¶ Quantum ad primum notandum, quod spes quandoque accipitur pro passione appetitus sensitiui: scilicet desiderio sensibilis appraehen si per phantasiam: ut conuenientis, & absentis, quo modo numerat spem philosophus inter passiones. ii. Ethic. & Boe¬. de consol. metro. vii. ponit quatuor animae passiones, gaudium, dolorem, spem, & timorem: & sic non accipitur in proposito, quia sic nec est uirtus moralis, nec theologica. Secundo modo accipitur, prout pertinet ad appetitum intellectiuum: & sic aliquando accipitur pro actu, qui est sperare bonum absens: ut cum dici mus, habeospem assequendi hoc, uel illud bonum idest spero assequi. Alio modo, & magis proprie accipitur pro habitu infuso, uel acquisito ad actum sperandi inclinantem. Et utroque modo capitur dupliciter. Vno modo large, pro habitu, uel actum sperandi bonum quodcunque appraehensum, ut absens siue aeternum, siue temporale: quo modo aliquis dicitur sperare diuitias, corporis fanitatem, aut aliud bonum: sic dicit apostolus. Debet in spe, qui arat, arare: & qui triturat in spe fructus percipiendi. i. Corint. ix. & secundum magistrum. Beati dicuntur perare corporum resurrectionem. Aliomodo stricte, ut solum respicit bonum aeternum appraehensum, ut possibile, & futurum: & ita diffinit magister. Spes est xpectatio futurae beatitudinis &c. & sic accipitur in proposito scilicet pro habitu, & stricte. Accipitur etiam quandoque pro obiecto, id est re sperata: sic accipit Apostolus ad Titum. ii. Expectantes beatam spem, & aduentum gloriae magnidei. beatam spem idest beatitudinem speratam.

¶ Secundo notandum, quod de actu speiuariae sunt opiniones doctorum: ut tangit Seo. distin. praesenti. quoniam fuit quorundam opinio, quod actus spei dicit non unum actum simpliciter: sed unum per aggregationem. Dicit enim aggregatum ex actu fidei, & ex actu charitatis. Nam actus spei, qui est expectare, includit certitudinem: & haec certitudo pertinet ad intellectum, & fidem. Includit etiam desiderium, quid pertinet ad uoluntatem: & si sit desiderium meritorium pertinet ad charitatem, quae, perficit uoluntatem. Sicut ergo expectatio perfecta, & meritoria includit certitudinem intellectus: & desiderium uoluntatis ordinatae: ita spes dicitur in cludere per quandam aggregationem: ut uirtus perfecta, fidem, & charitatem. Et sic spes non ponetur uirtus tertia a fide, & charitate coniunctim formaliter distincta: sed est tertia per aggregationem: quia includit in se duas uintutes, scilicet fidem, & charitatem. Alia posset esse opinio, & modus ponendi: quia desiderium non habiti potest esse in uoluntate sine charitate. Totus etiam actus, spei, etiam ipsa spes potest esse informis: non autem potest esse sine fide, qua illud, quod speratur, creditur possibile haberi: ideo spes non est uirtus alia a fide: sed est quaedam particulatis fides: sicut enim fides respectu uniuersalis est, qua teneo omnem hominem iustum finaliter saluandum: sic & spes est respectu particularium: quia spe teneo, siue credome finaliter iustum esse saluandum. Et secundum hoc diceietur, quod fides est omnium articulorum reuelatorum ad quos cunque pertinentium, ad quaecunque tempopora. Spes autem est quaedam fides particularis: quia est de reuelatis particula ribus pertinentibus ad seipsum, qui habet fidem: & tantum de pertinentibus ad futura. Et ita spes erit inferius ad fidem, non quidditatiue, sed accidentali ter; sicut risibile ad Iy animal: quia connotat ultra fidem futuritionem: & quod sit. de particularibus ad se habentem fidem: & ultra haec desiderium talis boni: alioquin non desiderans bonum futurum, haberet spem: quod non conceditur. Istae duae opi. consequenter dicerent: quod sicut in anima sunt duae potentiae natae attingere deum in ratione obiecti scilicet intellectus: & uoluntas: & hoc per actus elicitos proprios sibi. Ita etiam sufficienter perficitur utraque potentia unico habitu respectu illius obiecti: & ita sicut intellectus sufficienter perficitur respectu illius beatifici obiecti per habitum fidei: consimiliter uoluntas sufsicienter perficitur respectu eiusdem objecti per habitum charitatis. Et ad saluam dum dicta de spe dicerent: quod spes est tertia uirtus, includens alias duas uirtutes per aggregationem secundum primam opinionem: uel secundum opinionem secundam: quod est quaedam fides particularis respiciens tantum bona futura ab habente huiusmodi fidem attingenda. Et sic distinguitur a fide generaliter sum pta, quae respicitindistincte omnes personas, & credibilia quoruncunque temporum.

¶ Sed quia illae opi. uidentur obuiare aucto. sanctorum innitentium dicro apostoli. i. Corint. xiii. dicit enim. Nunc manent fides, spes, charitas, tria haec &c. Et etiam tationi: quoniam contingit excessiue sperare bona futura: sicut patet in praesumptuosis, & diminute sicut in desperantibus: & ita illa passcio, quae est spes futuri boni, indiget moderatione: & per consequens habitus ille moderatiuus cun sit respectu obiecti aeterni, quod consequitur sperans: poterit esse habitus theologicus proprius: & hoc dicitur spes. Per hunc enim intelligitur habitus moderans passionem: siue desiderium, quo quis tendit in bonum aeternum consequendum: ideo illis opinionibus dimissis, aliter respondendum erit ad quaestionem.

