Quaestio 5

QVAESTIO V QVINTO quaeritur circa secundam partem tertiae conclusionis textualis de uenialiunpaenitentia. Nam de prima eius parte, scilicet paenitentia peccatorum ante baptisma comistorum, an necessaria sit, uel non: dictum est. sup. dist. iiii. q.ii. & ea. q. dist. xiiii. Quaeritur igitur. Vtrum uenialium peccatorum paenitentia sit ad salutem necessaria. Per tres articulos more solito siet huius quaestionis absolutio.

¶ Quantum ad primum notandum, quod multiplex est differentia peccati uenialis a mortali in genete. Vna, & principalis: quia mortale est de ordinatio quaedam, ac deuiatio ab ordinenecessario ad salutis consecutionem. Veniale est deuiatio ab ordine non necessa rio, sed utili. Cum enim omne peccatum est quaedam deordinatio; siue deuiatio; & declinatio ab ordine dirigente hominem ad salutem. Est aut huiusmodi ordo institutus a deo duplex. Primus est necessarius: & hic est obseruantia praeceptorum secundum illud Matth. xix. Si uis ad uitam ingredi, serua mandata. Alius est ordo consequendi salutem compendiosus, & utilis: non tamen necessarius: sicut obseruantia consiliorum euangelicorum. Recessus a primo ordine, qui est pertransgressionem praeceptorum dicitur, & est pctum mortale: quia inducit mortem perpetuam: & priuat animam uita gratiae in psenti: & uita gloriae in futuro. Recessus autem a secundo ordine scilicet obseruantia consiliorum, per conuersionem inordinatam ad creaturam, citra tamen transgressionem praeceptorum: est peccatum ueniale. Dicitur autem peccatum: quia est quaedam deordinatio in adhaesio ne creaturae minus utilidimissa ut iliore: cum tamen ratio deprecatur ad optima. j. Ethic. prope finem. Dicitur uenia le: quia non inducit mortem: nec tollit gratiam: neque eam minuit. Alio quin: cum gratia sit finita, posset per multiplicationem uenialium tota auferri: & sic uenialia non essent uenialia. Minuit tamen feruorem gratiae, hoc est impedit gloriam a sua operatione: secundum illud Aug. x. confes. Minus te amat, qui tecum aliquid amat, quod non propter teamat. Minus amat: non per remissionem habitus charitatis: sed cum conuertitur ad creaturam actu amoroso: impeditur ab actuali conuersioneper actum charitatis in deum. Nam sicut intellectus non simul multa intelligit actibus distinctis: ita nec appetitus in diuersa simultendi actibus dilectionis.

¶ Ex his sequuntur aliae differentiae: scilicet quod mortale priuat gloria: obligat ad gebennam. Mor tale auertit a fine: ueniale autem non auertit: sed obliquat, & impedit aliquantulum progressum ad finem. Item mortale semper habet annexum dei contemptum uerum, uel interpretatiuum: ueniale autem non habet dei contemptum (nemo enim contenit, quod amat sed habet quandam defidiam, uel reporem, pro quanto plus adhaeret creaturae: quam proficit ad adhaerendum deo. Item mortale si non deletur in uia praesentis uitae: manet simpliciter inexpiabile. Na in futuro non deletur: ubi non est locus poenitentiae: sed ueniale etiam remittitur post hanc nitam: ut infra dicetur disxxj.

¶ Verum de quolibet actu inordina to discernere in particulari, quando sit peccatum mortale: uel quando sit ueniale, difficillimum est propterinfinitas circumstantias actus uariantes. Vnde cir ca hoc uenerabilis Gerson cancella. parisien. in lib. de uita animae, plurimum laborauit: & multas regulas ad discretio¬ nem hanc consequendam utilissimas tradidit, nec tamen (ipso teste) ad sufficientem discernendi certitudinem peruenit.

