Quaestio 1

QVAESTIO VNICA. periorem uoluntatis pertinet tantum fruitio ordinata, sed secundo modo eius est IRCA hanc distinctionem tam fruitio, quam usus ordinatus: & de quaeritur, utrum anima chrihoc latius tractatum est distin. xxiiii. libr. sti secundum quamlibet eius secundi.

¶ Secundo notandum, quod beatus partem, habuit maxima triAugu. xiiij. de ciui. dei. c. xv. ponit diffestitiam, & dolorem. Praemissis notabilirentiam inter dolorem, & tristitia: nam dibus terminorum declaratiuis per articulo cit. Dolor carnis tantum, modo offensioprimo: conclusiones ponuntur, per secunduo, cun est animae ex carne, & quaedam ab eius mouendorum solutionibus dubiorum passione dissentio: sicuti animidolor, quod pro tertio.

¶ Quantum ad primum notristitia nuncupatur, dissensio est ab his tandum circa istum terminum eius anirebus, quae nobis nolentibus accidunt. Vnde patet, quod dolor proprie accipiendo mae partem, quod per partes animae intelterminum, quia est passio inexistens, animae liguntur animae potentiae, & potentiarum portiones: non enim habet anima a carne pertinet ad partem sensitiuam. christi (sicut nec alterius hominis) parTristitia uero, quae est passio consequens tes aliquas secundum suam substantia: cum sit sub nolitionem rei nobis accidentis, pertinet stantia simplex, & incomposita, indiuiad partem intellectiuam, siue ad rationem: utrumque ad appetitum: illa ad appetitum sibilis: licet componibilis cum materia sensitiuum: ista ad appetitum siue uoluntatem, ad hominis compositionem. Quaerit autem Causatur autem dolor in appetitu senquaestio solum de potentijs animae cognitisitiuo ab apphensione sensitiui obiecti disuis, & appetitiuis: quuamo non cognitiue, conuenientis seu laesiui, & a potentia concurnec appetitiue, neque doloris, neque tristirente deo tamquam cam prima, & non ab obietiae sunt capaces: quales sunt nutritiua, cto apphensio. Qui non ab obiecto patet per & executiua. Intelligenda ergo est quae ppositionem frequenter accepta: quia efstio tantum de potentia sensitiua, & infectus sufficienter dependet a suis cautellectiua, non quidem cognitiua: talis sis essentialibus: sed destructo obiecto, enim ut sic non tristatur, aut dolet coremanente appraehensione eius in sensugnoscendo: nam poenarum cognitio nihilominus causari potest in appetitu sennon infert dolorem, uel tristitiam in cositiuo dolor, uel delectatio, sicut patet gnitiua: licet sit causa mediata doloris, cum sensus interior, puta phantasia per & tristitiae i affectiua. Deus namque, & beanotitiam abstractiuam appraehenditaliti: sed & iudex humanus, & executor quod objectum nociuum, uel delectabisententiae paenas cognoscunt, non tamen se quantumcunque obiectum illud anniex hoc tristantur, neque dolent. Sunt hiletur, potest causari dolor, uel delectatioenim dolor, & tristitia passiones sequenin appetitu sensitiuo. Similiter si deus tes actus appetitus, sicut & gaudium, conseruatet notitiam intuitiuam in sen¬ & delectatio: sed intelligenda est de posu, destructo obiecto: aut causaret eam tentia appetitiua, tam sensitiua quam inabsente obiecto: causaretur nihilomitellectiua. Appetitus uero intellectiuus nus delectatio uel tristitia, & ideo obiedistinguitur: sicut, & intellectus in porctum apphensum non est causa immediationem superiorem, & inferiorem. Suta istarum passionum: sed tantum camn cau perior portio dupliciter accipitur. sae qtenus naturaliter causat cognitioVno modo stricte pro illa portione quae nem intuitiuam in sensu: & eam conseruat: quae cognitio immediate causat passiones praedictas. Primum patet per experientia in somno, & in amentibus rationecarentibus: qui declarantur, & tristantur usque ad risum, & fletum obiectis non praesentibus: quamuis ab eis appraehenduntur, utpsentia. Secundum quod adducitur de notitia intuitiua a deo supernaturaliter causata, non uidetur probare: tum quia naturaliter non potest produci, nec conseruari notitia intuitiua sine obiecti praesentia: sed per actum supernaturalem non tollitur ro causae naturalis: sicut licet deus posset causare omne effectum sine causa secunda supernaturaliter: non tamen ideo tollitur ratio causae a causa secunda, cessante actu supernaturali. Tum quia si conseruaret deus intuitiuam notitiam destructo obiecto, per illa cognosceretur objectum non esse, & ita per illam notitiam non causaretur dolor, ueldlectatio.

¶ Dolor ergo est passio consequens appraehen sionem objecti disconuenientis tanquam praesentis: & delectatio est passio consequens appraehensionem objecti tanquam conuenientis, & praesentis: & hoc in parte sensitiua, siue objectum sit praesens siue non, & per hoc causa doloris, & delectationis est appraehensio cumpotentia.

¶ Detristitia, quae est passio uoluntatis aliter sentit Sco. in suo tertio distin. praesenti: aliter Ockam in fine sui tertij. Scotus ponit quatuor modos, quibus tristitia generari poterit in uoluntate. Primus, & principalis est quando accidit aliquod nolitum actu elicito: tunc enim nolitionem illam obiecti appraehensi per intellectum sequitur tristitia in uoluntate, quae non est actus uoluntatis elicitus: sed passio naturaliter consequens apprehensionem objecti sic noliti. Nec est illa tristitia in libera potestate uoluntatis immediate, quia stante praesentia obiecti quantum ad eius apprehensionem, & nolitionem eius, non potest sequi tristitia naturaliter. Est tamen tristitia in potestate uoluntatis mediate: quia mediante actu nolitionis elicito, qui est in libera potestate uoluntatis, unde potest non elicere nolitionem objecti: immo potest elicere actum opnositum, quia potest ipsa nelle: & tunc cedit tristitia. Sic & gausium in uoluntate generatur naturaliter ad praesentiam (hoc est ad appraehensionem)objecti uoliti tanqua praesentis. Ex quo patet duplex differentia inter generationem doloris in appetitu sensitiuo, & tristitiae in uoluntate. Prima: quia dolor generatur in appetitu sensitiuo ad appraehensionem praesentiae obiecti ex natura sua disconuenientis appetenti: quia ex natura sua laesiui. Tristitia uero in uoluntate generatur ad appraehensionem praesentiae obiecti disconuenientis non ex natura rei: sed ex nolitione uoluntatis. Vnde licet aliquid ex natura sua sit conueniens uoluntati, puta ultimus finis: & aliquid ex natura sua disconueniens, ut corruptio subjecti: tamen sit ultimate conueniens per actum uoluntatis elicitum acceptantis, & complacentis sibi in psentia talis obiecti, qui actus est uelle. Et similiter obiectum sit disconueniens ultimatae uoluntati: quia nolitum. Vnde breuiter obiectum dicitur conueniens uoluntati: quia est uolitum & disconueniens, quia nolitum.

¶ Secunda differentia, quia tristitia in uoluntate persupponit actum uoluntatis elicitum, a quo realiter distinguitur: non sic dolor in sem su. Primum patet: quia quantumcumque ratio praesentet aliquid objectum uoluntati, ut disconueniens: non tamen sequitur tristitia in uoluntate nisi objectum sit nolitum actu uoluntatis elicito, immo si fuerit uolitum. (Potest enim uoluntas uel le obiectum ostensum, ut disconuemens ex sua libertate: ut patet de scienter pec- cantibus contra dictamen rationis rectum ) tunc sequitur delectatio, siue gaudium in ioluntate. iuxta illud sapientis Prouer. ij. Laetantur cum malefecerint: & exultat in rebus pessimis.