¶ Pro quo notandum, quod deus non tantum est bonum summum, & infinitum in se: sed est etiam summum bonum creaturae rationali: ipsum per actus intellectus, & uoluntatis participantis. Et secun dum hoc potest uoluntas dupliciter tendere in deum ipsum amando secundum duplicem affectionem: scilicet secundum affectionem iustitiae diligendo ipsum amore amicitiae, ut bonum summum in se, non in ordine ad aliud. Vel secundum affectionem commodiamando ipsum ut summum bonum sibi amanti, amore scilicet concu¬ piscentiae. Primus actus diligendi deum ut bonum in se est actus charitatis. Secundus actus diligendi deum ut bonum diligenti, quatenus ordinatus est: est actus speiVnde actus spei est actus desiderandi bonum infinitum esse nobis bonum: & hoc a deo seipsum nobis liberaliter conferente: non quidem primo: sed propter aliud sibi acceptum, ordinatum ad illud tanquam meritum: & habitus ad hunc actum inclinans acquisitus, uel infusus dicitur spes. Ex illo potest elici diffinitio spei declaratiua diffinitionis magistri. Spes est habitus inclinans uoluntatem ad desideran dumefficaciter bonum infinitum: a se ipso bono liberaliter sibi conferendum, propter merita ab ipso bono infinito ad hoc acceptata. Aut est desiderium ad aliud bonum ad hoc bonum infinitum consequens, uel ordinatum.

¶ Dicitur habitus, quod ponitur pro genere, & includit tam habitum infusum, quam acquisitum. Nam duplex est spes, scilicet infusa, & acquisita. Sola. enim spes infusa non sufficit sine acquisita, aut eius actu ad inclinandum ad actum spei. Nam uoluntas appraehensobono infinito tanquam bono possibili sibiper merita ad hoc acceptata, statim desiderat ipsum. & simul merita per quae adipiscatur: etiam sine habitu infuso. Habitus autem infusus sine his non inclinat,

¶ Dicitur inclinans uoluntatem ad desideram dum: ubi tangitur actus proprius, ad quem spes inclinat, quae est desiderium alicuius boni sibi commodi, & futuri. Vnde patet, quod actus spei est actus amoris concupiscen tiae secundum affectionem commodi: sicut act charitatis est actus amoris amicitiae secundum affectionem iustitiae. De qua dupliei affectione dictum est supra. lib. ij. dis. vi. Quod autem desiderare sit quoddam ama re, patet: quia est quoddam uelle bonum: & omne tale uelle est amare: ut in sequem tibus apparebit.

¶ Dicitur bonum infinitum &c. ubi tangitur obiectum primarium, & principale. Nam sicut fides tendit in deum credendo ei, sicut primae ueritati. & charitas inhaeret deo tanquam summae bonitati. Ita spes tendit in deum deside rio ei fiducialiter adhaerendo tanquam infinitae largitati. Siquidem infinita est largitas, quae dat donum infinitum. Principale ergo obiectum spei est deus a sperante tanquam commodum suum summum possidendus.

¶ Dicitur efficaciter ad excludendum desiderium desperantium, & praesumentium. Nam desiderium efficax duo includit scilicet appraehensionem objecti, ut possibilis haberi: & acceptationem mediorum ordinatorum ipsa uolendo, & imperando, per quae potest obiectum acquiri. Primum deficit desperantibus: nam desperantes non credunt habitionem dei, ut obiecti beatifici eis esse possibilem: & ideo licet uellent beatitudinem habere & desiderent possidere deum beatifice uoluntate complacentiae: quia tamen non apphendunt, ut sibi possibile, non desiderant efficaciter: quae uoluntas non solunsibi complacet in uolito, & uolitione: sed etiam inquirit, & disponit media, eaque imperat caeteris potentijs, quibus consequi potest uolitum. Et ideo desperanti persuadendum est, ut credat: non ut diligat: quia prima radix illius erroris non est in uoluntate, Quod enim uoluntas non desiderat esfficaciter, hoc est ex eo: quia intellectus non ostendit illud efficaciter tanquam desiderandum. Haec Sco. Secundum deficit praesumentibus; licet enim illi desiderent bonum infinitum, ut suum commodum: ipsum etiam appraehendunt, ut sibi possibile, & futurum: non tamen inquirunt, nec uolunt, nec imperant media opera scilicet meritoria, per quae consequantur. Non ergo deside rant adipisci per merita: sed sine meritis: & sic non efficaciter: de quo & magister dicit. Sine gra, & meritis sperare: non spes sed uana praesumptio est. & haec innuit magister iu sua diffinitione. Spes est, in quit, certa expectatio id est efficax desiderium. Efficax enim desiderium certa est expectatio: quia infallibiliter sequitur beatitudo desiderium efficax permanens in finem. Haec enim est certitudo spei: quod merita in finem uitae continuata in fallibiliter consequitur beatitudo, per quam fruitiue possidetur deus. Non enim illa est certitudo spei: quod habens modo desiderium efficaxbeatitudinis ipsum infallibiliter consequatu: quia potest cadere ab illa spe efficaci, & desperare, uel praesu¬ mere, aut medsa ordinata relinquere. Sed ea est certitudo, quae dicta est, qua tertum est beatitudinem consequi desiderium efficax continuatum in finem. Est ergo efficax desiderium: ut dicit Ockam. in suo. iij. q. viij. desiderium, quo aliquis statim ostenso sibi per sidem: quod fruitio de, per quam deus habetur, est sibi confererda propter merita: statim elicit actum meritorium, si potest. Concordat dominus. Camera. q. unica. iij. sen, quam pulchre ponens, quis sit actus spei: & quotuplex est desiderium &c. quorum uni tanquam de possibilibus concomittatur fides: alteri uero de impossibilibus non adest fides: siue credulitas consequendi desideratum: ut in de sperantibus.

¶ Dicitur ab ipso bono liberaliter propter, merita conferendum: ubi innuitur modus habitionis, simul & assecutionis boni infiniti. Non enim potest bonum in infinitum haberi a creatura nisi per liberalem dationem, qua liberaliter bonum infinitum secommunicat suae creaturae secundum modum suae capacitatis. Non est autem creatura capax beatifici boniinfiniti: nisiper claram uisionem, & perfectam fruitionem. Has uero habere non potest creatura ase. Videtur enim deus, quam do uult: & ostendit se, cui uult: nec potest frui creatura perfecte deo, nisi clare uisio: & ita non potest haberibonum infinitum, nisi liberaliter sedonet uiden dum, & fruendum. Modus autem consequendi bonum infinitum est per opera meritoria ab ipso bono infinito ad hoc acceptata: & licet propter merita, non tamen minus se dat liberaliter: quia ex sua liberalitate ordinauit illa merita: & liberaliter ea acceptat tanquam condigna tan to dono, quae ex sua natura nequaquam essent digna: sicut dicit apostolus. Non sunt condignae passiones huius temporis ad futuram gloriam, quae reuelabitur in nobis. Roman. viij.

