Quaestio 1

QVAESTIO I CIRCA hanc distinctionem quaerendum est de duobus. am Primo de poenitentiae uirtute. Secundo de poenitentiae lacramento.

¶ Circa primum quaerit: utrum sine paenitentia possit deseri peccatum post baptisma conmissum. Primo, praemittentur terminorum declarationes. Secundo, subiungentur responsiuae conclusiones. Tertio, addentur mouendorum dubiorum solutiones.

¶ Quantum ad primum articulum notandum circa illum terminum poenitentia: quod quantum ad propositum sufficit: paenitentia dupliciter accipitur. Vno modo pro aliquo actu uel habitu poenitentis. Secundo modo pro actu facerdoris paenitentem a culpa absoluentis. Primo modo dicitur uirtus: quia est habitus uirtuosus, aut actus exterior, uel interior a uirture procedens, uel uirtutem generans. Secundo modo dicitur sacramentum: quia sic est absolutio sacerdotalis efficaciter significans gratiam animam penitentis a peccatis mundan tem. de quo sequenti q. dicetur.

¶ Ad intellectum primi mebri notandum post Sco. & Ockam: quod paenitentia secundum Aug. dicitur quasi penae tenentia: & paenitere, quasi penam tenere: & potest intelligi uel actiue, uel passiue. Vnde paenitentia quamdeque simpliciter accipitur propena peccati purgatiua, & nec actiue, nec passiue, & hoc modo est tristitia consequens displicentia de pcto: siue interior in uoluntate: siue do lor in potentia sensitiua: siue etiam aliqua exterior pena corporis afflictiua: ut ieiunium, & caetera opera satis factionis.

¶ Secundo modo accipitur paenitentia actiue: & sic est actus huius penae causatiuus, qui duplex est interior, & exterior.

¶ Interior est uoluntatis: & hic duplex unus imperatiuus, qui est uelle punire pctum: alius consequens imperium: & est actus elicitus in uoluntate, qui est detestatio peccati, uel displicentia peccaticommissi: quid nihil aliud est, quam uelle non peccasse. Hoc. n. uelle sequitur tristitia in uoluntate: & quandoque dolor in sensu: & quanto istud uelle est intensius, tato sequitur maior tristitia. Tertius est actus imperatus: & est castigatio aliqua sibiij si inflicta pro peccatis: & illo modo ipsa confessio, quae est causa uerecundiae: & opera satisfactionis, quae causae sunt corporalis poenae: dicuntur poenitentia,

¶ Tertio modo paenitentia accipitur pasiue: & est uoluntaria sufferentia penesiue a se, uel ab alio inflictae pro peccato: tam interioris quam exterioris: & nihil aliud est quam uelle patienter patipoenam pro peccato. Et differunt illae acceptiones non quantum ad substractum: quia idem actus bene significatur diuersis acceptionibus: sed est differentia in connotato termini. Et possunt omnes illi actus reduci ad quinque: quorum quilibet dicitur penitentia, quise sequuntur ordine quodam. Primus est uelle uindicare, seu punire pctum: quem sequitur contritio: quae est detestatio, uel odium peccati id est nol le peccasse. Humc sequitur tristitia in uoluntate: & quandoque dolor in sensu usque; ad effusionem lachrumarum: quaenon est proprie actus uoluntatis: sed passio consequens detestationem peccati. Quarto sequitur acceptatio huius tristitiae, & doloris: e est quaedam complacentia, qua uult sequi tristitia, & dolorem: & complacet sibi in illis: ut dicit Aug. Peccator de peccato doleat: & de dolore gaudeat. Deinde sequitur ex terior penalis satisfactio, & acceptatio eius: & satis patet horum distinctio. Et non solum accipitur penitentia pro actibus dictis: sed etiam pro habitibus ex eis genitis.

¶ De ordine tamen horum actuum plus dicetur in dubiis. Et secundum has acceptiones diuersimode diffinitur paenitentia a patribus, quarum septem recitat Alex. par. iiii. qua siiij. mebro ii. Mag. ster in textu recitat aliquas carum.

¶ Prima est Amb. Poenitentia est dolor cordis, & amaritudo animae pro malis, quae conmisit.

¶ Secunda est August. in de eccles. dogma. Poenitentia est poenitenda non admitrere, & admissa deffere. & huic concordat Ambr. dicens. Poenitentia est mala praeterita plangere, & plangenda iterum non committere. Cui etiam concordat Gregor. di. Poenitentia est anteacta mala dessere, & fienda non committere. & hae tres pro una reputam tur.

¶ Tertia est: paenitenti est correctio malae mentis, & est glos. Mat. iij. super illud. Poenitentiam agite &c.

¶ Quarta August. in lib. de paenitentia. Poonitentia est quaedam dolentis uindicta puniens in se, quod dolet commisisse.

¶ Quinta est eiusdem in lib. v. responsionum Poenitentia est res optima, & perfecta, quaem omnes defectus reuocat ad perfectum.

¶ Sexta est Dama. Poenitentia est ab eo, quod est praeter naturam ad id, quod est secundum naturam reuersio.

¶ Septima est magistri in textu.

¶ Poenitentia est uirtus, uel gratia qua conmissa mala cum emendationis proposito plangimus, & odimus: & plangenda ulterius comittere nolumus.

¶ Prima, harum datur de poenitem tia: ut dicit tertiuactum: uerius passionem tristitiae, & doloris. Secunda, datur de paenitentia, ut dicit actum secundum: qui est contritio, seu peccati detestatio: quae includit propositum non peccandi. Nam in illis plangere, uel deflere capitur profletu interiori, qui est nolle peccasse. Tertia, datur generaliter, ut paenitentia includit omnes quinque actus: quia ad corre ctionem malae mentis omnes concurrunt. Quarta, datur de paenitentia, ut dicit primu actum imperatiuum uelle punire, & ul timum executiuum Quinta, magis uidetur penitentiae comendatio, quam descriptio: datur tamen non de omni paenitentia: sed tantum de penitentia perfectissima, quae reponit ad statum innocentiae tollendo onem reatusimul & paenan, secundum quod dicitur esse alter baptismus. Sexta, sicut & secunda datur de paenitentia, ut dicit actum secundum Nam reuersio ab eo, quad ex pter naturi. i a uitio seu peccato ad id, quid est secundum naturam id est ad uirtutem. (Siquidem natura hominis depeatur ad oprima jEt hic. )sit per pcti detestationem. Septima, dat de prenitentia quantum ad habitum, ad actum detestationis cum proposito cauum di peccata inclinante.