¶ Secundo notandum: quod circa remissio nem uenialis peccati: scilicet quid sit: aut per quid fiat. duplex est opinio: ut recitat Sco. dist. xxi. Quarti. Prima, nihil aliud est culpae uenialis remissio: quam solutio poenae temporalis debitae pro eo. Probatio: quia quod manet post actum transeuntem uenialis peccati: nihil est nisi reatus ad penamn debitam. Iste autem reatus non est nisi ad paenam tenporalem: & per consequens eoipso, quod soluitur paena temporalis: hic uel in purgatorio remitrituruenialis culpa. Quod autem peccato ueniali debetur pena teporalis, & non aeterna: secundum iustitiam diuinam (ut quidam dixerunt) probat idem doc. sic. Debitum aeternae paenae non stat cum charitate: sed cum charitate stat ueniale non tantum non deletum post actum: sed etiam actualiter commissum: ut patet secundum omnes. Sed maior probatur: quia per charitatem est aliquis dignus uita aeterna: si cum hoc stat debitum ad aeternam penam: ergo simul est ille dignus uita aeterna, & paenaa terna: quod est impossile.

¶ Praeterea post actum peccati mortalis nihil remanet de peccato nisi debitum penae aeternae, ut suprababitum est. q. i dist. xiiij. Siergo debitum poenae aeternae posset stare cum gratia: peccatum mortale non remissum posset stare cum gratia eo modo, quo manet postactum: & sic idem es set amicus, & inimicus deo. Item essentialis paena damnatorum non est poenasensus, sed poena damni: illa autem necessario concomitatur quamcunque penam: quia nulla poena stare potest cum beatitudine: ergo debitum ad quamcum j. paenam aeternam includit debitum ad penam damniaeternam: & per consequens poenam essentialem damnationis, & illa non correspondet peccato ueniali. Item peccatum ueniale, & mortale sunt improportionabiliaium ratione malitiae, seu offensae, quia infinita uenialia: si essent: non aequarentur uni mortali in ratione. ostensae: quia nec omnia illa auerterens a fine ultimo sicut unum mortale: ergo paena correspondens mortali secundum iustitiam: infinite id est improportionabiliter excedit penam debitam ueniali: non autem improportionaibiliter secundum intensionem: quia nulla paena est intensiue infinita, ergo erit secundum extensic nem, siue durationem: ergo non debetuueniali pena aeterna. Et per hoc repro bat dicta aliorum, qui dicunt; quod peccato uenmaliper se correspondet pena aeterna se cundum iustitia diuinam. Per accidens autem scilicet cum coniungitur charitati, peorquam ordinatur ad regnum: debetur sibi paena temporalis. Et ideo cum quis damnatur pro mortali habens etiam ueniale, punitur pro uenialiinaeternum in infernonec puniretur per alio aeternaliter a deo nisi paena aeterna iuste sibi dberetur. Quiautem in aeternum puniretur: patet: quia alias in inferno esset redemptio. Et s aliter, & opposito modo diceretur, quod peccato ueniali de se debetur pena tenporalis: per accidens autem propter con iunctionem eius cum mortali, debetur poena aeterna in inferno. Contra hoc arguit. Deus semper punit citra condignum & esto; quod simpliciter secundum rigorem puniret usque ad condignum, omnino iniustum esset penam aeternam in fligere pro illo, cui secundum se debetur paena temporalis. Quantuncunque ni. coniungatur alteri, hoc non facit illud in in finitum exigere genus cuipae: ergo nec iuste sibi correspondet pena in infinitum excedens. Ex quibus concludit: quo peccato ueniali siue hic puniendo: siue in futuro: siue in inferno: siue alibi non debetur paena nisi temporalis, nec perse, nec per accidens: quia secundum se es talis ostensa, quae scunui se sufficienter punitur temporalipena. Nec est inconuenienillam penam debitam ueniali, habere teminum in inferno: quia & uere paenitens primo modo, & partem poenitentiae inipositae explens, ac ante totam expletam recidiuans in mortale, in quo & danatur: pro parte paenitentiae residua explenda, soluit peenam in inferno: sed non nisi tenm poralem, quia ex quo in remissione pctorum priori commutabatur debitum penae¬ aeternae, in debitum paenae tpalis: nunquam ille est debitor pro illis nisi penae tpalis. Et per consequens paena tpali soluta, erit liber ab istis. Nec tamen in inferno est redemptio illius scilicet peccati, pro quo iste est danitus: quia pro illo penae aeternae debitum, nunquam fuit commutatum in de bitum penae tpalis: & itasesper manet illud debitum: nec unquam soluetur. Et ita intelligendum est, quod in inferno nulla est redemptio. Haec oia Sco.