¶ Additur in diffinitione, aut ad aliud bonum ad hoc cansequens, uel ordinatum: ubi tanguntur obiecta minus principalia, & secundaria spei. Sicut enim fides non est tantum respectu dei, siue ueritatis aliquid reuelantis de deo: sed etiam omnium a deo reuelatorum: & omnium ueritatum in canone contentarum: ent nihil de deo praedicantium: ut quod Moyses occisum Egyptium abscondit in sabulo. Exo. ij. & quod Petrus uiduam nomine Dorcas a morte suscitauit. Actuum. x. Et charitas non solum inclinat ad diligendum deum: sed etiam omne, quod deus a nobis uult, diligi. Sic spes non est tantum tespectu dei a nobis habendi: sed etiam respectu omnium, per quae a nobis habetur, scilicet respectu uisionis, & fruitionis, quae sunt beatitudo formalis: & respectu gaudij consequentis. Similiter respectu omnium ad deum beatificepossidendum ordinatorum: ut respectu gratiae, & meritorum, & caererorum dei donorum. Omnia enim haec speramus a domino, sicut & peccatorum remissionem, carnis resurrectionem: & uitae perennis aeternitatem: & sic dicit magister, Spes est certa expectatio futurae beatitudinis beatitudo est duplex, obiectiua, quae est bonum infinitum: & formalis quae est uisio, & fruitio: & potest accipi utroque modo: & sic tangitur tam objectum sper primatium quam secundarium. subintelligendo etiam omnia ad beatitudinem consequentia, & ordinati [l. Vnde colligitur, quod objectum spei adaequatum est bonum in finitum liberaliter se communicans creaturae propter merita: & bonum finitum ad communicationem huiusmodi ordinatum, ut concomitans, aut consequens, uel praecedens. Concomitans, ut uisio, & fruitio, per quas formaliter habetur bonum infinitum. Consequens, ut gaudium, perpetuitas, satietas, & caetera beatitudinem formalem consequentia. Praecedens ut gratia, dona, & merita.

¶ Tertio notandum circa illum terminum uirtus theologica: quod uirtus theologica dupliciter accipitu. Vno modo stricte: & sic ad hoc, uirtus aliqua dicat theologica, tres con ditiones requirunt. Prima, quod respiciat deum primo obiecto, & principali. Secunda, quod habeat prima ueritatem pro prima regula actuum suorum, ad quos inclinat: & non regulam aliquam acquisitam humanitus, puta prudentiam. Tertia, quod immediate a deo infundatur sicut a causa efficiente. Harum conditionum prima respicit obiectum: secunda regulam directiuam: tertia causam efficientem. Et illo modo fides, spes, charitas acquisitae non sunt uirtutes theologicae: quia deficit tertia conditio.

¶ Secundo modo accipitur uirtus theologicalargius pro uirtute respiciente deum per objecto principali innitens primae ueritati, tanquam regulae siue sit a deo infusa, siue naturaliter acquisita. Et sic fides, spes, & charitas acquisitae respectu dei, ut ob ecti primi, & principalis sunt uirtutes theologicae. Per primas enim duas conditiones uirtus theologica sufficiem ter distinguitur a morali: quia moralis non habet deum pro obiecto primo: licet habere posset deum pro fine. Similiter moralis innititur regulae humanae scilicet prudentiae, siue rectae rationi naturali. Theologicauero ueritati diuinae: ideo enim fides credit: quia deus reuelauit: ideo spes desiderat; quia sic desiderandum esse deus reuelauit, sic charitas dilgit: quia sic diligere deus prcepit.

¶ Quan tum ad secundum articulum est conclusio prima. Spes tam acquisita, quam inlusa est uirtus theologica large: secus siiccipitur uirtus theologica stricte. Probat pro parte prima: quia respectu actus perandi potest esse uirtus moderatiua, & non moralis: ergo theologica. Consequentia tenet a sufficienti diuisione. Antecedens pro parte prima patet ex secundo notabili in reprobatione opinionum. Secunda pars antecedentis patet: quia spes habet deum pro primo, & principali obiecto. Innititur est regulae diuinae non humanae: igit non est uirtus mora lis: quia uirtus moralis hent pro obiecto primario aliquid citra deum: & innitit regulae humanae iciliset prudentiae. Pro secunda parte similiter probatur conclusio: quia licet spes infusa sit uirtus theologica strictissime accepta: eo quod sibi conueniunt omnes conditiones in notabili ultimo positae: non tamen spes acquisita: huic enim deficit tertia conditio. Virtus enim theologica sicut innititur deo tanquam obiecto, & regulae: ita innititur eidem tanquam efficienti causae: quod est dictu, sicut uirtus theologica habet deum pro objecto principali, & dictamen diuinum pro re¬ gula: ita habet solum deum pro efficiente causa.

¶ Secunda conclusio. Virtus spei nec fides, nec charitas potest dici. Probatur: quia actus spei nec est actus fidei: nec charitatis: ergo nec habitus spei est fides, nec charitas. Tenet consequentia: quia distinctorum actuum distincti sunt habitus. Quod non sit actus fidei: probatur: quia omnis actus fidei est credere: & omnis actus spei est desiderare. & non est idem desiderare, & credere: ergo. Qunon sit actus charitatis: pr batur: quia charitas est suprema uirtus appetitiua j. Cor. xiij. & per consequens actus charitatis est amor amicitiae: quia amor perfectissimus, siquidem amor amicitiae perfectior est amore concupiscentiae: quia nobilius esse habet obiectum in se (quo modo est obiectum amoris amicitiae) quam comparatiue ad aliud a se (quo modo est objectum amoris concupiscentiae. A Desiderare autem bonum infinitum esse menbonum, quod est actus spei: non est amor amicitiae: sed concupiscentiae: quia non est amor boni infiniti secundum esse, quod habet in se: sed secundum quod habet se ad aliud a se: siue (quididem est) non est amor boni secundum quod est bonum in se: sed secundum quod est bonum desideranti.

