Quaestio 3

QVAESTIO III CONSEQVENTE, & tertio quaeritur de uariis specie bus restitutionum secundum uarias species alienationis rerum. Et primo de restitutione rerum, in quarum alienatione non transfertur dominium: ut in rebus occulte, & uiolenter ablatis domino rei non consentiente: quomodo sit in furto, & rapinaDeinde de restitutionibus rerum domino earum consentiente translatarum.

¶ Circa primum quaeritur: utrum omnes fures raptores, ac eorum participes teneantur ad restitutionem rerum singularum a suis dumis alienatarum.

¶ Tribus articulis quae stio tractabitur. Praemissis notabilibus termini, describentur. Secundo conclusionibus adtitulum respondebitur. Tertio dubia dissoluentur.

¶ Quantum ad primum notandum: quod surtum secundum beatum Thom. secunda secundae q. ixvi. ar. iij. describitur. Est occulta acceptio rei alienae. Verum: quia haec descriptio est nimis generalis, accipiendo furtu proprie. Coueuenit. n. simoniae; usurae, dolosae, seu iniquae mercantiae: & est nimis restricta, ac cipiendo furtum conmuniter pro qualibet iniusta contrectatione rei alienae: quo modo accipitur in septimo praecepto. Non furtum fa cies. unde Aug. inlib. q. Exodi dicit. Tut ti nomine bene intelligit omnis illicita usurpatio rei alienae. Non. n.e rapinam permisit, qui furtum prohibuit. Sedutique furtinomine in legeuete. test. & rapina intelligi uoluit. A parte. n. totum significauit, quicquid illicite rerum proximi aufertur. xiiij. q.v. Poenale. Sic ergo capiendo fur tum, diffinitio non conuenit omni furto. Non enim conuenit rapinae, quae tamen illo modo non distinguitur a furto.

¶ Ideo aliter diffinit Raymum. quem conmuniter sequuntur doc. Turtum proprie acceptum est contrectatio rei alienae, mobilis, & corporalis, fraudulenta, inuito domino, gratia lucrandi rem ipsam, uel usum eius, uelpossessionem uera.

¶ Dicitur primo contrectatio: quod ponitur progenere: quae est realis, & exterior rei appre hensio: quia sola uoluntate, aut uerbis non committitur furtum: licet uoluntas suram di sit peccatum: non tamen dicitur furtum. Voluntate quidem sit transgressioalterius praecepti scilicet x. Non concupisces rem proximitui.

¶ Dicitur rei alie nae: quia in re propria non committitur furtum: quod uerum est: nisi alius haberet in re illa aliquod ius: puta cui res fuit impignorata, uel commodata. Hanc enim si dominus fraudulenter, & occulte recipit: furtum committit. Est enim sibi res aliena quantum ad usum: inquantum alteri impignorata est, aut commodata. Similiter siquis rem suam upud alium inuentam (ius in ea non habentem) reciperet: non committit sus tum: licet ius suum in re perdat: eo quod propria auctoritate eam tollit: & ipse sibiius dicit. Et hoc de iure fori, non de iure posi: & ideo ad restitutionem non tenetur: sed de hoc in dubiis. Sic siin extrema necessitate rem proximicontrectatet: non committeret furtuquia tunc res non est aliena.

¶ Dicitur mobilis: quia in re immobili, ut agro, uel domo, non committitur furtum: sed bene sposium: uel rapina.

¶ Dicitur & corporalis: quia in re incorporali, ut in actione,; uel seruiture non com mittitur furtum: quia non possunt contrectari.

¶ Dicitur fraudulenta: quia siquis credebat rem esse suam, quae tamen non est sua: uel etiam si scit non esse suam: credebat tamen dominum rei non esse inuitum: & habuit rationem iustam credendi: non committit furtum. In dubio. n. praesumitur dominus inuitus.

¶ Dicitur inuito domino: quod intelligendum est tam de domino propinquo, quam superiori, uel remoro: quia si dominus superior non esset inuitus: non esset furtum, nec rapina. Sicut patet in spoliatione aeguptiper filios Ifrael. Exodi. xij. Requirit igitur: quod uterque; sit inuitus: altero enim uoluntario non est furtum. unde simonia, aut usura non dicitur furtum proprie: quia uolente domino rei, & eius uoluntate cognita, recipiens rem non comittit furtum. Sitamen crederet dominum inuitum: furtum comittit sic recipiens quantum ad intentionem: non tamen tenetur ad restitutionem. Et dicitur dominus inuitus, etiam dum uidet rem auferri, & non contradicit propter timorem, ueluerecundiam: alias non contradicendo cum potuerit, uidetur consentire.

¶ Diciturgratia lucrandi: quia si non animolucrandi: sed animo custodiendi: uelreddendi cautiorem dominum rei: aut alia similicausa rem auferret: non esset furtum.

¶ Dicitur, rem ipsam, usum, uel possessionem: quia nihil refert, antollens rem alienam intendat sibi appropriare rem, siue solum usum rei, siue eius possessionem. Nam quodlibet horum intendat: furtum committit.

¶ Et si placet, furtum apertius distinguere a rapina: addendum est occulte. sicut addit sanctus Thomas: licet etiam perhoc, quod dicitur fraudulenta satis distinguitur: quamuis minus aperte: de quo statim infra.

¶ Quod etiam dicitur domino inuito: intelligi debet non actu illicito: sed actu debito: ut tactum est quaestione praecedenti.

¶ Secundo notandum: quod in genere duplex est furtum: scilicet manifestum. Et est quando cum eo fur depraehenditur, priusquam ueniat ad locum destinatum. Aliud non manifestum: cum quo scilicet fur non de praehenditur. Sunt etia quaedam furta, quaespe¬ cialia sortiuntur nomina: ut sacrilegium, quod est furtum rei sacrae, uel rei non sacrae, de loco tamen sacro. Vnde sacrilegiu dicitur quasi sacrilaedium: uel quasi sacre legis laeuo. Committitur sacrilegium uel impersonam: ut cum laeditur persona ecclesiastica: uel in locum: ut cum immuni tas ecclesiae, uel cemiterii laeditur: uel in re: ut cum res aliqua sacra de loco facio: aut res sacra de loco non sacro aufertur. ut habetur in gloili. sacrilegium. xvij. qeiiij. & inc. Siquis contumax in textu eadem. q. Sic furtum comissum in re religiosa: uel in republica dicitur peculatus. Sic sidisperso grege inde furetur: dicitur abigeatus. Similiter furtum hois liberi uenditi uel empti scienter dicitur plagiatus. Et eodem modo solicitatio serui alieni: uel asportatio; uel ad aliam regionem furtiua ductio: caetera furta retinent generale nome furti.

¶ Tertio notandum: quod rapina multipliciter accipitur. Vno modo largissime, & improprie pro omni indebita usurpatione rei: siue temporalis siue spiritualis. Sic accipitur ad Phil. ii. ubide Christo dicit apostolus. Non rapinam arbitratus est esse se aequalem deo: quia non attribuit sibi aequalitatem deidebitam. Tuit enim, & est aequalis patri secundum diuinitatem: & uerus deus de deo uero. Hanc autem rapere uoluit primus parens. ut dicit Aug. Voluerunt rapere diuinitatem: & perdiderunt felicitatem. Et huius rapinae poenam soluit christus, utait in Plal. Quae non rapui, exosuebam. Secundo modo accipitur communiter: minus tamen large prousurpatione, uel retentione in iusta rei alienae temporalis quacunque; siue manifesta, siue occulta: & sic compraehendit sub se furtum rapinam proprie accepta, usuram &c. hinc Amb. in lib. de bono mortis, & habetur in decretis. xiiij. qeiiij. siquis. Si quis usuram accipit: rapinam facit: uita non uiuit. & Augu. xiiij. quaest. v. Si quid. ait. Si quid inuenisti, & non reddidisti: rapuisti. Et beatus Hicronymus, & habetur distinctio. xlij. S. ordinandus. Aliena rapere conuincitur, qui ultra necessaria sibi retinere conatur. quod intelligendum est de superssuo naturae, & personae: & illo merapina non distinguitur a furto: etiam large accepto. Tertio modo accipitur, prie, & stricte, ut distinguitur contra furtum proprie: & sic rapina describitur. Est rei alienae per uiolentiam ad lucrum facta illicita usurpatio.

¶ Dicitur reialie nae: quia si quis per uiolentiam acciperet rem propriam ab eo, qui eam abstulit; dum asportat: aut dum postquam ad locum fur, uel raptor se contulit, & portauit: non esset rapina: ut dicetur.

¶ Dicitur per uiolentia, ad differentiam furti, quo recipitur res aliena per fraudulentiam.

¶ Dicitur ad sucrum, eadem ratione. qua in diffinitione furti: quia si quis uiolem ter criperet gladium de manum furiosi ac prohibendum homicidium non esset rapinaSimiliter si quis auferat ancillam alicuius, ut fornicetur cum ea, non est rapina: licet possit dici raptus: ut est species luxuriae.

¶ Dicitur illicita: quia propter ab lata uiolenter in bello iusto ab hostibus: similiter cum alias debitum ab aliquo inuito publica auctoritate aufertur: non committitur rapina.

¶ Ex illo patet duplex di fferentia inter furtum, & rapinam. Prima: quia furtum sit occulte: rapina manifeste: hanc innuit philoso. v. Et hic c. iiij. Similiter & secunda; quia furtum sit dolose: sed rapina, ut dictum est uiolenter. Accipitur tamen rapina strictissime: ut distinguitur contra praedationem. Et tunc rapina respicit res immobiless depraedatio uero mobiles. Communiter tamen accipiuntur pro eodem indistincte: & ita diffinita est: & sic accipitur in proposito.

