Quaestio 14

QVAESTIO XIIII VTRVM titulo praescriptionis acquisita sint restitutioni in foro conscientiae ob noxia.

¶ Declarationibus terminorum subiunguntur responsiuae conclusiones annexis pro tertio articulo solutionibus dubiorum.

¶ Quantum ad primum notandum: quod praescriptio dupliciter capitur. Vno modo large: ut extendit se ad usucapionem. Alio modo ut distinguitur contra usucapionem: & illo mo praescriptio tantum habet locum in rebus immobilibus: indomo, agris, terris &c. etiam in rebus incorporalibus: ut in seruituribus, actionibus, & huiusmodi. Vsucapio uero est in rebus mobilibus. Ita etiam habet Thom. de argendist. xv. art. ulti. Primo modo praescriptio sic describit. Estius quoddam, siue do minium per continuationem possessionis tpis a lege diffiniti auctoritate legum uim capiens: poenam negligentibus inferens, & finem litibus imponens. Si uero accipitur secundo modo stricte addatur rei immobilis, uel incorporalis ad genus diffiniti. Tho. argen. ubi supra disffinit: estius ex tempore capiens firmita tem. Similiter usucapio describitur. Est ius, siue dominium rei mobilis &c.

¶ Dicitur primoius, siue dominium; quod ponitur pro genere id est proprietas rei, quaem est res possessoris: ita quod de ipsa tanquam de re sua licite potest ad uota disponere ntendo, seruando, uel alienando.

¶ Dicitur per continuationem possessionis: ubi innuitur titulus, quo res praescripta possidetur: non enim requiritur alius ti tulus: puta uenditionis, aut donationis uel haereditariae successionis, permutationis aut huiusmodi: quia ubi adest iustus titulus, non est praescriptio necessaria. Iniustus uero titulus pro non titulo habetur. Sola ergo possessionis continuatio dattitulum: dum tamen adsit bona fides: & caetera, quae exprimuntur in disfinitione. Quod uero Panor. & quidam alij dicunt in certis casibus requirititudum: uerum est: quod requiritur ad iuste possidendum: sed non ad praescribendum: quod generaliter requiritur: quandorens non est praescriptibilis: ut in decimis. de hoc glol. inc. si diligenti. de praescriptio nibus. Quando enimius commune est contra possessorem: tunc requiriturtitulus, scilicet priuilegium, ut praescribat: quo non probato, non praescribit: nisifuerit tantum tempus, cuius initium non est in memoria hominum: & ita intelligendum est. c. si diligenti. allegatum: quod dicit requiri bonam fidem, & iustum titulum.

¶ Et nota: quod dicitur percontinuationem possessionis: quoniam sipossessio legitimi temporis interrumpitur: non praescribitur: ut si tempus legitimum praescribendi fuerit uiginti anni. Exempli causa. Si primo possidet eam de cemannis: & post per decem annos sequentes non possidet: dehinc per alios decem annos iterum possidet: non praescribit.

¶ Verum possidens bona fide, & uendens sub conditione, uenditio resol nitur: priora tempora cum posteriori¬ bus continuare poterit: secundum Panor. in c. illud autem. de praescriptionibus.

¶ Et nota: requritur, quod possideat ut proprium: nam qui alieno nomine possidet, ut colonus, & qui precario possi det non proprie possidet: sed hi, quorum nomine possident. ut in c. si dil genti. eo. titu.

¶ Dicitur temporis lege diffiniti. Lex enim determinat tempora, quibus currit praescriptio: & minus tamens non sufficit: & ad diuersas res pscribendas diuerla tepora determinat: nam contraeccletiam romanam in his, quae principaliter ad eam pertinent, non secundatio: & contra ea, quae immediate pertinent ad diipensationem papae: non currit praescriptio nisi centenaria, contra ecclesias infe riores a romana, siue fiat praescriptio ab alia ecclesia: siue a priuato requirit qua dragenaria anmorum pscriptio. similiter de legatis ad pias causas: idem requiritur in praescriptione contra hospitalia, & pia loca: contra principem in reserua tis principi in signum singularis priuilegij, uel dominij, requiritur tantum tempus de cuius initio memoria hominum non ex istit cum scientia principis. In alijs regulariter requiriturtempus decem annorum inter praesentes: & uiginti annorum inter absentes. Multae tamen sunt in his uarietates, & differentiae particula res, de quibus late tractant domini cano nistae. In usucapione requiritur tempus trienne.

