro eo, quod alijs ieiunantibus ille abstinere non potest. Haec Aug.

¶ Tertia regula est beati Thoii. ij. quaest. exivij. artic. iiij. Si causa excusans aliquem ab obseruatione ieiunij ab ecclesia instituti fuerit euidens: potest talis per seipsum licite obseruantiam praeterire, praesertim consuetudine interue niente: uel si non possit facile recursus ad superiorem haberi. Si uero causa sit dubia: debet ad superiorem recurrere, qui habet potestatem in talibus dispenfandi: cauebit tamen occasionem scandali iuxta secundam regulam.

¶ Si quaeris: quis est superior potens in hoc dispensare. Hosti. inc. confilium. de obser. ieiun. dicit, quod est episcopus: nec sufficit licentia simplicis presbyteri, etiam ex iusta causa: nisi summa necessitas imuineat: ita quod ad ipsum non potest haberi recursus sine periculo. Alij dicunt (ut recitat Ange. in summ. uer. ieiunium. S. xx.) quod arbitrio boni uiri standum est, pro quantanecessitate sit frangendum ieiunium, potius quam per doctrinam generalem: & sic cum proprius sacerdos sit iudex ordinarius conscientiae: uidetur, quod ipse possit. Ego uero credo (ait Ange.) quod si loquamur de dispensatione (quae est quaedam relaxatio iuris) quod tunc pertinet ad episcopum solum, qui causa subsistente in debente ielunare potest dispensare, & in aliud bonum ieiunium conmutare. Si uero loquamur de declaratione scilicet utrum sit causa legitima, an non: sic credo, quod sufficit dispensatio confessoris proprij, qui est bonus uir: & etiam consilium medici: sed medicus peccat, si sine rationabili causa consulit, ut ieiunium frangat.

¶ Sexto notandum: Not. S. uod praecepta legis humanae siue positiuae Hiuste obligant omneslegi subjectos secum Praece- dum mentem praecipientis, etiam in foro con pta posiscientiae: unde sequitur, quod eorum traus¬tiua le. gressio sine causa rationabili est culpa humane mortalis: etiam si non sit ex contemptu, iuste osed ex negligentia, passione, aut conse. bligant, quenda uoluptate: nisi fieret ex surre¬ ad morptione, inaduertentia, aut ignorantia tale in excusante.

¶ Istud notabile: quia magnum foro conprincipium est discernendi lepram a non scientiae: lepra: ideo probandum est, & declarandum. Probat igit. Quia secundum Indo. sex dicitur aligando: nec pprie diceret lex, nisi ligaret. Et probatur auctoritate christi Luc. x. Qui uos audit: me audit. & quad uos spernit: me spernit. Quiaunt me sper nit, spernit eum, qui misit me. Et Matth. x. ait apostolis. Quicunque non reciperit uos: neque audierit sermones uestros &c. Amen dico uobis: tolerabilius erit terrae Sodomorum, & Gomorreo rum in die iudicij, quam illi ciuitati, Item Matth. xvii. Si ecclesiam non audierit: sit tibi sicut erfinicus, & publicanus. In epistolari Aug. epistola. clxvi. uide ad propositum auctoritates. Sed sper nens deum sua mandata non obseruan¬ do peccat mortaliter. Similiter nulli peius erit hodomitis in dic iudicij: nisi quidanatur propter mortale: neque aliquis habendus est uelut etfinicus, & publicanus nisi propter mortale: ergo non audiens ecclesiam per praecepti eius transgres sionem peccat mortaliter. Praeterea: quandoque trangressor mandatorum ecclesiae incidit exconmunicationem ipso facto: sed nullus exconmunicandus est nisipropter mortale xi. qeiij. nullus, &cc. nemo episcoporum. ubi dicitur. Anathema ext aeternae mortis danatio: & non nisi quod mol tali debet imponi crimine: & illis, qui aliter non poterut corrigi: ergo: Item Mat, xxiij. Super cathedram Movsi sederunt Scribae, & Pharisaei: omnia quaecumque dixe rint uobis, seruate, & facite. Quod secundum Bonau. dist. xliiij. q.ii. intelligitur de his, quae spectat ad cathedram. Item Deut. xvii. Qui superbierit nolens obedire sacerdotis imperio, qui eo tempore minstrat dumo deo tuo: ex decreto iudicis morietur homo ille. Sed in ue. testa. mors non erat infligenda nisi propter transgressionem praeceptiper mortale pctum: ergo transgressio praecepti sacerdoralis est peccatu mortale. Ad idem loquitur apostolus Rom. xiij. Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit: non est enim potestas nisi a deo: quae aunt sunt a deo, ordinata sunt. Itaque quipotestatire sistit: dei ordinationi resistit: qui autem resistunt, ipsi sibi danationem acquirunt. danatio aut non acquiritur nisi per peccatum mortale. Item ad Heb. xiij. Obedite praepositis uestris, & subiacete eis: ipsienim peruigilant quasi rationem reddituri pro animabus uestris. Et j. Petri ij. Serui subditi estote in omnitimore dominis: non tantum bonis, & modestis: sed etiam discolis. quod tamen intelligendum est in his, quae iuste praecipiunt: ut inf. dicetur. Simile habetur in multis locis scripturae.

¶ Ex quibus satis euidenter patet: quod transgressio praecepti humani obligat ad culpam mortale. Haec est etiam sententia glol. super illo j. Pe. ij. Haec est gratia, si propter conscientia &c. Item est sententia beati Thom. j. ii. q. xcvi. artic. iiij. ubi dicit. Leges positiuae humanae iustchabent uim obligandi in foro conscientiae a lege aeterna, a qua deriuantur: secundum illud Prouer. vin. Pet me reges regnant: & leguconditores iusta decernunt. Etiam beati Bonau. in ii. circa sit teram di. xxxv. ubi dicit, quod qui non obedit praelato, peccat, si: ut qui non obedit deo: hocn. depen, et ex mandato dei: quia deus madar, ut obediatur homini Ad idem dist. xi. per totum. ubi dicitur. Sic omnes sanctiors apostolicae sedis accipiendae sunt: tanum uamipsius diuina uoce Petri firmatae ea. dit. sic omnes.

¶ De hoc late tractat dcitdens Anto. part. xvij. & xviii. ostendens, quod non tantum pontificum leges: sed etiam leges humanae seculares imponunt necessitatem homini ad obseruandum in foro conscientiae: ita quod non obseruans peccat, si sint iustae. alleg. ad hoc Aug. ad Bonifa. comitem dicentem. Quilegibus imperatorum, quae pro dei uoluntate feruntur: obtemperare no uult, acquirit grande supplicium. Ponit etiam Anto. casus seu praecepta xviij. in quibus tram sgredientes mandata ecclesiae positi ua peccant mortaliter: quorum aliquos post eum recitat Ange. in sum. uer. praeceptum. S. xviij. Idem tenet Eelinus de consti. c. nam concupiscentiam. quod probat per c. illud. de maio, & obe. &c. quisquis xiiij. q.i. Notet Bar. in clet si quis pro eoin quinto membro. sf. de fideiul. & dicitsdens Cardi. post Matth. inclemen, & in ult. colum. de uita & hone. cleri, & in clemedudum. finali de sepult. & Dominicus post Arch. & Io. an. inc. detesta. de concespraeben. in vi. etiam si sit sex principalis secularis: ut notat glos. inc. quis aunt dis. x. etiam si sit staturtum municipale: ut sentit glos. iii. inc. ii. de constitu. in vi. quam ibi Do. in antepenult. colum. Et idem in legibus ciuilibus: ut supra alibi proba uit. Amplia. etiam si in lege praeceptiua sit alia poena imposita secundum Dominicum inc. perpetuae. in notabilibus, per illum tex. de elect. in vi. Haec intellige, quando lex est praecepti: dicto capquisquis. S. quod praecipitur. si autem consilij regulariter non obligat nisiin certis casibus. Haec ille. Ex isto pater, quam irrationabilis, & periculosa est opinio Cardi, & quorundam aliorum iuristarum, quam recitat Panor. de obser. it iu. in expositionetitu. quod transgressio canonis obligat ad mortale: quando sit ex contemptu, seu inobedientia: sed si quis tranigreditur ex concupiscentia, ira uel negligentia: tuc solum obligatur ad ueniale: si ita intelligitur, ut uerba sonant &c. Ideo Panor. cum caeteris recedit ab illa opis. nam si haec opinio procederet: nulla esset differentia inter praecepta ecclesiae, & eius consilia in obligando: nam etiam consilia obligant ad non contem nendum: ut dicit sanctus Bonauent. in se cundo scrip. dist. ulti. prope finem, & Scoin quarto: quod in nullo, quod dicunt praela ti, auctoritas eorum est spernenda. Quamuis enim non tenemur praelatis in omnibus obedire: puta non in cosiliis, tamen tenemur nullum eorum mandatum spernere Semper. no. contemptus est in culpa. Cla rius loquitur de hoc Sco. in iiii. dist. iiij. q. iiij. Et licet ibi loquatur de consilio, & praecepto diuinis: idem tamen est de homanis: dum iusta fuerint, & sana: nec ob stat, quod dicit Gers. in de uita animes lect. iiij. circa princi. conside. j. Nulltransgrestio legis naturalis, aut humanae ut naturalis, uel humanae, est de facto mortale peccatum: quia loquitur de lege pure humana: ut scilicet nihil participat de lege diuina, propter quod ad dit, ut humana. Nunc autem leges positiuae ecclesiae, & potestatum superiorum quatenus iustae sunt: participant aliquic cum lege diuina, quae praecipit obediendum fore ecclesiae, & praelatis: ut ex alle gatis patet: & ideo qui legem humanam iustam sine causa rationabili excusante transgreditur: etiam transgreditur legendiuinam praecipientem obedire legislatori.

¶ Dicitur in principio notabilis notanter, iusta siue legis iustae: quoniam lex iniusta non ligat in foro conscientiae quia (ut dicit Aug. in de lib. arbit.) lex esse non uidetur, quae iusta non fuerit.

¶ Dicitur autem lex iusta secundum beatum Thom. in ii. ii. q. xcvi. artic. iiij. ex fine, ex auctore, & ex forma. Ex fine, quando ordinatur ad bonum commune. Ex auctore, quando non excedit po¬ testatem ferentis. Ex forma, quando secundum proportionem imponuntur subditis onera in ordine ad bonum commune. Cum. n. unus homo sit pars multitudinis: quilibet homo hoc ipsum, quid est, & quid habet, est multitudinis: sicut & quaelibet pars id, quod est, est totius: unde & natura aliquod detrimentum infert parti, ut saluet totum. Et secundum hoc seges huiusmodionera inferentes proportionabiliter unum non plus alio grauantes iustae sunt. Per oppositum iniustae sunt, si excedunt limites facultatis statuentis. aut quia non faciunt ad utilita tem boni conmunis: sed magis ad cupiditatem propriam statuentis, aut gloriam eius. Vel etiam si onera inaequaliter imponuntur multitudine: licet ordinetur ad bonum conmune. Et in foro conscientiae non ligat nisi forte ad uitandum scandalum, uel turbationem: propter quod etiam quis debet iuri suo cedere: secundum illud Matt. v. Quicumque; te angariauerit milse passus: uade cum illo & alia duo. Et qui uult tecum in iudicio contendere: & tunicam tuam tollere: dimitteei & pallium. Sunt etiam leges iniustae, cum fuerint contrariae manda tis diuinis, sicut leges tytannorum inducem tes ad idolatriam, aut alia peccata: & tales leges non solum non obligant: sed omnino non sunt seruandae: quia oportet plus obedire deo, quam hominibus. Act. iii. Haec Tho.