¶ Secunda opinio tenet: quod remissio culpae etiam cuiuscunque distinguitur a remis sioepenae. Vanm frequenter remittitur culpa, & no omnis poena culpae correspondens: sic posset deus remittere penam, & non culpa. Et hi conse quenter dicut: quod remissio pcti uenialis sit per aliquem actum deo magis acceptum, qua pctamen uenia. displiceat: & hoc uel relatu ab ipso operante ad istud pctamen ueniale remittendum: uel non relatum ab ipso: sed a deo acceptatum in ordine ad illud: ut si opera morientis in charitate, & simul in peccato ueniali non fuerint relata ab eo ad remissionem uenialis, in quo moritur, nec etiam post mortem habeat aliquem actum meritorium respectu remissionis peccati uenialis, tamen eius opera prius facta possunt a deo esse relata ad remissionem illius uenialis post mortem. Quod sic intelligi potest. Omne opus meritorium habet duplicem efsectum: unum respectu cuipae remitiendae: alium respectu gratiae, & gloriae conferendae. Exempli causa. Opus satis facto rium, quo remittitur poena temporalis ueniali peccato debita, uel mortali perpaenitentiam quoad culpas deleto: pter hoc quod meretur remissionem paenae: etiam meretur gradum gratiae, & gloriae, neque minorem gradum utriusque; quasi si non esset opus satisfactorium: ut supra patuit. q. ij. dist. praesentis. Quia nisi sic ecclesia erraret imponendo penitenti satisfactionem. quoniam melius foret poenitenti nullam penam hic soluere: & omnem paenae solutionem differre ad purgatorium. Si. n. per hoc, quod opus esset satis factorium, aliquid diminueretur praemij essentialis, melius foret temporaliter pati quantumcunque poenam, quam carere minimo gradu gratiae: & per consequens gloriae in aeternum: quia sine aestimatione melior egradus aeternae gloriae; quam remissio temporalis paenae. Et de hoc late habetur supra praesenti dist. q.ij. in vj. dubio.

¶ Ad propositum. Omne opus meritorium est remissiuum alicuius partis paenae tempora lis peccato ueniali debitae: & ad hoc acceptatur a deo: siue ab operante referatur ad solutionem paenae, siue non: non autem semper remittit penam propter impedimentum, quo cessante habet esfectum: impeditur autem per peccatum manens. Non enim potest pena peccati solui manente peccato in actu, uel uosuntate. Ideo si quis manet in peccate ueniali usque ad instans mortis: impeditur usque ad instans mortis: quoniam causa impedita, dum impedita est, non ponit effectum: cessanteautem impedimento, ponit effectum. In instanti mortis cessat impedimentum: quia peccatum: ergo tunc ponitur remissio uenialis secundum exigentiam praemissorum meritorum: simulta, multa: si pauca, pauca.

¶ Prima opinio magis intelligibilis est:: & concordat dictis superius distin. xiiij. huius quarti.

¶ Tertio notandum: quod penitentia dupliciter accipitur (ut dictum est. q. j. distin. xiiij. )xscilicet pro sacramentoputa sacerdorali absolutione consitentis prolata a confessore. Secundo modo, pro uirture, aut actu uirturis: scilicet prodisplicentia, seu contritione aut tristitia consequente. Hic accipitur: secundo modo: quia depaenitentia lacramento dicetur dist. seq. Et hoc secundo modo potest accipi dupliciter. Vno modo poprie, prhabitu, aut actu detestationis pcti: aut passione actum huiusmodi praesupponente. Alio modo multum large pro cessatioe uoluntatis ab actu complacentiae in pcton. Vbtuns Tho, in iiii. dist. xvj. q. principali secunda. Et Pe. de palu. dist. praesenti. q. i. artic. ij. dicit uoluntatem recedere ab eo, quod prius uolebat: est displicere ei, quod uoluit. talis autem displicentia dolor contritionis dicit, quando est gra informata. Haec Tho. & palu. Et hoc modo quis habet penitentiam, siue contritionem de pctom: etiam dum nullam memoriam habet de pcto. Et tan¬ tum de articulo primo.