¶ Tertia conclusioVirtus spei acquisita, & infusa a fide, & charitate realiter est distincta. Haec conclusio tamquam corollarie sequitur ex prioribus: maxime ex secunda. Et quod sit distin cta a fide satis probatum est praecedenti conclusione. Quod etiam distincta est a charitate: probatur per actus utriusque: nam actus charitatis alium habet sinem immediatum, quam actus spei: ergo sunt distincti. Tenet consequentia: quia finis est obiectum actus uoluntatis eliciti, ut dictum est q. i. dist. xxiii. Sed diuersorum objecto rum diuersi sunt actus. Antecedens probatur: quia finis immediatus actus ohanitatis est deus: quia actus charitatis: cum sit actus amoris amicitiae est amor dei propter seipsum deum sine relatione in aliud. Actus autem spei finis immediatus est ipse sperans, nam actus spei; quia est amor concupiscentiae est amor dei, inquantum est, bonum, seu beatitudo sperantis. & itu amor dei relati in bonum sperantis, tanquam finem immediatum.

¶ Sed di. tunc sequitur, quod actus spei esset usus dei: & per consequens inordinatus: cum deo nullus ordinate posset uti: ut tractatum est dist. i. libri primi. Prima consequentia probatur: quia usus est actus, quo aliquid objectum diligitur propter aliud, sicut dicit Aug. Vti, est aliquid assumere in facultate uoluntatis propter aliud. Amare autem deum, ut bonum amantis, est amare deum propter ipsum amantem. Respondetur breuiter: quod actus speilicet sit. amor concupiscentiae: non tamen est usus: nec amans deum, ut suum bonum utitur deo. Et ad probationem dicitur: quod uti est aliquid assumere in facultatem uoluntatis propter aliud praecise. id est tantum. Vel magis ad propositum: est amare aliquid propter aliud praecise: ita quod nisi aliud amaretur, ipsum no amaretur. Vel est aliquid ama re propter aliud magis amatum. Nunc ergo deus non sic amatur amore concupiscentiae praecise: quia etiam amatur perfectius amore amicitiae. Qui enim deum praecise amaret: quia bonum amam tis; aut propter bonum amantis magis dilecti ille uteretur deo. Nec talis amor esset actus uirtutis spei: sed esset actus uitiosus, & inordinatus.

¶ Et si adhuc arguitur: actus spei non est fruitio: quia amor concupiscentie ordinatus in bonum amantis: ergo est usus: quia omnis amor: immo omnis actus uoluntatis est, usus, uel fruitio: quia omnis actus uoluntatis assumitur in facultatem uoluntatis: uel propter seipsum amatum, & sic est frui tio: uel propter aliud ab amato, & sic est usus. Respondetur: quod actus ille spei nec est fruitio nec usus proprie: sed est actus medius: sicut amor uirtutis propter se, non est fruitio, nec usus: quia non refertur in aliud:licet sit referibilis ordinate in aliud magis amandum, scilicet deum, uel uirtuosum: sic actus spei, quo amatur deus, ut bonum sperantis: licet actu non refertur: siue sit referens in deum: tamen referibilis est ordinate in deum per actum amoris amicitiae, qui est actus charitatis. Nam amans deum, ut bonum suum, non debet in se quiescere tamquam in fine. Sed hoc ulterius per¬ actum charitatis referre in deum tanquam finem ultimum, & summum. Non, enim debet amare deum sperans finaliter: quia bonum suum: sed ideo ut bonum, & beatitudo sua: ut per hoc deum amplius glorificet, atque laudet: & dei bonitas amplius in sua beatificatione declaretur.

¶ Quantum ad articulum tertium dubitatur primo: in quo subjecto sit spes: an in concupiscibili, uel irascibili.

¶ Pro solutione huius dubij aduertendum; quod licet appetitus tam sensitiuus, quam intellectiuus, qui & uoluntas, in homine sit una potentia animae, nulla reali distinctione diuersa: immo una indiuisibilis, & simplex anima: ut tractatum est lib. ij. dist. xvj. tamen propter diuersos actus, in quos potest anima, sortitur nomina diuersa, propter quorum diuersitatem loquimur de anima, eiusque potentijs quasi de rebus realiter distinctis. Vnde quia appetitus diuersos habet actus, & objecta: propter quos etiam diuersa nomina sibi attribuuntur apud philosophos, & sanctos: acdoc. communiter appetitus diuiditur in concupiscibilem, & ir ascibile. Quod non solumuerum est de appetitu sensitiuo: sed etiam de appetitu intellectiuo. Et licet uarie de hoc loquuntur: sequot tamen nunc doc. subtilem, qui clarius, & fundamentalius de hac materia loquitur in suo tertio dist. xxvj. & xxxiiij. Distinguuntur autem hi appetitus penes objecta, & similiter penes actus. Penes objecta: nam objectorum appetibilium, quaedam ex se, & primo sunt appetibilia: quae uidelicet ex se sunt conuenientia, uel disconuenientia: ita quod appraehensa omni alio circumscripto) mouent potentiam ad prosecutionem, uel fugam: quia statim delectant, uel contristant. Alia sunt appetibilia non primo, uel ex se: sed quasi secundario: propter illa primo appetenda, uel fugienda: ut quia im pediunt appetitum circa primo conuenientia, uel disconuenientia. Impediunt quidem in prosequendo, uel fugiendo: & ita impediendo offendunt appetentem. Exempli causa. Cibus proportio natus est primo, & perse conueniens appetitui animalis: ideo nullo alio posito ansmalipsum prosequitur: praeuia tamen eius apprehensione. Impediens uero animal, ne cibum assequatur scilicet cibum auferendo: uel animal ab eius consecutione prohibendo, disconuenit animali, & offendit. Non quidem primo, & exse, puta quia tale ens in se praesens: sed quia impedit prosecutionem cibi. Vnde si non impedret quantumcunque praesens esset, no offenderet, nec appetitum moueret.