¶ Dicitur etiam in notabili, legisubjectos: quoniam qui non subijcitur potestati legislatoris: non subijcitur legieius. Vnde lex diaecesani priuata, aut municipalis non ligat homines alterius diaecesis, uel ciuitatis: non enim est iudex exterorum. Et sicut sententia a non suo iudice lata nulla est: ita nec lex a non suo superiore statura obligat. Sic etiam lex movsalca non obligabat gentes moy si non subiectas. Sic etiam lex superioris tollit obligationem legis inferioris secum se non compatientis in ea parte, in qua non stat cum lege superioris. Dehoc clare loquitur Aug. Si aliquid praecipit proconsul: aliud imperator contem pto proconsule, obediendum est imperatori. In hoc enim casu lex inferioris iniusta est: eo quod excedit auctoritatem sta¬ tuentis: non enim habet inferior auctoritatem statuendi contra superiorem.

¶ Dicitur etiam, obligant secundum mentem praecipientis: quia ut dicit beatus Thoubi sup. art. vi. omnis lex ordinatur ad conmunem hominum salutem: & intantum obtinebit uim, & rationem legis: si uero ab illo deficit: uirtutem obligandi non habet. Contingit aut multories, quod aliquid obseruari communi saluti est utile, ut in pluribus: quod tamen in aliquibus casibus est maxime nociuum: quia igit legislator non potest omnes singulares calus intueri: proponit legem secundum ea, quae ut in pluribus accidunt: ferens intentionem suam ad conmunem utilitatem: unde si emergit casus, in quo obseruatio talis sit damno sa conmuni saluti: non est obseruanda: unde magis sequenda est intentio legislatoris qua uerba: nam secundum beatu Hila. iiij. de trinitate intelligentia dictorum ex causis est assumenda dicendi: quia non sermoni res: sed rei sermo debet esse subie ctus. Et quando manifestum est ex euidentia periculi, siue nocumenti legislatorem aliud intendisse: sequenda est intentio, non uerba: si uero dubium fuerit: debet quia uel secundum uerbalegis agere, uel superio rem consulere. Similiter si obseruatio uerborum legis habet subiectum periculum non patiens tantam moram, ut ad superiorem recurri possit: ipsa necessitas hi bet dispensationem annexam: quia necessitas non subditur legi. Si uero non sit periculum subditum in obseruatione legis secundum uerba, non pertinet ad quemlibet, ut interpretetur, quid sit utile, uelinutile: sed hoc pertinet ad superiores, qui habent auctoritatem in talibus dispensandi. Haec omnia sententialiter beatus Thom.

¶ Dicitur etiam, sine causa rationabili; quoniam si fuerit causa rationabilis in certo casu non obseruandi: non obligat lex in talicasu. Est autem causa rationabilis talis causa, qua existente etiam legislator iustus non uellet legem serua ri: puta quando ratio legis cessat. Et licet ratio legis non semper exprimatur: tamen nos eam coniecturare debemus: & ad limites illius legem ampliare, uel restringere. Lex. n. esse debet hionesta, pos sibilis secundum naturam id est naturalem rationem glol. in c. erit aunt dist. iiij. & dist. i. c. Consuetudo. dicitur legem ratio com mendat. Vnde non minus attendenda est ratio legis, quam ipsa lex: unde ubicumque; locum habet ratio legis: etiam locum habet ipsa lex: unde cessante ratione legis: cessat & obligatio legis, quod intelligendum est de ratione finali; ut dicit Angelus in uerbo lex. S. iiij.

¶ Dicitur etiam praeuia deliberatione: propter ea, quae siunt ex surreptione, aut ignorantia inuincibili. Haec. n. excusantes etiam transgressorem legis diuinae: quod intelligendum est de deliberatione, quae praecessit: uel praecedere debuit propter ignorantiam crassam, & supinam, quae non excusat a mortali. Et omnia, quae in hoc notabili dicta sunt: in telligi dicunt de lege praeceptiua. Hanc materia etiam uide in Panor. de constit.c. j. & c. namn concupiscentia. Itende treu. & pac. i uide repertorium eiusdem uer. lex.

¶ Verum pro isto ultimo, seu sexto notandum est: quod non omnia statura, ac constitutiones scriptae habentuim praecepti: & per hoc non omnes ligant transgressores ad mortale. Sicut nec omnes ciuiles constitutiones obligant trangressores ad penam capita le. Sed unde colligitur; an constitutio habeat uim legis praeceptiue: uel non: ponunt doct. uarias doctrinas i diuersis passibus iuris, ex quibus haec summarie comportantur.

¶ Quoniam aut constat de mente sta tuentis: aut non. Si constat de mente, quod uult praecipere: habet uim praecepti: & trasgressor peccat mortaliter: non curando de uerbis: quia uerba seruire dicunt intentioni. Panor. ubi sup. Si intentio statuentis non est certa: conside randa est materia staturi: hoc est illud quod staturo ordinatur agendum, uel uitandum: an sit materia praeceptiua: hoc est digna praecepto: puta materia multum necessaria ad salutem, aut conebonum: aut multum impeditiua salutis, aut boni communis: & tunc statutum habet uim praecepti. Si uero est materia leuis, utilis quidem sed non multum promotiua, necimpeditiua salutis, uelcommunis boni: non habet staturum uimpraecepti. Non est. none praesumendum; quod statuens ex faci¬ li causa uelit obligare ad mortale, & perhoc illaqueare eos, quorum debet diligere salutem. Si uero nec intentio statuentis certa est: nec materia potest sufficienter discerni: an praecepto digna sit: recurren dum est ad uerba staturi. Et tunc aut uer ba important manifesse praeceptionem, uel prohibitionem: aut conminationem alicuius consequentis ad mortale, uel includentis mortale: ut sunt haec uerba: prcipimus, mandamus, iubemus, prohibemus, interdicimus, & his similia. Item siuerbis etiam communibus additur. In uirture sanctae obedientiae: aut sub anathe mate sub maledictione aeternae indignationis dei: sub districto dei iudicio: & similia. & tunc statutum, aut ordinatio habet uim praecepti, cuius transgressor est mortalis. Aut in tenore legis ponuntur uerba conmunia: qualia sunt: statuimus, decernimus, ordinamus, innouamus, uolumus, monemus, exhortamur: & tunc lex non habet uim praecepti: nisi addatur conminatio alicuius penae mortali peccato debitae: ut statim sup. dictum est. Et notat Angelus circa hoc uerbum debet: quod ex suo proprio significato importat necessitatem praecepti: licet quandoque ratione materiae importet congruitatem. Tamen secundum Panor. improprietates terminorum sunt uitandae in c. j. de dolo, & contu. Et ideo solum habet locum improprietas huius uerbi, debet: quod sit confilij materia consultiua: ratione materiae, quae est consultiua. Ad huius materiae declarationem plurimum ualet cle. Exiui. de uerb. sig. ad quam etiam remittunt doct.

¶ Quantu ad articulum secundum, est conclusio unica, & responsalis. Teiunium ab ecclesia praeceptum obligat ad culpamn mortalem omnes fideles ipsum sine excusatione legitima non seruantes. Haec conclusio probatur: quia omnis fidelis transgrediens praeceptum ecclesiaepeccat motaliter: sed fidelis non obseruans ieiunium ab ecclesia praeceptum sine excusa tione legitima est huiusmodi, ergo. Consequentia nota. Maior patet ex notabili sexto. Minor declarata est in notabili secundo. Haec conclusio est de intentione Alexand. de hales par. iiij. quaest. cij. sancti Tho. in quarto scripto distinct. xv. q. j. de ieiunio. & ii. ii. q. exlvij. artic. iii. Durand, eadem. distinct. q.v. Pet. de palud. distinct. xv. qeiiii. artic. j. in art. iii. conclusione iii. dicit, quod certum est uxecclesiae staturo, & generali consuetudi ne: quod ieiunium quadragesinmale cadit sub praecepto. Rich. de me. uil. eadem dist. quartiart. iii. qeiij. & iiii. & communiter omnes theologi in hac conclusione concor dant. Similiter & Panor. de obseruatione ieiuniorum. c. i. & ii. & communiter omnes summistae.

¶ Dicitur aut in conclusione ieiunium praeceptum: quia soluens ieiunium, quod tantum est de confilio, non peccat mortaliter, nisi fieret ex contemptu.

¶ Dicitur omnes fideles: quia non obligat infideles, qui non suntecclesiae menbra. Obligat autem omnia mebra tamuiua, quam mortua.

¶ Dicitur sine excusa tione legitima: quia qui ex legitima occasione ieiunium soluit: non est transgressor praecepti: ut dictum est in notabilisecundo: ideo talis non peccat.

¶ Quantum ad tertium articulum dubitatur primo: quibus, seu quot modis soluatur ieiuniu ecclesiae Respondetur post Rich. de med. uil. dist. xv. quartiartic. iii. q.vi. quod tribus modis soluitur, seu frangitur ieiunium eeclesiae scilicet pluribus uicibus comedendo: cibo non concesso utendo, tempore praematuro manducando. Et hos etiam habet Pe. de palud. ubi sup. artic. iiij. & secundum hoc tres format conclusiones notabiles.

¶ Circa primum dicunt qdam: quod licet pluries in die ieiunij comedere sine fractio ne ieiunii: dummodo fiat ex rationabili causa: & secundum consuetudinem illorum, cum quibus uiuitur. Et hanc opinionem recitat Panor. super rubrica de obseruatione ieiunij. Et addit rationem secundum illos: quia cum nullo iure caueatur: quod solum semel in die sit comedendum: serua da est consuerudo: ut inc. utina. Ixxvi. dist. ubi dicit Hiero. ad Lucinum. Vnaquaeque puincia abundet in suo sensu: & praecepta maiorum leges apostolicas arbitrentur. Et ad hanc opin. uidetur declinare Panor. sed tamen cum certo moderamine.

¶ Alia est opin. Goffredi, quam sequitur beatus Tho. Rich Pet. de pal, & conmuniter theologi: quod qui in die ieiunijplus, quam semel comedit aliquid per modum cibi frangit ieiunium. Vnde ieiunium diffinit Goffredus, & Hosti. de obserua. ieiu. Teiunium est subtractio prandij: & post caenam cuiuslibet cibi subtractio usque indiem sequentem. Addit Hosti. hoc est se mel in dic tantum hora congrua comedere.

¶ Dicitur autem per modum cibi: quoniam qui aliquid sumit per modum medicinae: non soluitieiuniu. Vnde sanctus Tho. in quarto. dis. xv. & Pe. de palubi supra conclusione. iij arti. iiij. qeiiij. dicit, quod licet electuaria sumere per modum medicinae absque fractione iciunij: licet etiam aliquo modo nutriant: quia enim eorum ulus principalis, ac comniunis non est ad nutriendum: sed ad medendum: non est prohibita eorum sumptio in diebus ieiuniorum: nisi sumerentur in fraudem ieiunij: aut si sumerentur sicut alij cibi ad famem extinguendam: licet si in sumendo etiam esset nimia delectationis libido: posset perdere meritum, & peccare mortaliter: quamuis sic sumendo non solueret ieiunium. Ista opi. planctenet: ut uidetur: quod per cuiuscunque; sibi etiam modicibuccellaepanis, aut fructus sumptionem extra caenam soluatur ieiunium. Et sic soluens peccet mortaliter: nisi in casu, quo licet soluereieiunium iuxta dicta in primo articulo notabili quarto.

¶ Tertia est opi. media, quae uidetur probabilior, quae tenet cum secunda: quod comedens aliquid extra unicam comestionem caenaede his rebus, quae communiter in cibum sumuntur: ut panem, fructus, herbas, & huiusmodi: nisi id sumatur pro medicina: soluit ieiunium. Et siillud agat sine excusatione legitima: trans gressor est praecepti: & peccat mor taliter. Et tenet cum opinione prima; quod liceat aliquid sumere eorum quae in cibos ad nutriendum sumi solentante, uel post caenam: dummodo illud non propter famis repulsionem, aut delectationem seuuoluptatem: sed propter sanitatem corporis sumatur: licet enim medicinam omnitempore accipere. Est autem medicina triplex: curatiua, conseruatiua, & praeseruatiua. Vnde accipiens aliquid ad curan¬ dam infirmitatem in existentem: non sol uit ieiuniuni. Sic qui habet complexionem debilem: & facile patitur diminutionem uirium, seu capitis uertiginem, aut simile sumens aliquid confortatiuum, non frangit ieiunium. Similiter qui indiget potu: & ne potus laedat: praegustataliquid panis, aut fructus: quamuis illa nutriant: non soluit ieiunium: dum illa comestio magis ordinatur ad medicinam, quam ad cibum per intentionem sumentis: quae intentio colligitur ex quantitate sumpti, & modo sumendi.