¶ Dicitur etiam in diffinitione praescriptionis: auctoritate legu uim capiens: ubi includunt caeterae conditiones ad praescriptionem requisitae: ut bona fides: & quod res sit praescriptibilis: nam siilla deficiunt, deficit auctoritas legum.

¶ Oportet enimomnia concurrere in praescriptione, quae lexdecernit adesse debere.

¶ Vnde requiritur bona fides pscribentis: ut inc. uigilanti de praescripubi dicitur. Vigilanti studio cauendum est: ne simus malae fidei possessores in prae diis alienis: quoniam nulla antiqua rerum, possessio iuuat aliquem malae fidei possessorem: nisiresipuerit, postquam sealiena nouerit possidere: cum bonae fidei possessor dici non possit. &. c. finaco. rit. dicitur. Quoniam omne, quod non est ex fide peccatum est: synodaliiudicio definimus, ut nulla ualeat absque; bona fide praescriptio, tamn canonica, quam ciuilis: cum generaliter sit omni constitutioni, atque consuetudini derogandum, quae absque mortali peccato non potest obseruari. Vnde oportet, ut qua praescribit, in nulla temporis parte, rei habeat con scientiam alienae.

¶ Est autem bona fides, ut uult glol. in c. si diligenti eo. tit. dumis, qui rem poessidet, credit eam esse suam: aut credit tradentem esse dium, uel habereius distrahendi: licet in facto erret. Non autem si erret in iure: nisi sit possessor longi tpis: uel fuerit probabili bus rationibus acquisita: aut etiam siius, in quo errauit, fuerit dubium. Et haec bona fides requiritur per totum, quo sit prae scriptio: a principio scilicet usque ad finem. Quacunque enim parte simo temporis incipit habere malam fidem; non praescribit: & tenetur resipiscere a possessione. rei, quam nouerit esse alienam.

¶ Sed quid si per totum tempus praescriptionis habuit bonam fidem, & completo tempore praescriptionis incipit habere mala fidem: ut puta post completam praescriptionem, incipit noscere, quod is, quirem primo tradidit; non fuit dcimdes rei: nec habuit ius alienandi rem.

¶ Dicet hic quorundam opiteneat: quod in casu tenetur rem praescriptam dimittere, seu restituere tanquam non suam: tamen uerius dicendum: quod quia per praescriptionem completam, procuius qualibet temporis parte habuit bonam fidem: res facta est sua beneficio iuris: ut dicetur in conclusione conscientia ista, quae habet malam fidem credendo rem alienam, & non suam, est erronea: & ideo est deponenda, & corrigenda, quam si non deponeret tenendo rempraescripta, quamcrederet non suam, ageret contra conscientiam erroneam; & ita mortaliter peccaret: quia qui contra conscientiam agit: aedificat in gehennam.

¶ Quid autem, si quis habet conscientiam dubiam tempore praescriptionis: Respondetur: quod dubitans rationabiliter motus, aut firmans se in dubio: non habet bonam fidem, quae tamen requiritur: & ideo non praescribit. Non enim sufficit non habere malam fidem: sed requiritur bona fides: quae non stat cum dubio tali. Secus tamen si esset dubium scrupulosum: aut uacillans non firmum ex leui suspitione ortum. Agendum enim est contra scrupulos: ut dicit Gerson cancel. Si uero post dubium rationabile, reforniat conscientiam, a tempore reformationis incipit praescribere. Sic sentit Angel. in uerbo praeseriptio. S. iiij. & iij.

¶ Nota etiam; quod semper praesumitur bona fides: nisi probetur contrarium. glos. inc. si diligenti. in uerbo. bona fides Requiritur etiam, quod res sit praescriptibilis. Numerantur autem xu. que praescribi non praesent. Primo, res uitiosa & dicitur uitiosa, si sit furtiua, aut ui pos¬¬ sessa. ut inst. de usur. S. quod autem. Et subdit tex. quod nec ullus alis, quamuis abeis bona fide emerit: uel ex alia causa receperit, usu capiendi ius habet.