¶ Primum appetibile pertinet ad concupisci bilem: quia concupiscibilis respicit illud, quod natum est ex se esse conueniens, uel disconueniens: ita quod nullo alio posito circa ipsum: nisi sola appraehensione facta natus est sequi actus delectandi, uel tristandi, fugiendi, uel prosequen di, quantum est ex parte eius.

¶ Secundum appetibile pertinet ad irascibilem: cuius obiectum non est illud, quod est, primo conueniens uel disconueniens: sed quod impedit illud, quod est primo conueniens, ut dictum est: & potest dici consueto uocabulo ofsendens.

¶ Distinguum tur etiam hi appetitus poenes actus: nam actus concupiscibilis est prosequi, uel fugere delectans uel contristans: sed actus irascibilis est irasci. Irasci autem est appetere uindictam, ut uult philosophus. ij. rhero. Vnde non est contentum animal fugere offendens (quod ad concupiscibilem ptinet respectu primo disconuenientis sed appetit repellere, & se uindicare. No enim iratus appetit impediens amouere, tantum: sed amouere, & ultra punire in tantum quod nonnumquam omisso primo concupiscibili, in cuius psecutione impeditus est: etiam impedimento cessante: tendit in uindictam offendentis. Satis concordat beaTho. par. i. q. Ixxxj. ar. ij. Vnde ait, quod irascibilis est quasi propugnatrix, & defensatrix, dum insurgit contra ea, quae impediunt conuenietia, quae concupiscibilis appetit: & ingerunt nociua, quae concupiscibilis refugit. Haec illae.

¶ Ex illo sequitur: quod illa distinctio, qua plerique scilicet Henricus de Gandauo: sanctus Th. Bona. distinguunt concupiscibilem, & irascibilem paenes obiecta (dicentes. Obiectum concupiscibilis esse bonum delectabile: & obiectum irascibilis esse bonum arduum) non est bona, nec propria. Nam bonum arduum proprie loquendo: uel dicitur bonum absens: uel bonum excedens faculta tem potentiae cui dicitur arduum: aut bonum appraeciabile, & amabile ut excedens omnia alia sibi contraria. Sed omnibus his modis concupiscibilis est respectu ardui: nam ad concupiscibilem pertinet desiderium boniabsentis ex se, & primo concupiscibilis. Ad eandem etiam pertinet charitas, qua bonum summum amamus naturalem potentiae facultatem excedens: & simpliciter ut appraeciabile super omnia: ergo bonum arduum secundum omnes illas acceptiones magis pertinet ad concupiscibilem, quam irascibi lem. Tamen ut saluentur doc. potest bonum arduum dici bonum cuius assecutio est difficilis: & sic posset aliquo modo sustineri, irascibilis est respectu ardui. non quide obiecti: sed actus scilicet uelle uindicare offendens, cuius executio sit cum difficul tate quadam: & hoc uidetur innuere sanctus Th. ubi supr. dicens, Vn dicitur, obiectum irascibilis est arduum: quia scilicetedit ad hoc, quod superet contraria, & superemineat eis. Hoc autem non sit sine difficultate. Vn de sicut actus adaequatus intellectus est, intelligere: & sensus sentire. Ita actus irascibilis est irasci id est uindicta appetere. Nonquidem adaequatus, sed principalis: & per consequens obiectum eius est punitio, uindicabile, uel offendens, & non bonum arduum: quia nec punitio: nec uindicabile, uel offendens est multum appraeciabile: ut dici posset bonum arduum. Et sicut exemplisicatum est in appetitu sensitiuo: sic fieri potest in appetitu intellectiuo sine uoluntate. Vnde non solum distinguuntur concupiscibilis, & irascibilis in appetitu sensitiuo: sed aeque, uel magis in uoluntate. Potest enim uoluntas, in aliquid tendere tanquam ex se conueniens, aut conueniens per actum uoluntatis. Potest etiam tendere in aliquod tanquam in offendens, & impediens ipsum repellendo, & uindicando: & ita offendeti irasci: & ita utraque potentia est in uoluntate sicut in sensu.

¶ Amplius notandum, quod quidam quatuor passiones: scilicet delectationem seu gaudium, dolorem spem, aut deside¬ rium, ac timore distinguunt quantum ad subjecta: dicentes delectationem, gaudium, & dolorem pertinere ad concupiscibilem: spem siue desiderium, & timorem ad irascibilem: quod non est intelligendum cum praecisione. Nam quatuor il laepassiones inueniuntur in utraque potentia. Possunt enim quatuor haepassiones esse circa bonum delectabile concupiscendum. Possunt etiam esse circa oftendens uindicandum: non tamen esse eaedem numero, uel specie: sed eaedem denominatiuae. Sunt enim circa concupiscibile omnes hae quatuor diuersimode appraehensae quantum ad habere, carere praesenrialiter, uel in futuro. Nam appraehensionem boni praesentis sequitur delectatio, seu gaudium, & appraehensionem ab sentis sequitur spes, seu desiderium. Malum uero praesentialiter affligens sequitur dolor: futurum autem timor. Sicut namque concupiscibilis prosequitur bonum appraehensum, ut conueniens: ita refugit malum contrarium. Similiter in irascibili, quaelicet sit respectu offendentis noliti: uolita tamen est uindicta, & punitio offendentis: quam si irascibilis per fecte, & praesentialiter exercet: sequitur delectatio: secundum illud philosophi. ij. rheto. Ira uiri quasi mel. Si uindicta non sit praesentialiter: sed desideratur, sequitur spes. Si desperatur punitio offendentis, sequitur timor. Si uindicans ab ostendente uincitur: sequitur dolor.