¶ Hanc opinio nem amplectitur Angelus, & Baptista in summis: ac Pe. de pal. ut recitat Angelus. Et hanc puto fuisse opi. Panor. in ex positione rubricae de obser. ieiu. ubi dicit contra rationem primae opi. quae dicit nullo iure caueri, ut semel tantum comedatur in diaeieiunij. Ego inquit, dicerem satis hoc caueri: si bene ponderetur mens. c. quadragesima. de conse. dist. v. Nam ibi dicitur. Quadragesima summa obseruatione est obseruanda, ut ieiunium in ea praeter dies dominicos, qui de abstinentia subtracti sunt: quod non potest intelligi, nisi ut tunc pluries posset comedi: ergo in alijs diebus ut exceptio sit bona: solum semel est comedendum: quia haec sola differentia est inter ieiunium, & non iciunium ut Thom. arguit in iiij. quia indie ieiunij semel tantum in die: non ieiunij pluries comeditur Et subdit Panor. Putarem tamen quod aliquid sumere procollatione de sero: magis ad sustentationem naturae, quam ad delicias non esse peccatum: nec fran gereieiunium: dummodo hoc fiat temperate secundum consuetudinem lociNam ex quo non habemus in hoc ius speciuocum, id est speciuoce, & expresse loquens: licet ut dictum est: habetur ius implicite innuens recutrendum est ad consuetudinem loci. Et adducit; quid cistercienses statuerint, quod hi, qui ministrant caeteris tempore ielunij, aliquid sumant: ut melius possint disferre prandium. Et secundum Innocen. non dicun- tur frangereieiunium. Sic de ministrantibus dominis, qui praegustant cibum ex suspitione uenem. Idem de lectoribus ad mensam: qui prandium coguntur in terrumpere ex aliqua causa, uel sionesta te.

¶ Verum de consuetudine dicit Host. de obserua. ieiu. cap. ij. quod in ieiuniis solemnibus, & indictis per ecclesiam nilpotest facere consuetudo. Alij tamen, ut uidetur sentire Inno. de obser. ieiu. cap. j. uidentur uelle, quod consuetudo uaset in relaxatione ieiunij, & obseruantiae indictae ab ecclesia. Sed haec contraria sic concordat Panor. in cap. explicari. eodem titu. Quia aut consuetudo habet in se causam rationabilem, & honestam: & sic ualet. Secus autem ubi non est fulcita ratione: ut puta inducta est: ut homines intenderent uentri, & festis, ac gaudijs secularibus. Et in hoc casu intelligendum est dictum Hostien. nam consuetudo non ualet contra ius: maxime in concernentibus salutem animae: nisi sit rationabilis. Ex quo patet, quod consuetudo inducta per carnales homines in nocturnis collationibus in diebus ieiuniorum: praua est, & mala. In quibus non sunt contenti confectionibus medicinalibus: neque bucella panis tortella, aut arborum fructibus modicis: ne potus laedat: sed uoracitatem suam usque ad cocta, pisces, aut legumina, seu ostas protendunt, quos a solutione ieiunii nulla ratio excusat: cum non pro infirmitate cauenda: sed pro sola crapula, & fame pellenda haec agant. Quoniam sihaec pro infirmitate fierent, non sic ad col lationes sane conuenirent Hoc enim signo: ut Aug. dicit non solum deus: sed etiam homines intelligere possunt illos non pro infirmitate non posse: sed pro gula ieiunare non uelle. Item dicit Inno. de obser. itiu. c. i Medicinam pro remouenda infirmitate, uel fugienda accipere licet sine pecto in dicietunij: sed pro conseruanda sanitate tamen: ubi non est signum infirmitatis: non credo. Si ergo secundum eum non licet pro hac causa sumere medicinam: quanto minus licet sumere cibum nutritiuum. Neque aliquem lego, qui admittat binam comestionem in die ieiunij sine causa rationabili: idcirco sumentes cibum post unam comestionem non habentes causam rationabilem: ex praedictis non possunt se tueri sola consuetudine percarnales homines introducta. Neque hic abusus apud uiros honestos deum timentes inuenitur: sed solum apud carnales, & delicatos pro deo suum uentrem colentes, qui contra ecclesiae disciplinam: & ea, quaepro salute animarum constituta sunt, non consuetudinem, sed corruptelam in ducere possunt. Et quia plerique iuristarum carni fauentium pro soluentibus ieiunium in immoderatis ieiunijs prose alleganti: lud supra tactum. Nullo scilicet iure caueri: quod tantum semel in dic iciunij comedatur. Ideo addo: quod non omnia seruanda, & omittenda in iure scripto continentur. Cum & decretum circa annos domini M. cl. aut secundum alios. M. eliiij. Decretales uero circa annos dumni. M. cexxvj. compilatae sunt. Multaque obser uanda successione, & consuetudine nobis tradita sunt: de quibus beatus Augu. in lib. ex dictis Basilij: & habetur distinxj. Ecclesiasticarum. sic ait. Ecclesiasticarum institutionum quasdam in scriptis: quasdam uero apostolica traditione per successores in ministerio confirmatas accepimus. Quasdam uero consuetudine roboratas approbauit usus: quibus par ritus: & idem utrisque pietatis debetur affectus &c. ut & supra tactum fuit. Et exemplificat in multis, qui in ecclesiae usum uenere, & in canone scripta non sunt. Ad idem loquitur Inno. iij. in c. cum marthae. de celebratione missarum. Teiunium autem esse abstinentiam plurium comestionum expresse docuerunt beatus Augu. & Ambro. & uetustissimus ecclesiae ritus ab ipsis apostolis ad nos deriuatus, qui non minoris est auctoritatis, quam canonum ac constitutionum praecepta in corpore iuris scripta. Vnde sufficienter illa carnalium allegatio uidetur euacuata.

¶ Sed quid de potu uini, uel ceruisiae. Tenet Inno. ubi supra siueante caenam, siue post sumatur: non soluitur ieiunium licet aliquantulum nutriat: quoniam principalis usus potandi, non est ad nutriendum: sed ad deferendum cibum: ut conuententior fiat nutritio: sicut de confectionibus dicitur: uerum si potus sumeretur ad repellen¬ dum famem: sic sumeretur in fraudem staturi ecclesiae, & sic bibens frangeret ieiunium. Magis tamen cauendum est de potu mane ante comestionem: quam post: quia potus sumptus post cibum & sitim extinguit, & digestionem iuuat: sed ante sumptus plurimum nocet Vnde breuiter, ut uult beatus Thom. in iiij. dist. xv. q.ulti. de ieiunio: si aliqua sumantur, quae ad manducandum de se ordinata non sunt: sed ad alium usum, qui usus communiter manducatio non uocatur: talis cibi, ut electuarii, uel potus sumptio praeter manducationem unam ante, uel post non facit binam manduca tionem. Et ideo talis sumptio non soluit ieiunium: licet exlibidine sumens, ueimmoderate potest peccare: etiam motaliter: ut dictum est supra in pria opi. Concordat praedictis Rich. Anto. & caeteri¬

¶ De secundo, quo frangitur ieiunium scilicet qualitate ciborum tempore ieiunij manducandorum, tria breuitet dicuntur. Primum, inquo consentiunt onmines doct. est, quod esus carnium frangit ieiunium. de hoc. c. confilium. de obserua. ieiu. Vnde ieiunare non dicuntur, qui tam tum semel in die carnibus reficiuntur: quamuis tales nonnihil mereantur, quicarnibus utentes propter deum, & ex charitate a pluribus comedendi uicibus abstinentuna tantum refectione contenti. Vn de Inno. c. ex parte. eo. tit. Credimus; quod si carnibus utatur quis in ieiunio indicto, soluit ieiunium. Et eodem modo si plus, quam semel comedat: pisces uero: & uinum conceduntur. unde idem subdit. Sed si lautius capiat, uel si beluas marinas comedat, uel si nimis ardenter, non credimus; quod propter hoc soluatur ielunium: sed in his, & in alijs ex cessibus eum peccare credimus & sic in telligitur. c. solent. de conse. dist i. e. dist. vu. quinque In quibus dicitur: quod non ieiunat, qui ante tempus uespertinum comedit. Et inter quinque modos gulae annumerantur nimis delicata cibaria. Secundo frangitur ieiunium per sumptionem omnium, quae sementina carnis trabunt originem. ait Pal. ut casei, lactis, butyri, ouorum: ut in,c. Denique; distin. iiii. & in hoc satis concordant doctores. Sed hodie rigor ille in multis locis relaxatus est: in quibus nostris temporibus per dispensationem ap. se. quae facile conceditur in quadragesima lacticiniis generaliter plerique utuntur, frigescente ubique charitate, & repescente disciplina christiana. Vnde etiam in caeteris conuiciniis plerique; similiter lacticiniis utuntur: nulla concessa dispensatione. Et ait Pet. de pal arti. iiij. de britonibus: quod non parum nostro conducit territorio, & principatui uuirtenbergen. Britones autem, qui in quadragesima utuntur butpro: uidentur excusari, quia in illis, in quibus ecclesia dispensare potest: si scit, & dissimulat; dispensat. Sitamen ita dissimulat; quod nec puniat excommunicando: nec prohibeat uerbo. Sequitur. Vnde cum ecclesia illud sciat: nec eos prohibet: nec praęedicet eos malefacere: & sialiud priuilegium non habent, excusantur. haecille.

¶ Tertio dicitur: quod extra quadra gesima seruanda est consuetudo quantum adesum lacticiniorum: quia cum non habemus textum expressum, qui aliis indictis ieiuniis oua, & lacticinia prohibeat: nisi solum in quadragesima: consuetudo in aliis extra quadragesimam seruanda est. Et addit angelus in summa. Non dicerem, inquit, cum frangere ieiunium, quam est comederet oua, & lacticinia extra quadragelimam: ubi, consuetudo non est, quando non per gulositatem: sed ex alqua rationabili causa faceret. Sicut & in firmis indigentibus concessum est ad confilium medicicomedere carnes in quadragesima ut in.c. consilium. c. ti. Videant tamen medici, ut discrete consusant: nesi ibi consulerent, ubi nulla esset neces sitas, peccato comedentium se inuoluerent.

¶ Quarto: de hora comestionis, quaeco na uocat: dicitur; quod inquadragesima hora regularis est post uesperas dictas: ut in cap. solent allegat. Non tamen oporter expectare uelperam dici; sed officii: ut scilicet ante quam celebretur officium uespertinum no edatur: ut uult Pet. de pal. arti. iiij. & haec est sententia Inno. ubi supra. Et ad cap. solent. quod dicit: quod non sunt credendi ielunare, qui¬ ante manducauerint in quadragesima, quam officium uespertinumcelebretur Dicendum: quod loquitur de perfectioni reiunij: non de necessitate. Quod uerum est: nisi quis horam praeueniret in fraudemiciunii. In aliis ieiuniis nulla hora est determinata in iure ad comedendum Sed sequenda est consuetudo patriae; quam siquis puenit ex causa rationabili, puta quia hora consueta occupatus est, aut itine rare habet; uel propter hospites: aut aliquid huiusmodihonestum: non in fraudem ieiunii: non peccat. Si uero anticipat sine causa rationabili, non frangit ieiunium secundum Innocen. sed peccat uenialiter: nisi id faceret in fraudem ieiunii: tunc peccaret mortaliter.

¶ Si uero post horam comedit: etiam quantumcum que distanter non peccat: nec frangitie iunium: nisi ageret ex aliqua suspicione. Sicut quidam superstitiose ieiunant, donec appareant stellae in caelo.

¶ Et quia frequenter dictum est eos frangere ieiunium, qui aliquid agunt in fraudem ienii. Ille agit in fraudem ieiunii, qui manducat ea: uel eo modo, quo impedit finem institutionis ieiunii.