¶ Et quoni im quilibet dictorum actuum pot dici poenitentia: ut uult Sco posset paenitentia una diffinitione conuententecuilibet dictorum actuum, & habituum sic describi. Poenitentia est actus, passio, uel hab tus hominis ad punitionem peceati a se conniis si uoluntaricordinatus. Dicitur primo actus: qui generaliter accipitur proactu imperatiuo scilicet uelle uindicare: autelicito, qui est detestari peccatum: uel imperato, qui est exterior satisfactiua punitio: & ita includit i. ii. iiii & v. actus praesuppositos. Dicitur uel passio: propter tristitiam & dolorem: immo & gaudium, quod consequitur complacentiam in tristitia interiori aut poena exteriori Nam & ipsa passio est ordinata ad punitionem peccati: quia intendit actum ac ceptatione penae, pro peccatis. Dicitur uelhabitus propter poenitentiam habitualem: & ita quilibet habitus alicuius quatuor actuum suppositorum dicitur poenitentia. Dicitur ordinati ad punitionem peccati: ad excludendum alios actus circa peccatum: ut complacentiam peccati, uel indurationem in peccato: aut delectatio nem in peccato commisso. Ordinatur autem ad punitionem, uel ut causa penae: uel ut pena ipsa: uel ut effectus conse- quens paenam. Dicitu uoluntarie, propter penam illatam: & a uoluntate non acceptata: ut cum quis inuite, & nolenter sustinet penam: talis sustinentia non dicit penitentia, ut hic accipit. Accipitur. n. hic pro ea, quae ualet ad peccati deletionem. Quo autem paena potest esse uoluntaria: dicetur infra in dubijs. Dicitur a se conmissi: quia punitio assumpta, prpeccato alterius non est opus paenitentiae; sed misericordiae.

¶ S quaeris: cum de multis praedicatur paenitem tia, de quo principalius praedicatur. Respondetur, quod principalius praedicat de se cundo actu supra posito scilicet de peccati dete statione: hoc de rolle peccasse. Ille. no. sine aliis sufficienter disponit ad peccatiremissionem: alij nonsine eo: ut infra dicetur de contritione.

¶ Secundo notandum circa hoc, quod quaerit de deletione peccati: quo peccatum comissum, & iaum praeteritum quantum ad actum peceati, possit deleri: & quid deleatur cum peccatum remittitur. Ad cuius intellectum aduertendum: quod siue pctamn morta le dicat formaliter priuationem puta carem tiam rectitudinis debitae inesse actui: ut tenet Sco. siue dicat formaliter actum elicitum, aut omissum contra praeceptum: ut tenet Ockam de quo lib. ij. dist. xxxv. Tamen transeunte actu peccati: nulla entitas positiua manet in peccatore, a qua forma malite: peccator dicatur peccator. Pater: quicquid est in peccatore transeunte actu peccati, potest remanere est ipso iustificato, & desinente esse peccator. Patet de substantia animae; quae manet eadem. Similiter de accidentibus absolutis: quia habitus uitiosus genitus ex actibus peccatifrequentatis potest manere: & regulariter manet in iustificato. Nam iustificatus adhuc sentit sepronum, & inclinatum ad priora opera peccati: quod non contingit nisi per habitum peccati. Nec manet aliquis actus peccati: quia ille transiit. Nec alia qualitas, quae in remissione corrum pitur: immo quicquid manet in peccato re praeter actu peccati: potest manere cum gratia infusa. per quam desinit esse peccator: puta habitus peccati: cognitio peccati, species meioria: et delectatio con sequens memoriam peccati: dummodo non fuerit uolita, quod si fuerit uolita: ia ipsa uolitio est actus peccati. Nec manet ibi aliqua relatio realis est secundum Sco. nec relatio rationis, cuius oppositum tenet Sco quia ut in j. dist. xxx. ostensum est: nulla relatio distincta ababsolutis est ponenda.

¶ Sed tumc quaeritur: unde ergo peccator dicitur formaliter peccator transeunte actu. Nam ut arguit Sco. Sinihil manet, omnino essent similes qui nihil commisit: & qui conmisit: & tamen cessauit ab actu peccandi tam interiori, quam exteriori: & ita non magis unus est peccator, quam alius. Similiter si nihil manet, nihil desetur in remissione peccati: quo ergo peccatum deletur. Respondetur, quod talis dicitur peccator ab ordinatione diuina: qua propterpctum praeteritum, quid transiit, & non est quantum ad actum ordinatus est ad penam aeternam: hoc. no. significat pctor. Est. none pctor homo ordinatus a deo ad paenam aeteruam popter actum peccati, quem actu com mittit, uel comisit. Et hoc nomen pctonr nihil significat inexistens in pctonre tram seunte actu peccati: sed significat actum peccati, qua transiit: & poenam, quae correspondebit: & deum, qui peccatorem ad simoi poenam sustinendam ordinauit. Vude in hoc multi decipiuntur imaginantes, quod quaudoc umque; nomen positiuum de aliquo praedicatur. quod necesse est aliquid inesse illi, de quo praedicatur: quod formaliter per praedicatum illud importatur: sicut est de illis praedicatis, album, nigrum, sciens, uirtuosus, iustus: quod falsum est in ter minis, connotatiuis, qui non connotant aliquid unum. Vel si aliquid unum connotant: tamen non id, quod in est suo substracto: sed quod infuit, uel alteri inest. Vnde generaliter ad hoc, quod terminus connotatiuus conueniat alicui: sufficit, quod connotatiuum suum sic se habeat: siue in re illa, siue in alia: sicut per ipsum connotatur. Sicut ebriosus dicitur formaliter ebriosus, non ab aliquo sibi inexistente: sed ab actibus, qui tranfierunt: etiam si nullum in eo habitum genuissent. Sic ad mortem iudicatus dicitur damnatus non ab aliquo sibi inexistente: sed a sententia, qua ad mortem est ordinatus, quae sententia nihil in damnato produxit: quia potuit iudicari eo absente, & ignorante. Et per hoc ad rationem cum dicitur: si nihil manet &c.

¶ Dicitur, etsi sint similes quantum ad qualitates realiter in existentes: non tamen quantum ad rationem peccatoris: quia illa conuenit uni, & non alteri: & similes omnino dicuntur, quibus eadem praedicata secundum speciem conue niunt. uide Ockam in iiij. q.viij. & ix. qui hanc materiam bene prosequitur.

¶ Ad secundum dicitur: quod peccatum dicitur de leri: quia ille desinit esse peccator non phoc, quod aliquid in eo destruatur: & quodesinit esse peccator: sic desinit: quia quiprius propter peccatum conmissum ordina tus fuit a deo ad poenam: nunc propter paenitentiam ab eodem ordinatus est ad uitam, qua tamen mutatio non dicit mutationem in deo: sed uel in poenitente, uel in tpe, uel in alia creatura. Nam de potentia absoluta sine mutatione peccatoris per solum lapsum temporis posset primo ordinari ad poenam: de inde ordinari ad uitam: licet secundum potentiam ordinatam non sit peccati remissio, nisi per infusionem nouae gratiae, per quam realiter mutatur, qui fuit peccator. Ad hoc facit illud Aug. super Psal. xxxj. Bea ti quorum. Videre inquit, dei peccata nostra, est ea ad paenam imputare. Auertere aut faciem a peccatis, est ea ad penam non reseruare. Et ita dicit peccata ab eotecta: non ut non uideat: sed ut nolit animad uertere. Idem autem est tegere peccata, & remittere peccata. Vnde dicit propheta. Beati, quorum remissae sunt iniquitates; & quorum tecta sunt peccata. Pro eodem habens remittere, & tegere peccata, & Aug. Tecta sunt, abolita sunt. Ergo remanere peccatorem post actum transeuntem: nihil aliud est, nisi ipsum a deiuoluntate ordinari ad poenam condignam illi peccato. Et remitti, seu deleti peccatum nihil aliud est, quam ordinatum ad poenam, iam non ordinari ad poenam.