¶ Quarto notandum: quod cum rapina, sicut & furtum dicunt ablationem rei alienae contra uoluntatem dameni rei, quia domino inuito secundum modos inuoluntarij possunt distingui species, seumodi rapinae. Estenim uoluntarium simpliciter: & quomque secundum quid siue ex conditione: ut patet iij. Et hicorum, & per oppositum de inuoluntario. Vnde ablatio rei simpliciter est inuoluntaria, quae est uolita actu elicito: & talis ablatio quatenus est aperta, & iniusta, est ma nifesta rapina: quia sit per manifestam uiolentiam. Quandoque uero ablatio est inuoluntaria ex conditione: quia nolles eam fieri, si prohibere posset sine maiori damno: ut dum subditi patiuntur oppressiones a suis dominis iniustas. Et huiusmodi extorsio non effugit rationem rapinae. Et secundum hoc uarijs modis committitur rapina: scilicet manifeste ut a latronibus, & publicis taptoribus, ac uiarum insidiatoribus, qui uagantur, & undecunque possunt, rapiunt. Tit in naufragijs: sit in pedagijs: sit in quae stibus, & tallijs, & similibus. Eit in guerris, & bellis: sit in uariis tam dominorum, quam officialium extorsionibus: de qua rum restitutionibus uidendum.

¶ Quinto notandum: quod omnis rapina, similiter & furtum peccatum est: quia includunt in suis rationibus iniustitiam. Namut s dictum est: si res aliqua iuste auferatur, siue ignorante domino, siue sciente, & nosente: neque furtum dicitur: nec rapina. Vn de Vt dicit beaturTho. secunda secunde. q. ixvj. arti. viij. Rapina dicit quandam uiolentiam, & coactionem, per quam contra iustitiam aufertur alicui, quod susi est. Coactionem autem iustam in huma na societate nemo habet: nisi publicapotestas. Idcirco priuata persona non utens publica potestate, si quid per coactionem, aut uiolentiam aufert: iniuste agit: & rapinam committit. Principibus uero, ac rectoribus communitatum publica potestas ad hoc committitur: ut sint iustitiae custodes: & ideo non licet eis uiolentia, & coactione uti: nisisecundum iustitiae tenorem: & hoc uel contra hostes pugnando: uel contra ciues malefactores puniendo. Et quod per talem uiolentiam aufertur: non habet rationem rapinae: cum non sit contra iustitiam. Si uero contra iustitiam aliqui auferunt per publicam potestatem uiosenter res aliorum: illicite agunt, & rapinam committunt.

¶ Sed si pergis quae rere: an omnis rapina, & furtum, sint peccatum mortale. Respondetur, quod sic de suo genere. Patet: quia est contra ex pressum praeceptum negatiuum decalo gi. Non furtum facies. Vbi furtum accipitur communiter pro omni iniusta rei ablationae: siue per fraudem occulte siue per uiolentiam manifeste: ut dictum est: & ita illo praecepto prohibetur omne furtum, & omnis rapina: & per conse quens est mortale per diffinitionem motalis peccati beati Aug. ut habetiscdo: si tamen aliquid minimum contrectaretur ex surreptione: non ex malitia, excusaret a mortali: ut dicit sanctus Tho. Et dicit non ex malitia: quia quantumcunque modica sit res, quae aufertur: si tamen ablatio procedit ex affectu nocendi proxi- mo: aut ex cupiditate possidendi rem alienam: & praesumitur, quod ablatio rei tam modicae sit contra uoluntatem dui eius: non excusatur a mortali. Cum etiam solauoluntas, & concupiscentia rei proximi est mortale, & contra decimum praeceptum. Non concupisces &c.

¶ Disserunt tamen rapina, & furtum in ratione peccati: quia caeteris paribus rapina est grauius peccatum furto. Vnde Augu. in lib. q. t. xod. Paenale est occulte auferre: sed multo maioris penae est uisibiliter eripere. xiiij. quaest. v. Paenale. ubi glol. Penal. id est dignum paena.

¶ Magis enim delinquit ra ptor, quam fur: duplici ratione secundum beatum Thomam, ubi supra arti. ix. Prima: quia cum furtum, & rapina sint peccata pro quanto per ea aufertur res aliena inuito domino: quanto dominus rei est magis inuitus, seu inuoluntarius: tanto grauatur peccatum ablationis rei. Numc autem uiolentia, quae est rapina: directius opponitur uoluntati, quam ignorantia, quae est in furto. Secunda: quia per rapinam non solum infertur damnum alicui in rebus: sed etiam uergit in quandam ignominia, & iniuria id est uilipensionem per sonae danificatae, quae praeponderat fraudi, & dolo: quae sunt in furto. Et potest additertia: quia maior est temeritas, & pertinacia in rapina, quam infurto: & ita in tensior uoluntas auferendi rem alienam: & per consequens grauius peccatum in rapina. nam intensio uoluntatis malae aggrauat peccatum. sicut e regione intensio uoluntatis bonae auget meritum. Maior enim est temeritas, & intensior uoluntas in peccato publico, quam occulto. Magis enim uult auserre alienum, qui minus retrahitur ab illa uoluntate: quia firmius inhaeret paratus defendere uam uoluntatem contra repugnantes: & ita est in rapina. Nam raptor non retrahitur uerecundia, quia publice rapit paratus defendere: quia umolenter rapit: & frons meretricis factus est sibi nesciens uerecundari: quod aggrauat peccatum. Nec impedit: quod raptor magis uerecundatur de furto, quam de rapina. De maiori autem turpitudine magis uerecundamur: & ita maior uide tur esse turpitudo in furto, quam in rapina: & ita magis peccatum: quia ut dicit Thom. ex quo homines sensibilibus inhaerentes magis gloriantur de uirtute exteriori, quae manifestatur in rapina: quam de uirture interiori, quae tollitur per peccatum: & ideo minus uerecundantur de rapina, quam de furto: quia furto adest quidam timor, & pusillanimitas, quam magis detestantur, quam audaciam. Additur, & quarta ratio: quia plus punitur rapina, quam furtum, tansecundum leges, quam canones. Nam secundum canones excoicatur ab epo, in cuius dioecesi rapinam commisit: de rapto.c. j. & ij. Nec absoluitur, nisi prius emendet ablata restituendo, si poterit. Si autem nolit satisfacere, uel satis faciendi plenam securitatem dare: regetur ei beneficium poenitentiae. Et si usque ad obitum in obstinatione fuerit: & tunc emendationem: uel emendandi securitatem praestiterit: poenitentiam, & uiaticum, acsepulturam habebit. Si uero in morte satisfacere non poterit: contritus uiaticum habebit: & ecclesiastica sepultura carebit: ut in ca. super eo. de rap. Et hoc ad terrorem aliorum: uel ad confusionem cognatorum: ut per hoc inducantur ad satis faciendum. Et additur in.c. allegato: quod si qui presbyterorum, uel clericorum contra hoc in uita, uel in morte poenitentias dare, uel sepulturae interesse, aut eorum elecemo synas accipere attentauerint: si huius rapinae participes inuenti fuerint; ordinis suidamnum irrecuperabiliter patiantur: & ecclesiastico beneficio careant. Et intelligit hoc Hostien. si saepe admonitus sit: uel si fuerit, & modico tempore contumax fuerit absolutus per proprium praesbyterum sepeliendus erit: & haere des cogentur per censuram ecclesiasticam satis facere secundum facultatem defuncti. eodem titu. in literis. Et est idem: si in morte constitutus satis facere promisit, si conualesceret: & ante satis fafactionem: decessit. Similiter etiam si inuita satis facere non posset: non negare tur eipenitentia, si emendare promitte ret: & si ad pinguiorem fortunam ueniret. Et intelligenda sunt haec de raptori bus notis, non de occultis & idem intellige de praedonibus.

¶ Vtrum autem furtum, & rapina differant specie in genere moris, siue peccati: parum refert in proposito. certum est; quod eodem praecepto prohibentur. Signantur tamen per diuersas species accidentaliter differentes: & superssuum iudico talia hic inducere.

¶ Vltimo notandum: quod duplices sunt participantes cum furibus, & rapto ribus. Quidam participant in actu furandi, uelspoliandi: quidam in re per surtum, uel rapinam acquisita. Primi sunt, quidederunt occasionem iubendo, consulendo &c. sine qua actus furti, uel rapinae non fuisset commissus. Secundi sunt, qui non dederunt occasionem actu: sed tamen in rebus subtractis participant illas a raptoribus accipiendo, emendo, utendo, consumendo, & huiusmodi: & hoc fieri potest scienter, uel ignoranter. Et tantum de arti. j.

¶ Quantum ad articulum secundum est conclusio primaOmnis fur, atque raptor singula furta, aut rapina acquisita tenetur domino rei restituere: si carum restitutio fuerit in sua potestate. Probatur conclusio: quicunque; aliquid acqusiuit iniuste, dolose, aut uiolenter contra domini uoluntatem: tenetur id restituere domino rei, si fuerit possibile: sed omnis fur, & raptor est huiusmodi: ergo tenetur &c. Consequentia nota: quia in primo primae. Maior probata est quaestione precedenti. Minor etiam patet ex descriptionibus furti, & rapinae in priori arti. positis.

¶ Quod dicitur domino rei: & si restitutio in sua fuerit potestate praecedenti quaestione. declaratum est. ubi ostensum est quid, & cui sit facienda restitutio, & secundum mo¬ dificationes ibi tactas intelligenda est haec conclusio.