¶ Est autem ieiunium institutumscum S. Tho. in iiij. & ii. ii. locis frequenter allegatis propter duo. Vnum afflictio corporis ad satisfactionem pro peccatis commissis: & ad reprimendam concupiscentiae delectationem, quo caueatur a committendis. Qui ergo sic ieiunat: ut suo ieiunio afflictionem corporis per famen penitus effugiat: aut ut in nullo concupiscentiam sua desectatione fraudet: & hoc ex intentione: agit in fraudem ieiunii. Et qui id circo mane comedunt: ut famem non sentiant: aut tantum se ingurgitant multitudine, aut delicatione ciborum: ut concupiscentiae per omnia satisfaciant: licet tantum semel comedant, in fraudem ielunii cibum sumunt. Et tantum de illo dubio.

¶ Dubitatur secundo: utrum ieiunia ab ecclesia indicta possint transferri, redimi, uel commutari. Respondetur: quod cum in dominica ieiunandum non sit: si uigilia ielunanda uenerit in dominicam: auctoritate canonis transfertur in sabbatum praecedens: ut in primo, & secun¬ do capitulis de obserua. ieiu. Potest idem fieri auctoritate episcopi: si uigilia occurrit in aliquo insigni festo secundum Inno. Sicut in francia, ubi sunt ecclesiae sancti Quintini: ibi ieiunium uigiliae omnium sanctorum transfertur indiem pacedentem: hoc est in tertium dicante festum omnium sanctorum.

¶ Commutari uero, uel redimi non possunt, nisifuerit necessitas, aut rationabilis causa secundum Inno. & pal. conclusione. iiii. art id e. qiiii. nisi accesserit auctoritas papae. Secus tamen de ieiuniis, ad quae quis obligatur ex uoto, uel poenitentia, quoniam in his commutationem facere potest confessor habens absoluerea peccato, pro quo impositum est ieiunium: aut superior habens dispensare in uotis.

¶ Dubitatur tertio: utrum uxores propter pahibitionem uitorum excusentur a ieiunio ab ecclesia praecepto. Respondet In no. ubi supra quod non: & Pal. ar. ii. conclusione id est ubi supra, quia magis obediendum est ecclesiae, quam marito. Addit tamen Inno. quod propter scandalum uiri uitandum, sacerdos possit dispensare. Volunta ria uero ieiunia debet dimittere ad praeceptum uiri.

¶ Dubitatur quarto, utrum unodie non ieiunans: teneatur alio dicieiunare. Tenet hic Ang. in sum. quod non, eo quod in.c. ii. de obseruantia iciuniorum non iniungitur frangentibus ieiunium, ut aliodie iciunent. Et licet hoc ca. loquatur de his qui aliqua necessitate, uel causa rationabili soluunt ieiunium: habet tamen etiam locum in temere soluentibus ieiunium: quouiam ieiunia ecclesiae sunt ad certos dies determinata, & non sub disiunctione ad alios, certa ratione dics illos concernente: ut propter festa sequentia deuotius celebranda: ut in uigiliis festorum. Et in quadragesima proprer festa pascalia, quae ratio cessat aliis diebus. Vnde qui in diebus statutis non ieiunat sine causa, soluit praeceptum, nec aliodie iciunando satisfacit praecepto: ideo uirture praecepti non tenentur ad ieiunium alterius dici. Verum: quia qui sine causa excusante transgreditur praeceptum, & ita peccat mortaliter: ei congrue potest iniungere confessor ieiu¬ nium alterius dici, unius, uel plurium secundum qualitatem temeritatis eius in soluendo ieiunium per modum satis sactionis: ut per haec paeniteat, per quae peccauit: tunc obligatur ad ieiunandum: non uigore praecepti ecclesiae de ieiunio: sed paenitentiae iniunctae. Potest tamen con fessor aliam paenitentiam iniungere secundum qualitatem personae: quoniam paenitentiae sunt arbitratiae.

¶ Dubitatur quinto: utrum soluens ieiunium temere toties peccet mortaliter, quories ultra semelcomedit in die illa, qua soluit ieiunium.

¶ Hic recitat Duran. duas opiniones contrarias. & post eum Pal. quilatius hanc materiam prosequitur. ar. v. quaest. iiij. distin. v. Vna, quae est Ioan. de Neaposi in suo quodlibet qui tenet, quod sic. Quoniam praeceptum negatiuum obigat ad semper, & pro semper: sed praeceptum de ieiunio est negatiuum. ipso enim prohibetur: quod non plus, quam semel comedatur per totam diem ieiunij: ergo ad hoc per totum tames illud obligat. Quotiescunque igitur comeditur ultra semel: toties trans greditur praeceptum, & po consequens toties peccat mortaliter. Nec ualet, si diceret: quod esset positiuum: eo quod praeciperet tantum semel comedere: quia simpliciter non praecipit come- dere: quia tunc sequeretur, quod qui per totam diem penitus nihil comederet: non iciunaret: quod constat esse falsum.

¶ Praeterea esto: quod praeciperet tantum se mel comedere: esset simul affirmatiuum, & negatiuum: ut patet exponendo Iy tantum. Et ita quantum ad id, quo ext positiuum obligaret pro aliquando: & quantum ad illud quo est negatiuum: scilicet quod non ultra semel comedatur: obligaret prose per.

¶ Praetereatita tertia comestio esset contra praeceptum; & quarta, & quinta ficut, secunda: ergo ita peccatur tertia comestione sicut secunda: & deinceps quarta: sicut secunda: sed secunda peccatur mortaliter: ergo & tertia &c.

¶ Alia opinio est mitior, quaetenet; quod frangens ieiunium in prima comestione, qua frangitieiunium, peccat morta liter: & si post hanc pluries comedit in aliis comestionibus, potest quidem pec¬ care uenialiter, uel etiam mortaliter: sed non ratione transgressionis praecepti de ieiunio. Sicut etiam qui in die, quo non est ieiunium per gulam excedit multiplicando comestiones: potest peccare uenialiter, uel mortaliter. Vnde conse- quenter dicunt: quod praeceptum de ieiunio negatiuum est: tamen non cadit ex intentione praecipientis ecclesiae nisi superprimum actum post primam comestionem: & non super sequentes: ita quod paceptum illud, quod post unam comestionem non fiat secunda comestio: non autem prohibet tertiam, uel quartam. Non. n. uultecclesia pia mater filiis suis tantos laqueos immittere. Sienim quis mane uictus fame aliquid comederet (non tamen sufficiens pro conuenienti sustentatione naturae suae: fregit ieiunium) & si post manducando peccaret mortaliter, uideretur esse perplexus: quia tenetur sustentare naturam, quod si facit comedendo: peccat mortaliter. Si non facit, iterum peccat naturae necessaria sub trahendo.

¶ Verum nisi nouo contem ptu mentis pluries comederet(quia tumc propter nouum contenptum toties peccaret mortaliter: quoties de nouo contenneret) non peccat mortaliter tertia, uel quarta uice comedendo. Et secundum hanc opinionem potest responderi ad rationes opinio. primae. Ad. primam dicitur, quod praeceptum negatiuum, quale est, de quo loquimur: obligat prosemper ad uitandum illud, super quod cadit: & ita etiam in proposito obligat uod semper ad uitandum secundam comestionem, non autem tertiam, uel quartam: quia super illas non cadit eas prohibendo: ut dictum est: & per hoc patet solutio aliarum rationum.

¶ Ratio etiam adducta pro secunda opinione parum concludit: quia licet praeceptum sit negatiuum: tamen non simpliciter prohibet secundam comestionem: sed solum in casibus non excusantibus. Nunc casus argumenti; si secunda comestio esset neceslaria sustentationi naturae: esset excepta ab hac prohibitione.

¶ Hanc secundam opinionem plurimi amplectuntur: licet neutra carum sic certa: quia incertum est quid praecise ecclesia intendit prohibere: ideo non est consulendum: nec tutum, quod quifrangitieiunium per secundam comestionem: postea iterum comedat; quia sa tis incertum est: utrum aliquis uicibus mortaliter peccet: an non. Ponit ergo Palopi tertiam, quam uide at. v. ubi supra.

¶ Et si diceres tenendo secundam opinionem: uidetur similiter: quod frangens ieiunium unius dici quadragesimae postea alijs dicbus non ieiunando, non peccaret mortaliter. Sicut comedens post fractum ie iunium unius dici: non transgreditur paeceptum. Respondetur: quod praeceptude quadra gesima fertur suptota quadragesima, & supra singulos dies quadragesimae: praecipitur enim; quod singulidies ex quadragesima sint in abstinentia: ut satis patet ex c. quadra gesima: de consecra. di. v. Et idec ieiunium cuiuslibet dici quadragesime est in praecepto: unde prohibitum est: nequintae feriae dominicae coenae ieiunium soluatur: sed quod per totos dies quadragesimae incibis aridioribus ieiunetur: ut icap. non oportet & in.c. non liceat. de consecra. dist. iij. Ex quibus patet; quod in solutione ieiunij cuiuslibet diei quadra gesimae, cessante legitimo impedimento, comittitur peccatum mortale.

¶ Dubitatur sexto: utrum patres familias, taber narij, & hospites peccent mortaliter cibos in ieiuniis ab ecclesia praeceptis mane, & sero indisferenter omnibus ex familia, & hospitibus sicut in alijs diepus administrantes. Et arguitur, quod sic: nam quicunque cooperatur alteri ad praecepti transgressionem; & per consequens ad mortale peccatum: peccat mortaliter: secundum illud apostoli ad Rom. i. Non solum qui ea faciunt: sed qui consentiunt facientibus. Sed praebens cibum ultra semel in dicieiunij familiae suae; aut hospiti potenti ieiunare, cooperatur eis adptaecepti trans gressionem, & per consequens peccat mortaliter. Consequentia nota: & maior patet. Minor probatur: quia talis prbet arma iniquitati sicut prae bens gladium furioso. dat enim ea: cibum scilicet, per quem tranfgreditur praeceptum: pterea facto consentit peccato suo; ergo.

¶ In oppositum arguitur: nam conis consuetudo est in oppositum: tam in princi pumcurijs; quam in domesticis conitatibus, quam in publicis hospitiis. Et perniciosum est in his tenere extremam sniam: ubi conmnnis obseruatio es in oppositum.

¶ Praeterea: nullus ministrando cibum alicui peccat: nisi qui eum, cui ministrat, per sumptionem cibi mortaliter peccare iudicat: sed familia, seu hospites pluries comedendo in die ieiunij, non sunt iudicandi peccare mortaliter: ergo ministrans eis cibum, non peccat mortaliter. Consequentia nota cum maiore: quia haec sola causa est: quare ministrans cibum peccaret mortaliter: quia crederet sumentem usu cibi sibi ministrati peccare mortaliter. Et per hoc ministrando cibum mortali peccato occasionem, & arma praestaret. Minor probatur: quia in factis, quae bene, & male fieri possunt: nemo iudicandus est secundum regulam uene rabilis Bedae super illud Matt. vij. Nolite iudicare, & non iudicabimini, nolite condemnare, & non condemnabimini. Pamilia autem, & aduenae hospites possunt habere rationabilem causam soluendi ieiunium: & per hoc ueiunium soluendo non peccare: ideo propterieiunij solutionem, non sunt iudicandi praecepti trans gressores, neque poctores: de quolibet enim meliora sunt posumenda. Nec putandum est aliquem salutis suae fore immeniorem: nisi oppositum certe constaret. Cui ad propo situm consonat illud pauli. ad Ron. xiiij. Qui non manducat; manducantem non iudicet. Sequitur. Tuquis es, quiiudicas alienum seruum: suo dmo stat, aut cadit. Et confirmatur: quoniam ex exterioribus discerni non potest, qui teneantur ad iesunium: & qui non ppter legitimas excusantes causas, quae non patent: & ideo prapter dubium omnibus ministrandus est cibus. Sicut in simili ossa exconicatorum relinquuntur in cemiterio: dum ab alijs discerni non paesent. de sepul.c. sacris. Item patresfamilias tenentur familiae suae cibum praestare: sicut & laboris sui pcium. & illis praesertim, quad ad ieiunia non tenentur, quie subtractionem cibi innocenter punitentur. Satius autem est utrosque non punire: quae percibi subtractionem innocentem cum hocente punire secundum parabolam euang Matt. xiij qua paterfamilias seruis xixa nia ante tps messis eradicare uolentibus, randit. Ne forte colligentes xixania era dicetis simul, & triticu: siniteutraque crescere usque ad messem &c.