¶ Quod autem gaudium, & tristitia non sit actus ille elicitus, uelle uel nolle obiectum patet: quia potest sta re actus elicitus obiecti non consequente gaudio, uel tristitia. Primum patet in daemonibus qui multa uolunt, ut peccata hominum, eorumque perpetuam damnationem, & tamen his accidentibus non gaudent. Si angeli boni nolunt suae custodiae commissos peccare: & tamen ipsis peccantibus non tristantur: quia sicut gaudium miseriae: ita tristitia omnis repugnat gloriae: ideo autem illi non gaudent: nec isti tristantur: quia deus ad huiusmo dipassiones non concurrit: & per hoc causas inferiores a suis actionibus respectu talium passionum suspendit: non autem suspendit respectu actuum elicitorum: ad horum enim productionem concurrit. Secundum patet, quia appetitus sensitiuus respectu objecti conuenientis & praesentis appraehensi, non habet alium actu nisi delectationem: & respectu disconuensentis non nisi dolorem: alium enim actum non experimur. nec ponenda est pluralitas sine necessita te. Vnde ut dicit Ockam ubi sup. Appetitus sensitiuus non habet actum aliquem ni si desiderii & fugae Et illi solisunt respectu obiectorum absentium, & non habitorum. Respectu illius obiecti autem quod appetitus desiderat uel fugit, stantibus illis actibus in appetitu nunquam causatur dolor uel delectatio in eodem appetitu: sed quamo objectum desideratum habetur, & est praesens potentiae appraehensiuae: tunc cessat actus desiderij: quia tunc actus desiderij non est quamdo causatur hmoi delectatio: & per consequens eius causa esse non potest: hos autem actus desiderij & fugae. (Actus sugae est actus displicentiae) sequitur in eodem appetituspes & timor, quae sunt passiones: & patet eorum distinctio per separationem: quia stat appetitum desidera re obiectum conueniens & absens, & tamen non sperare: quia non ostenditur ut possibile haberi. Similiter stat ad appetitum, refugere obiectum disconueniens, & non timere: quia non ostenditur ut occursurum.

¶ Secundus modus causandi dolorem in uoluntate (dolor hic sumitur large protristitia) secundum Sco. est per nolle conditionatum: ut si nolitum conditionata nolitione accidat. Vnde duplex est nolle: similiter & uelle scilicet absolutum & conditio natum. Nolle absolutum est, quando aliquis simpliciter obiectum ostensum non uult actu positiuo sine quacunque conditione: ut dum uult non mori. Sic uelle absolutum opposito modo quando quis simpliciter uult obiectum osten lum sine conditione. Nolle enim conditio natum est: dum quis uult aliquid propter certam conditionem existentem: quod tamen quantum in se est nollet: sublata scilicet conditione tali: ut si mercator in periculo maris existens proijcit merces ut euadat periculum: respectu projectionis mercium habet nolle conditionatum. Licet enim simpliciter loquendo uult proijcere: quia non coactus ab aliquo extrinseco proijcit: tamen nollet proijcere quantum in ipso est: si alias non proijciendo periculum posset euadere. Volitio ergo qua uult proiicere merces, exprimitur per uolo: & nolitio conditionata per nolle scilicetsi posset alias euadere: & talis nolitio conditionata sufficit ad tristandum de sic nolitio eueniente: sicut mercator cum tristitia eiicit merces: nec ibi uelle oppositum facit tantum habere gaudium, sicut nolle conditionatum tristitiam. Talis enim nolitio & uolitio conditionata sufficit ad peccatum mortase: quale forte fuit peccatum angelorum non prius deceptorum quam peccarent: quia uoluerunt quantum in eis erat esse aequales deo: sed noluerunt simpliciter: quia hoc uiderunt eis impossibile. Similiter qui metu paenae mortis idola colit: mortaliter peccat: licet nollet sialias mortem euadere posset. Similiter, qui uellet occidere proximum siimpune posset: licet simpliciter nolit tamen sic uolendo conditionate peccat mortaliter. Etiam sufficit uoluntas conditionata ad meritum quale est in miserante corde proximo non poten te subuenire in opere.

¶ Tertius modus causandi tristitiam est dum obiectum naturaliter disconuenit: siue nolitum est abipsa uoluntate ut potentia naturaliab que hoc, objectumsit nolitum nolle elicito: tunc nihilominus sufficit dum tamen ostenditur per intellectum ut tale) ad tristitiam in uoluntate causandam Hoc probatur:: quia secundum Aug. in ench. Voluntas ita uult beatitudine: quod non potest uelle miseriam. Illud autem uelle est naturale: igitur uelle naturale alicuius sufficit ad non uelleoppontum illius. Et per consequens ad non posse na¬ turaliter gaudere de illo opposito, & ad necessario tristari de illo: sicut naturale uelle beatitudinis sufficit ad tristandum de miseria naturaliter.

¶ Quartus modus est, dum objectum est disconueniens appetitui sensitiuo & sibi triste: & per hoc suf cienter disconueniens uoluntati: dum tamen ostendatur sibi per intellectum: propter colligantiam uoluntatis cum appetitu sensitiuo. Nam illa conexio uoluntatis cum appetitu sensitiuo praesentato appetibili per intellectum uoluntati: sufficit ad hoc, ut conueniens appetitui sensitiuo sit conueniens uoluntati: & disconueniens tristeSi enim ponit aliqua delectatio surrepticia praecedere in uoluntate omnem actum liberum uoluntatis. Et sicut poniti delecta tionibus surreptitijs: ita poni potest in tristitiis, & doloribus respectu obiectorum tristium: ut sicut intellectus cooperatur set sui fortiterimutato; si non sit circa alia distractus: ita ponat aliquis uoluntatem non necessario cooperari: sed compati appetitui sensitiuo patienti: & hoc circa idem objectum si non impediatur uolun tas per non considerationem intellectus: uel per aliud impedimentum uincens. Hoc modo diceretur quod corrupta uiolem ter, licet condelectetur in uoluntate de lectatione appetitus sensitiui, non tamen peccaret, quia etiam delectatio & delectabile possent esse non uolita quantum ad omnem actum elicitum uoluntatis,

¶ Sic ergo recolligendo dictos modos, potest dici, ait Sco. de quadruplici disconuenienti uoluntate esse tristitiam proprie. Vno modo dae simpliciter nolito actu, & habitu eueniente Sedo modo dehabitualiter nolito & actu conditiona liter eueniente: licet tamen absolute uolito contra conditionem habitualem. Tertio modo: quia disconueniens uoluntati ut natura. Quarto modo: quia disconueniens appetitui sensitiuo: cui coniungitur uoluntas non habituata, seu inclinata ad oppositum uehementius, quam sit inclinatio eius ad appetitum sensitiuum.

¶ Primis duobus modis consentit Ockam tanquam ueris, & certis: sed ultimis duobus modis dissentit. Nam uidentur esse contra experien¬ tiam: seipsum enim uoluntarie interimens non tristatur secundum uoluntatem: licet doleat secundum sensum: quamuis corruptio illa sit uoluntati disconueniens, ut naturae. Item apost, gaudentes ibant a conspectu concilij: quiamo digni habiti sunt pro nomine Iesucontumeliam pati. Actuum. v. & tamen passio illa fuit disconueniens naturae. Sic beatu Agatha glorianter, & cum laetitia ibat ad carcerem. Et generaliter sancti martyres non cum tristitia uoluntatis: licet cum pena sensus passi sunt: sed cum gaudio: Non autem stant simultristitia, & gaudium de eodem objecto, & in eodem subjecto: nec potest dictum illud probari nisi per experientiam sicut, nec aliter improbari. Et quamdo de hoc non est habita aliquae experientia: sed magis ad oppositum: ideo uidetur uoluntarium.

¶ Ad rationem pro tertio modo de sancto Aug. dicitur, quod esto, quod non possit uelle miseriam, & per hoc noposse gaudere de miseria, quia deficit actus uoluntatis elicitus, puta uelle, quem habere non potest respectu miseriae: non sequitur, quod necessario tristetur de miseria: nisi diceretur, uod ostensa miseria ne cessario eliceretur nolle eius: & ita auctoritas magis est ad oppositum.