¶ Sed adhuc di. secundum doc. transeunte peccati actu, adhuc manet in peccatore reatus: macula & offensa, quae non sunt nihil: & non manet dimisso peccato: ergo transeunte actu peccati aliquid manet in peccatore, quod desetur in re missione peccati: & ab illo formaliter dicitur peccator: quia illo manente manet peccator: & sublato desinit esse peccator.

¶ Ad hoc dicendum post Sco. q. j. distin. praesentis, quod reatus, macula, & ossensa, nihil aliud sunt, uel dicunt nisi ordina tionem peccatoris ad poenam suo peccato, quod transijt condignam: & inquantum discouentens est animae, dicitur eius macula: sicut per oppositum conuentens, dicitur eius pulchritudo. Inquantum autem est obligatio ad paenam, dicitur reatus, & ut est actus uoluntatis diuinae, per quem ordinatur ad talem peenam: dicitur dei ossensa. Nihil enim aliud est offendi, uel irasci in deo, quam uelle uindicare peccata.

¶ Et licet deus dicatur siguratiue iratus, uel offensus: tamen accipiendo irasci pro uelle uindicare, non ex cludendo passionem concomitantem istiusmodi uelle deus formaliter est iratus, seu offensus: quia formaliter est uolens uindicare peccatum commissum contra legem suam.

¶ Siergo pergis quaerere, quid ergo est reatus, & in quo est. Dictum est, quia est ordinatio peccatoris ad paenam. Et quid est illa ordinatio secundum rem. Respondetur secundum duplicem modum dicendi de abstractis uerbalibus, quod uel supponunt pro omnibus, quae significant: tunc ordinatio illa non est quid unum: sed est ipse peccator ordinatus: & deus ordinans: & pena, ad quam ordinatur: & peccatum quod commissum est: propter quod peccator ad penam ordinatur. Vel secundum alium modum, magis consuetum ordinatiopassiue est ordinatus inquantum sibi conueniunt certae conditiones: hoc est ordinatio passiue supponit pro ordinato: & connotat caetera, scilicet deum penam, peccata: sed actiuc est deus ordinas &c. Reatus, & macula dicunt ordina tionem passiue: ideo sunt realiter pctor ordinatus. Offensa aut accipitur tantum actiue: & sic supponit pro deo uindicare uolente. Est enim ossensa actus diuinae uoluntatis, quo uult uindicare.

¶ Per hoc ad replicam dicitur, quod reatus &c. non sunt nihil: sed secundum primum modum sunt multa simul concurrentia: uel secundum modum reatus, & macula sunt ipse peccator, uel anima peccatrix non absolute &c. Sed offensa est actus diuinae uoluntatis, & ita deus Et prima duo dicuntur in peccatorej identitatem, seu per praedicationem. noper realem inhaesionem: tertium similiter in deo; & dicuntur non manere perdimissionem peccati: quia dimisso peccato, non supponunt pro peccatore, neque pro deo: & tamen nihil realiter corrumpitur, uel deletur in iustificato peccatore: sed neque in deo.

¶ Tertio notandum, quod illi actus penitentiae supradicti possunt multipliciter uariari quantum ad circumstantia finis. Potest enim quis uelle uindicare peccatum, aut ipsum detestari, uel penam acceptare: uel quia peccatum est aeternae penae inffictiuum: uel quia est praemii impeditiuum: aut quia est infionestum, & bonae famae corruptiuum: uel quia dei offensiuu. Et secundum has circumstantias alias, & alias diuersificantur illi actus. Differunt enim realiter, & speciuoce nolle peccasse propter penam demeritam: & nolle peccasse propter dei offensam: quia diuersorum objecto rum actus specie disserunt. Et circum¬ stantiae praesertimfinis sunt obiecta partialia: ut dictum est in iii. dist. xxiij. Et ideo quoties uariatur finis: toties uaria tur obiectum: & per consequens actus ad obiectum terminatus: & possunt etiam hi actus ad diuersos fines terminati abinuicem realiter separari: ut satis patet. Omnes autem illi actus habentes alium finem, quam deum, informes sunt pro eo, quod non procedunt ex charitate. Sola enim charitas est forma caeterarum uirtutum: & ideo solus ille actus, qui deum habet finem id est qui in deum ordinatur, tanquam in finem ultimum, & bonum in se summum, dicitur formatus: quia elicitur ex charitate: uel quia habet charitatem sibi inseparabiliter coniuictam: & hoc supponitur ex dictis in tertio.

¶ Quarto notandum, quod de potentia dei ordinata culpa non remittitur: nisi gratia gratum faciens infundatur: quia ordinauit deus nullum uelle liberare a debito mortis aeternae, nisi quem acceptat ad gloriam bea titudinis perpetuae. Quemcumque autem ordinat, siue acceptat ad gloriam: huic infundit gratiam, qua redditur dignus tanta gloria: secundum illud apostoli. Gratia dei uita aeterna. ad Ro. vi. Et hinc est, quod in ter peccatorem, paenae debitorem: & iustum gloriam expectantem, non est medium: sicut nec inter gratum, & ingratum. Et licet remissio paenae: & collatio gratiae sint mutationes distinctae: quia remissio est, uelut deperditiua: quia priuatio obligationis, & sublatio penae. Collatio autem gratiae est mutatio acquisitiua: quia creatio gratiae etiam eius infusio: sunt enim inseparabiles, saltem remissio cul pae a gratia: licet non econuerso: ut de angelis, christo, & uirgine Maria: & neutra prior altera tempore. De ordine tamen earum dicetur in conclusione v. Sed simultempore remittitur culpa, & infunditur gratia: & eo ipso, quod infundi tur gratia, remittitur culpa: quia eo ipso, quod gratia datur, per quam acceptatur ad uitam: tollit obligatio ad mortem aeternam: quia simulstare non possunt.

¶ Et dixi notanter, quod remisio culpae est uelut mutatio deperditiua: quia staret cul pam remitti: & tamen nihil corrumpi¬ quia etsi obligantio tollitur: per hoc tamem nulla entitas positiua corrumpitur quia obligatio nihildicit nisi obligatum, scilicet peccatorem deum obligantem: & poenam, ad quam est obligatio: & actum, propter quem obligatur: & nihil horum corrumpitur in remissione peceati post actum peccati transeuntem. Non prima duo manifestum est: nec paena: quia non dum est: nec actus peccati, quia nec illa est, sed fuit: quod uero non est: non cor rumpitur.

¶ Dicitur aunt: uelut mutatio deperditiua: quia significat priuatiue: quia remissio, siue deletio sunt termini priuatiui, priuantes denominationem peccatoris: quia qui prius fuit peccator: remissione peccati desinit esse pctor.

¶ Dictum est etiam notanter de potentia dei ordinata: quia secundum potentiam absolutam, qua potest quicquid non implicat contradictionem: culpa potest remitti sine gratiae infusione: ut latiudeductum est sup. dist. iiii. q. j. Potest enim deus tollere ordinationem alicuius ad pena: & tamen eum non ordinare ad gloriam: & potest dari status medius inter damnatum, & gratum, scilicet status in puris naturalibus: similiter potest ordinare aliquem ad gloriam non infundendo grtiam: ut dictum est dis. xvij. primi: quianihil horum includit contradictionem. Et haec de art. primo.

¶ Quantum ad secundum articulu est conclusio prima. Ad delendum peccata paenitentia non est simpliciter necessaria. Necessarium simpliciter dico, cuius oppositum includit contradictionem, Probatur conclusio ex ultimo notabili: quia secundum absolutam dei potentiam, potest deus uelle non punire peccatorem absque omni actione peccatoris: immo manentem in peccatis. ergo. Consequentia nota. Antecedens probatur: quia huius oppositum non includit contradictionem.