¶ Praeterea uitanda sunt scandala: nam propter hoc dispensatur cum uxoribus ex suo ieiuniocontra phibitionem maritorum eos scandalixatibus: ut soluant praecepta ieiunia: ut supra dictum est. Sed si dumi, & patres familias multa habentes familiam cibum subtraherent: multa scandala sequerent: scilicet maledictiones, blasphemiae, & sinistra iudicia, quibus iudicarent dimi, & patres familias non idfacere ex deuotione ob seruationis praecepti: sed ex indebita parcitate. Et ita ad cauendum unum mortale; daretur occasio multis mortalibus, Ex his alijsque pluribus motiuis uidentur posse excusari cibos ministrantes in casu dubij. Quia particularem huius dubii determinationem non inueni: magis eligerem sisentij digitum ori meo apponere: quam aliquid scribere. Sed quia casus dubij in foribe est: & eius decisio multis necessaria: ut debet occasionem docto ribus errantes in uia morum informaudi: quibus haec pic corrigenda prsus submitto; quod sentio sine temeritate, & pertinacia, pfero paratus ex aio suscipere saniorem informationem. Dubium itaque; istud, seu quaestiunculam ista omnibus, & singulis melius sentientibus, & praesertim infra notatis danis doctoribe tradidi exe minandum, humiliter supplicando: quate nus id, quod sentiunt de praesnetis dubitationis materia, annotare no pigeat.

¶ Pro solutione igitur dubii ponohanc propositic nem. Ministrantes publice cibos, quaibus igiunium ab ecclesia praeceptum soluitur eis, in quibus nulla apparet excusatio legitima: non excusantur a mortali: sed uelut peccato consentientes iudicantur obnoxij. Aperiendus est primo intellectus propositionis: de hinc annectenda probatio eiusdem.

¶ Dicitur primo ministrantes publice: quia siquis ministraret occulte ei, quem existimaret non obligari, quamuis non appareret causa ex culans: tamen per hoc caueret scandalum: & non peccaret secundum regulam beati Augustini supra positam.

¶ Dicitur cibos, quibus ieiunium soluitur: quod dupliciter potest contingere: sicut dupliciter ieiunium percibos soluitur. Vno modo propter ciborum qualitatem: ut quiministrat cibum interdictum, puta carnes, autlacticinia in quadragesima, ubi non excusat papalis dispensatio: aut rationabiliter introducta consuetudo. Alio modo soluitur per cibos concessos extra coenam sumptos: hoc est pluribus uicibus eadendie acceptos. Nec facio uim, si hoc fiat certis diebus in qua dragesima: ut tribus, uel duobus diebus: aut uno unius hebdomadae siue singulis diebus totius quadragesimae: quando neutrum a cuipa excusatur. Vnde sanctus Ambr. in ser. xxxiiij. ait. Audio complures (quod grauius est) fideles alternis in quadragesimae hebdomadis abstinere, & consecra tum illum dierum numerum gula intem perati uiolare. hoc est prandere septem dierum curriculo: & septem dierum spatioieiunare, quibus hoc dico. Cur etiam per illos septem dies fraudem sibi faciant ieiuna docum illis taleieiuium non prosit scilicet ad excusationem a trans gressione praecepti de quadragesima ieiunanda. Van sequitur. Quamuis enim quis abstineat certis dicbus. Quauis ciborum dulciora alimenta non sumat: non tamen illi accepto fertur quadragesimae ielunium, quod non diebus quadragesimae ieiunat.

¶ Dicitur eis, in quibus non apparet excusatio legitima: quoniam si appareat legitima excusatioeorum, quibus cibus ministratur: ut puta: quia nondum ad legitimam peruene runt aetatem: aut quia nimium senes: aut manifesta infirmitate laborantes: aut quia mulieres praegnantes sunt, uel nutrientes: qum illis ministrando non participant pctis eorum, quia soluendo ieiunium, non peccant, & quia causa excusans est manifesta: non scandalixaantur pusilli.

¶ His declaratis probatur propositio triplici uia: scilicet ex debito charitatis geminae, speciali status obligatione: & scandali pusillorum uitatione.

¶ Ex charitate gemina dei, scilicet proxim, probatur: nam ex charitate dei quilibet tenetur cauere dei oneusam, quantum potest & in se, & in alio. Eiusdem enim uirtutis est operari secundum eam: & cauere cen traria: & ita charitatis est uelle bonum dilecto: & remouere malum, seu cauere osfensam: & multo magis eius est non praebere ea, quibiis ossenditur. Sed transgres sione praecepti dei, & ecclesiae deus offenditur. tenetur igitur quilibet fidelis non praebere ea, quibus praeceptum soluitur. Soluitur autem praeceptum ecclesiae de ieiunio per sumptionem cibi extra caenam. Tenetur ergo quilibet cibum ex tra caenam non praebere debentiieiunare: quorum multi sunt in numero familiae, & hospitum: ut nunc suppono: igitur praebentes illis cibum faciunt contra de bitum: & per consequens peccant mortaliter. Omnia assumpta sunt manifesta, praeter id, quod solutio ieiunij sit contra praeceptum ecclesiae: quod supra probatum est.

¶ Item ex charitate proximipro batur idem: quilibet ex charitate, qua tenetur diligere proximum, sicut seipsum, tenetur eum, si potest eruere a periculo peccati mortalis: & cauere, ne illud in cidat: longe plus, quam praesetuare ab interitu bouis, asini aut alterius damni tem poralis, uel a morte corporali: ut dicitur Ecclesiastici. xvij. Mandauit unicuique; de proximo suo. Et per hoc magis tenetur sibi non praestare ea, quibus transgreditur praeceptum ecclesiae mortaliter peccando: quod tamen faciunt, quicibum praebent ieiunare debentibus extra caenam: ergo peccant mortaliter.

¶ Praeterea quicunque tenetur proximum diligere, ac fraterne corrigere, dum incidit in mortale: tenetur etiam non praebere ea, quibus incidat in mortale: sed quilibet ex dilectione, qua tenetur amare proximum, tenetur eum fraterne corrigere: ergo tenetur non praebere ea, quibus in cidat in mortale. Consequentia nota cum maiore: & minor patet per beatum Augustinum super epistolam Ioannis. xxiij. q.v. non putes. Non putes, inquit, te tunc amare seruuntuum: quando eum non cedis: aut tunc amare filium tuum, quando ei non das disciplinam: aut tunc amare uicinumtuum, quando eum non corrigis: non est ista charitas: sed languor. PTerueat charitas ad emendandum, & ad corrigendum. Si sint boni mores, desectent: si maliemendentur. Item in episto la. ad Lotharium ibidem. qui uitiis. Quiuitiis nutriendis parcit, & fauet: necontristet peccantium uoluntatem: tam non est misericors: quam qui non uult cultum rapere puero, ne audiat plorantem: & non timet, ne uulneratum doleat, uel extinctum. Idem ad imacedonium. Debet homo diligere proximum suum, sicut seipsum: ut quem potuerit hominem benesicentia, consolatione, uel informatione doctrinae, uel discipsinae correctione adducat ad colendum deum. Colitur autem deus obseruatione praeceptorum.

¶ Ex his, & multis aliis patet: quod proximidilectio exigit, ut corrigatur, informetur, emeno tur: & a periculis eruatur, & sic patet minor.

¶ Ex secunda uia probatur propositio ex speciali obligatione. status, nam paterfamilias tenetur familiam suam bene regere: & ad obseruantiam mandatorum dei, & ecclesiae dirigere: ergo tenetur non praestare ea, quibus mandata transgrediantur: & per consequens nec cibum ielunare debenti. Consequentiae notae sunt. Antecedens probatur per illud apostoli. j. ad Timo. v. Si quis autem suorum: & maxime dome sticorum curam non habet: fidem negauit: & est infideli deterior. Cura autem principalius, & magis debetur, ut caueantur damna, & pericula animae, quam corporis: quanto illa maiora sunt istis. Vnde beatus Ambrosius exponens istum locum dicit. Qui negligens fuerit circa suos affectus: ut educaret illos in disciplina, & correctione domini: est infideli deterior: quia sicut perfidi legi dei non obediunt, ut peior habeatur: necesse est, quod sub lege, & timore dei agens contemptorem, quam qui non est subiectus legi: hic. n. nescit: ille autem sciens contemnit. Eece, quod cura erga suos maxime domesticos agenda magis respicit disciplinam, & correptionem domini, id est in his, quae dei sunt, & animarum quam corporum.

¶ Cui consonat illud ad Ephes. vj. Patres nolite ad iracundiam prouocare filios uestros: sed educate illos in disci¬ plina, & correctione diumi. ubi Amb. Parem tibus lex datur ab apostolo, ut sic imbuamt filios: ne mandata legis contenat. & xxijj. q.iiij. duo. dicit Aug. Duo ista nomina cum dicimus homo pctor: non utique frustra dicuntur: quia. none peccator est, corripe: quia homo, miserere. Nec omnino liberabis hominem: nisi cum persecutus fueris peccatorem. & sequitur ad propositum. Huic officio nons inuigilet disciplina: sicut cuiquam regenti apta, & acconmodata est. Non solum episcopo regenti plebem suam: sed etia pauperi regenti domum suam: diuiti regent familiam suam: marito regenti coniugem suam: patri regenti prolem suam: iudici re genti prouinciam sua: regi regenti gentenmsuam: sequitur. Ita nulli homini claudenda est misericordia: sicut nulli peccatori impunitas relaxanda est. haec ille.

¶ Sed dice res: rationes istae ex duabus his uiis sum ptae procederent: dum certum foret: quod fa milia, aut hospites soluendo ieiunium peccarent mortaliter. Tunc. nion quia tales cibos ministrantes scienter cooperarentur ad mortaliter peccandum: nullatenus a mortali excusari possent: ut rationes ilsae probant. Vt si ministrarent ei cibum qui ex presse diceret se excusationem non habere: sed pro uoluntate sua se ieiunare non uelle. Secus aut si fuerit dubium: nam in dubiis nullus tenetur corrigere proximum. Vnde dicitur: facientis culpams habet, qui quod potest corrigere, negligit emen dare, & quasi declarando quod dictum est, subiungitur: nec caret scrupulo consensionis occultae, qui manifesto facinori desinit obuiare. dist. Ixxxvi. culpam. & Ixxxiiij. di. error. ubi notanter additur manifesto: ad excludendum facinus occultum Nunc aunt quoniam uariae sunt causae rationabiliter excusantes ab obseruatione. ieiunij, ut supra dictum est: ideo dubium est: utrum aliquis, & quis ex familia, aut hospitum ad ieiunium obligetur: ut supra argutum est post oppositum.

¶ In hac replica consistitpondus huius dubij. Ideo pro eius solutione notandum: quod secun- dum doct. triplex distinguitur certitudo scilicet supernaturalis, naturalis, & moralis. Certitudo supernaturalis est illa, cui assentiendo nullus falli potest per¬ quancumque potentiam: quae ut Gerson. lib. ilii. de conso. theo. prosa. ij. dicit: triplex est. Quaedam euidentiae clarae, & intuitiuae: qualis est certitudo beatorum in patria. Alia est euidentiae reuelatae in illustratione prophetarum. Tertia solius adhaerentiae in speculo, & in agenigmate: talis est certitudo fidei.

¶ Certitudo naturalis est, cui quis assentiendo per potentiam naturalem falli non potest: talis est certitudo principiorum notorum per experientiam: & conclusiorum ex eis demonstratarum.