¶ Secunda conclusioOmnis partiripans in actu, uel re ablata cum fure, uel raptore ad restitutionem tenetur, secundum diuersos tamen participationis modos diuersimode. Patet conclusio: quia participans in actu tenetur ad restitutionem totius, si sine eius cooperatione actus non fuisset commissus, ut dictum est quaestione praecedenti. Participans autem in re ipsa tenetur restituere partem illam, in qua participauit: ut infra particularius dicetur. In alia enim parte ablati, quae ad eum non peruenit: non est culpabilis: si tamen non participauit in actu.

¶ Quantum ad tertium articulum est primum dubium contra primam conclusionem. Nam quo furatur ex pietate, ut faciat eleemosinam: non tenetur ad restitutionem: ergo conclusio falsa. Antecedens probatur: quia nullus tenetur ad restitutionem rei, quam tenet sine peccato, sic autem furans non peccat: quod probatur: quia si peccaret maxime contra praeceptum secundae tabulae. Non furtum facies: sed hoc non: quia omnia peccata contra pcepta secundae tabulae, sunt contra charitatem proximi: sicut peccata contra praecepta primae tabulae sunt contra charitatem dei: sed furtum praesertim in casu argumenti, non est contra chariratem proximi: stat enim cum ea. Nam charitas proximi est uelle dilectionem dei, & aeterna bona, ac caetera ad beatitudinem promouentia: ut habitum est in. iij. dist. xxviij. Sed hoc posset uelle proximo, d tamen nihilominus aliquam rem temporalem sibi subtrahere: maxime quae sibi non est necessaria adsalutem, & praeset tim si est sibi impedimento: ut sunt bona exteriora superssua, quae tenetur ero gare indigentibus: ut dicitur Lucae. xj. Quod super est, date eleemosinam. Illaenim possum nolle proximo ex charita te. Ad hoc respondetur, quod nequaquam est furandum proximo etiam superabudanti, ut detur eleemosyna: nisi in extrema necessitate proximi: sed tunc cessat ratio furti. In illa enim posset quia de rebus diuitis subuenire proximi ne¬ cessitati: dum de suis non posset, sicut & sibi ipsi, & de hoc Aug. in homi. Torte aliquis cogitat, & dicit: multi sunt christiani di uites, auari, cupidi: non habebo peccatum, si suum illis abstulero: & pauperibus dedero. Vnde. n. illi nilboni agunt: mercedem habere potero: sed huiusmodicogitatio a diaboli calliditate suggeritur. Nam si totum tribuat pauperibus, quod abstulerat: additpotius peccatum, quam minuat. Haec Aug. xiiij. q.v. forte. Non enim sunt facienda mala, ut eueniant bona: ad Rom. iij. furari autem malum est: quia prohibitum.

¶ Sed ad rationem dicitur, quod omne peccatum est peccatum inquantum est contra charitatem dei: quia ratio peccati secundum Augu. & Amb: consistit in transgressione legis diuinae, quae obuiat charitati dei. Vnde commissum in proximum: ideo est peccatum, quia a deo prohibitum: & dilectio charitatiua proximi includit dilectionem dei: unde non potest charitatiue diligiproximus: nisi diligatur deus. Nec diligit deus ab eo, qui praecepta eius non seruat. Conceditur ergo: quod peccans contra praeceptum secundae tabulae: peccat contra charitatem proximi: sed nihilominus magis contra charitatem dei. Et cum arguitur: furtum stat cum charitate proximi: negetur. Et consequenter dicitur, quod diligere proximum charitatiue est uelle proximo dilectionem dei: & beatitudinem: & quicquid boni deus uult nos proximo uelle: & nolle omne malum, quod deus uult nos proximo nolle. Et per hoc, qui temporalia mala uult proximo contra legem deilicet non contraria saluti: non diligit proximum: & sic non stat furtum cum charitate, proximi in casu argumenti.

¶ Secundo dubitatur: utrum uxor, quae aliqua subtrahit, reseruat, ex ponit, seu dispensat uiro ignorante, teneatur ad restitutionem uiro: similiter uir uxori: & proles parenti.

¶ Pro horum solutione aduertendum: quod existentium in coniugio triplicia sunt bona: quaedam sunt propria uiri: quaedam propria uxoris: quaedam comunia utrisque. Comunia utrisque; sunt, quaecomnibus laboribus lucrant: ut fru¬ ctus dotis, ac donationis prpter nuptias. Est autem dos, id quod donatur uiro a parentibus uxoris: aut ipsa uxore: uel aliis, ad subleuationem onerum matrimonij. Sed donatio propter nuptias est, quod sponsus sponsaedonat: quando ab ea dotem accipit: & idem si dotem non acciperet: ut in S. illud. de dona. inter uirum, & uxorem.c. nuper. Bona uiri sunt caetera bona, quae uir sua industria, ac labore uel alias (non concurrente uxo re) collaborando habet, uel acquirit: ut sunt etiam bona paterna: aut haeredita ria praeter dotem, & donationem propter nuptias. Bona uxoris sunt bona paraphernalia, idest quaecumque; habet mulier praeter dotem: a para quod est iuxta: & pherna, quod est dos, quasi iuxta dotem: ut successiones haereditariae legata ei, uel donata. Item si mulier ultra gubernationem domus exerceret artem aliquam lucrosam: ut quia textrix est: uel lanaria: netrix, uel negotiatrix: & similia.

¶ Secundo aduertendum: quod ut dicit angelus in sum. in uerbo Vxor: quod uxor quandoque operatur in bonis uiri pro suo: utputa in lana uiri, ut faciatuestimentum: uel inlino, ut faciat linteamina pro usu domus: & sic lucratur uiro. Nec minus illa sunt uiri, quam si nihil operis in eis fecisset: nec praecium laboris petere potesta uiro. Aut laborat in rebus uiri: aut alijs quibuscunque non ad communem usum: sed ut inde lucrum habeat: & sic non cedit sucro uiri. hoc est non uiro: sed sibi lucratur: nisi quando non attulit dotem sufficientem ad alendum se, & conmunes liberos cum marito: quam do maritus non habet alia bona sufficientia. Sed si attulit dotem sufficientem ad alendum se, & comunes liberos: uel sal tem se, quando maritus hent alia bona sufficientia: non tenetur cedere lucro mariti: sed potest in eis bonis, uel inalijs laborare: ut habeat praecium laboris, & sibi acquirit. Et hoc patet: quia mulier non tenetur laborare pro uiro: si habet dotem suflicien tem proparte onerum supportanda: uel alias alimenta iure legati. Nec potest etiam uiream compellere ad laborandum subtrahendo alimenta: ut uult Panor in cap. litteras. de resti. spolia. Siuero uxor non portauit dotem sufficientem ad sustentanda onera matrimonij: saltem pro parte, laborare debet pro ipsis oneribus supportandis: & si non uult: uit potest ei negare alimenta. lura uero, quae uidentur uelle, quod simpliciter cedat lucro uiri: & quod debet esse in officio uiri; debent intelligi quantum ad debitum reddendum: & dum laborat pro usu suo in re uiri: alias non haberet ueritatem. Sic quod dicitur esse paene famula uiri, de dominio uiri intelligendum est: quod non simpliciter: sed secundum quid inquantum est sub eius cura: & debet regab eo: & quo ad debitum coniugale: quia non transit in potestatem uiri. Vel dicitur secundum eundem, quod praedicta de bent intelligi quoad obsequialia opera in domo, ut custodire res uiri: respicere coquinam, parare cibos, lauare, ordinare utensilia domus, & similia. Et hoc at tenta conditione mulieris, quia si nobilis fuerit, ad uilia opera cogi non debet: & si desisteret a talibus obsequialibus operibus, & paruae aestimationis propter faciendam artem: pars lucri talis artis communicari, deberet cum uiro, secundum iudicium boni uiri: quod autem ultra talia obsequialia exercens) artem sucratur: potest sibi retinere tanquam proprium: & non cogitur com municare. Haec Angelus.

¶ His praemissis respondetur per aliquas propositiones. Prima. Vxor si de rebus mariti propriis aliqua dispensando subtraxerit: re stituere tenetur: uisi extrema necessitas suorum liberorum, uel familiae, excusauerit. Patet, quia uxor in rebus mariti nullam habet dispensandi facultatem, multominus quam uir in rebus uxoris. Ex quosequitur; quod de his bonis uxor eleemosynam facere non potest: nec quic quam in pios usus conuertere.

¶ Dicitur, nisi excuset extrema necessitas. ladem ratione, qua supra dictum est de extrema necessitate.

¶ Secunda proposito. Vxor de suis bonis paraphernalibus uel lucris distrahens, uel disponens marito ignorante etiam prohibente; non tenetur restituere: nisi caetera uiri bona ad alendum proles, & coniugem non possent sufficere. Probatur: quia quantum ad bona sua propria, uxor non sub est dominio uiri, ut dictum est: & per consequens quantum ad illa est sui iuris in dispensando. Satis concordat sanctus Thom. secunda secundae. q. xxxij. ar. viij. Itemdum sufficit dos ad alimentum: non tenetur uxor laborare ad lucrum: ideo si sua sponte lucratur suum erit lucrum: ut dictum est. Sed de suo quilibet potest disponere ut uult: nisi lege aliqua prohiberetur: quae in proposito non apparet.

¶ Et dicitur nisi caetera &c. quia in hoc casu tenetur laborare ad educationem puerorum sui, & coniugis iure naturali: ideo lucra in alios usus non potest exponere.

¶ Tertia propositio. V. per xor si de bonis communibus contra uiri consensum, expressum, uel praesumptum extra casum necessitatis occulte tenet, uel derogat: uiro ad restitutionem tenetur nisi negotia uiri utiliter agat. Probatur conclusio: quia dispensatio bonorum communium ad uirum pertinet tamquam ad caput, & principalem domus gubernatorem: ideo de illis contra uiri consensum non habet facustatem dispensandi extra casus in propositione designatos.