¶ Hae tamen passiones irascibilis specie differunt a passionibus concupiscibilis: quia, ut patuit, sunt obiectorum specie distinctorum. Nam delectatio concupiscibilis est de bono secundum se, & primo conueniente adepto. Delectatio irascibilis est de uindicta, & punitione offendentis, quae punitio non est ex se conueniens: sed quasi secundario, propter remotionem impedientis concupiscibile a consecutione primo conuenientis. Sic spes concupiscibilis est respectu consecutionis boni absentis primo ex se conuenientis. Spes irascibilis est respectu obiecti secundario conuenientis scilicet uindictae, & punitionis. Suo modo dolor con cupiscibilis est de malo primo, ex se afdigentis. Sed dolor irascibilis est de resi¬ stentia offendentis praeualente quasi se cundario affligentem: propter impeditum consequendi exse delectabile: uel fugiendi ex se afflictiuum. Timor concupiscibilis est de malo futuro ex se nociuo. Timor, & desperatio irascibilis est de resistentia, ac impedimento uincente.

¶ Ex illo primo patet, quod utraque uis concupiscibilis, & irascibilis non nominatur a passione adaequata. (Nam timere in cocupiscibili non est formaliter concupilcere: nec timere in irascibili est formaliter irasci: immo qui multum timet scilice desperans repellere, aut uincere ossendens non irascitur. Non enim appetit uindictam saltem efficaciter: nec insurgit contra offendentem. Sic nec dolere in illa ui, uel ista est formaliter concupiscere: licet oriatur a concupiscere, & irasci.) Non ergo nominantur a passione adaequata: sed nominantur a passione principalissima, quae est concupiscere, & irasci.

¶ Secundo patet, quod spes irascibilis minuit dolorem, & timorem concupiscibilis. Nam minus timet, minusque dolet de malo praesenti, uel futuro: dum adest spes repellendi malum huiusmodi. Timor au tem paerfectus irascibilis, uel dolor eius auget dolorem concupiscibilis. Vnde sum me dolet appetitus patiens nociuum summum praesens: & desperans illud nociuum repellere: & hoc uerum est extensiue non intensiue: quia licet anima, uel appetitus plus doleat, quando secundum utramque uim dolet: tamen unus dolor alium simpliciter non minuit; cum sint compossibiles: immo secunda passio oritur ex prima: & effectus non minuit, nec auget causam: sed extensiue minuitur, uel augetur: quia minus dolet, qui secundum unam uini tantum dolet: & magis extensiue, qui secundum utramque dolet.

¶ Tertio patet, quod accipiendo spem generaliter respectu cuiuscunque boni absentis temporalis, uel aeterni: siue accipiatur pro passione, quae est actus sperandi in appetitu sensitiuo, uel intellectiuo: siue pro habitu ad illam inclinante duplex est spes: quaedam est respectu boni absentis ex se, uel primarie appetitui conuenientis: quaedam respectu boni secundario conuenientisscilicet uindicandi, uel repellendi offendens, satis claret ex praemissis.

¶ Istis itaque praemissis est prima propositio ad dubium responsiua. Acci piendo spem large: aliqua spes est in con cupiscibili, & aliqua in irascibili: siue accipiatur pro passione, siue pro habitu. Patet: nam spes primo modo dicta pertinet ad uim concupiscibilem: quia ad eandem uim spectat delectati in bonoex epraesenti: & desiderare illud absens. Similiter ad eandem uim, scilicet irrascibilem pertinet irasci offendenti praesentialiter, & desiderare irasci: seu repellere offendens appraehensum, ut futurum. Spes autem primo modo est desiderare obiectum bonum ex se appraehensum, ut absens: ergo pertinet ad concupiscibilem. Sed spes secundo modo est desiderium repellendiostendens appraehensum, ut absens futurum: ergo pertinet ad irascibilem.

¶ Secunda propositio. Accipiendo spem proprijssime pro uirtute theologica, spes in concupiscibili, & non in irascibili est paenenda. Probatur propositio tam de spe infusa, quam acquisita: quia obiectum spei est summum bonum appraehensum, ut conueniens, & commodum sperantis. Et hoc est proprium obiectum concupiscibilis: quia bonum sum mum ex se, & primo est conueniens, & commodum sperantis: & non secundario: immo magis spes pertinet ad concupiscibilem, quae est objecti secundum affectionem commodi, quam caritas, quae est summi boni secundum affectum iustitiae¬

¶ Praeterea. Irascibilis non est nata habere deum immediate pro obiecto: nec habere potest actum ordinatum respectu dei ut obiecti. Nam deo irasci non debemus in uia: nec possumus in patria. Non enim licet desiderare uindictam de deo tanquam offendente, cuioportet in omnibus subesse: & eius ilagella, & disciplinam non repellere: ne dicatur nobis illud Hiere. ij. Prustra percussi filios uestros: disciplinam non receperunt.

¶ Secundo dubitatur, de ordine spei ad alias uirtutes thologicas, fidem scilicet & charitatem. Respondetur, quod alius est ordo generationis, alius ordo perfectionis. Nam priora ordine generationis frequenter sunt posteriora ordine perfectionis. Item uirtutes theologicae aut sunt infusae, aut acquisitae.