¶ Item quia deus potest uelle non punire peccatorem ac tempus: non enim statim punit: ergo potest uelle peccatorem non punire perpetuo. Tenet consequentia: quia quiequid non repugnat deo in tempore: etiam non repugnat per perpetuo: quia repugnantia aliquorum non est ex tempo¬ re: sed ex natura rerum.

¶ Item deus potest uelle peccatorem simpliciter annihilare: & ita non agternaliter punire.

¶ Secunda conclusio. Deus secundum potentiam ordinata, potest culpam actualem remittere sine actu paenitentiae formaliter concurrente. Probatur conclusio in duobus casibus. Primus est, si quis de commisso peccato oblito habet ignorantiam inuincibilem. Secundus est, si quis arctatur ad actum feruentiorem charitatis circa aliquod obiectum ipsum distrahens a cogitando de peccato commisso: ut si peccator subito rapiatur ad saeuissimum martyrium: nisi neget christum: in quo casu arctatur ad toto conamine insistendum circa confessionem christi, & actus mar tyrij, quibus distrahitur, ne cogitet de peccatis comissis. In utroque casu deus remittit peccatum sine aliquo actu paenitentiae: quod probatur: nam nulli facienti quod in se est: disponendo se ad gratiam subtrahit dominus gratiam: multo minus enim deus deficit tribuendo necessaria ad salutem, quam natura. Sed in utroque casu potest peccator facere totum, quod in se est, conuertendo se ad deum absque actu paenitentiae: ergo utrisque non de est deus dando gratiam: & per conse quens remissionem peccatorum. Consequentia nota cum maiore. Minor prabatur: quia uterque potest deum diligere super omnia ex toto corde absque aliquo actu respectu peccati conmissi: & hoc faciendo, uterque; facit totum, quod in se est. Nam nulla est perfectior, & immediatior dispositio ad gratiae susceptionem, quam dise ctio dei super omnia: quam potest quis habere absque hoc, quod de suo peccato cogiter: & per consequens absque ac:upaenitentiae per peccatis. Nec aliquid ultra requiritur: quia maxime paenitentia pctorum: sed hoc non: quia m primo casu excusat ignorantia inuincibilis: in secundo distractio necessaria a cogitatione de peccato: ergo nihil ultra facere possunt.

¶ Si dicis, quod in primo casu tenetur penitere in genera li, puta si aliquidcomisit Respondet Ockan, quod tenet penitere, si sibi occurrat peccatum in generali: sed si sibi non occurrat sine sua negligentia, non uidetur quin possit remitti peccatum: puta si cogitat intense de deo, uel quocunque alio, propter quod non posset conteri de peccato in speciali, nec in generali.

¶ Dictum est notanter in conclusione formaliter concurrente: quia licet in praedictis casibus constitutus non habeat actum penitentiae respectu peccati: habet tamen actum, ad quem sequitur paenitentia, si occurreret peccatum in cogitatione: habet enim in se actum diligendi deum super omnia: propter quem seipsum exponit martprio, quo maiorem dilectionem nemo habet: in quo uirtualiter includitur actus paenitentiae: nam ad talem actum sequitur poenitentia, si occurreret peccatum. Non. none potest quis diligere deum supomnia, & non nolle peccasse, si peccatu occurrerit in memo tia. Ex illo sequitur, quod quandocunque pctor se ad deum conuertit, considerans dei summa bonitate, & uniuersalem perfectionem: & elicit actum difectionis dei super omnia pfectum (quod potest ex suis naturalibus: ut ostensum est dist. xxvij. il.b. iii. )licet non meritorie: quod per hunc dilectionis actum disponit se sufficienter ad receptionem giae: & per hoc in eodem instati consequitur gratiam: ut declarat loco allegato; & perconsequens consequitur remissionem omnium pctorum: licet tunc nullum in se habeat actum paenitentiae: praesupponit. n. actus paenitentiae actualem cogitationem de pcto, quam occupatus circa dei dilectionem modo praedicto habere non potest, quia non possumus plura simulcogitare.

¶ Tertia conclusio. Existenti in peccato mortalipostbaptismum commisso: ac de eodem conscientiam habenti, uel habere debenti: de potentia ordinata peccatum non dimit titur sine actu penitentiae, formali uel uirtuali. Probatur per illud Luc. xiii. de peccatoribus. Nisi paenitentiam egeritis: omnes simulperibitis. Item Marci j. Paenitemini, & credite euangelio. Et Act. iij. Paenitemini, & conuertimini, ut deleam tur peccata uestra. Et Apoc. ii. Memen to unde excideris, & age penitentiam &c. Apgnitentia etiam (ut ait magister incepit praedicatio christi, Ioannis, & apostolorum. Item August. super illud Pili. viij. Non miserearis omnibus, qui operantur iniquitatem dicit. Omnino nulla peccata impunita deus relinquit. Iniquitas parua magnitudine sic punietur, necesse est aut ab ipso homine paenitente: aut a deo uindicante. Et ponitur ratio congruitatis: quia ut accipitur a Boetio: paena est ordinatiua culpae: ita quod non potest relinqui in uniuerso culpa, cui non correspondeat paena ordinatiua: ne in uniuerso dedecus culpae sit sine de core iustitiae. Ex quo sequitur; quod simpliciter melius est peccatorem non correctum esse in paena, quam esse sine paena: quia in primo est aliquid boni, scilicet cor respondentia iusta poenae ad culpan: sed in secundo est tantum malitia, scilicet culpa impunita: ut pulchro deducit Boe. iiij. de consola prosa. iiij. Haec ergo uia uniuersaliter praesixa est a diuina lege, ordinandi scilicet peccatum per penam tanquam per proprium correspondens, ut dicit Sco. Et licet omnis cuipa ordinetur per penam: non tamen omnis deletur per penam: ut patet de pena damnatorum: & de illa paena, quae statim sequitur culpam: iuxta illud Aug. lib. v. confes. Iussisti dne, & ita est: ut pena sit sibi quisque inordinatus animus. Nec alia potest assigna ri differentia inter poenam remittentem peccatum, & penam non remittentem: nisi quia ista est uoluntaria: haec inuolum taria. Non enim potest assignari haec differentia ex intensione, aut magnitudine paenae, auteius diuturnitate: quia haec magis sunt in paena gehenali (quae tamen culpam non remittit) quam in temporali, quae remittit: & in humanis paena uoluntaric assumpta magis placat offensum: sic ergo cuipa dupliciter ordinatur perpenam. Nam culpa manens ordinatur per penam inuoluntariam, non manens: sed de seta ordinatur per poenam uoluntariam. Ex illis ergo sic arguitur. Ad remissionemcul pae mortalis post baptismum commistae requiritur punitio uoluntaria, uel punitionis uolitio: sed neutrum istorum potest esse sine paenitentia: quia prena non potest esse uoluntaria sineactu uoluntatis. Ille autem actus, aut erit actus poenam imperantis, aut infe¬ rentis, aut penam acceptantis, aut sustinere uolentis: & non remurmurantis, aut paenam exequentis: & omnes illi actus ad paenitentiam pertinent: ut patet ex primo articulo.