¶ Dicitur primo de bonis communibus, propter dicta in secunda propositione.

¶ Dicitur contra uiri consensum: quia consentiente uiro, potest de rebus communibus disponere,

¶ Dicitur uerum, uel praesumptum: quia si ex consuetudine loci, aut alijs signis potest probabiliter iposumi de consensu: potest erogare: & non tenetur restitue re. Graria exempli: si consuetudo lociita habet; quod uxorem depane, & uino, & huiusmodi faciunt eleemosynas: potest prasumere: & sine requisitione uiridare: quia consuetudo dat iurisdictionem. Et licet uiri aliquando prohibeant: dicit Angelus in sum. in uerbo eleemosynae. S. vij. debet mulier sibi formare conscientiam secundum Rodon. quod ideo faciunt, nenimis dent: sed temperate. Et suo modo intelligendum est de alijs consuetudinalibus mulleribus.

¶ Dicitur nisi ne¬ goria uiri utiliter gerat: nam uxor habens uirum prodigum, inutilem sua male, uel turpiter dispensantem, ac sibi ac liberis non satis (ut potest, & tenetur prouidentem: aliqua celat de bonis conmunibus: immo de bonis uiri contra eius prohibitionem: ut sibi, & uiro prouideat tempore necessario: nec peccat: nec ad restitutionem tenetur, neque ad obediendum uiro praecipienti sibi, qud omnia eitradat: quia hoc esset dare gladium furioso. Sic si uidet uirum crudelem, ac peruersum, acsceleratum: potest dare moderatas eleemosynas, aut in pias causas: ut deus suspendat iram suam: aut illuminet, & conuertat eun:dum hoc agit occulte, & sine scandalo uiri. Nam his placatur deus, ut ostendit Beatus Hicron. super Malach. & recitatur xvjquaest. i. reuertimini. Sic enim Abigaismuliersapiens liberauit uirum suum Na balstultum a morte propter panes, & caetera datos Dauid contra uoluntatem uiri: ut habetur. j. Regum. xxv. Et sicut mulier potest in necessitate aliqua expendere in medicos corporis: etiam uiro non consentiente: ita in necessi tate animae.

¶ Dictum est etiam extra casum necessitatis: quod quoties dicitur intelligendum est, non tantum de necessitate mulieris: sed etiam uiri, liberorum, familiae, immo extraneorum: quoniam in eorum extrema necessitate posset, & deberet furari: hoc est resj ximiauferre: & subuenire necessitatem patienti: dum non adsit alius, qui possit, & uelit subuenire. Sic etiam si uir ad restitutionem male ablatorum teneretur: nec induci posset ad restituendum aut compelli: posset uxor de bonis uiri resti tuere: cautetamen, & prudenter: quia ir hoc utiliter ageret negorium uiri puidem do animae suae: sicut posset prouidere corporieius in infirmitate medicorum ope etiam ipso nolente. de hoc infra,

¶ Quarta propositio. Maritus distra hens dotem uxoris: aut propter nuptias donatum: tenetur restituere quic quid fuerit distractum. Probatur: quia dos est proprium patrimonium mulie ris, de qua uir tenetur mulierem:, & o¬ nera matrimonij sustentare. Vnde soluto matrimonio tenetur uir, aut haeredes dotemtestituere: lucratur tamen uir fructus rerum dotalium propter onera matrimonij. Vnde faetus dotalium pecorum ad maritum pertinent, qui infructus computantur: sic tamen ut suppleat inde mortua capita ex iam natis faetibus. Quod autem sucrantur fructus uerum est: silustinet oneramat: imonij: alias non: sed uxori restituitur.

¶ Si quaeritur, cui restituenda est dos. Responde tur; si dos fuerit profectitia: scilicet quae a patre, uel auo aut nomine eorum, ac eo rum bonisdatur: redditur patri, si mulier praemoriatur, si non reliquerit filios alias de consuetudine remanet penes liberos. Si uero uir praemoritur, reddi de bet patri, & filiae: non tamen potest pater eam petere nisi accedente uoluntate filiae. Si autem dos fuerit aduentitia: hoc est data ab ipsa muliere, uel quocunque alio a patre, & auo: si praemoritur mulier: ad eius haeredem pertinet dos.s praemoritur uir: ad uxorem redibit. Et si dos consistit in rebus immobilibus, de bet restitui statim soluto matrimonio. Si in mobilibus, restitui debet infra annum a marito: & hoc inquantum face- re potest habita ratione, ne egeat. Ponet tamen cautionem, quod si ad meliorem fortunam peruenerit; soluet residuum, & hoc priuilegium transit ad filios eiusdem matrimonij, & non ad haeredes extraneos: potest tamen uirdetrahere ex pensas necessarias: non autem uoluntarias, aut uoluptuosas. Et sunt mulieri obligata omnia bona uiri: nec perdit ca propter delictum uiri: sed propter adulterium perdit: & uir sucra tur eam. Et praedicta de restitutione. doris uera sunt: nisi interueniat pactum, aut consuetudo loci alia, aut statu tum municipale aliter disponens: inhoc enim magis statur legi municipali, seu staturo, quam iuricommuni. Multa de dore a donatione propter nuptias tractant canos istae, & legistae, quehic rescinduntur.

¶ Quinta propositio. De filiofa milias nondum emancipato: sed adhuc sub ptante patris existente: filius familias auferens aliquid de bonis parentum ex tra extremam necessitatem contra eorum exptessam, uel praesumptam uoluntatem: furtum committit: & tenetur ad eorundem restitutionem. Patet: quia aufert rem alienam inuito domino: ergo tenetur ad restitutionem: res enim parentum alienae sunt a filijs quantum ad dominium, & administrationem: nec in eis aliquodius competit filijs: licet haereditatem futuram expectent.

¶ Dicitur contra uoluntatem expressam, uel praesumptam: quia si uoluntas parentum administrationem habentium adest: non est furtum. Et dicitur administrationem habentium: quia non sufficit consensus matris: cum ipsa non habeat dispensationem rerum mariti, neque communium. Et dicitur uoluntas praesumpta, quando filius ex certis signis, & coniecturis credit parentes consentire: ut quia sciunt, & non contra dicunt: aut tale habet communis consuetudo loci, uel domus pater nae: & sic de similibus. Et quia filius familias non potest auferre de rebus paternis: multominus filius emancipatus.

¶ Sed diceres: quid si filius haberet peculium: nunquid de illo potest dispensare, ut uolet.

¶ Pro solutione notandum: quod peculium dicitur quasi pusilla pecunia, siue patrimoniumpusillum. Et ad propositum dicitur aliquid: quod filiusfamalias acquirit uiuente patre sub eius potestate existens: siue illud acquirat a patre: siue aliunde.

¶ Et est quadruplex: scilicet profectitium: aduentitium: castrense: & quasicastrense.

¶ Profectitium est; quod ex rebus patris, uelearum occasioe proficiscitur, idest prouenit: ubi ex capitur large: ut extendit se ad omne, quod occasione patris ut causae proximae uel immediatae prouenit, ut est pecunia: uel res aliqua patris filio familias a patre concessa: & fructus uel lucrum inde proueniens, siue acquisitum: & hoc sine labore, & industria filij. Puta sibi possessionem a patre datam: alij locat colono pro certa parte crementi: aut pecunia mereatori, de qua habet sucrum. Quae sic proueniunt; erunt profectitia: sed id, quod filius acquirit ex praedictis bonis, ex labore suo, uel in dustria: puta personaliter colendo agrum, uel negotiando cum pecunijs praedictis: lucrum pro parte illa, quae debetur possessioni: est profectitium, & pro parte, quod debetur operationi, & industriae personae lucrantis: erit aduentitium. Vnde omne lucrum, quod prouenit ex persona filij in casu, est aduentitium. In peculio profectitio ad patrem pertinet, & proprietas, & usufructus: & niliuris habet in eo filius familias: & ad nihil ualet filio, nisi ut non publicetur in casu, quo alia bona patris publicantur.

¶ Peculium aduentitium est, quod aliunde prouenit ut ex donatione matris, amicorum, aut aliorum quorumcunque; non intuitu patris: aut acuritur ex industria: aut prouenit ex cuentu, uelfortuna: non tamen occasione militiae, uel officijpublici. Et hic excipitur, quod ab imperatore, seu Augusta, uel regedonatur. In isto aduentitio peculio filius familias acquirit dominium, seu proprietatem: sed pater habet usufructum; donec uixerit, nisi remiserit: uel nisi ab aliquo sibi detur, uel relinquatur hoc pacto, ut ad patrem non pertineat usufructus: uel nisi succedat filius una cum patre in haereditate fratris, uel sororis. Moriente autem patre id peculium totum erit filij: nec communicabit cum fratribus alijs.

¶ Peculium castrense est, quod filiofamilias a parentibus, uel alijs occasione militiae, & non alias donatur: aut ipse in militia acqurit: quod nisi militaret: acquisiturus non fuisset: quia quod in militia degenti datum esset, uel acquisisset: etiam in militia non degenti, non pertinet adpeculium castrense.

¶ Peculium quasi castrense dicitur, quod filiusfamilias ex officio publico recepit: ut sifuerit aduocatus, medicus, magister studiorum liberalium artium, notarius, aut officialis, uel rector, qui salaria, uelstipendia recipiunt publica. Quod additur: quia quod notarij communes acquirunt: non pertinet ad peculium quasi castrense. Sed notarij dominorum, & officialium deberent habere salarium de publico. Addendum etiam est, uel ex donatione imperatoris, uel Augustae, seu regis: ut supra.