¶ De infusis dicitur, quod non est ordo inter eas generationis: quia simul infundum tur: deus enim cuius perfecta sunt opera, perficiendo animam simul eam perficit secundum omnes potentias: inteilectum scilicet per fidem: uoluntatem secundum dupliceneius affectionem, per spem, & charitatem. Potest tamen dici, quod fides infusa est naturaliter prior alijs propter actum: eius, qui potest esse sine actu spei, & charitatis: & non econuerso. De acquisitis uero dicitur: quia acquisitae generantur ex actibus: ideo idem est ordo acquisitarum generatione, qued & actuum earum. Vnde manifestum est, quod actus fidei prior est actu spei, & charitatis: quia non potest uoluntas per actum suum tendere in obiectum nisi cognitum per intellectum. Cognitio autem obiecti theologici est per actum fidei. Sed de actu spei, qui est actus amoris concupiscentiae secundum affectionem commodi, dicitur quod frequenter praecedit actum charitatis, qui est amor amicitiae secundum affectionem iusti: quia talis est ordo actuum uoluntatis, qualis est actuum intellectus praeuiorum. Nunc autem actus charitatis praesupponit cognitionem dei, ut boni in se. Actus spei cogni tionem dei, ut boni in nobis. Nunc autem bonitatem dei in se cognoscimus ex suis effectibus, per quos est bonum nostrum: secundum illud Ro. i. Inuisibilia dei per ea, quae facta sunt intellecta, conspiciuntur. Sicut ergo prius est cognoscere deum, ut bonum nostrum: acdeinde ut borium in se: sic prius est amare deum, ut bonum nostrum, quod est actus spei: ac deinde ama re deum, ut bonum in se, quod est actus charitatis. Concordat Pet. de alia q. unica tertij sen. ar. ij. Et haec procedunt de cognitione, & amore naturali, quam homo ex cognitione, & amore sui ascendit ad cognitionem, & amorem dei: quia, enim naturaliter homo seipsum diligit amore amicitiae: diligit etiam omne, quod sibi bonum est amore concupiscentiae: & ita deum suum summum bonum. Et quoniam ex eo, quod cogno scit deum esse bonum suum, cognoscit eum in se bonum: ideo ex amore concupiscentiae assurgit ad amorem dei amicitiae. Contingit etiam quandoque oppositum in cognitione doctrinali. Stat enim per fidei doctrinam, prius cognoscere deum, ut bonum infinitum inse: & post ut bonum nostrum: & tunc praecedit actus charitatis: amor scilicet dei, ut bonum infinitum in se, amorem dei ut bonum nostrum: & sic etiam contingit praecedere uia generationis actum charitatis, actum spei.

¶ Ordine autem perfectionis charitatis prior est fide, & spe: ut dicit apostolus. Maior horum charitas. Itemcharitas est forma omnium uirtutum, qua in donis dei creatis, nullum est maius secundum beat. Aug.

¶ Tertio dubitatur: curponuntur duae uirtutes theoogicae in uoluntate, & una tantum in intellectu: cum unum perfectibile sufficienter perficitur una perfectione. Item si in alteram potentiarum ponendae sunt duae uirtutes theologicae: maxime illae ponendae sunt in intellectu: quia tres uirtutes theologicae correspondent tribus partibus imaginis: fides intelligentiae: pes memoriae: & charitas affectioni. Duae autem partes imaginis pertinent. ad intellectum: intelligentia scilicet & memoria: & solum una scilicet affectio ad uoluntatem. Respondetur secundum doc. subtilem: quod ideo in uoluntate ponuntur duae uirtutes theologicae: quia uoluntas habet duas affectiones, secundum quarum utramque attingit deum immediate. Vnam secundum affectionem iustitiae tendentem in deum immediate, ut est bonum in se. Aliam secundum affectionem commodi, uel concupiscentiae attingentem deum immediate, ut bonum mihi: & uterque actus potest esse ordinatus, & habere habitum inclinantem ad ipsum. Et ita habitum theologicum respicientem deum immediate proobjecto: non autem sic est ex parte intellectus. Non enim est ibi nisi una potentia nata habere actum secundum attingentem deum: & illa sufficienter perficitur uno habitu tendente in uerum, cui assentiendum est propter reuelationem. Et per hoc ad rationem de partibus imaginis dicendum: quia enim si sint duae partes imaginis ex parte intellectus: & una tantum ex parte uoluntatis, hoc non est, quia intellectu dupliciattingit obiectum. Memoria, enim non habet actionem de genere qualitatis qua attingat obiectum: sed sola intellectiua hent operationem, qua attingit obiectum. Vn de breuiter dicitur quod illi habitus theologici non correspondent partibus imaginis: sed tantum sunt duo principia, quo rum est attingere deum immediate per actus elicitos. Tales autem sunt intellectus, qute indistinctus per unum actum elicitum attingit deum immediate credendo: & uoluntas habens rationem affectionis iustitiae, & commodi amando, & sperando.

¶ Quarto dubita tur, utrum una sit tantum spes respectu omnium sperandorum. Respondetur pariformiter sicut supra dictum est de fide: quod una tantum est spes infusa quae inclinat ad desi derandum efficaciter deum, ut bonum nostrum: & per hoc ad desiderandum omnia ad hunc finem assequendum ordinata, puta gratiam, dona, & merita. Vnde sicut fides licet multa habeat credibilia: quia tamen una est ratio credendi: una est uirtus: ita spes quamuis multa habeat expectanda: quia tamen una est ratio in expectandis, est una uirtus specialissima, & non genus. Si cut enim fides credendo assentit primae ueritati: & credit omnia, quae dictat ei credenda: ita spes, quia innititur summae lar gitati expectat omnia, quae ei prmisit retribuenda: & sicut fides non solum credit ea, quae de deo asseruntur: sed omnia, quae a deo reuelata sunt: ita spes expectat deum, nedum ut bonum possidendum: sed etiam omnia a deo promissa: principaliter tamen deum: ut eo habito habeat omnebonum. Haec est sententia san. Bona. in suo iij. in hac dist. Spes tamen acquisita: quia ex actibus sperandi gignitur, qui multi sunt specie differentes secundum multitudinem objectorum sperandorum: etiam ipsa non est una specie. Alia est spes acquisita, qua speratur beatitudo objectiua: alia, qua formalis: alia, qua gratia: alia, qua merita: & sic de alijs bonis a deo expectatis: alia non tantum numero: sed alia specie: sicut obiecta differunt specie.