¶ Certitudo moralis est, quae habetur ex probabilibus consecturis, groslis, & figuralibus: magis ad unam partem, quam auam inducentibus, seu persuadentibus. Illa certitudo non remouet in una parte omnem probabilitatem, uel opinionem alterius partis: licet magis declinet ad ista, quam ad aliam. Admittit etiam formidinem de opposito, & scrupulos: non tamen aduertendos: sed contennendos. Et haec certitudo sufficit in moralibus secundum philosophum j. Et hi. dicentem in sententia. Disciplinati est in unaquaque re certitudinem quaerere iuxta exigentiam materiae. Aeque. n. uitio sum est inquit, mathematicum persuadentem quaerere: & moralem demostrantem. Ta lis etiam moralis certitudo sufficit ad cauendum mortale, & ad conmittendum: ut habens moralem certitudinem circa aliquod praeceptum agens secundum illam, ca uet mortale: & agens contra illam incidit mortale. ut exempli causa: praeceptum est, ne indignus accedat ad eucharistiam. Petrus habet moralem certitudinem se non esse indignum: quia secundum doctrinam apostoli. Probauit semetipsum, & non inuenit in se legitimum impedimentum: accedendo non peccat mortaliter: etiam si in eo fuerit aliquod latens impedimentum, reddens ipsum indignum. Sic ex opposito, si habet moralem certitudinem, siue probabilem coniecturam se habere aliquod impedimentum: magis ex hoc credens seindignum, quam non indignum, accedendo mortaliter peccat: licet otiam impedimentum, quod suspicatur in eofore: non sit in eo. Et ita qui uidet proximum suum esse in periculo secundum moralem certitudinem quamuis hon sit sibi euidens, an peribit in periculo: tenetur eum eripere: ne pereat, si potest. Quod uerum est de periculo tam corporali, quam spirituali: ut qui uidet aliquem prolapsum in flumen, aut consistere in domo nunc ruitura: quamuis euidens non est, an ille submergatur: aut iste opprimatur: tenetur utrumque de periculo extrabere: etiam nolentem: ut dicit August. & non expectare interitum fratris. Sic in proposito: habens in familia sua aliquos, in quibus nulla apparet ratio excusans aieiunio: ut puta quia sunt aetatis legitimae, robusti nullum debilitatis signum habentes: nec inedia, nec labore grauati: habet ex his moralem certitudinem; quod teneantur ad ieiunium: & quid oluendo peccent mortaliter. Talis paterfamilias, aut hospes tenetur eos praeseruare a peccato mortali subtrahendo eis cibos post unam sufficientem refectionem. Etiam licet haberet impedimentum latens, & occultum: donec illud sibi probabiliter exponatur: alioquin uix unquam aliquis esset corrigendus, aut scandalum amouendum: si non sufficeret certitudo moralis putandi aliquem esse peccatorem: uel in periculo peccati constitutum. Quoniam quantumcumque actus foret manifestus: non esse certum certitudine super naturali, uel naturali: non esse aliquod ex cusans a peccato: ut si quis uideret furam tem, aut proximum occidentem, uel seipsum interimentem: dubitare posset, anactus ille factus esset occulto, ac familia ri confilio spirituffancti, ut dicitur de filiis IIraelspoliantibus aeguptios: & Moyse interficiente aegiptium: & Sansone occidenm te cum allophilis seipsum.

¶ Per hoc dicitu ad replica quod ad corrigendum proximum, & subtrabendum orcasionem perpetrandiali quem actum sufficit certitudo: quod actus ille sit illicitus. Et quoniam multae sunt causae excusantes soluentem ieiunium: sitamen nulla illarum apparet: potest iudicari solutioieiunij esse contra praeceptum secundum certitudinem moralem, donec ostendatur causa excusans, quam etiam ostendere tenetur similicertitudine soluens in manifesto ieiunium, ut non scandalixet: ut sta timdicetur.

¶ Ex tertia uia probatur pro¬ positio principalis responsiua. Scandalixans pulillos dando occasionem morta lis peccati, peccat mortaliter: sed cibum praebens in casu dubii scandalixat pusillos dando occasionem peccati mortalis: ergo peccat mortaliter. Consequentia nota. Maior patet per illud Matth. xviij. Vae mundo a scandalis, sequitur. Vehomini, per quem scandalum uenit. & praemisit. Si quis scandalixauerit unum ex pusillis istis, qui me credunt: expedit ei, ut iuspendatur mola asinaria in collo eius: & dimergatur in profundum maris. Sed uae non imprecatur a domino, nisi peccantibus mortaliter, quibus debetur uaeaeternum: nec pena ista dimersionis, nili mortaliter pecctani.

¶ Et dicitur notanter: dando occasionem mortalis peccati: quo niam si quis scandalo induceret ad ueniale tantum, non peccaret mortaliter: sed tantum uenialiter, ut dicit sanctus Tho. ii. iij. q. xliij. artic. iiii. Minor probatur: tum quia plerique ex familia ad peccandum proni, potentes ieiunare, oblato cibo ieiunum soluunt: qui (si cibus noministraretur) ieiunarent: quia iuxta conmune prouerbiu: obiecta mouent potentiam.

¶ Praeterea multi moribus infirmicarnales exteri cognoscentes tam publice, ac indifferenter omnibus ministrari cibos in bina refectione: hoc ipsum imitantur, aut errore decepti putantes praeceptum illud non ligare: pro eo, quod a maioribus, de quibus meliora praesumant; non setuatur. Aut quia cupiditate pro pria illecti excusationem multitudinis praetendentes imitanturin malo. Quis enim numerabit eos, qui exemplo talipraeceprum transgrediuntur: alias non facturi, nisi uiderent tam generaliter simile in maioribus. Item soluentes ieiunium ab ecclesia praeceptum publice: in quibus non apparet ratio excusans coram pusillis: aut infirmis fratribus id est ad peccandum pronis: peccat mortaliter. etiam si in eis fuerit aliqua causalatens, qua in sua conscientiaa ieiunio excusantur: ergo cooperantes eis per administrationem ciborum: uicibus pluribus eiusdem diei, similiter peccant mortaliter. Consequentia taenet: quia ministrando cibum praebent eis facultatem, & materiam, acinstrumenta peccandi: & per hoc coadiuuant, & cooperantur peccato. Non. nresistunt: & ideo consentire iudicantur: secundum. c. error. ixxxijj. dist. Antecedens probatur: quiatales scandalixant pusillos es. infirmos ad lapsum pronos, praebendem eis occasionem mortalis ruinae, scilicet soluendi praeceptum, autem temere iudicandi, aut errandi: nam publice faciunt factum a legeecclesicgeneraliter phibitum: nec causam reddunt exemptionis suae a generali praecepto. Sed omnis talis scandalixat: praebet. n.e per hoc factum non rectum occasionem ruinae. Nec eos excusat, si propter aliquam causam latentem non teneantur ad ieiunium: nam secundum doct. beatum Tho. ii. ii. q. xliii. artic. vij. & Rich. iiij. sententiarum dist. xxxviji. art. ultim. quaest. ii. etiam bona opera spiritualia, quae non sunt de necessitate salutis: occultanda sunt, aut differenda propter cauere scandalum: donec scandalum cesset reddita ratione. ad quod etiam alse- gatur. ij. dist. aliquantos. ubi Inno. innuit: quod propter scandalum aliquod omittendum est, quod iure esset faciendum Hinc & Ioann. cancell. Parisien. in tract. de regulis moralibus hanc regulam ponit. Quilibet ab omni actu, cui no est astrictus aliunde, tenetur desistere, quando timet, aut timere debet secundum uehementem coniecturam scandalum pufillorum: quousque de illo compescendo diligentiam copleuerit: nisi forte pro conmuni utilitate unctio spiritussancti doceat illud pro tunc esse agendum: ut christus fecit in publicatione sacramenti, Ioan. xi. & dicit Rich. ubi supra. Si probabile est; quod ex opere su pererogationis scandalixetur mortaliter: tuc omissio illius operis est in praeceptoSi aut probabile est, quod non scandalixatur nisi uenialiter: omissio illius operis est in consilio.

¶ Postquam aut ostensum est proximo: quod ex tali opere scandalixari non debet: & debito modo suasum: ut non scandalixetur: non tenetur homo opus illud omittere propter proximi scandalum uitamdum: quia si post talem instructionem, & sua sionem scandalixetur: tunc illud scandalum non proueni ret tam ex infirmitate, uel ignorantia: quam ex malitia, quod est scandalum pharisaeorum propter quod bona opera non sunt omittenda. Propter idem beatus Aug. docet; quod infirmus corpore, si ie iunare non praeualet: sibi soli uel cum alioinfirmo praepararet: ne scilicet in publico comedens alios scandalixet. Si ergo opera bona supererogationis, & meritoria intermittenda sunt: ut caueatur scandalum pufiliorum: quanto magis opus indifferens: aut speciem mali habens, quale est bina comestio in die ieiunij, quae utique habet speciem mali: cum sit contra uerba praecepti: quoniam secundum apostolum. j. Thes. v. non tantum a malo, sed etiam ab omni specie mali abstinere praecipimur. Cui consonat illud. ii. Cor. vi. Neminidantes ullam offensionem. Haec clare satis docet aposto lus. j. Cor. viij. & x. ubi de idolatris loquitur. Astruit. n. quod licet habens bonam conscientia, per quam nouit, quod idolum nihil est neque uenerandum: & per hoc, quod immo lata idolis non consequebantur aliquam consecrationem, ut gentiles credebant: nec immunditiam, ut iudaei existimabant: & ideo ea sicut caetera non immolata manducari licitum fuit: tamen si illa cum scandalo infirmorum ueram hanc scientiam non habentium manducaret, peccaret: & interitus fratris scandalixatireus existeret. Infirmi namque fratres conuersi uidentes sciolos manifeste, & indifferenter comedere idolothita, putabant hoc ab eis fieri in uenerationem ido lorum: aut aliquid numinis esse in immolatis. Et in hoc suo errore confortabantur ex manducatione sciolorum: & exemplo eorum alliciebantur ad sequelam. unde ait apostolus. Esca enim nos non commendat deo: quia quantum est de se non facit nos maioris meriti, uel demeriti: ut exponit Iyra. unde subdit apostolus. Neque enim si manducauerimus scilicet idolis immolata, abundabimus pficiendo scilicet in gratia. Neque si manducauerimus, deficiemus, uidelicet a gratia intelligendi ratione talis cibi. Et ide o utrumque; licet: dummodo intentio non fuerit distorta: ut scilicet come dens hoc agat in uenerationem idoli. Aut abstinens credat cibum immola¬ rum aliquid numinis uel immunditiae contraxisse ex eius immolatione. unde sub dit. Videteautem, ne forte haec licenti: uestra offendiculum fiat infirmis. Si.n. qus uiderit eum, qui habet scientiam in idolio recumbentem: nonne conscientia eius: cum sit infirma: aedificabitur ad comedendum idolothita. Et peribit infirmus in tua conscientia frater, propter quem christumortuus est. Sic autem peccantes in fra tres, & percutientes conscientia eorum infirmam in christum peccatis. Quapropter si esca scandalixet fratrem meum: non manducabo carnes in aeternum: ne fratrem meum scandalixem. ubi Iyra. Taliabstinentia est meritoria, & etiam neces saria ad salutem: saltem quousque doceat infirmos, quod talis comestio non est illic ta. Ad idem. c. x. Omnia mihilicent: sec non omnia expediunt: omnia mihi licent sed non omnia aedificant. Nemo, quod suum est, quaerat: sed quod alterius: omne quid in macello uenit, manducate, nihil inter rogantes propter conscientiam. Dominn. est terra, & plenitudo eius. Si quis uocat uos infidelium, & uultis ire: oe quoc uobis apponitur, manducate: nihil interogantes propter conscientiam. Si quiautem dixerit: hoc immolatum est idolis: nolite manducare propter illum, quindicauit, & propter conscientiam: con scientiam aut dico non tuam: sed alterius Sequitur. Sine offensione estore Iudaeis & gentibus, & ecclesic dei. Haec ibi¬

¶ Quid ad propositum clarius dici posset Si. n. frater habens causam legitimam soluendi ieiunium: sed occulta (& ita conscientiam bonam, qua ipse nouit, quod soluendem reiunium non peccat) manducat coram infirmo fratre ignorante causam huiusmodi: seandalixat infirmum fratrem: & sic in sua conscientia perire permittit fra trem infirmum, pro quo christus, ne periret, mortuus est. & per hoc peccat ndum in fratrem: sed in christum. HinHiero. super Micheam. Dantes occasioni scandalo rei sunt eorum, qui pereunt scandalo. Et beatus Amb. super locum apostoli allegatum. In tua scientia id est in tua peritia illum occidis: quando in tefieri uidet, quid ille aliter intelligit. Et tu eris pccasio mortis fratris, quem christus, ueredimeret, crucifigi sepermisit. Et sequi tur. Quantum. n.e malum est per illicita de linquere, tantum malum est per ea, quae concessa sunt offendere. Sic n. lex permisit, quae concessit, ut modus tamen sit, uem custodiant: puta ut fiat sine osfensit ne, & scandalo proximi.