¶ Dicitur nontanter in conclusione: secundum potentiam ordinatam, propter ce clusionem primam. Dicitur peccato mortali: de uenialibus forte non oportet: quae etiam decedenti in eis remittuntur in futuro, ubi paenitentia locum non habet: ut infra dicetur. Dicitur: post baptismum commisso, propter peccatum originale, quod infantibus remittitur in baptismo: quia paenitentiam habere non possunt. Dicitur de eodem conscientiam habenti, idest notitiam seu memoriam propter dicta in secunda conclusione: quia de eo, quod omnino non cogitatur: paenitentia haberi non potest. Dicitur: uel habere debenti: propter peccata, quorum ignorantia imputatur ad cul pam: puta, quae est uincibilis: quia illa sine aepnitentia non remittuntur. Dicitur, formali, uel uirtuali: quia ut dictum est in secunda conclusione, per actum uehementem diuinae charitatis quandoque potest dimitti peccatum sine paenitentia formali: in illo tamen actu charitatis est penitentia uirtualis, inquantum in diuina acceptatione aequiualet actuali paenitentiae: & eam (ut dictum est) uirtualiter includit.

¶ Quarta conclusio. Ad de letionem peccati, non sufficiunt actus paenitentiae praedicti quomodocunque se habentes: neque eorum singuli: neque simul omnes. Patet: quia actus illi praedicti paenitentiae non requiruntur ad peccati remissionem: ut causa remittens principalis: quia hocsolius est dei. Solus enim deus remittit peccatum, ut causa principalis: ut nec causa quasi formalis: quia hoc est gratiae: ergo causa dispositiua subiecti, idest peccatoris ad suscipiendum gratiam, per quam formaliter remittitur peccatum. Ad hoc autem ut paenitentia sit dispositio congrua: requiritur, ut sit debite circumstantionata, & maxime circumstantia finis: sed illi actus diuersis finibus possunt circunistam tionari: quandoque propter fines hone- stos, quamdoque uitiosos, quomque indifferentes. Potest cnim uoluntas (ut dictum est) peccatum uelle uindicare, detestari: poenam assumere: in his complacere: aut patienter ferre: uel propter penam aeternam, uel temporalem solum: uel propter priuationem praemij: uel propter peccati turpitudinem praecise: uel propter confusionem, & contemptum hominum: uel propter superbiam, ut alijs peccatoribus praeferatur: aut ppter uermis inquie tudinem, seu propter finem ultimum: quia dei offensiuum. Non autem possunt esse dispositio congrua, si habeant finem inhonestum: quia sic ipsi sunt peccata: nec sufficientes, nisi circumstantionemtur fine ultimo: quae circumstantia requiritur ad omnem actum perfecte uirtuosum, uel uirtutis perfectae generatiuum. Vnde ad propositum ait Augu. in de uera, & falsa paenitentia: & est in textu dist. seq Sine amore dei consequeretur ueniam; sine quo nunquam inuenit gratiam. Loquitur depaenitente de unopeccato alio retento in actu, uel propo sito: ergo non semper sufficiunt tanquam dispositio sufficiens ad peccati deletionem, & gratiae inductionem: ut magis in fra dicetur de contritione.

¶ Quinta conclusio. Ad deletionem peccati sola criminis detestatio sine alijs actibus paenitentiae sufficit debite circumstantiona ta, & nulli alij sine ea. Prima pars proba tur per illud Exech. xviij Considerans, & auertens se ab omnibus iniquitatib suis, quas operatus est: & uita uiuet, & non morietur: sed peccator per nulluactum ita auertitur a peccato, sicut perdetestationem peccati, quae est nolle peccasse: ille enim directe opponitur peccato, quod pro tanto est peccatum, proquanto uoluntarium: nec potest stare cum complacentia peccati: caeteri autem omnes possunt stare cum complacentia peccati. Potest enimquis uelle uindicare peccatum, & etiam uindicare opere, complacens in peccato: sicut nonnulli errantes eleemosynis peccata, a quibus recedere noluerunt, redimere nitebantur. Et per hoc patet secunda pars conclusionis: quia cum alij paenitentiae actus quatenus separati sunt ad detestationem peccati: possunt stare cum actualicomplacentia peccati: & ita cum peccato: non sufficiunt ad peccati remissionem.

¶ Sidicis: si alius actus puta uelle uinditare peccatum fuerit bene circum stantionatus circumstantia ultimi finis: uidetur: quod sufficiat sine detestatione peccati: similiter de complacentia conse- quente tristitiam, seu dolorem de peccato. Respondetur, quod quicunque actus penitentiae circumstantionatus circumsta tia finis ultimi includit actum detestationis peccati: quia non possum uelle uindicare peccatum, quia dei offensiuum: aut complacere in punitione, propter eundem finem, & non habere nolle respectu peccati uindicandi. Si enim uolo uindicare peccatum; quia contra deum: ergo nolo quicquid est contra deum, & ita nolo peccatum.

¶ Sed adhuc di. Si actus detestationis peccati requiritur ad peccati remissionem sufficienter circumstantionatus, uel ergo ut formatus, uel ut informis. Item uelut dispositio praeuia, uel ut concomitans. Non ut forma ta: non enim formatur nisi per gratiam coassistentem siue charitatem: sed ista existente non est peccatum: quia cotra ria simulstare non possunt: peccatum autem, & gratia contraria sunt, & ita ut formata, non erit dispositio ad culpae remissionem: quia dispositio ad formam est prior forma: haec autem praesupponit peccati remissionem: quia praesupponit gratiam. Nec ut informis: quia actus non est dispositio sufficiens: neque meritum de congruo, nisi sit circumstantionatum circumstantiafinis: & ita necesse est, ut actus ille paenitentiae eliciatur propter deum tanquam ultimum finem: hoc est propterdeum super omnia disectum, & ista uecessario erit dilectio deisuper omnia. Haec autem sine charitate haberi non potest: ideo ad hoc, ut sit dispositio sufficiens, requirit charitas. Charitate autem existente, non est informis, igitur neutro modo erit actus ilie dispositio ad peccati remissionem.

¶ Simili ter non erit dispositio, ut praeuia, quia ante gratiam est informis: & ita non sufficiens: nec ut concomitans: quia tumc simul est, & charitas: & sic non erit dispositio ad eam: ut statim argutum est.

¶ Replica ista quaerit; quando actus detestationis peccati sit sufficiens dispositio ad remissionem peccati. Et distinguit hic Scot. q.ij. huius dist. memb. ij. de duplici dispositione, scilicet praeuia, & concomitante nam dispositio praeuia est, quae praecedit deletionem culpae: & illa semper est sine charitate, & gratia: & per consequens semper est informis: quiaa sola inhaerentia, & inclinatione charitatis, & gratiae ad actum, actus dicitur formatus. Concomitans uero est, qui simul est cum charitate, & gratia: & sic semper est formatus. Refert autem quaerere de dispositione praeuia, uelconcomitante ad deletionem culpae, & ad ifusionem gratiae: quia (ut pater ex praemissis) remissio culpae, & inlusio gratiae sunt distinctae mutationes: ut in primo articulo dictu est. Et si inter illas est aliquis ordo: uarianda esset responsio: & ideo de hoc primo uidendum.