¶ Et in duplici peculio castrensi, uel quasi castrensi, filius familias habet plenum dominium, & proprietatem ac etiam usufructum, & censeturut paterfamilias: & testari potest: & dare eleemosynam: & ad uota disponere. Pater quoque nihil iuris habet in eis. Omnia praedicta de peculio, legibus sancita sunt, quas si placet, quaere in summis, seu apud legistas.

¶ Ex his patet: quod filius familias auferens aliquid de peculio profectitio: siue quo ad rei substantiam: siue quo ad usufructum: aut de peculio aduentitio, quo ad usufructum aufert rem patris: & per consequens tenetur ad restitutionem. Secus si de peculio castrensi, uel quasi castrensi aliquid tollit aut errogat. Et hoc quoad prima duo habet ueritatem patre non consentiente, tacite, nec expreise. Et est haec propositio quinta limitanda sicut tertia: supra de uxore rerum bonorum communium cum sua declaratione.

¶ Sexta propositio. Pamuli, & famulae auferentes aliqua de rebus dominorum, uel dominarum suarum contra eorum expressam, seu tacitam uoluntatem: siuein unctualibus: siue alijs extra casum extremae necessitatis, furtu comittunt: & tenentur ad restitutionem per oia, sicut supra propositione tertia. Excipitur tamen casus, si re ciperent aliquid alias sibi debitum. Sic enim licet occulte accipiendo peccarent: non tamen tenentur ad restitutionem: ut infra declarabitur.

¶ Ex prioribus seq tur: quod uxor non potest de rebus uiri uelconmunibus dare filijs prioris matrimonij: nisi per modum eleemosynae & multo minus aliis amicis. Et hoc uerum est, quantum ad proles prioris matrimonij: secundum Guil. quando tales filij non habent actionem contra matrem. Siuero tale habent: ut quia obligata est eos alere, cum sint impuberes: uel quia ambo coniuges possident bona eorum: uel ex alia iusta causa maritus tenetur eos alere: quia mater cum suis oneribus ad maritum transiuit secundum aliquorum consuetudinem. Sed tamen quia maritus habet ad ministratiorem: uxor contra illius prohibitionem non debet eos alere nisi inextrema necessuate. Potest tamen procurare, quod maritus ad hoc periudicem con¬ pellatur. Si tamen in casu dicto eos ale- ret: credo; quod non teneretur ad restitutionem: eo quod alimentatio est pueris debita: & non dat eis alienum: sed quod eis est debitum. Si uero pueri non habent actionem contra matrem. hoc est: quia nater non tenetureos alere: nec maritus, non debet mater eis aliquid dare. Et si datet de rebus communibus, teneretur ad restitutionem: nisi esset consuetudo: quod in rebus communibus non solus uit: sed etiam uxor habeat a dministrationem: posset uxor dare sicut maritus: quia in re communi quilibet habetius aequale. ut sciliciet pro socio. per totum, quod intellige de re communi quoad administratio nem. In his, & aliis praemissis de dote, & pecusio multa operantur pacta consue- tudines, statura & municipalia, quae (ut supra dictum est) praeiudicant iuri conmuni in praedictis.

¶ Si quaeris: quid si mulier fecit furtum, siue ante matrimonium, siue post: & uir conmunicat in furto: aut uitfecit furtum, & mulier participat. Rndeo secundum Guil. quod ubi de consuetudine regionis uir, & uxor communicant sibi debita ex contractu, uel maleficio: si res furtiua adhuc existit in eorum potestate: uxor potest illam restituere, etiam contradicente marito. Idem etiam esset: si in ter eos, non esset talis communio. nam quicunque habet rem furtiuam; debet illam domino restituere. Si autem consum pta est: potest uxor, si uir expresse non contradicit: negoria uiri utiliter gerendo, & se liberando aestimationem restituere de communibus bonis. Prohibente autem uiro dicit Pisanus: non credo; quod debeat facere huiusmodi restitutionem: cum non habeat administrationem rerum: sed maritus. Si tamen restituit de bonis communibus bona fide: non credo; quod peccaret mortaliter, si hoc faceret latenter, & sine aliorum scandalo: cum hic non sit fraudulenta contrectatio: nec animus sucram di.

¶ Tertio dubitatur: utrum auferens rem suam, aut aliquid sibi debitum, uel eius ualorem a detentore uiolenter, uel occulte: furtum committat, uel rapinam: & ad restitutionem teneatur. Responde tur per unicam propositionem.

¶ Qui a rem suam, uel sibi debitam aufert a detem tore nihiliuris in eo habente: furtum non committit uel rapinam: nec ad restitutionem tenetur: quamuis a peccato in certis casibus nullatenus excusetur Satis concordat sanctus Tho. ii. ii. q.Ixvj. art. vij. Richar. ar. v. q.vij. disti. praesenti. Palu. qeii. ar. ij. Asten. & caeterorum sentem tia doctorumcommuniter. Probatur propositio: quia in casu talis non aufert rem alienam: sed suam, uel sibi debitam: & ideo talis ablatio nec furtum est, nec rapina: ut satis patet ex descriptione utriusque: etiam quia non aufert animio sucrandi: nec auferendo proximum damnificat, Quod etiam ad restitutionem non tenea tur: patet: quia nullus tenetur ad restitutionem rei sibi debitae, illi cui non debetur: sed non testituere tenetur: nam frustra restitueret, quod sibi restitui de beret. Quod uero peccet in certis casibus sic recipiendo declarabitur infra.

¶ Dicitur in propositione: rem suam: ut si rem iniuste ablatam reperit apud aliquem detentorem: siue ille abstulerit, siue aliter ad ipsum peruenerit.

¶ Dicitur: uel si bi debitam: ut sunt accepta per usuram: extorta per fraudem: concessa per mutuum: debita per laborem, & seruitium, uel alio modo: ita quod si rem illam iusto iudicio impetisset, & in probatione non defecisset: libi adiudicanda fuisset: de omnibus illis loquitur propositio.

¶ Dicitu: aufert: quod intelligendum est secundum mentem dubij, siue occulte, siue uiolenter, & manifeste.

¶ Dicitur: ad restitutionem non tenetur: itelligendum est in foro conscientiae: secus in foro exteriori: in illo, nion perderet rem ipsam: nisi incontinenti recuperaret, antequam ereptor ad locum tutum deportaret: sic. n. uim uirepellere licet. Etiam quandoque furti, uel rapinae condemnaretur: si deficeret probationes, quibus probaretrem esse suam. Similiter in usura, mutuo, & mercede: sidebitum propria auctoritate recuperare tur.

¶ Dicitur: apeccato non excusaretur. Ex quopatet; quod non semper quis tenetur ad restitutionem eorum, quae cum peccato acquirit.

¶ Dicitur: in certis casibus. Primus est, quando posset iudice sententiante suum habere: quia nullus debet sibiipsiius dicere: si uero iuridice habere non posset propter iudicis negligentiam: aut detentoris potentiam: aut testium, seu probationis defectum: nec petendo a detentore posset recuperare: certus tamen esset de re ipsa, quod esset sibi debita: nec recipiendo de bitum suum excederet: a peccato excusaretur.

¶ Ex quo patet; quod recipiens occulte depositum, uel quod mutuauerat, non requisito eo apud quem deposuit: uel qui mutuo accepit: peccat: quia grauat depositarium: qui tenetur restitue re: uel ostendere se innoxium esse sic de debitore. Etiam peccat contra communem iustitiam dicendo sibiius: & tenetur ad reuelandum grauamen depositarii: non ad restitutionem rei: ut dicit Thom. ii. ii. quaestio. Ixvi. arti. v. Et quia bona fides non patitur, ut idem bis restituatur: turum esset, quod qui damnum suum occulte recuperat: declararet damnificatori, furi, uel raptori, aut haeredibus suis per aliquem modum honestum: uel donaret ei, si quid debeat: ne ductus conscientia, restituat male ablatum prius occulte recuperatum. Haec Anto.

¶ Secundus casus, quando ex huiusmodi receptione sequeretur scandalum sui uel proximi: aut graue periculum innocentis, apud quem forte res custodienda crat commendata: nemo enim cum periculo siue alterius iactura debet locupletari.

¶ Tertius casus: si sic recipiendo se committeret periculo corporalis uitae, diffamiae; uel alterius laesionis magnae¬- Posset enim si depraehenderetur ut furinfamari, & iudicari deficentibus probationibus, quod res accepta esset sua.