¶ Quintodubitatur: utrum spes, & caeterae uirtutes theologicae con¬ sistat inmedio. Respondetur secundum Sco. quod uirtutem consistere in medio du pliciter contingit: uel ex parte obiecti: uel ex parte actus secundum quod excessus, & defectus quandoque contingit circa obiectum ut in objecto temperantiae potest esse excessus, & defectus: nam quod uniest multum: alij est paucum ij. Ethic. Quandoque autem contingit excessus, & defectus in actu siue in modo actionis circa idem objectum: sic temperantia moderatur appetitum circa cibum: nonsolum nenimis multum, aut nimis paucum sumatur: sed ne cibus proportiona tus nimis uoraciter, aut nimis lente, actediose sumatur. Nunc ergo uirtus modo ralis est in medio utroque modo: quia moderatur appetitum circautrumque excessum, & defectum, ut scilicetendat in obiectum proportionatum, & etiam actione. mo derata ne utroque modo quid nimis. Sed uirtus theologica non sic, non enim est circa objectum excedens, uel deficiens: quia est circa objectum unicum infinitum, & immutabile scilicet deum: qui nec potest esse maior, nec minor. Potest tamen actus, quo tendit in obiectum, esse immoderatus: & sic uirtus theologica moderatur, ut medio modo tendat in objectum theologicum. Et sic concedi potest, quod fides est mediu quod dam inter seuitate, qua quis faciliter nimis assentit ei, cui credendum non est: iuxta illud. Qui cito credit: leuis est corde. Et inter pertinacia, qua nimis resistit credendis, nolens alicui assentire, nisi per rationem naturale ostendatur: sic nimio amore potest quis tendere in bonum commodum, uel bonum in se, aut amore nimis remisso: uel cum circunstantia non necessaria, aut sine circumstantia necessaria. Sic spes mediare potest interpraesumptionem, & desperationem: & charitas inter amotem, omnia alia diligibilia a deo contenentem, & amorem diligibilius aequem inhaerentem: licet uirtutes theologicae non sint circa nimis uerum: aut nimis bonum honestum in se: aut nimis bonum: nisi quia sunt circa uerum, & bonum, ac commodum, applicando singula singulis. Temperantia autem utroque modo requirit medium: quia potest in obiectu excedens, uel deficiens tende¬ re potest etiam actu deficiente tendere. Secundus modus est communis uirtutimorali theologicae, non primus.

¶ Sexto dubitatur, utrum actus spei possit esse meritorius: & uidetur, quod non: quia actus spei non ordinatur in finem ultimum: sed in ipsum sperantem tanquam in finem. Est enim amor commodi, quo amatur deus amore concupiscentiae propter amantem: quia ut bonum amantis, Respondetur, sicut nullus actus fidei, & cuiuscunque uirtutis alterius a charitate, de se est meritorius, nisi simul eliciatur a gratia, quae identificatur charitati: ut dictum est dis. xxvij. lib. ij. ita nec actus spei. Elicitur autem actus alterius uirtutis a gratia: quamo per actum gratiae in finem ultimum ordinatur: nam actus gratiae est actus, quo diligitur deus super omnia: & caetera propter deum secundum illud. j. Cor. x. Siue manducatis siue bibitis: siue quid aliud facitis: omnia in gloriam dei facite. Ex quo patet, quod ad meritum per actum cuiuscunque uirtutis alterius a charitate concurrunt duo actus. Exen pli causa in proposito de spe. Voluntas meritorie desiderans habet duos actus: unum sperandielicitum proprie a spe; & alium elicitum a charitate, imperantem illum elicitum a spe. Nec est inconueniens in actibus sub ordinatis plures simul esse in eodem: immo necesse est scientem conclusionem (dum actu speculatur) cognoscere principium. & amantem ordinate illud, quod est ad finem utendo simul frui: siue quod fieri potest; uno uel duobus actibus: ut alibi patet in. j. dist. i. Et in hoc uirtus, & eius aactus duenr formari charitate: uirtus per charitate assistentem: ut dictum est. q. ij. dist. xxiij. huius tertij de fide. Actus uirtutis per charitatem imperantem: tunc enim uirtutis actus formatur charitate: quamo imperatur ab actu charitatis.

¶ Per hoc ad dubium dicitur, quod actus speipot esse meritorius quamo imperatur a charitate: tunc enim licet ondinetur in commodum proprium sperantis per spentamquam in finem proprium, & immediatum: ordinatr tamen in deum propter se dilectum, tamquam in finem principalissimum, & ultimum per actum elicitum charitatis: imperantem actum spei elici finaliter propter gloriam dei: un deside¬ rans deum tanquam commodum suum ibi sistendo: & hoc commodum non uterius in dei gloriam referendo, non meretur: nec illud desiderium elicitur secunduminclinationem charitatis: quia ab ea imperatur: ut ergo actus spei sit meritorius: desiderandus est deus, ut bonum nostrum per eius fruitionem habendum, quantum ipsa fruitione diligamus deum super oia propter seipsum, & eius gloriam

¶ Dubitat septimo de obiecto adaequato spei. Pro responsione aduertendum, licet spes, & charitas tendant principaliter in rem extra: quia in bonum, quid est in re. Fides uero in uerum, quod est, in intellectu, secundum philosophum: non tamen potest tendere uoluntas in rem per actum spei, uel charitatis: nisi mediante appraehensione, uel cognitione rei, quae est in intellectu. Vnde duplex objectum assignatur his uirtutibus spei¬ & charitati, scilicet res ipsa sperata, aut amata: & cognitio siue appraehensio reisperatae, & amatae. Res est objectum remotum: sed principale. Cognitio autem rei est obiectum immediatum: sed minus principale. Cum uero quaeritur de obiecto spei adaequato: non quaeritur de objecto principali scilicet re sperata: quia nulla una res est obiectum adaequatum: cum non una res tantum: sed multae sperantur, scilicet deus, beatitudo formalis, gratia, merita &c. Sicut obiectum adae quatum usus non est aliquod singulare. uisibile: sed est cognitio aliquam communis repraesentans omne uisibile: ut ly conlor, uel lucidum. Sic objectum adaequatum spei est conceptus aliquis, aut signum ubi subordinatum: ad adaequatum idest conuertibiliter repraesentans omnem remsperandam.

¶ Et per hoc respondetur ad dubium; uod objectum adaequatum sperens hoc complexum: summum bonum rationalis creaturae: aut uirtus meritum, uel operatio ad hoc consequendum ondinata: hoc enim complexum comprae hendit omnia speranda scilicet beatitudinem objiectiuam, quae est summum bonum, beatitudinem formale, scilicet uisionem, & fruitionem eius scilicet, quae sunt operationes, gratiam, quae est uir¬ tus, ac uirtutum actus, quae sunt merita: & si qua sunt alia ad beatitudinis consecutionem necessaria. Et tantum de illa quaestione.

PrevBack to TopNext

On this page

Quaestio 1