¶ Ad aliud pro quarta uia de corrupta uiolenter dici potest dupliciter. Vno modo, talislicet delectetur secundum sensum tactus, non tamen secundum uoluntatem, nisi libere de nono consentiret. Hanc solutionem tangit Sco. ipse.

¶ Aliter potest dici: quod uolitiones surreptitiae non sunt in potestate uoluntatis, sed causantur naturaliter ex appraehensione in tellectus, & a uoluntate: & postea eadem naturalitate, ac necessitate causant delectationem. Est tamen opinio Scotiualde probabilis & consona caeteris doctoribus: etiam principijs Ockam. Nec est certum Ockam tenuisse oppositum: quia non inuenitur in operibus suis: sed in quadam additione ultimae q. sui tertij: nescio per quem facta.

¶ Consequenter notandum: loquendo de portione. superiori stricte, & ut libera: sic portiosuperior non potest ordinate tristari: quia tale tristari sequitur ad nolle deum in se: uel ad nolle aliquam perfectio¬ nem intrinsecam sibi inesse: cum portio superior, illo modo non habet pro objecto nisi deum in se, & ad sua intrinseca: respectu cuius obiecti nullum nolle poterit esse ordinatum: immo tale nolle deum esse, aut nolle perfectum esse: quod est nolle perfectiones intrinsecas sibi inesse: adeo est inordinatum: ut dicit Sco. dist. praesenti: quod forte est peccatum in spiritum sanctum, & uix damnati sic peccant: quia si nolunt deum esse iustum, non tamen forte hoc absolute nolunt: sed quia nolunt effectum iustitiae scilicet punitionem, quam sentiunt: & hoc non pertinet ad portionem superiorem stricte sumptam. Loquendo autem de portione superiore secundo modo: sic de tribus potest ordinate tristari talis portio. Primo scilicet de carentia fruitionis respectu obiecti aeterni. Secundo de peccato sui, uel alterius uoluntatis. Tertio de alijs malis suo suppositouel alijs personis sibi dilectis conuenientibus. Et patet ordo: quia sicut superior portio large sumpta primo uult suam fruitionem respectu dei. Secundo uult iustitiam quamcunque ad fruitionem ordinatam: & hoc uel in se, uel in alio. Tertio uult secundum regulas aeternas bona media, & minima sibi, & alijs in ordine ad maxima: ita habet nolle respectu oppositorum: & ita tristitiam de illis si accidant. Et tantum de articulo primo terminorum declaratiuo.

¶ Quantum ad secundum articulum: quia quaestio quaerit duo primum: utrum Christus secundum quamlibet partem animae habuit tristitiam, seu dolorem. Secundum, utrum dolor ille, uel tristitia fuerit maximus, uel maxima. Secundum haec diuiditur articulus ille in duas partes: in prima ponuntur conclusiones ad primum quaesitum responsiue, in secunda ad secundum.

¶ Quantum ad partem primam ponuntur conclusiones nouem.

¶ Prima. In parte animae christi sensitiua fuit uerus dolor, & sensibilis poena. Patet illa conclusio per magistrum, & aucto. in textu allegatas. Patet etiam ratione. Nam obiectum approximatum tactui Christi, & suo appetitui sensitiuo erat disconueniens tensui: & ille sensus erat perfecte perceptiuus: quia secundum pro¬ portionem dispositionis boni corporis, est dispositio existentiae tactus. ij. de anima. Et illud corpus fuit optime complexionatum: utpote speciali spiritus sancti operatione de purissimis sanguinibus uirginis formatum: ut dicit Dam. sicut & ait illius corporis erat perfectissima: & per consequens ex approximatione disconuenientis, & laesiui tactus percipientis, secutus est dolor & perceptibilis poena. Tenet consequentia: quia his modis naturaliter, & necessario inducitur dolor, & poena in parte sensitiuam: ut patet ex articulo primo.

¶ Secunda coclusio. In sensitiua christi parte fuit dolor tantum de, proprij corporis laesione. Patet haec coclusio: quia sensus tantum percipit inconuenientia sui suppositi, uel partis eius, & non extrinseca: ergo nec dolet, nisi de disconnenientibus supposito, aut parti eius: haec autem sunt laesiua corporis. ergo &c.

¶ Tertia conclusio: secundum primam uiam ( opinionem scilicet Sco.) cui satis consentire uidetur Alex. de Hal. & sanctus Bonauent. ac Tho. Voluntas christi, ut natura similiter, ut sensui coniuncta de eisdem tristabatur, de quibus dolebat potentia sensitiua. Hanc conclusionem sic probat Sco. quia si sensu uehementer patiente, ac delectabili, uel tristabili intellectus posset esse in usu suo: naturale esse uidetur, ut uehementer cooperaretur illi potentiae inferiori: & uoluntas compatiatur delectando, uel contristando ipsi appetitui sensitiuo iuxta modum tactum in tertia uia. Sic igitur ad propositum cum in christo ratio permansit in suo usu: & uoluntas non fuit absorpta a dolore appetitus sensitiui: & intellectus per consequens intuitiue dolorem illum appraehendit: & uoluntati ostendit, illa uoluntas condoluit, quia naturaliter inclinabatur ad oppositum, quae inclinatio sufficit ad tristitia secundum tertiam uiam. Quod etiam sic declaratur quo ad uiam quartam: quia affectio commodi, quae est concupiscentia, praesupponit affectionem amicitiae: quia omnis concupisces bonum, alicui, prius uult illi bene esse, quam illi concupiscat aliquid commodum: ergo si aliquae inclinatio ad commodum concupitum potest esse necessaria, ratio contristandi de opposito multo magis inclinatio ad amam dum illud, cui bonum concupiscitur, petest esse causa tristitiae de opposito bono ipsius amati. Sed uoluntas cum sit appetitus principalis personae: summe naturaliter inclinatur in bonum commodum personae, & appetit illud: quia quando sunt multa in eodem, superius dicitur principale interista multa illius suppositi. Sicut cum sunt multae in homine cognitiuae potentiae: suprema cognitiua scilice intellectiua potissima, dicitur hominis cognitiua, ut homo. Ita supremus appetitus hominis, scilicet uoluntas dicetur appetitus hominis: ergo summe natura liter appetit bonum personae, cuius est tanquam eius, quod diligit amore amicitiae: in quo fundatur ois amor concupi scentiae, & ita illum amore amicitiae necessario sequitur tristitia de opposito: & per hoc corruptio personae necessario est tristis uoluntati.

¶ Praeterea: quia uoluntas necessario colligatur appetitui sensitiuo: secundum opinionem uiae quartae in primo articulo: & illa colligatio fuit perfectissima in christo: & intellectus appraehendit illud objectum tristabile: quia non fuit absorptus, nec impeditus sequitur, quod passio tristitiae siue doloris fuit in uoluntate.

¶ Sic apparent duae uiae quomodo potest poni Christum dofuisse in uoluntate. Vna propter inclinationem naturalem uoluntatis ad salutem personae. Alia propter colligationem eius cum appetitu sensitiuo.