¶ Quat tus casus, si immineiet periculum mortalis peccati: ut quia habet conscientiam non credens sibi licere: sed furtum reputat: uel quia se exponit periculo periurij, si peteretur potius peierando, quam confitendo: quoniam aliquo isto rum casuum interueniente non Icet: sed accipiendo peccat: ad restitutionem tamen non tenetur. Si tamen ex huiusmodi receptione imminet periculum, aut danum proximo temporals uelspuale tene¬ tur damnum, non rem ablatam restitue re. Extra hos calus nec peccat: nec restituere tenetur: etiam si praelatus praeciperet sub poena excommunicationis: ohabens aliquid de ralibus rebus a detentore absaris restituat: quia ex quo licite potest ibi in recompensationem de tinere:iam suum est factum: nec amplius est alterius: nec si praelatus in sententia sua, qua excommunicaret receptores: exprimeret eos, qui animo recompensandi, uel qualitercumque abstulissent: quia tunc sententia continet expresse intolerabilem errorem: & ideo non tenetur. Similiter non ligatur, qui non reuelat quando scit talem animo recom pensandi abstulisse: & est certus, quod res eidebetur: secus si non sit certus. Similiter si quis rem furto, aut iniuste alteri a blatam apud detentorem reperit, & uero domino restituit: non tenetur ad re stitutionem detentori: nec comittit fur tum: quia non sit fraudulo se: nec animo fucrandi: dum tamen sine periculo fieripotest ut supra, etiam utiliter gerit negotium furis: ergo tenetur ratum habere. Ita nec furtum committit: nec peccat, quichristianos ab infidelibus captos furatur, & liberat: quia infidelis iniuriose eos tenet. Similiter est dicendum de eo, qui liberat iniuste detentum a christiano. Dicit tamen Ray. & Hostien. tempore treguae si tales fuerint, quod nullus de rebus ab altera detentis partium debet aliqud contingere, uel alienare: tenetur qui liberauit christianum captum ab infidelirestituere (non quod restituat ipsum hominem christianum in animae suae periculum) sed aestimationem eius. Si tamen infidelis compulit christianum ad circunm cisionem, uel idololatriam: iam christianus paenitus liber factus estl. iiij. dist. nulla. & ideo qui cum liberat non peccat: nec restituere tenetur: sed meretur. Sic si quis uiolenter uteretur ancillasua: nec uellet desistere: si aliter non posset euadere tale malum: licite posset fugere, & dimittere dominum suum: ut dicit Anto. Res autem infidelium, nisi esset indictum bellum contra eos capere non licet.

¶ Dubium quartum de participantibus.

¶ Et quidem de participantibus in actu furandi (quod multipliciter contingit) dictum est quaestione praecedenti: nisi quod hic additur. Quid siplures simul participant furto, uel rapina. Vbi considerandum, quod dupliciter hoc contingere potest. Aut quia aliqui associantur raptoribus, non ut rapiant: sed ut desendant raptores: uel ut terreant spoliatos ne se defendant, & sine quorum praesentia raptores non raperent. omnes illi tenentur ad restitutionem in solidum: Etiam ut Ange. in sum. in uer. furtum. S. xv. Si tales animo pacificandi uadunt cum eis: per quod spoliatis timor incuritur, quo res suas non audent defendere: nisi eisdem hoc significarent: quia dant causam efficacem. Allegat Innocen. & Hostien. sicut dignum. de homici. & direc. ti. restitutio. S. iii. Secundo modo potest contingere quod associant se mutuo ut rapiant. Et hoc dupliciter contingit. Aut uniti uadunt: puta sub uno duce: ut simul in communisposient: & quilibet horum tenetur ad restitutionem totius insolidum: quia quilibet dat causam efficacem totius spolij. Alio modo non concurrunt sic uniti sub uno domino, uelduce: ut quilibet per se rapiat, uel furetur: & tunc aut unus est in culpain subtractione facta per alium, dando confilium alij; uel auxilium: & tunc tenetur in solidum ad horum restitutionem, quae rapta sunt suo consilio; uel auxilio. Aut non fuit in culpa subtractio ius rei per alium: & sic non tenetur restituere nisi quantum ipse rapuit: licet Hostien. uideatur sentire, quod etiam ille teneatur in solidum: quod uerum est quo ad poenam legalem, non quo ad conscientiam.

¶ Sed de participantibus in re fura ta, uel spoliata, & non actu spoliandi Dubitatur quinto de recipientibus res huiusmodi: utrum teneantur ad restitutionem. Pro cuius solutione notandum, quod recipientes huiusmodi furta, uelraptauel quomodolibet iniuste acquisita: ita quod acquirentes tenentur ad restitutionem carum: siue recipientes ea recipiant per donationem: siue per contractum: puta per uenditionem, uel per mutatio¬ I nem, aut huiusmodi: possunt se habere in triplici differentia. Quia aut sciuerunt tempore receptionis rem iniuste fuisse acquisitam modo praedicto: aut simpliciter nesciuerunt, aut dubitauerunt. Et dixinotanter iniuste acquisita: ita quod acquirentes teneantur ad restitutionem: ad exc ludendum iniuste acquisitum: ad cuius tamen restitutionem acquirens non tenetur: ut in turpi fucro: puta de meretricio, histrionatu, & similibus. Nam quam do primo recipiens iniuste non tenetur ad restitutionem: etiam al ij ab eo recipien tes non tenentur. Quo praemisso respondetur per tres propositiones.

¶ Prima. Quilibet recipiens rem iniuste acquisitam scienter, siue per donationem: siue per contractum: tenetur ad restitutionem eiusdem rei, si eam habet: aut ualorem eius si non habet domino rei, si eum nouit: uel ei, a quo recepit: non obstante quocunque; staturo humano ad oppositum edito: donec domino rei per se, uel per alium fuerit plene satis factum. Ista propositio est de mente Alex. de Hal. par. iiii. q. Ixxxvi. mem bro. iii. ar. v. & Hostien. in sum. Et probatur. Quia omnis tenens rem alienam scienter tenetur cam restituere: talis aut est omnis, de quo sonat propositio: ergo. Maior antecedentis est probata quaestione praecedenti: & minor est manifesta.

¶ Dicitur in propositione: quilibet recipiens: quia nihil refert siis, qui recipit rem iniuste acquisitam a primo acquisitore, a domino rei: puta fure, raptore, uel usurario: siue ab eo, qui ab illo emit, uel recepit, sit secundus, uel tertius, quartus, uel quotuscumque; in infinitum: secundum Hosti. quia quocunque modo peruenit ad eum res iniuste acquisita: semper tenet alienum: ideo tenetur ad restitutionem.

¶ Dicitur: rem iniuste acquisitam: quod intelligitur (ut statim dictum est) dere, ad cuius restitutionem acquirens iniuste tenebatur: quia secus est de turpi lucro.

¶ Dicitur: scienter: quia secus si ignoraret, uel dubitaret: ut infra dicetur.

¶ Dicitur: siue per donationem, ut si fur gratis donaret: siue per contractum quoaequiualens redditur ei, a quo recipi¬ tur: ut si emit, aut pro alio commutato recepit.

¶ Dicitur: eiusdem rei si habet: quia sic tenetur idem numero restituere: ut supra. q. praecedenti.

¶ Dicitur: uel eius ualorem, si non habet: & hoc secundum optimum statum rei id est secundum quod ualuit plus, postquam fuit recepta, empta scilicet uel commutata: secundum declara tionem supra habitam quaestione proxi- ma: cum fructibus, si quos recepit: & non liberatur, quocunque casu ab usu rei cecidit: siue eam uendidit, siue consumpsit, uel alienauit: siue res perijt: siue eausa amisit: quia fuit inmora restituendi: secus tamen si eaum domino obtulisset debitis loco, & tempore: & dominus eam recipere renuisset: si tunc post periisset, excusa retur.

¶ Dicitur: domino rei: & hoc necessarium est: si res fuerit sibi donata gratis: qui tunc non satisfacit restituendo ei, qui donauit: cum res non fuerat donam tis. Siuero recepit per contractum emptionis: uel commutationis: quia secun- dum Alex. ubi supra potest potius sibi consulere, quam alteri: potest restituere ei, cum quo contraxit, recepto praecio rei, quod dedit. Adomino autem rei non potest exigere neque in foro conscientiae, neque inforo exteriori: quantumcunque in foro publico emit: sed discat cautius mercari: non obstante opposita consuetudine, uel staturo: & hoc uerum, si emit animo sibi seruandi; si uero emit animo reddendi domino suo: quia alias dominus rei non posset eam habere: uel non pro tam remisso praecio: tunc enim posset praecium, quo emit a domino rei pere re: quia utiliter gessit negotium eius. Si tamen de re sic empta haberet utilita tem: tunc tenetur compensare fructum rei cum expensis, & praecio. Et si res sic empta periret sine culpa sua: aut eam amitteret: non teneretur in foro conscientiae: licet in foro contentioso non crederetur sibi: nisi publice protestatus fuisset, quod ea intentione emerit. Haec omnia in directorio iuris loco alleg¬

¶ Dicitur: si eum, scilicet dominum, nouit: quia si ignorat dominum rei: scit tamen, quod iniuste acquisita est; eum autem inuenire non potest, postquam fecit diligentem inquisitionem: tunc tenetur restitutionem facere pauperibus sicut in restitutione uaga cum fructu ip sius.

¶ Dicitur: non obstante quocunquem staturo humano: ut si forte staturum eset; quod quicunque in tali foro publico publice emeret, non teneretur: quia hoc sta tutum iniquum est: quia restitutio rei alienae scitae talis esse, est de iure naturali, & diuino: & tenens eam peccat mortaliter: ideo nihil ualet statutum contrarium.

¶ Dicitur donec domino rei &c. quia semper tenetur ad restitutionem quousque domino rei satisfactum est: siue rem uendat; siue donet. in prioricasu: dum scilicet red dit suo uenditori. Cum autem domino plene satisfactum fuerit: aut dominus sponte remiserit: liberatus est a restitutione domino rei facienda: non autem a testitutione praecij eorum, quibus ipse uendidit: quod praecium, uel lucrum non restituat emptori: obstat enim sua turpitudo: sed pauperibus: quia fuit malae fidei possessor: secundum Ray. Sed hoc intelligit Hostien. de confilio: quia purgatum est uitium quantum ad restiturionem: quia plene satisfactum est.

¶ Secunda propositio. Recipiens rem alienam bona fide nesciens, nec credens eam male acquisitam: siue per donationem: nueper contractum: non tenetur eam restituere: si ignorantia non fuerit crassa, nec perceptos fructus durante bona fide. Haec sententia est Hostien. in sum. lib. iiij. de peni. & re.c. de resti. & caeterorum.