¶ Ex quibus omnibus satis aestimo deductum, quod habens cauam legitima manducandi in praeceptoeiunio, sed occultam, manducando coram infirmo, manifeste causam hanc ignorante propter scandalum fratri praestitum mortaliter peccat: non quidem manducando praecise: sed cum scandalo nondum remoto manducando: licet noe manduca tio ex se non esset non recta: tamen est non recta propter modum manducandi: quia est cum scandalo proximi. Et ideo similiter ministrantes cibum, per cuius sumptionem scandalixant, mortaliter peccant: quod fuit probandum: secus si remoueatur scandalum per manifestam causam ex cusantem, aut expositionem cause later tis.

¶ Per hoc ad rationes in principiodubij factas. Primae ante oppositum sunt pro conclusione. Ad primam post oppositum de comuni consuetudine: dicendum: quod non est communis consuetudo apud homines suae salutis solicitos, & deum timen tes, qui nequaquam ministrant cibos nisi prius informati, quod adsit legitima ex cusatio.

¶ Praeterea consuetudo, quae ma nifeste est contra praeceptum ecclesiae non abolitum, non meretur dici consuetudo: sed corruptela: sicut nec illa, quae inducit ad peccatum: ut inc. ex parte. & c. cum tanto. de consue. ubi dicitur: quod consuetudo non potest praeiudicare iuri positiuo: nisi fuerit ronabilis, & legitime praescripta. Non potest autem dici rationabilis, quae iducit ad pctum: & laxat fraena concipiscentiae, qualis est haec, de qua nunc atitur. Et sicut in uia cognoscendi non est sequenda multitudo popularium indo ctorum secundum Arist. sed sententia multorum sapientum, & expertorum: ita in uia morum non est sequenda turba ad faciendum malum: nec in iudicio plurimo rum: nec iudicio populi acquiescendum est: ut deuietur a uero. Exod. xxij. quia multi uocati: pauci uero electi. Match. xx. cap. Et angusta est porta: & arcta uia, quae ducit ad uitam: & pauci sunt, quiinueniunt eam. Vnde conandum est cuilibet fideli: ut sit de numero paucorum honestorum deum timentium: & non de numero multorum secundum carnem uiuentium. Nam & stultorum infinitus est numerus.

¶ Ad secundum dicendum: quod maior rationis uera est de iudicio secundum cerritudi nem moralem, & probabilem suspitionem: non secundum infallibilem euidentia. Et ad eius probationem dicitur causa ueritatis maioest: quia rationabiliter timet periculum peccati mortalis in sumente cibum: in quo nulla apparet legitima excusatio. Et secundum dictum sapientis. Qui amat periculum, in illo peribit. Eccl. iij.

¶ Ad minorem dicitur: quod non sunt iudicandi peccare mortaliter iudicio certo certitudine infallibili: possunt tamen sic iudicari certitudi ne morali. Quod etiam de quolibet praesumenda sunt meliora: uerum est, dum non agit aperte contra praeceptum: quod in proposito uero est non ta de praeceptoieiunij: quam de praecepto scandalum cauendi. Beda autem loquitur de iudicio certo, certitudine euidentiae, non certitudinis moralis: alioquin nunquam essent praeuenienda damna contingentia, & futura pericula.

¶ Ad tertium satis responsum est in solutione replicae adductae. Nec est simile, quod allegatur extra de sepul. cap. sacris. quoniam in illo casu nulla potest esse certitudo, secundum quam possent discerni ossa exconmunicatorum ab ossibus non exconmunicatorum. Si autem esset uia aliqua humana discernendi ossa excom municatorum, non relinquerentur cum caeteris. In proposito autem est uia remouendi dubium per moralem certitudinem discernendi hos ab illis, etiam perinuestigationem si sint causae excusantes: in qua inuestigatione puto credendum fore ei, qui inuestigatur, atque condescendendum: si causa per eum allegata fuerit sufficiens.

¶ Praeterea etsi maneret dubium: an haberet legitimam excusationem non ieiunandi: non tamen manet dubium; quin publice comedendo priusquam rationem reddat: dum causa excusans non est manifesta: mortaliter peccet proximum scandalixando: propter quod duns occasionem huic scandalo per cibi ministrationem eidem peccato inuoluitur. Per idem dicitur de exemplo xixaniae; quid uerum est, si non posset eradicaripctum sine turbatione innocentum, sustinendi essent non ieiunantes: non tamen eis foret cooperandum cibum porrigendo: quia non sunt facien da mala, ut eueniant bona. In propositoaunt non sic: quia sine periculo: immo laudabiliter pot subtrahicibus: alioquin num quam essent corrigendi peccatores: nec a bonis separandi. Ideo notanter dixit don:inus. Ne forte colligentes xixania simuleradicetis, & triticum: sinite utraque; crescere. Vbi duo notantur: unum pericu lum tritici ex eradicatione xixaniorum: secundum, quod non dicit, souete, aut promouete, uel impinguate, ut crescant xirania: sed sinite crescere. Et ualde refert permittere malum, & cooperari ad malum. Primum potest quandoque bene fierisecundum nunquam: ideo & dominus permittit malum: sed non operatur malum.

¶ Ad quartum plane dicitur: quod paterfamilias tenetur dare cibum ordinate secundum regulam iustitiae: non in contumeliam creatoris, aut ecclesiae, sicut & precium: sicut si uideret paterfamilias famulum suum dato precioiam uelle fornicari: aut tradere alicui, ut interficiat innocentem: pro tunc non debet dare: sicut nec depositum reddere in daiunum imminens depositario, aut reipublicae.

¶ Ad ultimum dicitur: quod ratio illa est ad oppositum: nam propter scandalum tollendum non sunt ministrandi cibi, per quorum ministerium oritur scandalum pusillorum: ut patet in probationibus tertiae uiae. Et cum dicitur: quod per subtractionem cibidatur occasio blasphemiae &c. dicitur, quod non est ibi scandalum actiuum: sed passiuum: non enim datur seandalum: sed accipitur. Qui,n. recte agit secundum omnes circunstantias: non dat scandalum: quia scandalum est dictum, uel factum non rectum praebens occasionem ruinae. Recte autem agit ipse, qui praeceptum seruat: & non dat arma uiolandi praece- pta. Scandalum autem (de quo ratio) ex propria malitia acceptum est: & est scandalum Pharisaeorum: quod secundum doctrinam christi, contemnendum est, dicente domino. Sinite eos. haud dubium; quinPharisaei caeci sunt ex sua malitia, & duces caecoru. Matth. xv. Et tantum de illo dubio sexto, cui sese subnotati uiri doctissimi Tubingensis gymnasij subscripse runt huiusmodi sub tenore.

¶ Ita ut decisum est, sentio etiam ego Contadus Sumerarthinter sacrae theologiae professores minimus: in Tubingensi gymna sio ordinarius: credens propositionem responsiuam ad quaestionem esse ueram, ualideque probatam: obiectionibus quoque; esse satis factum. Atque dicens primo: quod propositio posita praecipue, & maxime habet ueritatem in eo, qui proprio motu, & sponte irrequisitus ministrat illis, de quibus in propositione. Id enim agere, quid aliud est, quam ad uiolandum praeceptum nondum inflammatos inflammare: eis denique tentatoris more, qui non dum cogitauerant: necdum conceperant peccare: materiam tentationis offerre, & opportunitatem praebere, ac admo nere: ut id explere cogitent: uel ad minus probabili, uel aequilibri periculo illius inflamationis, ac admonitionis sese exponere.

¶ Secundo etiam eam uerita tem habere dico in eo, qui non propriomotu: sed ad requisitionem sui familiaris, uel hospitis: in quo tamen non apparet legitima causa, ministrat ei, non prae missa legitimae causae inuestigatione.

¶ Tertio, si requirens legitimam causam alleget: & tamen illam causam subesse non appareat requisito: nisi ex seriosa relatione requirentis eam sibi inesse aliter docere non potentis: potest requisitus ei credere (nisi ex signis probabilibus animum eius mouere debentibus appareat fictionem subesse) immo paterfamilias credere debet: & sic credendo ministrare: ne debitum negando: ut charybdim uitet, iustitiam uiolet incidens in sevllan: ita tamen quod causa allegata aliis, coram quibus ministratur: seriose expo natur: alioquin mulleri impraegnationem exterius non apparentem: nec nisi relatione docibile alleganti: & pediti tota dic laboriosum iter se fecisse allegan¬ ti: nec idaliter docere potenti ministrare non posset. Sic etenim confessor credere potest, & debet: atque credens absolutionem ministrare confitenti, alleganti se nihil eorum, quae confitendasunt reti cuisse: quintamen etiam tenetur non ministrare indigno.

¶ Quarto etiam propositio habet ueritatem in eo, qui (siue spotenste, siue requisitus) occulte ministrat ei, in quolegitima causa: nec ex seipsa: nec ex seriosa relatione requirentis apparet. Nam etsi per illam occultationem cesset scandalum apud alios: non tamen cessat ipsum, uel eius periculum apud eum, cui ministratur: secus ubi credit causam legitimam subesse adminus ex relatione seriosa: licet exterius non appareate quo modo intelligo illud, quod dicitur in prima declaratione propositionis, ibi dicitur primo.

¶ Haec quatuor solum per meae conscientiae serenatione exprime- re uolui: ne aliter, quam debuerim, decisionem ipsam intellexerim. In horum testimonium sit manus mea propria, & signum subscriptum.

¶ Ego frater Andrcas proles ordinis fratrum eremitarum sancti Augustini uocatus sacrae theologiae lector (licet immeritus) credo praescriptae quaestionis deter minationem esse ueram, catholica, & salutarem: quod protestor manum propria,

¶ Quoniam pro nunc nullae occurrunt mihi rationes: quare propositio responsiua praedictae quaestionis non debeat iudi cariuera: ideo huiusmodi propositionem tanquam ueritati consonam sequor, & amplector ego Hieronymus de Croacia iuris utriusque doctor legum ordinarius in felicistudio Tubingen. quam tamen propo sitionem sic limito, & intelligo de ministrantibus cibum ultra semel in die, cibum ilicet per modum caenae: secus si per modum collationis ministrarent, cibum scilicet illum, qui secundum consuetudinem loci datur pro collatione sine solemni apparatu caenae: puta panes, crustulas. uulgo, bretxgen, electuaria, sicus & similia. Et hoc in loco, ubi uiget talis consuetudo faciendi col lationem cum praedictis cibis: ut est in patria nostra Suecuiae: quia tunc non crederem ministrantes in tali casu, cibum se¬ eundum loci consuetudinem peccare put nec collationantes puto peccare. Quiautem tali casu possit licite, & absque peccato fieri collatio secundum consuetudinem loci: latius probabo in una alia schedula, quam mittam uestrae paternitati cum alionuntio: iaum contentus sto allegare Panor. idem tenentem in rub. de obser. ieiu. in j. coll. Et fratrem Baptistam ordinis mnorum de obseruantia decretorum docte rem in suis summulis Baptistiniana, & Rosella dictis. no. xiij. in prin. quid de colla. ubi etiam refert, & sequitur Panor. in loco supra alleg. Idem sentit Inno. in c. j. de obser. ieiu. Nam ex quo non habemus aliquam constitutione ecclesiae dam tem nobis certa formam quo ad collationes omittendas, uel non omittendas, recurrendum est ad consuetudinem loci. arc. illa. xii. dist. &.c. utinam. Ixxvi. dist. ubi tex. cheronium. & inc. certificari. de sepul. Consuetudo. n. est optima legum interpres. c. cum dilectus. de consue scilicet si de inter pretatione sc ililice de legibus.