¶ Sed contra illam conclusionem est alia opinio supra recitata. Nam cum uoluntas ut natura non habet aliquem actum elicitum: ideo non est capax tristitiae non magis, quam appetitus naturalis alterius rei insensibilis. Res enim sensibilis habet naturalem appetitum ad sui esse, per quem etiam resistit naturaliter corrumpenti: sed quia non habent aliquem actum elicitum ex eorum corruptione, non habent tristitiam, nec dolorem, idem ui detur de uoluntate, ut est appetitus naturalis. Sed ad illam replicam: & ut melius intelligatur illa opinio (quantum egocapio, si non erro) no uultillla opinio, q uoluntas, ut natura non habeat aliquem actum respectu laesionis personae uel doloris sensus: sed quod non habet, ut natura actum elicitum, liberum ad primam ostensionem intellectus. Habet tamen quoddam nolle respectu laesionis, & doloris, quod in ea naturaliter producitur ab appraehensione intellectus, respectucuius uoluntas non est libera, ad quam nolitionem laesionis (quae tameninest) sequitu tristitia naturaliter in uoluntate, sicut infra habetur distin. xxiij. quaest. i in tertio dubio. Etiam si uoluntas fuerit concausa non tamen libera, sed naturalis: & ideo non dicitur actus elicitus: & per hoc dicitur, quod non est simile de uoluntate ut natura, & de appetitu naturali rei insensibilis. Nam appetitus rei naturalis: quia non requirit praeuiam cognitionem rei appetende, ideo nullum habet respectu eius actum, neque passionem tristitiae uel doloris. Sed uoluntas ut natura habet, uel habere potest praeuiam cognitionem objecti: ideo habet actum respectu eius non libereelicitum: sed uel a sola appraehensione, uel ab ea concausante uonuntate non libere, sed naturaliter productum, quem etiam sequitur in uoluntate naturaliter passio tristitiae. Vel posset dici, quod statim ad appraehensionem objecti disconuenien tis sequitur in uoluntate tristitia nullo actu uoluntatis medio: sicut dictum est de dolore sensus. Si uero intellectus laesionem personae, aut dolorem non appraehenderetur si tantus esset, uel tanta, quod usum rationis impediret: tunc neque dolor, neque tristitia in uoluntate generaretur: sicut nec in appetitu naturali rei insensibi lis. Concordat Greg. dist. i. i lib. q. ij. ar. ij. uoluntas non omnem actum libere eliciat.

¶ Conclusio quarta. Sicut uolun tas Christi ut libera: secundum portionem eius superiorem stricte acceptam non habuit dolorem, uel tristitiam: ita pariformiter secundum eandem largius sumptam de fruitionis carentia: aut pec per cato proprio nullam habuit penam. Prima pars patet: quia nihil inordinatum fuit in Christo: sed in portione superiore stricte, sumpta, uel libera non potest esse tristitia ordinata: ut patuit notabili ultiart. j. igit. Secunda pars conclusionis similiter probatur: quia carentia uisionis nolita non euenit in morte ipsi christo: quia non fuit congruum, ut ipse minus coniungeretur finiper fruitionem, per illud scilicet mortem, per quod meruit alios fini comjungi. Eruebatur ergo etiam in morte diuina essentia: & ita fruitione numquam caruit. Quod etiam pro peccato proprio non habuit. poenam, manifestum est: quia nullum pec- catum fecit, nec inuentus est dolus in ore eius. Esa. liiij. & i. Pet. ii. Eum autem, qui non nouerat peccatum, pro nobis fecit peccatum deus id est sacrificium pro nostris peccatis: ut nos efficeremuriustitia dei in ipso. ii Corinth. v.

¶ Quinta conclusio. Christus secundum portionem superiorem large acceptam non habuit tristitiam demorte, ac passione suae per lonae: nec membrorum sequentem nolitionem eorum absolutam. Probatur: quia respectu illorum non habuit nolitionem absolutam: ergo nec tristitiam illam praesupponentem: Consequentia nota. An tecedens probatut, quo ad passionem propriam: quia sicut ratio superior non potuit pro tunc morteisi Christi, eiusque passionem, referendo ad ultimum finem iudicare malam: sed determinate bonam: eo quod uel immediate ordinabatur infinem ultimum, propter eius uirtuositatem uelle pati, & mori. Vel mediate, mediante scilicet salute humana pro quaprocuranda fuit mors uolita: ita uoluntas superior, ut libera non potuitordinate illam pro tunc nolle: sed absoluteuelle. Non enim tunc recte noluisset: quia contra rationem rectam: & ita nec de illa tristari tristitia absolutum nolle liberum consequente. Patet etiam de pas sione, & poena menibrorum, apostolorum scilicet & caeterorum fidelium, quia illas relatas ad ultimum finem, quatenus fuere praeuisa a deo, & determinata sic ut fierent ordinate, non poterat uoluntas Christi absolute nolle: igitur nec ex eis sic cognitis determinate futuris potuit contristari. Ex illo tamen non sequitur Christum semper, & simpliciter absolute uoluisse mori: sed conditionatim protunc: dum humanum genus illo erat modo redimendum post lapsum in peccatum.

¶ Sexta conclusio. Voluntas Christi ut portio superior lar ge, & libera tristitiam habuit de delictis hominum, atque culpa. Probatur: quia diinfidelitate discipulorum, ac crudelitate Iudeorum prosequentium, omniumque caeterorum peccatis doluit: se cundum illud Ambro: super Lucam, & ponitur in litera. Doles domine non tua uulnera, sed mea id est tristaris de peccatis meis naturam meam uulnerantibus, non de tuis: & hoc tristitia nolitionem absolutam consequente. Simpliciter enim, & absolute illa noluit, quae contra diuinam uoluntatem fore nouit. Non enim uult deus peccata sub ratione pec- cati: licet ea fieri permittat.

¶ Septima conclusio. Christi uoluntas passa est tristitiam de poenis ac passionibus suis, & aliorum secundum portionem superiorem: nolle conditionatum, aut habitua le consequentem. Et uocatur nolle conditionatum habituale: incuius actum uoluntas prona est ex se exite nisi aliud obstet. Probatur conclusio: quia illa portio noluit conditionata nolitione passionem: id est noluisset, quantum in se fuisset: si omnia iusta, & prosperaper se appetibilia aeque fuissent sine ea: quod pbatur duplici auctoritate, & ratione post Sco. Vna est auctoritas Aug. xiij. de trini. c. vij "Licet iustus per fortitudinem paratus sit excipere: & aequo animo ferre quicquid ad uersitatis acciderit, mauult tamen, ut non accidat: & si potest, facit: atque ita paratus est in utrumque: ut quantum in ipso est alterum optet: alterum uiter. Et si quod uitat, incurrerit: ideo uolens ferat: quia fieri non potuit, quod uolebat": supple quantum in ipso fuit. Patet ergo, quod ita intendit sicut litera sonat: quia per hoc probatur nullum quantumcumque uirtuosum posse esse hicbeatum: quia hic potest pati aduersa: & ita non habere quicquid uult: quia alterum optat, quantum in ipso est, scilicet prosperum. Alia auctoritas philosophi. iii. Ethic. c. viii. Mors, & uulnera tristia forti, & uolenti erunt. Sustinet autem haec quoniam bonum, uel non turpe: & quanto utique magis uirtutem habeat omnem, felicior sit: tanto magis in morte tristior erit. Tali enim maxime uiuero dignum, & iste maximis bonis priuatur sciens: triste autem hoc. haec ibi. Quod non esset: nisi quantum in ipso est uult oppositum: & tale nolle sufficit ad tristari. Ratio ad hoc est: quia objectum patientiae non uidetur secundum se eligibile: tunc enim non requireretur patientia: neque beati aliqua talia eligunt. Non ergo elegisset Christus mori per patientiam: si aliter iustitia, ueritas, & salus hominum constitisset.

¶ Et si diceretur ad auctoritates: quod loquuntur de forti moraliter, cuius fortitudo deponit portionem inferiorem, non superiorem. Illud non ob stat: quia superior secundum regulas aeter nas nihil aduersum uidetur iudicare esse eligibile, quantum in ipso est: quin oppositum esset eligibilius, si illud iustitia non uetatet: alioquin qualiter alligati, & iuncti fini ultimo, ut beati nihil eligunt aduersum. Haec omnia Scot. Octaua conclusio. Voluntas Christiut libere portio inferior de eisdem tristata est uolitione conditionata, de qui bus & superior. Patet conclusio pereasdem auctoritates, & rationes, quibus probatum est de portione superiore. Ille enim hoc ipsum magis ostendunt de inferiore, quam de superiore.