¶ Quantum ad secundum articulum est conclusio prima, Peecatum ueniale non remittit, quandiuper actum complacentic in uoluntate tenetur. Haec conclusio est Pe. de palu. ar. j. conclu. j. q. j. dist. praesenti. Probatur conclusio: quia implicat peccatum remitti, & manere in uoluntate: sed quandiu placet peccatum manet in uoluntate: quia ipse actus complacentiae est pctamen manente aunt peccato non deletur, nec remittitur.

¶ Secunda conclusio. Ad remissionem pctiuenialis non requiritur paenitentia, pprie accepta: neque actualis: nec habitualis: nec sacramentalis. Probatur: quia manens in ueniali usque ad mortem, non damna tur: sed tandem saluabitur. Ideo ueniale commissum remiteitur: quia omne debitum cuipae repugnat beatitudini. Nihil enim coinquinatum intrabit in illam. Apoc. xxj. Non autem remiteitur per actum eius, qui peccauit: quia est extra terminum meritum cuiuscunque tam congrui, quod condigni: igitur conclusio uera. Remittitur aunt persatispassionem in purgatorio, quod quam soluit penam tpalem peccato in uita praesenti non remisso debitam.

¶ Praeterea per actum feruentem charitatis consumitur peccatum ueniale: sicut aqua perignem: etiam si in ipso actu non habeatur memoria uenialis sedum illud. j. Pet. iiij. Charitas operit multitudinem peccato rum. Sed talis actus non est actus: nec habitus paenitentiae: neque sacramentum: ergo.

¶ Tertia conclusio. Accipiendo penitentiam secundo modo, & large, peccata uenia lia non remittunt sine paenitentia in hac uita. Illa conclusio sequitur ex prima: quia pctuamen ueniale non remittit, quandiuplacet uoluntati: sed non complacere in pctonconmisso est quaedam pnia pro peccato largeloquendo. de paenitentia, ut dictum est. j. ar. ergoconclusiouera.

¶ Quarta conclusioNon solum per actum displicentiae: sed per omnem actum meritorium ueniale pctamen remittitur, maxime dum ad eius remissionem ordinatur. Probatur conclusio: quia ois actus meritorius est satisfactiuus poenae rpalis: ut dictum est in. j. arti. haec autem respondet peccato ueniali, ergo: & peccati uenialis. Tenet consequentia: quia nunquam remittitur poena peccato debita manente ipso peccato: ideo opus bonum, quod remittit paenam: remittit peccatum. cui debetur pena; si prius non fuerit dimissum. Non tamen omne opmeritorium remittit totam poenam peccato ueniali debitam: sicut nec omne opus satis factorium pro mortali dimisso iniunctum tollit omnem eius poenam: sed requiritur certa proportio operis meritorij ad penam tollendam in acce ptione diuina: quae soli deo est determinate cognita.

¶ Dicitur maxime, dum &c. quia talis actus includit displicentiam peccati delendi. Eo enim, quod ordinat actum ad remissionem uenialis, uultueniale remitti: & per consequens uult ipsum non manere, quod uelle est displicentia uenialis. Inter caetera autem opera maxime contritio, seu displicentia mereretur remissionem peccati displicentis.

¶ Quinta conclusio, & responsalis. Paenitentia neque uirtus: neque sacramentum: requiritur ad ueniale peccatum remittendum. Haec est sancti Bonauen. Pater conclusio: quia peccatum ueniale remittitur etiam posthanc uitam: ut dicetur infra dist. xxj. ubi tamen paenitentia meritoria non habet locum.