¶ Et est difficultas communis: omnium mutationum, quae siunt inter contraria: an expullio unius contrarij sit prior inductione alterius: an econuerso, inductio prior expulsione. Et aliter est loquem dum de illis, quae proprie opponuntur ex natura rei, siue utruque sit positiuum: siue unum sit positiuum, & aliud priuatiuum, uel negatiuum. Et aliter. quae non proprie ex natura rei opponuntur: sed olum per causam extrinsecam, scilicet instituentem, & sic ordinantem: sicut est in proposito. Et quidem ut supra dictum est: interilla non est ordo temporis: quia simulsunt expulsio, & inductio quantum ad moram temporis: sed de ordine naturae, aut causalitatis, dignitatis, uel perfectionis, aut alijs huiusmodi est disputatio Et hic sufficiat inquirere de ordine naturae. Dcitur autem prius ordinenaturae, quod potest esse sine alio, & non econuerso: secundum philolophum, & commen. v. &. vij. Met apsiy. ut dictum fuit in primoli. dis. ix. Et de hoc ordine dicitur; quod in oppositis contraric transmutationem adinuicem haben¬ tibus secundum potentiam diuinam nullus est ordo naturae: quia quaelibet illarum mutationum potest esse sine alia. Nam exempli causa, expulsio frigiditatis potest esse sine inductione caloris. Potest enim deus concurrere ad expulsionem frigoris ab aliquo subjecto: & non con currere ad introductionem caloris. & econuerso: potest deus introducere calorem in aliquod subiectum sine expulsione frigiditatis. Possunt enim qualita res contrariae inesse eidem subjecto perpotentiam diuinam: quia hoc nullam includit contradictionem: quamuis contrarias per positiones esse simulueras infert contradictoria simul esse uera.

¶ Sitamen teneretur illa opinio; quod qualitates contra riae non possent inesse cidem subjecto per diuinam potentia: tunc prior esset unius formae expulsio, quam introductio sui contrarij: quia illa posset esse sine ila, & non econuerso: posset enim deus concurrere ad expulbonem, seu corruptionem frigiditatis, & non concurrere ad generationem caloris in eodem subie cto, & tunc subiectum illud nec esset calidum, nec frigidum: & hoc in qualitatibus secundis naturaliter fieri potest: ut in coloribus albedine, & nigredine. Non enim oportet; quod expulla albedine, introducatur nigredo: quia potest induci color medius. Sed in oppositis priua tiue circa subiectum susceptibile, ubi sit regressus ab uno in suum oppositum: & uniuersaliter in oppositis negatiue con tradictorie inter expulsionem unius, & intioductionem alterius oppositorum non est ordo naturae: quia sicut non potest amoueri caecitas, nisi restituto uisu: ita nec restitui uisus nisi remota caecitate, saltem ubi fuit caecitas: alias potest, ut in generatione animalium uidentium, uisus inducitur, & non expellitur caecitas, quae non praecessit. In contradictorie oppositis manifestum est, quia simulsunt remouere non esse calidum, & inducere esse calidum. Sed ad propo situm in his, quae opponuntur non formaliter, & intrinsece ex natura rei ut gratia, & culpa: ubi nullum absolutum in uno repugnat absoluto in alio: sed op¬ ponuntur solum ex institutione diuina: quia sua uoluntate ordinauit, quod quicun- que haberet culpam mortale, esset indignus uita aeterna: & quicunque haberet gratiam, esset dignus uita aeterna. & hac ordinatione stante, non possunt simul esse graria, & cuipa: quia alias simul starent: idem esset idignus uita aeterna, & dignus ea: quod implicat: quia indignus capit negatiuem: id est no dignus: & per consequens dum introducitur gratia, necessario expellitur culpa. Verum haec ordinatio deicontingens est; & eam deus mutare posset, si uellet. Et de illis dicendum, quod simpliciter loquendo, nec expulsio culpae est prior natura infusione gratiae, nec econuerso: quia per diuinam potentiam culpa, & gratia possunt esse simul, & una sine altera: quia deus posset peccatoridare gratiam sine remissione peccati: & peccatum remittere sine infusione gratiae: ut dictum est in primo articulo. Stantetamen ordina tione diuina sic infusio gratiae est priorremissione culpae: quia remissio cuspae non sit sine infusione gratiae: sed bene econuerso, gratia infundi potest sine remissione culpae: potest enim infundiei, qui non habet culpam: ut supra exemplificatum est de christo, Maria uirgine, & angelo. Sed ubi praecessit cuipa, neutra harum mutationum potest heri sine alia, & ideo quantum adhunc, qui fuit peccator neutra est prior alia: quia separari non possunt saltem loquendo de prima gratia: ut in iustificatione impij, aut in lapsu iusti. Nam iusto potest augmentari gratia per infusionem noui gradus gratiae, sine expulsione culpae, & ita in iustificatione impij (de quo nunc sermo) non est ordo naturae inter expulsionem culpae, & infusionem gratiae: ed sunt simul.

¶ Si dicis: gratiae infusio est causa expulsionis culpae: & ergo prior causalitate: in illo ergo prior paenitentiae actus est formatus: & tamen prior remissione cuipae sicut gratia, qua forma tur est prior causalitate, Respondetur; quod gratia non est causa proprie dicta essectiua remissionis, sed deus: quia cum remissio cuspae non sit aliud, quam ordi¬ natio eius ad uitam, qui fuit ordinatus ad mortem: illa ordinatio non sit per gratiam, sed per deum: qui etiam sic ordinam do infundit gratiam: & deo non est priorcausalitate gratiae infusio, culpae remissione. Et esto; quod concederetur, quod aliquo modo gratiae infusio esset causa expullio nis in aliquo genere cause: tamen t on potest dari, uel assignari instas illius prioritatis: quia illud signum prioritatis nec esset gratia: nec cuipa: & quicquid esse diceretur in illo priore: non esset actus poenitentiae formatus: quia in illo non esset simul actus poenitentiae, gratia & culpa: quod tamen sequeretur, si tale signum eset dabile: ut satis probatum est in primo¬