¶ Conclusio nona & probabilis. Voluntas Christi ut libera non est contristata secundum portionem inferiorem demorte sua, & passione tanquam de nolito absoluta nolitione. Probatur conclusio: quia portio inferior non absolure noluit mortem, & passionem: ergo. Consequentia nota. Antecedens probatur: quia eadem potentia circa idem objectum non potest habere actus oppositos, maxime quorum alter sit in summo. Sed portio superior, & portio inferior sunt una potentia se cundum beatum Aug. xij. de trini. c. iiij. & ostensum est in secundo dis. xxiiij. Superior autem intellectiua in summo dictat ipsam passionem esse uolendam: & superior portio quantum ad uoluntatem summe uult: ergo inferior non potest nolle. Item opposita demonstrari non possunt: sed alterum tantum sophistice arguetur. Ergo si ratio superior hoc esse uolendum demonstrat, ex nullis principiis nisi sophistice potest inferior arguere hoc esse nolendum absolute Ratio autem Christi errare non potuit, nec sophismatibus illudi: ergo inferior portio rationis concludere non potuit mortem esse nolendam: & per consequens nec inferior uoluntatis portio, quae a ratione nunquam discrepabat, mortem absolute non potuit nolle: quod ratio non potuit dictare.

¶ Dixi notanter probabiliter: quia oppositum illius conclusionis quidam uidentur defendere dicentes: quod portio inferior absolute noluit istam poenam: non sic superior. Vnde aiunt, quportio inferior considerat passionem absque ondine ad finem ultimum: quia sub illa circumstantia considerare est rationis superioris. Circumscripta autem hac circumstantia non est uolenda: & ita nec uoluntas illa uult eam. Et quia non uult eam, quae tamen euenit: sequebatur tristitia tanquam de nolito absolute in ista portione: & ita ex alia causa, quam in portione superiore. Ambas istas opiniones late prosequitur Scotus distin. praesenti. Primam tamen praefert secundae tanquam magis probabilem: secundum quam eodem modo dicendum erit de utraque portione superiore, & in feriore, ut libera scilicet, quod neutra tristata est de passione, ut absolute nolita. Vtraque uero de ea tristata est, ut de nolita ex conditione.

¶ Ex omnibus praemissis potest breuiter epilogari: quod Christus secundum appetitum sensitiuum doluit uere, & uehementer de corporis laesione. Voluntas ut natura de eadem doluit, tanquam de corrupti ua personae, cuius salutem naturaliter uoluit tanquam appetitus principalis personae.

¶ Etiam doluit de eisdem, de quibus sensus tanquam coniunctus naturaliter sensui in eodem supposito.

¶ Voluntas, ut libera secundum portio¬ nem superiorem stricte sumptam de nullo tristabatur. Sed secundum portionem superiorem large acceptam doluit de peccatis omnium hominum non suis: tristitia nolitionem absolutam consequente. De ceteris malis poenae suae per sonae, & menibrorum tristatus est tristitia nolitionem conditionalem consequente non absolutam. De eisdem poenis etiam tristata est portio inferior: & eodem modo quo superior.

¶ Quantum ad secundam partem huius articulide quantitate passionis doloris, & tristitiae christi. Aduertendum, quod cum quaeritur: utrum passio christi (sub quo nomine intelligo dolorem, tristitiam, saesionem, & quicquid ad poenam pertinet a christo passam) utrum inquam passio christi fuerit maxima. Cum sic quaeritur: comparatio fieri potest ad passionem cuiuscunque uiatori. Vel secundo ad passiones uiam praesentis uitae excedentes, ut puta damnatorum in inferno: aut satis facientium in purgatorio. Similiter cum deo passionis magnitudine quaeritur: potest quaestio intelligi de magnitudine intensiua, uel extensiua. Intensiuam uoco passionis ac poenae acerbitatem: siue in poena ponatur intensio proprie dicta, quae sit per additionem gradus ad gradum in eodem subjecto se unientium: siue alias augeatur acerbitas non est cura ad propositum. Extensiuam uoco poenae mul tiplicitatem, & numerositatem: siue illa numerositas sit formaliter in doloribus, & poenis: siue in causis, uel in obiectis, aut circumstantia. Et patet distinctio: quia potest dolor unus numero de uno obiecto accerbior esse pluribus doloribus de pluribus obiectis: sicut acerbior potest esse dolor de amissione uitae corporalis, quam dolor de amissione multorum temporalium bonorum.

¶ Est ergo conclusio prima ad hanc secundam huius articuli partem. Minor fuit christi nostri redemptoris passio, quam animae separatae in inferno, aut purgatorio. Haec conclusio est sancti Thom. part. iii: quaest. xlui. artic. vi. in solutione iii. rationis. Et probatur: quia passio animae separatae excedit omnemalum huius uitae: sicut gloria sanctorum ex cedit omne bonum huius uirae. Vnde beatus August. de poena purgatorij, ubi minus uidetur, in de uera, & falsa poenitentia cap. xviii. ait. Hic autem ignis, etsi aeternus non sit, miro tamen modo est grauis: excellit enim omnem poenam, quam unquam passus est aliquis in hac uita: nunquam in hac carne tanta inuenta est poena. Cuius ratio adduci potest: quia passio animae separatae est de maiori malo clarius cognito, & in subjecto magis perceptibini. Est enim de carentia maximi mali beatificae uisionis, & fruitionis: quae sunt maximum bonum creaturae rationali possibile: & tunc cum esset debita, & cum est feruentius concupita: quod malum clarius cognoscitur ab anima se parata: quae tanto clarius cognoscit, quanto tunc immediate obiecta appraehendit: non egens sensuum ministerios magis denique tristitiam percipit: ipsaque magis animum asfligit, quae immediate animae inhaeret non per corporis organum. Concurrit, & diuinum iudicium, quiid ibi grauius, quam hic punit. Ibi quippe arguit in furore scilicet in inferno: in ira, in purgatorio: hic uero in misericordia, & paterno fia gello. Hinc propheta orat. Domine ne in furore tuo arguas me; neque in ira tua corripias me. Miserere mei domine, quoniam infirmus sum: sana medomine &c. Et per carentiam harum circumstantiarum in hac uita: patet cur hic, non est tanta tristitia de beatitudinis carentia: quia hic debilius credita: minus cognita: tepide, & minus efficaciter considerata: & hic indebita. Cuius etiam concupiscentiam superant praesentium amor commodorum, & impediunt necessitates huius uitae. c. Secunda conclusio. Poena christi pas¬ en sa pro redemptione humana: ma¬ fiior fuit intensiue, & extensiue omni poe¬te nia quorumcunque hominum experta in & hac uita. Ista conclusio probatur simul side dolore partis sensitiuae, ac etiam de tri n stitia appetitus intellectiui. Primo tamen pro de magnitudine extensiua: secundo de intensiua.

¶ Quo ad primum fuit poena christi inter omnes huius uitae passiones, maxima extensiue: quia prout colligi potest ex doctoribus, & sanctis Alexand. Thom. iBonauent. & caeteris passio christi se extendit ade omnium causarum genera.

¶ Magna siqui dem fuit christi passio propter causam efficientem, materialem, formalem, & finalem.

¶ Primo propter efficientem, multitudinem scilicet causarum, & occasionum ad suam passionem interiorem, & exteriorem effectiue concurrentium christi passio fuit maxima.

¶ Passus enim est ab omni conditione sexu, & statu.

¶ Ab omni conditione: quia a gentilibus & Iudeis inimicis gaudentibus: amicis condolentibus: mulieribus ssentibus, quarum consolationi seneglecto intendit dicens. Nolite flere super me. Luce. xxiii. A discipulis etiam dormientibus prae tristitia. A compatiente matre in anima, & spiritu concrucifixa. Sed a tota trinitate patre dilectissimo, se ipso, spiritu sancto. Nam pater filio non pepercit: sed pronobis omnibus tradidit illum. Roma. viii. Hinc uox illa maximi doloris expressiua: hely hely lamasabatani &c. Matth. xxvii. Tradebat iudicanti se iniuste. i. Pet. ij. Traditus est etiam a spiritu sancto, qui per os Caiphae pontificis praenuntiauit: quia expedit christum mori pro populo. Io. xj.

¶ Passus est ab utroque sexu: mulieribus ancillis Annae pontificis, Petrum ad negationem impellentibus: & similiter a uiris.

¶ Passus est ab omni statu: principibus, ministris, simplicibus, doctis, & Scribis, extraneis, & notis, a fugientibus discipulis a Petro negante, a Iuda tradente.