¶ Quantum ad tertium articulum dubitatur primo: utrum unum ueniale remitti potest sine alio. Respondetur breuiter; quod sic secun- dum utramque opinionem praedictam. Et habet Pe. de palu. dist. praesenti. q. j. Nam pena uni debita potest solui manente penaalteri ueniali debita: ergo. Tenet conse- quentia: quia soluta paena solutus est reatus peccati: & per consequens peccatum secundum primam opinionem. Antecedens patet: quia paena debita uni mortali remisso quo ad culpam, remitti potest sine pena alterius: ut dictum est supra. q. ij. ergo a maiori sic erit de ueniali, quia maior satis factio debetur pro mortalidimisso quo ad culpam, quam prouenia li. Similiter secundum aliam opi. probatui: quia nulla est connexio uenialium adinuicem. Nec quantum ad auersionem a deo: quia ab illo non auertunt: sicut mortalia in hoc sunt connexa. Ideo unum mortale sine alio remitti non potest. Nec quantum ad conuersionem ad creaturam: ut satis patet. Nulla enim uidetur connexio uerbi otiosi ad appetitum inordinatum cibi, uel solicitudinem minordinatam, citra tamen trans gressionem praecepti: ergo unum potest sine alio remitti.

¶ Secundo dubitatur: utrum peccatum ueniale posset remitti manente mortali. Et arguitur: quod non: quia peccatum remitti non potest sine gratia: sed in habente mortale non potest esse gratia: ergo: Antecedens probatur peor illud Prouer. x. Vnuersa delicta operit charitas In oppositum est: quia pena potest resolui in mortali: ergo peccatum ueniale. Tenet consequentia: quia nihil aliud est remissio uenialis, nisi remissio reatus ad penam.

¶ Circa hoc dubium est duplex opi. Vna beati Thom. & suorum sequacium, quod non: quod sic probare nituntur. Nam ueniale tollit feruorem charitatis: sicut mortale tollit charitatem. Sicut ergo mortale non dimittitur, nisirestituatur charitas: ita nec ueniale nisirestituatur feruor charitatis: sed feruor charitatis, cum sit posterior charitate: non potest restitui nisi restituta charitate: haec autem restitui non potest manente mortali.

¶ Praeterea inimico quandiu est inimicus, non remittitur ossensa, nec parua, nec magna: sed habens morta le est inimicus: ergo. Praeterea ueniale non dimittitur nisi per actum aliquem magis acceptum deo, quam peccatum displicuit, sed nullus actus est deo acce- ptus, nisi agens sit deo acceptum: quia respexit dominus ad Abel prius: deindead muneraeius qui autem est in mortali, non est acceptus deo: igitur. Similia arguit Pe. depalu. & Richar.

¶ Alia opinio Scot. quod potest ueniale dimitti manente mortali: quia potest solui pena de bita ueniali ab existente in mortali hic in uia, & in inferno: ut supra deductum est: qua soluta solutum est peccatum ueniale, ac demissum: quia transeunte actu peccati, nihil manet in anima repugnans remissioni peccati (quod additur propter habitum uitiosum) nisi reatus poenae: sed soluta poena tollitur reatus paenae: & ita nihil peccati manet. Haec secun¬ da opinio est clementior, & probabilior: & secundum hanc soluuntur rationes primae opi.

¶ Ad primum dicitur de feruore charitatis. Aut per feruorem intelligitur aliquid charitatis: puta gradus intensionis charitatis. Et patet ex dictis: quod peccatum ueniale non tollit huiusmo di feruorem: quia non minuit charitatem: secundum omnes. Si uero per feruorem intelligitur actus charitatis: aut itelligitur actus inexistens: & ita non tollit feruorem: non oportet, quod propter actum pctiuenialis aliquis actus inexistens tollatur Siautem intelligitur actus charitatis, qui posset in esse: puta actus ille uenialis, quiposset esse actus charitatis: si adessent debitaecircumstantiae finis: & caeterae, quam reddunt actum meritorium: conceditur, quod tollit feruorem, idest talem actum. Sed negetur; quod peccatum non dimittitur; nisi restituatur talis actus: quia actus ille non erit necessarius ad remissionem peccati uenialis: quia ueniale potest remittiper quencunque actum meritorium relatum ad remissionem peccati uenialis, uel perpoenae debitae solutionem, quae potest solui ab omni existenti in peccato morta li. Praeterea existens in mortali potest peccare uenialiter: & sic peccans non tollit charitatis feruorem: cum talis non habeat charitatem: & per consequens nec eius feruorem.