¶ Sic ergo ad propositum redeundo in actu detestationis peccati, ut est proxima dispositio ad remissionem peccati: attendendus est ordo generationis huius actus, qui talis est secundum Sco. dist. praesenti. q.ii. Peccator in peccato existens eo modo, quo dictum est: ex naturalibus suis cum communi insiuentia dei potest considerare peccatu a se commissum, ut offensam dei: & ut contra legem diuinam: & ut auersiuum a deo: & ut impeditiuum praemii, & inductiuum aeterni supplicii: & sub aliis multis conditionibus: ut supra tactum est. Et potest uoluntas peccatum sub aliqua harum rationum, uel plurium earum detestari: & potest gradatim procedere eliciendo plures actus detestandi. Gratia exem pli. Primo ipsum nolle: quia sibi nociuum temporaliter, & in praesenti: ut puta, quia inductiuum sui contemptus, diffamiae, uel etiam temporalis poenaequo suspendendus latro detestatur latro cinium propter mortem infligendam. Potestiterum detestari: ut inductiuum motis aeternae: & utiposiatiuum aeternae glo riae: & propter similia ex affectu commo di: usque huc omnes illi actus sunt informes: & sunt alii, & alii nedum numero, sed specie distincti. Potest tandem considerata summa, & infinita dei dignitate, ac bonitate, misericordia & caeteris perfectionibus eius, atque per hoc eius diligibilitate, qua diligibilis est propter se amore amicitiae: ut summum infinitum, & perfectissimum bonum super omnia bona finita, & creata dictanterecta ratione: quod sic diligendus est, & ab omni sua creatura rationali: & huic dictaminipotet se conformare uoluntas eliciendo actum dilectionis dei ex suis na turalibus, quibus pot se conformate cuilibet dictamini rationis suae: & illo actu uelle deum esse infinitum, summum, uniuersale duam, omnibus imperatem, omnia sibi subijcientem, & uniuersaliter fectum: quod est deuesse deum, ppter seipsum deum. Et considerato paecto, ut offensiuo huius summi boni: & ut contrarium suae praeceptiuae uoluntati elicere nolle peccati, propter hoc, quia ossensiuum summiboni sic ase super omnia dilecti. Hic actus detest andipctum, non potest esse informis: quia praesupponit actum dilectio nis dei perfectum: qui non potest esse informis: licet eausa posset naturaliter elici: quia tamen est immediatissima, & sufficientissima, & ulti nata dispositio aptans ad gratiae susceptionem: ideo ea existente ex diuina ordinatione statim infunditur gratia. Nulli. n. sufficienter dispositiosubtrahit dominus gratiam suam: & licet ille actus non sit sine gratia: quia tamen non elicitur. ex gratia: quia gratia non praeuenit actum istum: sed actus ut dispositio praeuenit gratiam non tempore: sed quadam dispositionis praeuentione, quomodo quaelibet ultimata dispositio ad formam naturalem simul est cum inductione formae: ita quod nihil temiporis mediat inter positionem huius dispositionis, & formae inductionem: & tamen dicitur praeuenire formam ut dispoitio effectum: quido nihil aliud est, quam ipsam esse dispositio nem ultimata necessitantem ad formamn, quae simul est cum dispositione: quia in eodem instanti, in quo est ultimata dipositio, simul est efect) seu forma, alias non esset ultimata dispositio. Sic & actus ille dilectionis dei aimicitiae ut elicitur ex naturalibus est prior, non tempore: sed ut dispositio ad gratiam, & infusam charitatem: & ideo ut sic praecedens non est meritorius proprie de condigno: quia non a charitate elicitus: sed ut continuatus ed meritorius: quia char. tas, & gratia continuationem pueniunt. Coexi- stunt enim in primo instanti electionis actus: & in secundo continuantur: ergo in illo est meritorius: & si hunc actum dise ctionis sequitur actus detestationis tem pore, sicut fieri potest: & tunc est posterior tempore gratia: si autem est simul cum actu dilectionis: quod similiter fieri potest maxime in habituato, quam unico actu potest ferri in medium, & in finem: & sic uno actu odire peccatunipsum detestando propter deum dilectum: & ita illo uno actu in genere entis ferriin duo obiecta ordine quodam. In def ut in finem super omnia diligendo: & in peccatum tanquam medium ipsum propter finem amatum odiendo: & tunc actus ille simulcum gratia est, & peccatiexpulsione.

¶ Verum hic Sco. q.ij. huius dist. arti. ij. uidetur sentire, quod non quilibet actus detestationis peccati totaliter, & perfecte circumstantionatus circumstantijs moralibus sit dispositio susficiens, & ultimata ad gratiae infusionem nisi fuerit certae intensionis: & per certum tempus a deo daeterminatum con tinuatus: i cuius temporis termino, & non ante, est dispositio sufficiens ad gratiae infusionem: & in illo termino a deo prae fixo infunditur gratia: & deletur pecca tum. Et secundum hunc modum dicere tur, quod motus ille detestationis peccati sufficienter circumstantionatus, & perfectus in genere moris, ante instans, seu terminum a deo praefixum usque ad quod ueus deferminauit actum illum debere durare, ad hoc ut sit meritum de congruo ad iustificationem est dispositio praeuia, & informis, & attritio; & in illo instanti termini praefixi infunditur gratia, & deletur peccatum: & idem actus, quiusque tunc fuit attritio, si manet idem motus contra peccatum in esse naturae & in genere moris: in eodem instanti sit contritio: quia in illo instanti sit concomitan. gratiae: & ita actus formatus: quia habens secum charitatem, quae est forma actus: ut hic loquimur. Vnde con sequenter ita distinguit signa natura inter actum, ut est talis in esse naturae, & moris, & inter charitatem, & inter actum ut est formatus: quia in primo signo naturae est ibi actus talis idest sufficienter circumstantionatus in genere moris: in secundo charitas: in tertio actus forma tus a charitate inhaerente, & inclinante: & sic attritio sit contritio sine omni mutatione realiipsius actus. Haec Sco.

¶ Sed quia ista continuatio actus, & de terminatio temporis ac termini eius a deo (ut ait) praefixi nullam habet auctoritatem scripturae: nec ratio probat: ideo ea facilitate contemnitur, qua pro batur.

¶ Praeterea. Videtur ille motus non concordare scripturae, & communibus dictis doctorum. Primum patet: quia nullibi legitur in scripturis peccatorem ad sui conuersionem excitantibus: quod aliquod tempus sit determinatum miseri cordiae dei suscipientis peccatorem, ante cuius terminum misericordiam non impendat: sed magis oppositum. Vnde Exech. xxxiij. dicitur ex persona domini. Impietas impij non nocebitei: in qua cunque; dic conuersus fuerit ab impietate sua eadem ratione quacunque hora, & quocunque momento. Et itetum ibidem. Cum recesserit impius ab impietate suas feceritque; iustitiam, & iudicium: uiuet in eis. Cum recesserit, inquit: nullum tem pus designando determinate: sed ad omnem recessum quandocunque; sit, uitam promittit. Et ad hoc potest argui. Deus pronior est ad miserendum, quam ad condemnandum: sed quocumque; instantiiustus recesserit a iustitia, faciens iniquitatem, mortem meretur, & gratiam per dit: nec ad oblationem gratiae requiritur aliqua mora continuationis peccati: ergo quocunque instanti seauerterit ab iniquitate, dolens se commisisse peccatum cum debitis circumstantijs: hoc est propterdeum &c. remittitur peccatum. Secundum probatur: quia commune dictum doct. est: deus non potest diligi amore amicitiae sine gratia: quia aut gratia hunc actum praeuenit: aut si secundum praedicta ex naturalibus elicitur, gratia concomitatur: quia nulla potest esse perfectior dispositio ad gratiam, quam dilectio dei propter seipsam super omnia, siue tanquam ultimi finis, quod idem est: quia hic est nobilissimus actus, quem homo elicere potest ex suis naturalibus respectu dei: & ideo perfectissima dispositio: & ideo ista stante infunditur gratia. Quia si nonnunquam infundere tur: quia non est dabilis dispositio perfectior. Ille autem anior requiritur ad de testationem peccati sufficienter circunstantionatam: quia nisi detestatio eliciatur finaliter propter deum super omnia dilectum deficit circumstantia finis: & ita non sufficienter circumstantiona tus in genere morum. Item in quocunque instanti facit peccator, quod in se est, & quicquid potest: in eodem instanti deus infundit gratiam: sed in primo instanti conuersionis ad deum, quoclicit odium peccati debite circumstantio natum facit peccator, quicquid in se est: sicut in secundo, & tertio temporis a deo praefixi: ergo in illo instanti deus infundit gratiam, & remittit peccatum. Tenet consequentia: quia nisi sic peccator in tempore medio usque ad terminum necessitaretur manere in peccato: & si in illo tempore medio moreretur: damna retur, qui toto posse se auertisset a peccato: & se ad deum super omnia diligen dum conuertisset: quod absurdum est: & longe remouendum a diuina pietate, omni tempore, ac momento parata suscipere ad se reuertentem: iuxta illud prphetae. Tu fornicata est cum amatoribus multis: tamen reuertere ad me, & ego suscipiam te. Hier. iij. Nec ratio, quam Sco adducit, intentum suum probat: qua arguit; quod alias dicere oportet, quod sine omni dispositione sufficientide congruo ex parte pctoris peccator iusti ficaretur: quod difficile est: & per consequens difficile esset saluare: quod apud deum non esset acceptio personarum: aut nulla potest esse sufficientior dispositio ad iustificationem istam, quam ista attritio sufficienter circumstantionata in generemorum, & continuata uique ad terminum temporis praefixia deo: quia dicitur; quod sicut in termino temporis huiusmodi est meritum sufficiens ad gratiae infusionem in eodem instanti: sic in illo instanti esse talis dispositionis suf¬ ficienter, & perfecte circumstantionate, est meritum de congruo, non de con digno: quia respectu primae gratiae nullum est meritum de condigno in iustificando. Et si di. In instanti infusionis gratiae est meritum de condigno: quia informa tum gratia. Dicitur, quod non: quia licet sit formatum gratia in eodem instantiinfusa: non tamen elicitur a gratia: sed bene continuatur per gratiam, per quam est meritum de condigno praemij beatifici, non aut gratiae infusae: sed bene gratiae augmentatae.