¶ Secundo christi passio fuit maxima passio propter causam materialem obiectiuam circa quam; & subjectiuam in qua. Magna igitur fuit propter obiectorum numerositatem. Nam passus est de omnibus, quae ad eiextrinsecus pertinebant scilicet de pec- catis, & offensa patris: omnium generaliter, quos redimere uenerat. Spe¬ cialiter Iudeorum, quibus se multipliciter notificauerat. Specialissime discipulorum, quos ex omnibus in sui familiaritatem elegerat: & ecclesiae suae quasi fundamenta solida deputauerat: Petri negantis: Iudae tra dentis: & crucifigentium. Pro quibus primam in cruce totius benignitatis uocem ad patrem emiserat. Pater dimitte illis: non enim sciunt, quid faciunt. Luc. xxiij.

¶ Passus est etiam de proprij suppositi grauissimis, & multiplicibus poenis: uidelicet sua iniusta damnatione: aceti & fellis amaritudine. De, corporis multiplici uulneratione; de innocentis animae, afflictione: de uitae nobilissimae amissione; de quibus omnibus, & alijs quamplurimis tanquam de obiectis nolitis simpliciter: uel ex conditione: & tamen accidentibus passus est, & doluit uehementer. De diffamia nominis, irrisionibus, & blasphemijs. De spoliatione uestis: & per hoc omnium temporalium: quia aliud quo spoliari posset, praeter uestem non habuit. Vulpes, inquit, sougas habent &c. Matth. viii. De matris condolentis adsistentia: de discipulorum desolatorum fuga: & de martyrum, & iustorum persecutione: de omnium piseria, & tribulatione. Doluit, inquam lapsum Adae, per quem in, uitae huius miserias multiplices incidit, eius poster ritas, quas ut auferri mereretur, dque, luit.

¶ Fuit etiam passio christi, maxima propter causam materialem in qua: ip hoc est patientis subjecti totalitatem. Passus est enim in toto corpore, & om nibus eius membris: in sensibus singulis, & mentis qualibet portione: in car ppite coronam spineam, & arundinis, d percussionem: in facie sputa, & excrea, tiones: in genis, & barba alapas, & uelt, licationem: in collo, & dorso colaphos, ac graues illudentium percussiones: in scapulis crucis pondera: in manibus, & pedibus trans fixa clauorum uulnera: in latere aperturam: in corde profundam lanceae fixuram: in corporis superficie nuditatem, & diram ftagellationem: in ossibus, uisceribus, brachiis, cru¬ ribus, & iuncturis rigidissimam extensionem: & in membris uitalibus, & uenis totius sanguinis effusionem. Et per hoc ossium dinumerationem, liquefactionem, ariditatem, sitim, ac nimiam siccitatem: secundum illud Psal. xxi. ex persona christi. Sicut aqua effusus sum: & dispersa sunt omnia ossa mea. Factum est cormeum tanquam cera lique scens in medio uentris mei. Aruit tanquam testa uirtus mea: & lingua mea adhaesit faucibus meis. Et sequitur. Foderunt manus meas, & pedes meos: dinumerauerunt omnia ossamea.

¶ Passus denique est secundum omnes sensus: in oculis caligationes, & lachrymas: uidens matris discipulorum, ac amicorum turbationem: & inimicorum insolentes motiones, ludibria, insultus, & gloriationem: in auditu peccatorum multiplicem blasphemationem: accusantium dolos, & testium falsitatem: in odoratusputorum cadauerumque fetorem: in gustufellis, & aceti amaritudinem: in tactu totius corporis uulnerationem: asperitatem uentorum, & imbrium.

¶ Passus est quoque secundum quamlibet mem, brorum portionem: in superiore tristatus est de omnium peccatis, & patris offensione: in inferiore de matris, ac discipulorum amicorumque compassione: in appetiru sensitiuo de propria corporis mortifera laesione. Hinc uerissime per prophetam dixit. Repleta est malis anima mea: malis utique poenae non culpae.

¶ Tertio passio christi fuit maxima quantum ad causam formalem, actuum scilicet suorum peruersis simas interpraetationes. Passus est enim in uer bis contradictores: in praedicatione detractores: in operibus obseruatores: in miraculis blasphematores, in meritis acmisericordiae operibus scandalum accipientes, & odientes: in poenis irrisores: in morte exprobatores: in sepultura custodes: in relurrectione dololas testium subordinationes. Siquidem pacti sunt dare custodibus paecuniam: ut testarentur dominum eis dormientibus a discipulis fuisse sublatum.

¶ Quarto maxima luit christi passio extensiuc ex cau¬ sa finali propter fructus modicitatem, qui sequebatur. Nam cum pro omnibus, ac toto genere humano sit passus sufficienter, pro paucioribus profuit efficienter: quia multi uocati, pauci electi. Et angustam regni uiam pauci inueniunt, Mat. vij. Et hoc propter passionis contemptum, & ingratitudinem redemptorum. De his omnibus tanquam de subjectis multiplicibus passus est dominus.

¶ Hanc extensiuam penae magnitudinem extenderunt loci temporisque circumstantiae: nam passus est in locis plurimis. Nam ut uult August. Passus est in praesepio indigentiam: adde duritiem, & angustiam in Aegrpto laborem, & exilium: in deserto famem, & pugnam: in templo lapidum impetitionem, & resistentiam: in hospitio obseruationem malignam: in itinc re fatigationem, & laborem: inciuitate ejectionem: in monte praecipitij conatum: in horto sanguineum sudorem, ac proditoris osculum: sed & compraehensionem, ligationem, & discipulorum fugama in atrijs pontificum alapas, & illusiones: falsam testificationem, conspuitionem, ac multiplicatam percussionem. In praetorio calumniosam accusationem, si agellationem, coronationem, & crudelissimam mortis adjudicationem: in Caluaria expoliationem uestium, & mortale crucis supplicium.

¶ Passus est demum in omni suae uitae tempore: in infantia angustias uteri: faetorem stabula: indigentiam mater ni obsequij: circumcisionem secundum legem Moysi: persecutionem Herodis aduersarij: fugam in Aegyptum sub cura Ioseph iusti uiri: in pueritia, & adoloscentia labores, abstinentias, uigilias, quas scriptura non exprimit nisi in genere: quod subditus esset matri, & Ioseph putatiuo patri.

¶ Passus est paupertatem, uulpes auesque uifcentem: dum filius hominis non habuit, ubi caput suum sanctissimum reclinaret. Nec dubium, quinin illa aetate cpuciatus fuerit siti, & fame: prolixus in orationibus: fatigatus uigiliis, & laboribus. Crescente uero, aetate creuerunt labores, & absti¬ nentiae. Nam in iuuenilibus annis quam draginta diebus continuo in deserto inter feras habitans, corpus innocens castigans: sine cibo mansit & potu: tentatus est a maligno spiritu: super templi pinnaculum, & montem ductus est excelsum. Denique sudores, labores, fati gationes sustinuit: in praedicando, currendo de ciuitate in ciuitatem: per castella, agros, montes, & maria: ut annuntiaret uitam mortuis: redemptio nem captiuis: praestaret beneficia infirmis: atque collectis discipulis, per eos innotesceret omnibus finibus orbis, in quibus pertulit lachrymas in compatiendo: infidias in colloquendo: pericula in falsis fratribus, ac mille tales iniurias, & conuitia ab insidiantibus. Demum elaboratis omnibus ad nostram redemptionem necessario praecurrenti bus, consummaturus opus nostrae salutis: instituto passionis suae memorialidiuinissima eucharistia: surgens a cenahora completorij, toedet, pauet, tristatur, & factus in agone sanguinem sudat in horio.

¶ Hora matutina, compraehenditur, ligatur, ut latro ad Annam primo: deinde ad Caypham ducitur, ceditur, molestatur.

¶ Hora dici prima coram praeside Pilato sistitur, & accusatur.

¶ Hora tertia linguis Iudeo rum crucifigitur: nudatus flagellatur, coronatur, purpura illusorie uestitur. Hora sexta contemnitur, eijcitur, condemnatur, cruce oneratur, crucifigitur.