¶ Ad secundum dicitur, quod inimico non remittitur offensa, propter quam est inmicus, quandiu est inimicus: sed propter ueniale nullus est inimicus deo. Item non remittitur remissione reconciliante inimicum: potest tamen remitti remissione satisfaciente: ut supra dictum est distin. praesenti. q.ij.

¶ Ad tertium dicitur, quod maior non est simpliciter uera: quia aliquando remittitur peccatum ueniale per satisfactionem, & nonper aliquem actum: ut in purgatorio. Et admissa maiore gratia argumenti de remissione facta in praesentiui ta. Dicitur ad minorem: quod licet nullus actus sit acceptus deo: nisiis, qui agit, sit acceptus quantum ad meritum uitae aeternae: quia nullus actus sine charitate est meritorius uitae aeternae. Et tamen aliquis actus, uel passio accepta ad remis¬ sionem penae temporalis peccato uenia li debitae eius, qui non est acceptus ad uitam. alio quin opera bona mortaliter iumortali facta ad nihil acceptarentur, quod est contra omnes: & ita intelligenda est auctoritas allegata.

¶ Tertio dubitatur: quare quaedam opera bona assignantur specialiter, per quae remittitur peccatum ueniale: cum tamen per quodlibet opus meritorium potest remitti ueniale peccatum: ut supra dictum est. Respondetur quod aliqua opera specialiter assignantur, ut habetur in hoc metro. Orans, tinctus edens, confessus, dans, benedicens. Orandominicam orationem. Dimitte nobis debita nostra. Tinctus aqua benedicta. Edens eucharistiam. Confitens sacramen taliter, uel confessione generali. Dans eleemosynam corporalem. Sumens benedictionem episcopalem. Sub oratione includitur tonsio pectoris. Sub com munione eucharistiae includitur digna susceptio cuiuslibet sacramenti. Assignam tur autem ista; non quod per hoc alia excludantur: quoniam inter caetera maxime uaset contritio, idest displicentia commissiuenialis: sed quae dicta sunt, specialiter assignantur: quia illi modi incitant libe rum arbitrium ad detestationem peccati, per quam efficacius remittitur. Tum etiam, quia in illis concurrunt oratio, & meritum ecclesiae. Tum quia illa frequentius ex intentione agentis, uel ecclesiae ordinantur ad remissionem uenialis. Tum quia caetera ad illa reducuntur. Vamn quod libet opus meritorium habet uim remit tendi peccatum ueniale: de hoc late habetur in Pe. de palu. dist. psenti. qeii. ar.¬ ij. Et de ualore aquae benedictae idem pulchreloquitur dist. ij. q. i. ar. ij. conclu. ij. Ad idem Hugo de sacramentis libro. ij. par. ix. in prin. sanctus Tho. dist. praesenti q.ij. ar. iiij. Alex. par. iiij. q.viij. membr. i. ar. ij. S. j. Item. Rich. dist. xxj. ar. v. q. i. in si. Item disti. i. ar. i. q. iii. Item August. in enchiri. ca. Ixx. Item de conse. distin. iij. Aquam sale &c.

¶ Quarto dubitatur. Vtrum ueniale possit heri mortale: & econuerso mortale possit fieri ueniale. Pro solutione rememoranda sunt, quaedicta suntlib. iii. distin. xxiij. qei. & distin. prae¬ senti. q. i. dub. j. quod duplex est actus uirtuosus, similiter uitiosus, scilicet elicitus, & imperatus. Quodque elicitus est naturaliter intrinsece, ac inuariabiliter uirtuosus, uitiosus, uel indifferens. It: quod actus elicitus uirtuosus non potest fieriuitiosus, uel naturaliter indifferens: nec econuerso: quia si actus aliquis uirtuosus fieri debet uitiosus: necesse est a liquid circa actum mutari: puta obiectum, uel circumstantiam: sed mutato obiecto non manet idem actus: similiter mutata circumstantia non manet idem actus esicitus: quia circumstantiae sunt obiecta actus eliciti, non autem imperati: & ideo actus imperatus manens idem numero in esse naturae, primo uirtuosus potest fieri uitiosus, & econuerso: & multo magis actus indifferens imperatus propter mutationem actus eliciti potest primeoesse indifferens: secundo uitiosus: tertiouirtuosus. De hoc latius supra in tertioubi etiam allegantur dicti doctores dihac materia.