¶ Et ego Martius Plansch de Dornstettem sacrae theologiae baccalaureus forma tus, plebanus in Tubingen. (licet immeritus) protestor manu propria me credere quaestionis motae determinationem esse uerissimam, & omnino catholicam.

¶ Ego Vuendelinus Stainbach sacrae theologiae professor, ac in Tubingengumnalio ordinarius immeritus praemisam propositionem in quastionis decisione magistraliter positam, ratione, & auctoritate fulcitam, dico, & sentio sanam fore, & catholicam: inquantum praecise loquitur de ministrantibus publice cibos: quibus iclunium soluitur: quod est ab ecclesia praeceptum eis, in quibus nulla apparet legitima excusatio: & hoc per modum caenae: & non ut uulgo dicitur: absque; dolo in fraudem iciunii per modum in cuipabilis collatiunculae. nam si princeps uelalius quaedam esculenta sole, uel igne cocta: quorum usus, ac talis modi collationes adaptari solet: personis discretis more patriae offerret: non quatenus deuorentur: sed ut aliquid inde sum ma tur per modum incuspabilis collatio¬ nis, non nocturnae refectionis, uel crapulosae ingurgitationis non credo tales peccare: secus dum talia incautis, & uoracibus, qui propriae immemores sunt salutis: scienter proponuntur: aut ab eis non remouentur, uisa, & cognita uoracitate eorundem. Ita sentio ego Vuendelinus protestor manu propria saniori semper salua sententia.

¶ Propositionem quaestionis praemissae pro eiusdem solutione positam credoego Contadus Ebinger iuris utriusqua doctor, nec non nouorum iurium studij Tubingen. ordinarius, fore ueram, ac in ti, & rationi consonam: prout manus meaescripto praesenti attestor.

¶ Ego Martinus Vuanius, uulgo Prenniger cognominatus utriusque iuris doc. & in praeclaro Tubingen. gymnasio pontificij iuris ordinarius maturtinus, sentio per ea, quae scripta sunt non minus catholice: ac fundamentaliter: quam subtiliter, atque acute esse absolutam. q. praemissam. Et pro eius determinatione huiusmodi puto etiam non parum facere rationem talem. Regulariter in dubijs uia tutior est eligenda. c. iuuenis. de spoc. ad audientiam. de homi. &.c. illud. de cle. excom. mi. Et maxime hoc procedit in his, quae salutem animae respiciunt: in quibus semper id, quod est tutius: & sine periculo animae explicari potest: tenendum, & eligendum est per tex. in cleexiui. S. nos itaque. de uer. & fig. & in d. c. ad audientiam cap. significasti. ij. & capit. penult. de homi. & d. cap. illud. idem uoluit glol. in cap. unico. de scru. in or. fa. Panor. do. Alexand, & doct. in d. c. iuuenis. & Panor. in cap. penult. de sen. excomm. Hinc sit, utlicet in foro contentioso quando agitur depaena pro irregularitate imponenda: in dubio quis debeat censeri non irregularis: tamen secus est in foro paenitentiali, in quo indubio talis debet censeri irregularis: eo quod hoc est tutius. Ita notabiliter dixit Panor. in d.c. ad audientiam. inquiens idem esse ubicumque dubitatur de delicto aliquo., & sequitur eum Io. de ana. ibi: Cum autem non sit dubium, quin multo tutior, & minus periculosa quoad animam sit de¬ terminatio quaestionis praemissa, quam eius contrarium: merito eam amplecti, & tenere debent omnes in foro conscientiae siue paenitentiali prout ipsam, & ample ctor, & teneo: ac ueram, & catholicam esse credo. Incuius rei testimonium propria manume subscripsi praedictae determina tioni. Laus deo altissimo.

¶ Et ego Conradus Vesseler decre. doct. uacrae theologiae bacca. ecclesiae sancti Georgij in Tubingen. canonicus, sentio propositae quaestionis determinationem ueram, iuri, & rationi consonam ad do: quod mihi uidetur: saluo semper iudicio melius sentientium: quod consuetudo contra constitutionem ecclesiae positiuam de obseruatione ieiunij disponentem ualeat: si saltem sit rationabilis, & legitime praescripta. c. si. de consuetu. nam quamuis tempore quadragesimali ante uesperas non liceat sumere cibum. cap. solet. de consecr. distinct. iiij. tamen seruienter mensis religiosorum, & dominorum uel gratia medicinae quid recipienter de consuetudine hanc horam anticipare possunt secundum Ioanm. an. & Panor. de obser. ieiu. in rub. qui ad hoc allegant Inno. Hosti. & alios. Neque talem consuetudinem irrationabilem censeo: cum a iure non damnetur: neque sit contra boni uiri arbitrium. Panor. d. c. fina. de consue. iiij. colle. Item idem cum dicit Panorm. super rub. de obseru. ie iu. sentio circa collationes faciendas: quod uidelicet in hoc standum est consuetudini loci: neque uidentur tales collationes serotinae, faltem expresse, con tra ecclesiae constitutionem. Nam casolet. allegatum prohibet ante uelperas prandium sumendum ulteriorem esum ex presse non prohibens: quamuis consuetudine receptum sit, quod solum semel de die comedatur: quae consuetudo: quia uimlegis habet: aeque obseruanda est cap. in his. xi. distinct. In quorum robur manum propria praetactae determina tioni me subscripsi¬

¶ SEQVITVR PerEIMINATIO facultatis theologicae studij Moguntinem sis. TRVM patresfamilias tabernarij, & hospites peccent mortaliter cibos in ieiuniis ab ecclesia praeceptis mane, & sero indifferenter omnibus ex familia, & hospitibus: sicut in alijs diebus ministrantes.

¶ Pamosae mogun: inensis uniuersitatis sacra theologica facultas de propositae qstionis determinatione congregata simul: & de eius ueritate requisita, proue sequitur respondit.

¶ In primis: quod praesentis quaestionis deter minationem: quemadmodum in codice quodam transmisso continetur: nullo falsitatis morbo pollutam fore, praesertim ubi probatio eius externa uia agitur, quam omnino illimitandam ( paceomnium salua) praedicta theologica facultas credit sic asserens.

¶ Quod ministrans cibos, quibus quadra gesimale, & reliquum ecclesiae ieiunium frangitur, propter causam ex seriosa relatione, cui ministrantur: ministrantis tamen non errans conscientia, illius relationis oppositum dictans: & super hoc ministrans, illum ipsum a mortali peccato nequaquam immunem credit. Ostenditur hoc excommuni doctrina: quod quicquid sit contra conscientiam tam in prohibi tionibus, quam in praeceptis, aedificat ad gehennam. habetur hoc. xxviij. q.i. omnes. S. ex his. & alibi. Quod praecipitur, imperatur: quod imperatur, necesse est neri: si non fiat: paenam habet. xiiij. q. j. quisquis.

¶ Dicitur secundo supradicta facultas, quod collationes serotinae in cibo, & potudum sumuntur per modum cibi non simplicis morselli: sed per modum accuratiorem, & ad explendam uoracitatem ruminam, ex presse contra ecclesiae constitutionem uidentur esse: nec in iam dictis collationibus loci consuetudini stam dum est. Prima pars ostenditur hoc modo. Catholicae ecclesiae consuetudo, & ordi natio habet, quod in ieiunio ab eccle- sia praecepto solum semel in die comedatur: ut traditur. xj. dist. c. in his. Sed sumens collationem serotinam modo praedicto: uel comedit: uel non comedit. Sprimum: constat, quod talis contra ecclesiae agit ordinationem. Si non comedit: habet theologica facultas, quod praetendit Secunda pars scilicet nec in iam dictis collationibus loci consuetudini standum est: quamuis exiam adductis ostensa uideatur. Adiungit tamen dicta sacra theologica facultas, quod ecclesiaeritus, & usus loci consuetudini praeferendus est. Ecclesiae autem ulus, & ordinatio non admittit nisiunum esum, igitur collationum usus: quem admodum dictum est: nisi efficax, & non laruata interuenerit occasio: non consuetudo: sed populi corruptela potius censenda est: dum enim excusans necessitas non interuenit: nullus omnino tempore ieiunij cibo serorino tempore sumineque exhiberi debet: quam si aliter agit: constat, quod in contumeliam, & creatoris, & ecclesiae sumit, aut exhibet: & contra deum fabricat ea, quae secundum rectam ecclesiae catholicae consuetudinem statuta sunt. Turpe igitur arbitratur saepe dicta theologica facultas ecclesiae abijce re ordinationem: & pro ea loci induce- re consuetudinem.

¶ Qua propter tertio, di¬ quod itiunium ta corporale, quam spirituale, quo a cibis daemonum: hoc est peccatis quis abstinet: est de praecepto ecclesiae. Ostenditur hoc in scriptura, quam dicit. Praedicate ieiunium. iij. Reg. xxj. Illud autem spernitur, uiolatur, & infringitur, dum in uesperum deliciosa collationum sumptione quis reficitur. Nec abstinentia perfecta reputanda est, quae collationum saturitate compensatur. & hoc est scriptura, quaedicit: Ecce in dic ieiunij uestri inuenitur uoluntas uest raEsa. Iviij. Quia igiturieiunia illa fortia tela sunt aduersus tentamenta daemoniorum (cito enimper abstinentiam deuincuntur ex scriptura, quae dicit. Hoc genus non eijcitur nisiper orationem, & ieiunium. Matth. xvij. Sed immundi spiritus se se magis inijciunt: ubi plus uidet escam, & potum: ueluti in serotinis col¬ lationibus ieiunij tempore: ut supra dictum est) igitur loci consuetudo quoad huiusmodi collationes faciendas abiiciem da ex &c.

¶ Propter hoc memorata theologica facultas concludit: quod cibus nobis praesertim ieiunij tempore sumendus e, qui concupiscentiae aestus temperet, & & minus succendat: sed per collationes serotinas modo supra dicto non temperatur hominum concupiscentia: sed magis incenditur: igitur talis consuetudo abijcienda est: eo quod serotina deliciosa collatio est cibus impertinens, & superfluus ad ieiunium ab ecclesia praeceptum; ex eo etiam, quod salubritati eius, qui sumit, contrariatur: dum uoluntatis rectitudini repugnat. Omnis autem talis deliciosa serotina collatio sit: uel canonicam refectionis horam praeueniendo (dum non alterum ieiunando crastinum expectat sed pluries, quam semel comedendo praeuenit: aut sit tantummodo uentris ingluuie, & saturitate: ut quarumlibet multitudine gaudeat escarum: uel ut accuratioribus epulis oblectetur, qui sumit: sed quilibetistorum modorum est illicitus: igitur & loci consuetudo, quoad deliciosas, & serotinas collationes absque effica ci ratione excusante est illicita: quia talis: ut sic praeter rationem, & contra rectitudinem sit &c.

¶ Expectet ergo perfecte ieiunans legitimum tempus de non a ad nonas: deinde castiget, & refraenet de siderium carnis: demum ut nihil extra assuetum usum, & communem sumatur. Si enim ieiunando ampliorem, aut magis accuratum sumat cibum, scito idipsum ieiunium uanitatis morbo polsutum. Haec sunt, quae circa praesentis quaestionis ueritatem ex conscientiis horum de saepe dicta theologica facultate in alma Moguntinensi uniuersitate dicenda uidebantur.

¶ Anno gratiae. Mi. cecc. xcv. mensis Octobris: dic uero eiusdem quinta, teste sigillo facultatis iam dictae: anno, mense, & dic, ut supraLaus Deo.