¶ Et nota quod in re mobili oportet; quod iustus titulus interueniat a principio, aliter nunquam praescribitur: quia sine titulo contra uoluntatem domini rem eius contrectans, furtum committit. Secus in re immobili: quia quamuis mala fides fuerit in primo: tamen potest pralios praescribi ex eorum bona fide. Et ideo nunquam res mobilis in conscientia potest teneri, quantumcunque per longum tempus sit possessa etiam bona fide; nisi habuerit eam a principio cum titulo. Et ideo in rebus mobilibus non facile bonae fidei possessor ulucapiet: ut dicit Angel. ubi supra quod tamen infrain. sS. xliiij: aliquo modo limitat. Secundo modo contra praedicta praescribi non potest in foro conscientiae: quia diuturnitas auget peccatum: cum tanto sint grauiora pctan, quanto diutius infelicem animam detinent alligata. de consue. cum tanto. Tertio: iura spiritualia praescribi non possunt, ut decimae primitiae, oblationes ecclesiae, loca religiosa, quae praescribi non possunt laicis: quia illa possidere non possunt de iure coni. Idem est de annexis spiritua libus: & hoc uerum de laicis non conuerlis. Quarto contra obedientiam, uisitationem, & procurationem: quae debetur ratione uisitationis, ut in.c. cum non liceat. &.c. cum ex officij de pscri¬ Quinto non potest praescribi limes, uel quod adhaeret limitibus episcopatuum, proui eiarum, uel parochiarum. Sexto modo libet homo pro seruo possessus. Septimo modo: publicae functiones, idest pensiones agrorum non possunt praescribia colonis. Octauo: uia publica non potest praescribi ex non usu populi. Nono: aquaeductus, & alia iura ad publicum usum ciuiratis destinata. Decimo: reseruata principi in signum subiectionis populi: ut tributum, & similia praescribi non possunt. Vndecimo: res, quam lex simpliciter prohibet alienari: ut res sacrae, & res dotales, & huiusmodi. Secus, si prohibent alienarisine certa solemnitate: non simpliciter. Duodecimo: res, quae possidetur alieno nomine, praescribi non potest, ut uendatur. Decimotertio: res enipta ab eo, cui est administratio: ut a prodigo, luxurioso, lusore &c. Deci moqua to: res ignorantis eam esse suam praescribi non potest: nam contra ignorantem non currit praescriptio. Decimoquinto: res excommunicati: quia cum impeditus est alege rem suam defendere: con tra eum non currit praescriptio: si tamen non fuerit in mora petendae absolutionis. Maiorem horum specificationem require apud canonistas cum suis allegationibus.

¶ Dicitur ultimo in diffinitione: penam negligentibus inferens; & finem litibus imponens. Vbi tangitur causa finalis praescriptionis, propter quam praescriptio a iure concessa est, & per hoc iustat haec enim duplex est. Vna; ut pax qua respublica fouetur, conseruetur per immortalium litium extinctionem. Secunda: ut negligentes in rebus suis negligentia, quae redundat in confusionem possessionum, & discordiarum excita tionem, poenas debitas sentiant. Et ex utroque deducitur iustitia praescriptionis: ut infra in probatione primae conclusionis deducitur. Et tantum de articulo primo.

¶ Quantum ad articulum secundum est conclusio prima. Qui rem aliquam legitime praescribit, plenum eiusdem rei dominium acquirit. Probatur conclusio postScorus in. iiij. distin. xv. q.ij. quia acquirens rem secundum iusta utriusque iuris constitutionem, acquirit eius dominium: sed acquirens rem titulo iusto praescriptionis, acquirit eam secudum iustam iuris constitutionem: ergo acquirit eius plenum dominium. Conse quentia nota cum maiore: quia ipso iure sit translatio dominiorum ut dicit Aug. super Io. & habetur. viij. distin. quo iure. & patuit supra. q.ij huius dist. Et in proposito idem intelligitur per auctoritatem legislatoris, & iuris siue legis. Minor probatur per totum titulum de praescrip. Et quod lex illa approbans legitimam praescriptionem sit iusta; probatur duplici ratione Sco. ubi supra. Primo sic. Iuste potest illud statur a legislatore, quod est necessarium ad pacificam conuersationem ciuium, seu subditorum: sed dominium rei neglectae, sicut negligitur in praescriptione, & usucapione: transferri in occupantem est necessarium ad pacificam conuersationem subditorum: quia si non transferretur dominium in occupantem: & res maneret apud primum post quodcunque tempus surgerent lites imortales, nam post quantumcumque; tpus ille, qui neglexit, uel haeres eius repeteret re neglectam ab eo, qui occuparet, quantocumque tpeoccupasset. Et essent ta les lites, quas ispossibile esset descidere: quia nec documenta: nec probationes sufficientes haberipossent, obstante logitudine temporis, ex quibus perpetuae surgerent contentiones, & odia inter litigantes: & perhoc tota pax reipub. turbaretur.