¶ Per hoc respondetur ad dubium per duas propositiones. Prima peccatum ueniale, quod est actus elicitus in uoluntate nunquam potest fierimortale manens idem numero in esse naturae. Probatur: quia nullus actus intrifece: & non denominatione extrinseca uirtuosus, aut uitiosus, aut indiffe rens, potest mutari manens idem numero in esse naturae: ita ut primo, sit pecca tum, postea non: aut primo ueniale, post mortale, uel econuerso: sed omne peccatum ueniale, quod est actus elicitus est intrinsece uitiosum, & peccatum ueniale: ergo. Consequentia nota. Maior: & minor probatae sunt in. iij. dist. xxiij. q. i Praeterea nunquam peccatum ueniale potest fieri mortale: nec econuerso, nisihat aliqua mutatio circa actum peccatiuel obiecti, uel circumstantiae: sed quolibet horum mutato, mutatur in esse naturae actus peccatielicitus: & per conse- quens non manet idem actus. Haec propositio est de intentione sancti Bonaudistin. xvi. quarti. arti. iij. q.i dicentis. Cuquaeritur: utrum mortale fiat ueniale: siintelligitur: quod haec culpa per essentiam fiat illa: nulla est quaestio: quia hoc est impossibile. Videtur idem sentire Palu. dist. xvii. q. i. arti. j. conclu. iij. ubi quaerit an attritio possit fieri contritio: & Gerson sec. j. de uita spirituali animae.

¶ Secunda propositio. Peccatum ueniale, quod est actus imperatus, idem numero potest fieri mortale, & econuerso. Probatur: quia aliquis potest intrare ecclesiam propter delectari carnaliter in cantu: & continuato motu potest mutare intentione, & intrare ad prouocandum concupiscentiam alicuius personae inordinatae dilectae. Transitus ille continuatus est idem in esse naturae: quia idem motus: & tamen primo est peccatum ueniale: & secundo est mortale: & ita potest exemplari in alijs multis. Latior declaratio quaeratur in loco allegato dist. xxiij. lib. tertio. huius collect.

¶ Sed circa hoc primo quaeritur: utrum frequens iteratio peccati uenialis reddat ipsum mortale, & hoc propter uerba August. in textu allegata. Peccata quamuis parua: si tamen crebra surripientia colle- cta fuerint: ita nos grauabunt, & opprment sicut unum aliquod peccatum.

¶ Ad istud dubium dicitur: quod solam frequentia, & consuetudo peccandi uenia liter nunquam mutat ueniale in mortatale: quoniam ut arguit Sco. dist. xxxix. lib. iij. de consuetudinario iuramento. Siprimum peccatum est ueniale: etiam quodlibet aliud sequens eiusdem specici est ueniale: quia est eadem ratio cum iuslibet actus eiusdem speciei in genere moris. Nec habitus intensior reddit peccatum grauius: quia non est maior grauitas in habitu: quam in actu, ex quo generatur: licet habitus intensior fortius inclinet ad actum, non tamen ad actum alterius generis: nec ad actum grauiorem: sed ad actum similem ei, a quo genitus est: nunc autem actus peccati uenialis: & actus peccati mortalis genere, differunt in genere moris, & ideo habitus genitus ex uenialibus peccatis non inclinat nisi ad uenialia peccata.

¶ Ad Augu. dicitur: quod loquitur dispositiue non quidem dispositione necessitante, sed inclinante: nam consuetudo peccandi uenialiter, reddit hominem minus timo¬ ratum: & auget libidinem peccandi, quae facile crescit adcontemptum: ut si quis tantum declaretur in mendacio iocoso: quod etiam illud non dimitteret, si prohiberetur: iam commissum cum talicontemptu praecepti esset mortale. Et ad hoc sunt exempla Augu. de multiplicatione guttarum, & arenae, quae secundum se non obruunt, & submergunt nauem: sed disponunt nauem, ut facilius obruatur fluctibus, quibus perit.