¶ Hora nona in cruce tensus sitiens, & clamans uoce magna moritur. Hora uespertina latus lancea perforatus: ac de cruce mortuus deponitur

¶ Completorij hora sepelitur: ac sepulcrum positis custodibus clauditur, & signatur. Ecce nullum tempus, aut aeras inuenitur, in qua salus mundi non pateretur. Ex quibus omnibus alijsque quam plurimis hic breuitatis gratia omissis: in alio quodam sermone historiali latius digestis patet, quod passio christi maxima fuit, & omnibus mortalium passionibus quantum ad extensiuam magnitudinem incomparabilis.

¶ Sed magis hoc ipsum deduci potest ex passio¬ nis intensiua grauitate, & incompraehensibili acerbitate. Fuit enim dolor patientis Iesu acerbissimus tam exterior, quam interior. Exterior propter corporis christi teneritudinem optima complexionem: aetatis uigorem: propter quae poenae fuerunt magis perceptibiles, & ita doloris acerbioris causae. Sed & propter mortis genus, quod fuit turpissimum, acerbissimum, diuturnum. Quid enim turpius, quam uniuer sorum iudicem mortis sententia condemnare: caeli terreque regem illudere: summum pontificem crucifigere: mundi conditorem in loco Caluariae despectissimo, ac latronum medio, & maledictionis ligno suspendere: innocentissimum dominum, ac summo honore super omnia uenerandum, ab angelis & cunctis caeliciuibus adoratum: coram tanto populo, toto corpore nudari. Propter quod obtenebratus est sol secundum Augu. ut celaret membra creatoris. Omnium conseruatorem, angelorum hominumque consolatorem, ab omnibus in poenis ultimis derelinqui.

¶ Fuit & genus illud mortis acerbissimum: quia fuerat christus toto corpore uulneratus, in locis maxime neruosis: pedibus scilicet, & manibus confossus: articulatim extensus: ac toto corpore uulneratus: nudus soli, & uentis expositus. Corpus prae filijs hominum speciosum: quantitate perfectum, & potes derosum: tribus tantum uel secundum alios quatuor clauis ferreis sustentatum,

¶ Fuit etiam poena diuturna: quoniam ab agonia, & mortali angustia sanguineum sudorem in horto primi completorij hora in terram fundere coepit. Et ad nonam horam diei sequentis poenarum continua successione, earumque grauatione perdurauit.

¶ Et quamuis passio christi exterior grauissima fuit corporis, & sensu nimium dolorosa: fuit tamen interior tristitia in parte rationali maior, & excellentissima. Nam fuit de summe nolito scilicet patris offensa, & contemptu, perpeccata omnium tunc praesentium, prae teritorum, & futurorum. Nunquam aliquis conuersorum tantam habuit contritionem, & tri¬ stitiam de peccatis proprijs: quantum in illa hora satis factionis dominus habuit. pro peccatis singulorum. Sua enim contritio ne pro nobis assumpta omnium peccata sufficienter deleuit: & omnem poenam pro eis debitam soluit. Legimus tamen non nullos propter uehementiam contritio nis subito extinctos, quorum tamen contritio ad intensionem tristitiae Christinon peruenit. Quis enim dubitare possit dominum in horto, efsuso sudore sanguineo prae mentis angustia extinctum fuisse: nisi ad ulteriora patienda fuisset prae seruatus supernaturaliter a patre, ipso tesse. Tristis est anima mea usque ad mon tem.

¶ Hanc autem tristitiam de offensa patris, omniumque caeterorum malorum poenalium proprij corporis, ac omnium hominum sibi in cognitione psentium, auxit animae patientis perfectio, propter cognitionis claritatem tam paterni honoris, quam contemptus, ac culpae grauitatem. Et propter triplicis amoris integritatem summi patris: proprij suppositi, & totius humanigeneris: qui cum: in Christo fuit maximus: quilibet in genere suo de malis disconuenientibus dilectis, & accidentibus dolor fuit maximus.

¶ Aucta est & passio interior ex doloris puritate: propter paternae consolationis subtractionem: ac redundantiae gaudij superioris portionis prohibitionem: ac omnium dolorem augere ualentium censeruationem: & omnium mitigare potentium (quae caeteris martyribus exhibuit) subtractio nem.

¶ Aucta est quoque propter agentium subitationem. Nam quo actio contrarij uelocior; eo dolor inflictus intensior. Hinc actio ignis uehementiorem ingerit dolorem caeteris elementis. Fuit autem actio affligens subita, quae in breui temporis interuallo totum corpus lacerauit: totum sanguinem elicuit: & ranexteriora, quam interiora poenis, ac doloribus repleuit.

¶ Item aucta est propter uoluntariam maiorum doloris, & tristitiae; quam exteriora affligentia in ferre naturaliter poterant: assumptionem. Nam secundum beatum Thomam par. iij. q. xlvj. ar. vi. Dominus assumpsit dolorem uoluntarie propter finem liberationis hominum a peccatis: ideo tanta doloris quantitatem assumpsit, quae esset pportionata magnitudini fructus inde secuti scilicet remissionem omnium pec- catorum cunctorum hominum. Vnde assum psit tristitiam, & dolorem maximum quan titate: regulam tamenrationis non excedentem. Et quamuis minor dolor satis fecisset pro peccatis omnium hominum propter personae infinitatem hunc patienten: uoluit tamen genus humanum redime re, non potestate, sed iustitia. Ideo non solum attendit quantam uirtutem haberet dolor eius ex diuinitate unita: sed quantum: sufficeret secundum humanam naturam ad tantam satis factionem. Vnde in flagellatione ultra dolorem, quem flagella ex uehementia, & percussione flagellantium in tulerunt: ditus sponte maiorem assumpsit: & sic suo modo de alijs, corona, elauis, & caeteris affligentibus intelligendum est. Ex quibus patet: quod nullus unquam morta lis tantum dolorem est expertus: licet quidam martyrum assati: ut Laurentius, Vincentius: quidam articulatim dimembrati sint, ut Quintinus: alijsque horribilibus poenis uarij sint extincti: quae poenae uident cruce fore seuiores, omnibus tamen praedictis simuliunctis, patet excessus poenae Christi super omnes allegatas marryrum poenas: maxime propter interiorem tristitiae puritatem: spontaneum earum augmentum: & satis factionis proportionem secundum diuinam iustitia: & caetera supradicta.

¶ Quan tum ad tertium articulum, est primum dubium: utrum in instanti mortis fuerit maxima tristitia in sensualitate Christi: tunc enim fuit maxima laesio personae propter quam desi it esse homo. Respondetr secundum aliquos, sicut aiae in mortis instanti dat impec- cabilitas, ita, & impassibilitas. Quodsietiam uerum est de anima Christi dicitur, in mortis instanti non fuit maximus dolor: sed prius tristabatur de morte certissime cognita.

¶ Si di. Non sciuit futurum contingens nisi uisione in uerbo: ergo nec de illa tristabatur, nisi secundum uoluntatem, ut ei ostendebatur in uerbo. Ista autem uolantas pertinet ad portionem superiorem: non ergo dehacmorte doluit secundum sensum.

¶ Prae¬ terea illa uisio est beatifica: igitur non est alicuius doloris, aut tristitiae causatiua. Respondetur: quod non solum, mortem suam cognouit uisione in uerbo: sed est illam ostendere potuit portio inferior intellectus. Nec hoc solum, sed etiam ima ginatiua potuit istam, ut tertibilem imaginari: & ita appetitus illius partis senfitiue potuit timere. Potest tamen dici: si in aliis animalibus non est passibi litas in mortis, instantia: tamen non sic in anima Christi, in qua omnes uires, ac potentiae fuerunt per speciale miraculum conseruatae in suis operationibus perfecte usque ad animae separationem inclusiue: sicut & anima Christi fuit plena sapientia ab instanti suae conceptionis. Propter quod sola anima Christi sensit: & consequenter secundum rationem intuitiue appraehendit mortis amaritudinem, Et ideo dolor maximus fuit in sensu: & tristitia grauissima in ratione: quod de nullo alio moriente credendum est: quo niam in caeteris omnibus ante instans se parationis animae iam organa sensuum deficiunt: & cessat operatio omnis sensitiua: & per consequens deficit cognitiointellectus rerum sensibilium intuitiua. Et ex hoc patet dolorem mortis, & tristitiam in uoluntate consequentem excessisse dolorem, & tristitiam omnium hominum viatorum: eo quod nullus caeterorum dolorem hunc, qur maximus est: sentit, nec percipit.