¶ Secundo probatur: legislator potest iustepunire transgredientem, cuius trans gressio uergit in detrimentum reipu. etiam paena corporali: multo magis pecunia fisco applicanda: ergo pari ratione potest eam pumre pena paecuniaria applicando pecuniam alicui, qui in hoc minister legis. Sed negligens rem suam tanto temporetransgreditur, transgres sione, quae est in detrimentum reipu. quia impedimentum pacis: ergo sicut iuste potest lex rem illam neglectam applicare fisco: ita potest eam ad maiorem pacen transferre in illum, qui tantor peoccupauit, tamquam in ministrum legis.

¶ Et confirmatur, nam quia quilibet potest suum dominium tral¬ ferre in alium accipere uolentem: ergo tota communitas potest cuiuslibet de communitate transferre dominium in quemlibet: quia in facto conmutatis supponitur includi consensum cuiuslibet de communitate: ergo communitas habens consensum quasi iam oblatum in hoc, quod quilibet consentit in leges iustas condendas a communitate, uel principe: potest per legem cuiuslibet dominium transferre in quemlibet. Haec est sententia Sco. cui consonat Panor. in.c. uigilanti. eo. ti. & in. c. si. ubi sic arguit conformiter ad praedicta post Hostien. eo. ti. S. sed quid siiam completa praescriptione. Quodiure possidetur, iuste posfidetur: & si iuste, bene: ergo non alienum, sed suum: & per consequens habet rei praescriptae dominium. Hanc conclusionem cum sequenti tenet Goffre. Host. ubi supra Inno. Io. an. licet nonnulliteneant contrarium, non tamen fulciti sunt sufficienti ratione, late prosequitur Host. ut supra. Dicitur notanter: qui legitime praescribit: hic autem praescribit legitime, cuiadsunt omnes conditiones ad praescriptionem requisitae. Nam si aliqua earum defuerit: sicut non est uera praescriptio: ita nec per eam acquirit uerum dominium rei praescriptae.

¶ Secunda conclusio. Nullus in foro animae tenetur de necessitate salutis rem legitime praescriptam restituere: etiam si post praescriptionem nouerit eam fuisse alienam. Illa conclusio etiam est Tho. argen¬. ubi supra & sequitur ad primam: quia nemo tenetur restituere rem suam, in qua habet plenum dominium: sed per praescriptionem legitimam acquiritur plenum dominium rei praescriptae: ergo. Ista conclusio est de mente glos. in cap. uigilanti. eo. titu dicentis: quod completa praescriptione, praescribenstutus est secundum utrumqueius: ergo iure possidet: ergo: ut supra argutum est: si iusse: non tenetur restituere. Praeterea iura faciunt hoc meum: illudtuum: & conditor canonis, uel legis potest mihi dare rem alienam, & tutus ero: ergo multo fortius poterit inducere hanc praescriptionem in odium negligentium haec gloilic. cum suis alse- gatis. Et tantum de articulo secundo.

¶ Quantum ad articulum tertium dubitatur primo contra conclusiones, quae ad hoc tendunt, quod praescribens rem segitime facit rem suam: nec restituere tenetur per.c. uigiianti, & c.si. eo. tit. supra allega: quibus expresse habetur: quod male fidei possessor tenetur ad restitutionem: non obstante quacunque possessionis anliquitate. Potest autem aliquis post praescriptionem completam informari: quod res praescripta sit alterius domini: nec ab eo legitime alienata: & ita quod non est ua: & per consequens tenetur ad restitutionem, quia non dimittitur peccatum, nisi restituatur ablatum.

¶ Praeterea: nul sus debet priuari bonis suis sine sua culpa: sed stat praescriptionem currere contra eum, cui non potest imputari negligentia: ut qui absens fuerat ultra uiginti annos ex rationabili causa, ad quem etiam notitia alienationis rerum suarum non peruenit: aut captus per tantum tenpus a piratis, quo sua defendere non potuit: & ita sine culpa neglexit.