¶ Dicitur: boua fide: quae est (ut sequitur) quando non scitur: nec creditur res esse male quaesita: sed praesumitur non esse aliena. Panor. in c. grauis. de resti. spo. Malae fidei possessor est, qui possidet, & scit ad alium pert nere. & contra: bonae fidei possessor, qui cum ignoraret se possidere alienm, possidet cognitione dimni.

¶ Dicit siue per donationem scilicet liberam receperit: siue per contractum commutationis, uel emptionis.

¶ Dicitur: si ignorantia non fuerit crassa, uel affectata: ut puta quia communiter tenetur: quod res illa rapta fuerit: uel bessum iniustum: uel quia episcopustales, a quibus rece- pit, tanquam raptores excommunicauit: uel quia emit a stipendiario calicem, uel missale, aut similia: talis enim ad restitutionem tenetur: sicut is, de quo prima propositio.

¶ Et nota, quod ignorantia facti, non iuris excusat: si enimi recipiens rem scit probabiliter eam esse raptam: & tamen nescit prohibitum talia a iure emere: quia haec prohibitio a iure naturali traxit originem, eius ignorantia non excusat.

¶ Dicitur: nec perceptos fructus: quia fructus durante bona fideperceptos non tenetur restituere: nec praecium rei, si eam uendidit, uel conmutauit: nec rem ipsam si perijt: aut sieam perdidit, uel consumpsit. Quicquid horum contingit durante bona fide: non tenetur restituere: sed cessante bona fide: scilicet dum percipit rem fuisse male quem sitam: tunc incipit esse malae fidei posses sor: & tunc tenet ad restitutionem rei, si ex tat, & lucri, si ex ea locupletior factus est: potest tamen subducere expensas: si quas habuit in re ipsa, eam conseruando, uel melioram do, durante bona fide: non illas quas habuit cessante bona fide secundum moderamen supradictum quaestione praecedenti. Potest etiam, si emit bona fide petere a uenditore in foro contentioso praecium rei. Sitamen iudex sententiauit rem fore restituendam: non autem si ad sacerdotis imperium: uel non coactus sententia iudicis restitueret: licet in foro conscientiae uenditor teneretur restituere: & ad hoc inducendus esset: non tamen compelli posset in foro contentioso: nisi cauisset expresse, dum emit de emptione: unde consulendum est tali, ut faciat secitari in iudicio a domino rei, & citatus denuntiet uenditori, ut ipsum defendat, & sic tenebitur cum in foro iudicij seruare indemnem.

¶ Tertia propositio. Recipiens rem alienam in probabilidubio, non praemittens diligentem de re inquisitionem: tenetur ad eius restitutionem. Sententia est Hosti. loco allega. Probatur: quia sola fides bona excusat a restitutione rei alienae: sed probabiliter, dubitans non est possessor bonae fidei: ergo. Item habet ignorantiam crassam no faciens diligentiam in inquirendo de re ipsa: & illa non excusat: sicut non a mortali: ita nec a restitutione. Non a mortali: quia in dubio probabili committit se periculo mortalis peccati scilicet contrectationi rei alienae, & per consequens peccat mortaliter: iuxta illud. Qui amat periculum: in illo peribit. Eccles.iij. Nec a restitutione: ut dictum est: quia malae fidei possessor: & eo modo restituere tenetur, quo malae fidei possessor secundum Hosti. Dicitur in probabili dubio. e. quando habet rationem dubitandi ex probabilibus signis generantibus probabilem, siue apparentem suspitionem, seu praesumptionem: ex quibus comuniter a sapientibus iudicatur res esse aliena iudi cio non certitudinis, sed praesumptionis. In tali enim dubio propinquior est scienti, quam nescienti: secus si no fuerit dubium probabile: sed ex scrupulosa conscientia ortum: aut ex signis leuibus, & incertis, aut indifferentibus: tale. n. dubium spernendum est, & contra scrupulos agendum: ut dicit Gerson cancel.

¶ Ex illis propositionibus sequitur corollarium, quod omnes, qui scienter comedunt, uescun tur, uel in alios usus conuertunt aliquid sumptum de re aliena: puta acquisita per rapinam, uel furtum, autusuram siue sint religiosi, siue alij. & similiter sidubitant probabiliter, tenentur ad restitutionem: ut dicit Alex. de Hales loco sup. allegato: & addit quoaddubium, necomittant se discrimini. Habetur. nione proregula: quod quicumque habet conscientia de re, quod sit aliena: tenetur eam restituere. Et hoc uerum est de re ipsa in numero: quae rapta est, uel furata: in qua scilicet non transfertur dominium: quiaibi requiritur restitutio eiusdem rei. Si uero transfertur dominium (ut inusura secundum multos) tunc aut detinens rem: putausurarius habet aliqua bona iuste acquisita, quae non sunt obligata restitutioni: tunc comedens &c. non tenetur: quia per hoc non redditur iniuste detinens impotens ad restituendum. Si autem non habet alia bona iuste acquisita: sed omnia, quaem habet sunt obligata restitutioni: quia tan ta, uel plura tenetur restituere, quam habeat. In hoc casu, qui ab eo receperit, tenetur ad restitutionem pro quanto per ea, quae recepit, redditur impotens ad restituendum.

¶ Sed circa hoc dubitatur de uxore, & familia, quae scienter comedunt, nutriuntur, & uelcuntur de talibus. Ad hoc dicitur post Hosti & alios per distinctionem statim sup. positam. Sec pono, quod maritus non habet alia, quam rapta. Dicendum primo: quod uxor non debet recedere a marito propter debiti uir compellere uellet uxorem ad furandum, redditionem, ad quam tenetur: nisi forte uel rapiendum. Secundo dicitur, quod uiuere debet de dote, si potest: uel de paraphernalibus si habet: aut de laboribus supererogatis: uel apud amicos; siue extraneos mendicando: uel alio sionesto modo uictum conquirat. Quod si his uiis non potest sibi prouidere: aut maritus sua crudelitate non permittit, quod de aliis uelcatur: tunc est in casu extremae necessitatis, & potest tunc de raptis, uel male quaesitis uiuere: sed parcissime quam tum requirit conseruatio uitae, & sanitas corporis, omnia superssua relecando: quia in eo casu etiam furari posset sine peccato. Et quoniam difficiliimum est in illis seruare punctuale medium necessitatis: utile est cum timore, & dolore sumere, & poenitentiam agere: ac propositum restituendi saltem aliqualiter habere.

¶ Sunt tamen quatuor casus, in quibus potest de his raptis uiuere. Primus, quando negorium spoliatorum utiliter agitur: scilicet inducendora ptorem aut usurarium ad restitutionem: & hoc si spes correctionis habatur: & eo tempore, quo opportunis horis instat pro correctione. Et quamdiufuerit homo in hac uita: non est simpliciter de eo desperandum: quia accidit in puncto, quod non euenit in anno: ideo si non desinit opportunis horis corrigere maritum: & orare pro eo, & eius couersione ad dominum. potest sana conscientia de rebus illm ad necessitatem uti: non tantum extremam: sed etiam citra extremam: non tamen ad superffuitatem. Sic etiam religiosi praedi¬ ratores ipsum arguentes: & reducere laborantes, siue in praedicationibus publicis: siue admonitionibus priuatis, possunt tempore huius correctionis, & laboris refici de male quaesitis: & hoc cum tali moderamine, quod propter hoc non efficiatur non soluendo in toto, uel in magna parte.

¶ Secundus est, dum utiliter laborat circa bona raptoris: uel citca: spolia ipsa conseruando: aut augmen tando: quia hoc cedit in utilitatem creditorum: seu illorum, quibus debet fieri restitutio: si tamen utilitas est tanta, quantus sumptus.

¶ Tertius casus est, quando raptor habet multa incerta restituere, quae pauperibus debentur: & episcopus cum eo dispensauit: potest de illis: ut pauper uiuere.

¶ Quartus casus est, qui dictus est: dum extrema necessitas (quae legem non habet) excusat. In primis tribus, casibus possunt excusari fi lij, & familia; non autem in quarto: nisiessent filii in minori aetate constituti: quia potest familia, & liberi recedere a raptore, & aliis seruire: & ideo in eis casus necessitatis locum non habet: secus de uxore. Et de hoc magis inf. de restitutione usurae.

¶ Sexto dubitatur: utrum rapientes aliquid de naufragio teneantur ad restitutionem. Respondetur bres uiter, quod res proiectae e nauibus: uel relinquuntur naue fracta: quandoque habentur pro derelictis: & sic sunt capientis: quia quod derelinquitur; in nullius bonis est: & id est: & idefficitur capientis. Quando autem res habetur pro derelicto: dicetur sequenti dubio. Quando uero non habetur proderelicto: tunc dicitur secundum Hostien in sum. tracta. de restitutione. titu. de peni. & remis. Quicquid de ipso naufragio inuentum est: siue illud acceptum sit in mari: siue in littore: restituendum est: quia est res aliena: inuentori igitur restituenda. Insuper qui animo sibi appropriandi talia tollit: mortaliter peccat: & furtum comittit: & agit contra fraternam charitatem: nec a restitutione excusatur per quodcunque; staturum, uelconsuetudinem editum, uel editam in contra rium: quia irrationabilis est:, & contra legen¬ diuinam: & fraternam charitatem. Item talia rapientes sunt excommunicati ipso facto: ut incap. excommunicationi, de rapto. ubi ex concilio Lateranen. dicitur. Illi etiam, quichristianos naufragium patientes: quibus secundum regulam fidei auxilio esse tenentur; damnata cupiditate sposiant rebus suis: nisiabiata reddiderint: excommunicationide subiacere nouerint. ubi glol. Quicontra hoc faciunt: sunt ipso iure excommunicati; & tenentur infra annum ad quadruplum: & furtum committunt. Nec fiscus etiam aliquid sibi uendicet incalamitatem alterius. Et intelligunt aliqui de excommunicatione, quod ipsam incurrunt ipso facto post admonitio nem: uel si fuerint in mora, dum possunt restituere, & non restituunt. Qui uero christianos pro honestis causis nauigantes capiunt, uel spoliant: excommunicandi sunt. Ex quo patet, quod magis puniuntur, qui sposiant naufragos, quam quispoliant nauigantes: quod est contra tyrannidem quorundam improborum rectorum populi, qui addentes afslictionem afflicto, naufragorum naues, & omnia confiscant: quorum nulla erit salus: nisi confiscata omnia plene restituant.