¶ Sexto quaeritur: an consensus in peccatum ueniale, quo placet: faciat ipsum mortale. Quoniam teste Augu. Non est peccatum adeo ueniale; quando fiat mortale, dum placet. Ad istam quaestiunculam distinguit sanctus Bonauent. & alij triplex peccatum ueniale. Quod dam est ueniale ex sola surreptione, idest sine aduertentia, quod praeuenit deliberationem: & illud sicut uitari non potest: ita etiam nunquam sit mortale: quandiumanet in illo genere ex surreptione: secus si maneret, seu continuaretur actus ex surreptione inceptus quousque accederet perfecta deliberatio: quia tunc non manet surreptitius. Secundum est, quod sit cum cogitatione, siue aduertentia, sed sine pleno consensu: ut in cogitatio ne de muliere, & in delectatione citra consensum in delectationem. Tertium est ueniale cum ratione, & consensu: sed ideo est ueniale: quia non est contra pceptum: ut uerbum ociosum, & mendacium iocosum. Et per hoc dicitur: quod ueniale primo, uel secundo modo, si acce- dat consensus perfectus, erit mortale: nam propter defectum consensus, aut imperfectionem eius fuit ueniale: ideo accedente consensu, cessat ratio uenialis peccati: & nihil deficit de ratione morta lis. Et dicitur notanter consensus perfectus: quoniam ut dicit Sco. dist. xxxix. tertii, sicut actus meritorius requirit, quod sit plene humanus: hoc est, quod sit ex plena deliberatione, & consensu: ita non minus actus demeritorius idem requirit: quia non est deus pronior ad condemnandum, quam ad parcendum. Et cum actus de genere mortalis sit non cum plena deliberatione propter defectum perfecti consensus, qui praesupponit de¬ liberationem perfectam: non censetur mortale.

¶ Sed hic nihilominus aduertem dum: quod habituatus quandoque habet bre uem deliberationem, quae non uidetur deliberatio: uerum, quia habet prudentiam magnam, qua promptus est ad deliberandum quasi in tempore imperceptibili: talis deliberatio est sufficiens ad rationem meriti, & peccati.

¶ De ueniali tertij ordinis dicitur, quod illud non sit mortale nisi per consensum quiescentem in eo tanquam in fine: ut si quis tantalibidine afficeretur ad mendacium locosum, quod etiam ipsum continuare uellet contra praeceptum, si a domino prohiberetur: ibi poneretur quies in mendacio iocoso plusquam in deo: & tunc Senper concurreret contemptus dei: cui in casu praeponeretur mendacium iocosun. Et ibi locum habet uerbum Aug. Nullum pctamen est a deo ueniale, quin posset fierimortale: dum placet: non qualibet placentia: sed ea qua uoluntas in ea quiescit tanquam infinem: quod tumc sit, quam do plus placet, quam deus: puta quando uult magis actum huiusmodi, quam amicitiam dei, qui est uere, & simpliciter ul timus finis. Vel intelligitur haec auctoritas de uenialibus tantum primi, & secundi generis: aut tertio, ut exponit Gerso in de uita animae lec. i.t Dum placet, inquantum est peccatum, & dei ossensiuum: absque alio quocunque motiuo, uel alsectiuo ad peccandum: istud enim uidetur diabolicae obstinationis proprium, quod impugnetur deus, & odio habeatur gratis Vnde breuiter consensus in ueniale, ut ueniale est etiam deliberatus, non est nisi uenialis: & quamuis peccans uenialiter ex deliberatione abutatur dei misericordia, qui concessit peccatum illud esse ueniale, non mortale: tamen non peccat mortaliter: & in hoc plurimum relucet misericordia dei qud abusus ille etiam deliberatus non est nisi uenialis. Et tantum de illa quaestione, ac tota distinctione.