¶ Ad illa respondetur, quod uerum est; quod malae fidei ossessor, tenetur ad restitutionem posessionis, durante mala fide, siue malam fidem habeat in tempore praescriptionis, siue post completam praescriptionem. Malam dico fidem, qua credit rem esse alienam, & non suam. Et si illam habet ante completam praescriptionem, non praescribit; ut dictum est. Si uero incipit habere malam fidem postlegitimam praescriptionem, errat, ut dictum est in primo articulo, & debet deponere errorem, & habere bonam fidem; quod res post praescriptionem non est aliena, licet ante praescriptionem completam fuerat aliena, quia per praesciiptionem facta est sua & per consequens non aliena. Si tamen erroneam non uellet, nec posset deponere, restituat, ne contra erroneam conscientiam cum mortali teneat, & hoc uolunt. c. allegata: nam. c. uigilanti. notanter dicitur. Nulla antiqua rerum possessio iuuat aliquid malae fidei possessorem, nisi resipuerit postquam aliena senouit possidere.

¶ Nota; quod dicitur aliena, sed propria utioque iure canonico, & ciuili: secundum Thom. arge. Nec fides illa est notitia uera: sed erronea, qua cre dit remlegitime praescriptam non esse suam: & ideo relinquenda: durante tamen mala fide noniuuatur praescriptic ne, ut rem tenere possit sine peccate mortali. Et ideo papa non uult praescriptionem habere uigorem in malae fidei possessore: ut dicit.c. uigilanti. Et ad hoc plane sonatc. si. allega. ut patet intuenti textum cum glol.

¶ Ad secundum dicitur: quod talis negligens habet remedium recuperandi perdita: etiam postlegitimam praescriptionem completam. Nam talis potest perere restitutionem: in integrum usque ad quatuor annos sequentes, qui in cipiunt a die scientiae post cessationem impedimenti legitimi: nam illud quadrienmium non currit ignoranti. Ignorans enim non negligit: potest quoque negligens agere contra illum, qui rem suam alienauit: postquam ille, cui alie nauit eam, usu ceperit: quia talis aliena tor tenetur sibi ex delicto. Et sua negligentia non facit cessare delictum alienatoris.

¶ Sed diceres: ad quid ergo ualet praescriptiotalis: siis contra quem praescripsit, potest perere restitutionem in integrum. Respondetur: quod ualet ad hoc secundum conscientiam, quod praescribens non tenetur restituere, nisi petatur: & si non peritur infra tempus debitum amplius non tenebitur: etiam si peratur: ita sentit Ange. in sum. Multa sunt specialia in praescriptione aduertenda, quae late prosequuntur canonistae, sed haec modica terigisse hic sufficiat.

¶ Multi casus particulares: immoinfiniti sunt, in quibus iniuste absata, aut iniuste detenta, restituenda sunt: quorum specificatio nem cadit sub arte, secundum philosophum. Ideo ex similibus simile iudicium accipiendum est: & ex generalibus particularia. Vnde possent circa materiam restitutionum bonorum fortunae plures moueriquaestiones, & dubia: & praesertini de artificibus, & laboratoribus pro denatio diurno, qui per negligentiam, ignorantiam, defidiam, dolum uel fraudem proximos, quibus operantur, damnificant: de quibus satis patet ex dictis su¬ pra. q.vj. huius dist. ubi agitur deaduoca tis, tabellionibus, procuratoribus. & q. ix. eiusdem distinct. ubi agitur de falsarijs. & q. x. de negoriatoribus. Possunt tamenhic pro complemento huius materiae moueri aliqua particularia dubia breuibus soluenda prius in specie non mota.

¶ Et est primum de damnificantibus alios praeter uoluntatem casualiter perse, uel sua. ut exempli gratia. In aedificando si aliquis pertransit locum aedificationis, & per casum alicuius lapidis, uel ligni laeditur: seu qui fodit soueam pro capiendis supis, aut feris: & transiens cadit in eam: siue per animalia sua, quae in trauerunt agrum alienum: & ibi depastisunt fenum, uel frumentum: uel laeserunt animalia proximi, authominem, aut saepem &c.