¶ Dicitur etiam notanter in cap. allegato pro negotiatione, uel aliis honestis causis: quia secus est in nauigio exercentium piraticam prauitatem, uel inimicorum christiano nomini. Ex quo sequitur, quod si do mini conueniant cum nautis de certa quam titate danda: ne depraehendantur in naufragio: tenentur restituere quicquid hac de causa recipiunt: quoniam cum debitum sit nihil recipere de naufragio: non potest recipere aliquid, ut non peccet. Nec sufficit quod conuentio illa sit de uoluntate naturae: quoniam non est ibi uoluntarium simpliciter: sed ex conditione: quia nisi timerent se spoliari suis dunincidunt naufragium: nequaquam cum domino conuenitent: nemo enim libens sua gratis exponit. Simile est de his, quibona corum, qui incendium patiuntur: rapiunt, scu furantur. qui etiam grauius peccant, quam in simplici furto: pro quam to addunt afflictionem afflicto. Sed quid si quisdestruit domum uicini, ne sua conburatur. Respondetur; quod si fuerit iustus metus: puta quia iam ignis peruenerat ad domum uicini: uel probabiliter dubitatur: quia tempus erat uentosum, & hu iusmodi: non tenetur restituere. Vnde dicit lex nullam iniuriam, aut damnum da re uidetur aeque perituris aedibus. Siuero non fuerit iustus metus: tunc tenetur ad simplum damnum, secundum Hostie. in summa. de incen. Et addit: quod si a uicinitate domus alicuius est dirupta metu incendij: quod iudex ex officio, & summa aequitate debet facere: quod uicini eius satis faciant quilibet pro parte sua: eo quod domus illa dirupta est in utilitatem uicino rum, quae si non sequitur: putaper irruptionem domus caeterae ab igne non praeseruantur: nihiltenebuntur

¶ Dubitatur septimo: utrum res inuentae subiaceant restitutioni. Pro responsione notandum: quod rerum inuentarum multiplex est differentia. Quaedam enimde propinquo fuerunt in dominio alicuius: quaedam nunquam fuerunt: ut lapilli in littore maris, faerae IVluestres, & huiusmodi: quaedam fuerunt, sed de non propinquo: ut antiqui thesauri. Item eorum, quae fuerunt in dominio alicuius de propinquo: quaedam habentur pro derelictis: quaedam non Pro derelictishabentur, quando dominus rei, qui perdidit, tacet: nec per se, nec per alios perquirit: aut ex certis coniecturis colligitur: quod dominus rei ase rem illam remouit: ut exemplum datur in proiectione mercium pro nauis alseuiatione. Si quis proijcit librum pannis inuolutum, ut conseruetur in aqua: signum est; quod non uult habere pro derelicto: & sic de similibus. Siuero apertum proijcit, quasi periturum: praesumitur; quod habeat pro derelicto.

¶ Quo praemisso est propositio prima. Res inuenta, quae de propinquo fuit in alicuius dominio, & non derelicta: de necessitate salutis est restituenda. Probatur: quia quianimo seruandi sibi tales recipit: furtum committit, seu rapinam: sedomne furtum est restituendum: ergo. Antecedens probatur perillud Hiero. super Leuit. Multi sine peccato putant esse, si alienum, quad inuenerunt, teneant. & dicunt: deus mihi dedit: cuila beo reddere: discant hoc peccatum simile esse rapinae, si quis inuenta non reddat. Et beatus Augu. in quadam homil. xiiij. q. v. Siquid. ait. Si quid inuenisti, & non red didisti: rapuisti. quantum potuisti, fecisti: quiaplus non inuenisti. qui alienum negat: si posset, & tolleret: deus cor interrogat: non manum.

¶ Dicitur primo, res inuenta, & non specificatur ubi: quia propositio ueritatem habet de re inuenta in quocunque; loco, siue dominus amiferit illam ex ruina: siue incendio: siue naufragio: siue in mari: siue in portu¬

¶ Dicitur, quae de propinquo fuit in alicuius dominio, propter res, quae non fuerunt in dominio alicuius: & tales sunt occupantis: sicut lapilli in littore maris inuenti; & ferae svluestres: & aues indomitae: sed de his infra dicetur.

¶ Dicitur nonderelicta: quia si derelicta fuerit: occupanti conceditur. Praedictis concordat sanctus Tho. & Rich. & talis non restituens mortaliter peccat: ideo restituendo non satis facit deo, nisi etiam poeniteat de pecto

¶ Si quaeris: cui restituetur. Dicitur: domino rei, si notus fuerit. si ignoratur: dicit Sco. quod debet tradi alicui publicae personae cusllodienda: & in locis publicis proclamari: ut sic dominus rei ad eausa pertingere possit, qui eausa amisit. Sed si post talem proclamationem nullus apparet dominus: faciendum est sicut de testitutione uaga: de qua supra. Et si inuentor est pauper: potest distributor earum puta confessor, uel praelatus dare ei totum, uel partem tanquam pauperi. Quod uero ante proclamationem tradantur personae publicae custodiendae: consilij est, & securum, non praecepti: sic enim liberatur, si res postea per incuriam periret.

¶ Secunda propositio. Res quae aliquando fuit in dominio hominis: non tamen de propinquo: sed antiquo, quod non est in memoria hominum: inuenta secundum distinctionem sequentem restituenda, est, uel seruanda. Haec propositio declaratur. Restalis, ut thesaurus antiquus, aut inuentus est in solo proprio inuentoris: & sic suus erit. Ideo dicitur in euangelica parabola Matthe. xiij. ut reci¬ tat beatus Thom. de inuentore thesauri absconditi in agro: quod emit agrum illum, ut haberet ius possidendi totum thesaurum. Si uero inuenit in alieno solo, & a casu: medietas erit sua, & medietas erit domini soli. Siautem non a casu: sed data opera: ut puta quia a proposito fodit, & quaerit: totus erit domini loci, in quo inuenit: ut colligitur in directorio iuris: & recitatur in glos. xiiij. q. v. si quid. Petrus depal. qeii. artic. ij. dicit de inuentione thesauri esse seruandam consuetudinem loci: si domino ex toto, uel ex parte ueniat tradendus. Sed quod in praefata gloil. dicitur, quod thesaurus inuentus in loco sacro, uel religioso casufortuito sit inuentoris: ab aliis reprobatur dicentibus: quod agendum est secundum distinctionem praedictam institu. de rerum diui. S. thesauros.

¶ Tertia propositio. Terra per alsuuionem addita: uel in sula de nouo nata: secundum sequentem distinctionem est illi, uel alteri approprianda. Declaratio. Nam insula nata in mariest occupantis: in medio uero fluminis est communis habentibus praedia iuxta ssumen ex utraque parte: si uero nonest in medio: illius est, cuius est proximior. Haec Angelus in sum. & addit. Ager autem a ssumine diuiso circundatus remanet eius, cuius erat: & si ssumen mutat alueum: primus alueus efficitur eorum, qui praedia circa eum habent: & secundus alucus est publicus: & si reuertitur ad primum: secundus alueus erit eorum, qui habent praedia circa eum. Similiter ager inundatus aqua ipsa recedente manet eius, cuius erat. Haec habentur institu. de rerundiui. S. insula. Et ita seruandum, nisi consuetudo sit in contrarium, uel statutum.

¶ Sed quaeritur: quid de lignis, quae uis sluminis impulit in agrum aliquorum. Respondetur: quod nisi habeantur pro derelictis: non sunt occupantium: immo furtum comittit, qui taliaoccupat: nec ius praesumit: quod habeatur pro derelicto: nisi per qualitatem rei, & actus uel aliter de uoluntate dominiappareat: cum nemo praesumitur iactate suum. Et communis consue tudo, quod occupans sucrifaciat, uidetur expsse reprobata plegen de. sit. ad. l.et tho. de iac scilicet de praecario. ut ibi notat in glo. Et licet ibiloquatur deiactis causa nauis alleuiandae: tamen idem uidetur in istis ssumine ablatis: cum parum differant ab illis iactis: cum non interueniat factum hominis: sicut in illis iactis. Vnde in casu dominus agri satisfacit, si denuntiet domino lignorum; quod tollat: uel quod pro derelicto habeat. Et si dominus non comparet per se, uel per alium, praesertim in temporestaturo a iudice: uidetur ea habere pro derelicto, ut occupanti concedantur. Ad hoc textus scililicet ad l.t thode iac scilicet quileuande in principio. Videtur nm illa lex statim sibi necessitate imponere perquirendi res amissas: alias si taceat: prima praesumptio, quae erat, quod non dimiserit derelinquendo: tollitur per ultiniam scilicet negligentiae non perquirendo. bi autem dominus agri non uult conseruare ligna ablata alluuione: & suum fundum impeditum uult euacuare, potest proijcere. Et similiter est de alijs rebus per alluuionem ablatis &c.