¶ Dubitatur secundo: quomodo dolor Christi potuit esse maximus: cum tantum doluit secundum sensum: & tristabatur tantum secundum portionem inferiorem non superiorem stricte accepta. Respondetur breuiter: quod dolor, ac tristitia in morte Christi de malis personae suae fuit maximus omnium viatorum eiusdem generis: ita quod nullus quiator tantum doluit de morte sua, ac tristabatur quantum Christus. Fuit tamen alia tristitia maior scilicet de offensa patris, ut dictum est: quae fuit in portione superiorelarge. In portione, enim supiore stricte sumpta non potest esse dolor, seu tristitia ordinata, ut dictum est. Maxima autem quam titas passionis Christi, non ex unotan tum: sed ex omnibus simul, quae passus est, colligitur.

¶ Dubitatur tertio: quomodo simul esse potuit in christo summa tristitia, & summum gaudium: cum illa sint contraria in eodem subjecto: non obstante respectu cuiuscunque obiecti: quia obiectum habet se ad dolorem, tristitiam, & gaudium, ut causa efficiens. Sed contraria repugnant in eodem subiecto, non curando a quibuscunque causis sniant sicut calor: & frigiditas, albedo & nigredo semper repugnant, in eodem sub jecto: siue siantab igne; siue a sole: siue quocunque alio agente.

¶ Praeterea etsinon essent contrariae, dum sunt diuerforum objectorum: tamen secundum philosophum vij. Ethic: e: ult. Delectatio uehemens expellit tristitia, non tantum oppositam: sed etiam contingentem. Gaudium autem in anima christifuit summum: quia beatificum: ergo non compatiebatur secum aliquam tristitia.

¶ Item potentiae impediunt seinuicem in actibus suis: ut patet in raptu Pauli, qui propter arcana illa, quae uidit, non sine maximo gaudio nesciuit, an esset in corpore, uel extra corpus: & si sic se impediunt diuersae potentiae: quanto magis eadem potentia respectu diuersorum.

¶ Item maior est tristitia de obiecto simpliciter nolito accidente, quam de uolito simpliciter: & tantum ex conditione nolito. Sed passio christi fuit simpliciter uolita, & nolita ex conditio ne. simpliciter si fuisset nolita secundum omnes portiones, & uires fuisset maior: quia uirtus unita maior est se dispersa. Minor per propositionem septimam de causis.

¶ Praeterea gaudium se quitur cordis dilatatio, tristitiam uero cordis constrictio: non potest autem simul cor dilantari, & constringi.

¶ Addubium respondetur, quod gaudium, & tristitia diuersorum obiectorum non sunt contraria: sicut nec scientia, & ignorantia. Contrariantur autem respectu eiusdem: sicut stant simul gaudium de deo, & tristitia de peccatis: sicut simul stant amor dei, & odium peccati.

¶ Consequenter dicitur, quod licet causae diuersae efficientes non tollant repugnantiam effectuum: dummodo sunt praecise causae, & non obiecta. In proposito autem objectum non tantum est causa efficiens: sed etiam objectiua, a quibus, ut talibus essentialiter dependet gaudium, & tristitia: similiter quando perdiuersas causas non immutatur species effectus: tunc diuersitas causarum non tollit contrarietatem, & repugnantiam: sicut omnes colores: & similiter omnes albedines undecunque producantur, sunt eiusdem speciei: secus si uariatio causa rum uariat speciem effectuum: sicut in proposito diuersitas obiectorum uariat speciem cognitionum, & affectionum: & per consequens passionum sequentium. Huic concordat sanctus Bona. dist. xvj. arti. v. & addit, quod tristitia, & gaudium nontantum non sunt contraria: sed etiam unum est materiale id est objectum alterius: & ideo simul inesse possunt eidem sicut in paenitente, qui simuldolet de peccatis: & gaudet de dolore: sic & anima Christi secundum naturam corpori conpatiebatur: & de compassione laetabatur. Et subdit. Chius fuit uerus comphensor, & uerus uiator: ita quod viatoris cognitio non impediebat cognitionem compraehensoris: nec affectio affectionem: & hoc fuitin Christo singulare propter officium mediatoris, quo debebat experiri diuina & humana. Vnde sicut simul, & semel poterat conuerti ad deum, & ad nos: ita una conuersio aliam non impediuit: ita potuit secundum eandem partem animae simul, & semelgaudere in deo, & compati corpori suo: ita quodnec dolor a gaudio, nec gaudium a dolore minueretur. Haec Bona.

¶ Ad illud, quod arguitur in oppositum ex philosopho. vij. Ethi. dicendum, uerum est de facto, quod delectatio magna excludit tristitiam contingentem, propter colligantiam potentiarum adinuicem: tanta enim potest esse declaratio in una parte animae: quod excludit usum alterius partis animae. Licet autem in proposito fuit maximum gaudium in portione superiori uoluntatis Christi: tamen ut ait Sco. non excludit dolorem in appetitu sensitiuo: nec etiam tristitiam in portione inferiori: quia illa delectatio non re¬ dundabat in portionem inferiorem, sicut nec gloria: hoc autem fuit factum per nouum miraculum, quod gloria in superiori portione uoluntatis non redundabat in corpus: sed suspensa ibi fuit: ut corpus maneret passibile. Nec etiam redundabat in eandem potentiam, ut conparatur ad aliud objectum: unde sicut er miraculum erat, quod fuit uiator, & compraehensor: ita fuit miraculosum, qista gloria non redundabat in corpus, nec in uires inferiores.

¶ Sic ad aliud de raptu Pauli dicitur, quod uerum est, quod naturaliter potentia intenta uni operationi impedit aliam a sua operatione: contrarium tamen fuit dispensatiue in Christo: ut dictum est.

¶ Ad aliud de obiecto simpliciter nolito dicitur, quod licet Christus non tristabatur de passione tanquam de simpliciter nolito, ut potentia libera: tristabatur tamen de eadem tanquam de simpliciter nolita, ut natura, & ut appetitui sensitiuo coniuncta.

¶ Item de peccato ac diuina offensa doluit, ut libera tanquam de simpliciter nolito secundum portionem superiorem.

¶ Item magis noluit conditionem, propter quam passus est, scilicet damnationem huma ni generis, cuius debitum incurrit propter peccatum: quam quicunque alius homo: & ideo tristitia ex omnibus his alijsque suprapositis collecta, fuit maior omni tristitia uiatoris: licet forte ipse Christus maiorem assumere potuisset, si fuisset nolita secundum omnes portiones animae eius: sicut arguit sequens argumentum.

¶ Ad illud de constrictio ne cordis, & dilatatione, respondet Sco. Credo, inquit, quod non habuit corpus magis dilatatum, quam alij: unde potest dici, quod gaudium non redundabat in cor: quia etiam non redundabat in portionem inferiorem: cum gaudium uoluntatis Christi, quod habuit circa idem obie sctum aeternum: no redundabat in eandem potentia circa aliud objectum: & hoc perspeciale miraculum: ut dictum est: ideo nec mirum, si non redundabat in cor.

¶ Vel aliter potest dici, quod aut gaudium, & tristitia circa cor fuerunt aequalia: uel non. Si sic: cornec mouebatur motu dilatatio¬ nis nec constrictionis: quia itunc unum im pediret actionem alterius: sicut si ponatur iqua, & ignis paenitus aequales secundum uirtutem agedi, & patiendi: & ponatur lignum in medio: quod natum est pati aequaliter ab utroque: nec calesiet, nec frigesiet. Si autem fuerint inaequalia: tunc unum scilicet dolor circa, cor dominabatur quantum ad eius constrictionem: quia gaudium non redundabat usque ad cor, aut corpus: ut dictum est.