¶ Ad haec soluenda facit, quod dictum est supra. q. x. in fi. de latissima, latiore, lata, leui, & leuissima culpa. Vnde qui in talibus fecit quantum secundum communem cursum fieri solet ad cauendum damnua, & pericula: & non dedit operam rei illicitae: non tenetur ad restitutionem damni. Si uero negligens fuerit, aut est in dolo, uel culpa lata: tenetur. Similiter qui dat operam rei illicitae: ut si clericus proijcit lapidem: aut mittit sagittam: & casu occidit transeuntem: etiam in loco ubi non solet esse tra situs: tenetur ad restitutionem damni illati pro eo, quod rei sibi illicitae operam impendit. Et ibi dicta de casu fortuito applicentur ad propositum: & per idem etiam de damno dato alicui per animalia alte rius. Si dominus animalis damnum ferentis est in cuipa lata, latiore, uel latissima: tenetur. Si leui, uel leuissima: non tenetur ad recompensationem damnitenetur tamen quandoque ad dandum animal, quodlaesit pro noxa: facit ad hoc dictum August. ad Publicolam epistolacliiij. cuminquit. Nec reus est mortis alienae, qui cum suae possessioni murum circumduxerit: aliquis ex ipsorum usupercussus intereat. Neque enim reus est christianus, si bos eius aliquem feriendo: uelequus calcemfaciendo aliquem oecidat. Aut ideo non debent christiam boues habere cornua: aut equus ungula x aut dentes canis. Et sequitur. Absit, ut ea, quae propter bonum, aut licitum facimus, aut habemus: si quid per haec praeter nostram uoluntatem cuiquam mali acciderit: nobis imputetur. Alioquinnes ferramenta domestica, aut agrestia sunt habenda: ne quis eis, uel se, uel alterum interimat. Necarbor, aut restis: nequis seinde suspendat. Nec fenestra facienda est: ne per hanc se quisquam praecipiter. Quid plura commemorem: cum ea conmemorando finire non possim. Quid enim est in usu hominum bono, ac licito, unde non possit etiam pernicies irro gari, haec ille. De hoc dubio latius infra q. xv. ar. iij. dub. ij.

¶ Tertio dubitatur: utrum teneatur restituere rem pereuntem, qui fuit in mora restituendi. de hoc etiam supra. q. x. ubi agitur de deposito.

¶ Notandum igitur pro responsione: quod morosus dicitur, qui non tradit rem, quam tradere tenetur: licet eam tradere inten dat: & habet communiter locum indebitis, commodatis, depositis. Item in ablatis contra domini uoluntatem: nam furaut raptor seiper est inmora: quia semper tenetur restituere, si potest.

¶ Secundo notandum: quod ad hoc, quod quis dicatur morosus. quatuor requirutur. Primo: quod teneat rem aliquam, quam tradere tenetur. Secundo: quod sciat se teneri uel saltem, quod scire debeat. Tertio: quod interpellatus, seu monitus fuerit ad tradendum: & hoc a die, uel ab homine. Adie: si dies seuterminus tradendi constitutus est: tunc enim terminus ipse adueniens dicitur interpellare. Abhomine; si termino tradendi non constituto a domino rei perse, uel per alium peritur traditio. Quar to: quod habeat impossibilitatem tradendi

¶ uibus praemissis respondetur ad dubium: quod morosus in tradendo rem, quam tradere tenetur: si res perit etiam sine sua culpa casu fortuito: tenetur de dam no domino rei: maxime si fuerat dubium, an res etiam apuddominum restituta perisset. Patet per regulam iuris lib. vj. mora. ubi dicitur. Mora sua unicuique est nociua. uel etiam in gloil. ponuntur calus praedicti. Et dicitur maxime, si dubium fuerat &c. quia secundum aliquos; si non sit dubium; quando res eodem modo perisset apud dominum suum: non tenetur morosus: quamuis aliqui dicant, quod non obstam te. quod apud dominum res tradita perisset, tenetur morosus: quia potuisset dicitudns rei rem uendidisse: & ita apud alium & non sibi perijsset.

¶ De hoc patet: quod debens decimas, si fuerit in mora: & pereunt casu fortuito periculo suo: sic in locato, & com modato, & semper in furto.

¶ Dubitatur quarto: utrum teneatur, qui ex pietate, & misericordia facit fugere debitorem aut incarceratum: uelligatum soluit, aut seruum &c. Respondetur; quod tenetur ad restitutionem damni: & est species furti: dat autem occasionem damno: nec excusat pietas misericordia: quia miseri coreia, & eleemosyna facienda est de uo: non de alieno. Si tamen quis fugeret in domum alicuius, non tenetur: nec debet eum prodere: tamen non debet iudicem urentem prohibere: ut supra dictum es. Caetera innumera rescindo, fauens breuitati. Et tantum de illa quaestione.

¶ DE RESTITVTIOAE bonorum corporis. PEVITVS utcumque de restitutione fieda in bonis exterioribur, quae dicuntur bona fortunae, & minima: uidendum consequenter de restitutione. facienda laesis in bonis medijs. quae sunt bona corporis: unde quaeritur.