¶ Et per hoc ad rationem, qua arguitur, uel est dispositio ut formata, uel ut informis. Respondetur: quod dispositio sufficienter circumstantionata circumstantia finis est disposit, oad gratiam; non praeuia, sed concomitans: quia simul est gratia. Et si ad hoc quod actus dicatur formatus, non sufficit quod charitas coassistat: sed requiritur ultra, quod sit a charitate elicitus: tunc non est formata: si uero sufficit sola charita tis coass stentia: tunc est formata. Et hunc modunmduplicem formari charitate ponitianctus Bona dist. xvij. quarti. q. i. ar. vj. Vnde nulla est dispositio praeuia in tempore ultimata, & sufficiens: sed bene est dispositio praeuia non sufficens. sicut est primus actus considerationis peccati, & diuinae bonitatis offensae. Et quaecunque praecedunt actum, seu motum perfectae dilectionis in deum: quia illi disponunt ad eliciendum actum huiusmodi motum seu dilectionis actum: qui est dispositio (ut naturaliter elicitus, ad gratiam concomitantem: ut dictu est. Et in illo actu dilectionis uirtualiter includitur peccatidetestatio: etiam si non adsit formaliter: ut dictum est. Et tantum de illo articulo secundo, quem pie corrigentibus offero.

¶ Quantum ad tertium articulum est primum dubium, quia dictum est, quod paena uoluntaria requiritur ad peccatiremissionem: quomodo paena potest esse uoluntaria: cum secundum August. c. xv. lib. xiiij. de ciui. dei. paena est dissentio an mae ab his rebus, quae nobis nolentibus accidunt: immo quod est uoluntarium, est delectabise: & per consequens non paenale. Solu¬ tio post Sco. dist. praesen. q. i. quod pena dicitur, quodcunque incommodum, uel asfectiuum, seu disconueniens. Et est triplex: corporalis exterior: uel sensitiua interior: quae proprie dicitur dolor secundum Aug ubi supra, uelpartis intellectiuae, seu mentis interior, quae proprie tristitia dicitur: ut ibidem diffinit August.

¶ Potest etiam pena quadrupliciter esse uoluntaria. Vel quia ut patienter passa: puta quia parienter toleratur sine remur muratione. Vel secundo modo: quia accepta, ut medicia acris, & afflictiua. Ter tio, ut causata a uoluntate tanquam a causa propinqua partiali: non tamen in tendente effectum. Quarto, ut causat: a uoluntate tanquam a causa remota principali effectum intendente.

¶ Quopraemisso dicitur; quod paena corporalis ex terior, aut sensitiua interior omnibus his modis potest esse uoluntaria: ut satis patet: quia potest patienter tolerari ab alio inflicta: potest etiam a uoluntate acceptari: potest a uoluntate, ut motri ce membrorum corporis causari: & tamen non intendi: ut qui praerer intentionem incidit membrum, aut uulnerat seipsum: potest etiam imperari. ut legitur. iij. Reg. xx de propheta dicente. Per cute me. Sed de tristitia, quae est poena mentis: similiter patet: quia tristitia mentis de peccato displicente potest patienter tolerari: potest actu uoluntatis acceptari: ut dum quis sibi complacet in tristitia accedente: immo gaudet se tristari. Potest etiam tristi tiam causare utroque modo supra posito: nam tristitia non causatur nisi a dua bus causis partialibus simul concurrentibus scilicet ex actuali appraefiensione. alicuius existentis, & actuali nolitione eiusdem: his enim concurrentibus sequitur naturaliter tristitia in uoluntate: nisialiunde sit impedimentum. Quod ergo est causa nolitionis: est causa partialis tristitiae, similiter quod est causa apprehensionis noliti. Voluntas ergo: cum sit causa suae nolitionis: est causa tristitiae partialis: licet eam non intendat: causa autem propinqua non proxima, uel imme diata: sed causa causae, scilicet suae noli¬ tionis immediata

¶ Similiter potest causare tristitiam: ut causa totalis mediata principalis, & remota: quia potest utral que causas partiales immediatas coniungere: potest enim imperare intellectui, ut consideret rem nolitam: & ut sic con sideratam nolit: & hoc ideo ut sequatur tristitia punicus: & ita utrumque imperando est una causa remota: & sic totalis in illo ordine illius punientis tristitiae, non autem simpliciter causa totalis: sed totalis remota: & per hoc patet responsio ad dubium.

¶ Sed ad rationem dicitur; quod August. ibi diffinit non penam generaliter; sed tristitiam: quam non dicit esse nolitam: sed accidere de rebus a nobis nolitis euenientibus. Vnde in proposito tristitia de peccato non est nolita: sed peccatum a nobis nolitum est, acuius nolitione, & eius appraehensione tanquam actibus a nobis uoluntarie causatis naturaliter sequitur tristitia, quae est uolita: aut a uoluntate accepta. Et simul potest stare tristitia, & gaudium siue de lectatio: non respectu eiuidem obiecti, sed diuersorum: tristitia de peccato conmisso quod non placet: & tanmen commissum est, & gaudium de tristitia uolita, uel acceprtata.

¶ Quod uero dicitur peccarum non dimitti sine pena uoluntaria; intelligendum est, quod non dimittitur peccatum sine actu penitentiae, scilicet detestationis peccati ad quem quam tum est de se: nata est sequi paena mentis, scilicet tristitia: etiam si aliquando non sequatur propter aliquem defectum, uel impedimentum.

¶ Secundo dubitatur de ordine actuum paenitentiae in primo articulo designatorum: quia non uidetur: quod uelle uindicare sit prius: sed detestatio peccati: quia uelle uindicare peccatum, praesupponit nolle peccati: ideo nquis uult uindicare peccatum: quia displicet.

¶ Solutio. Actus illi non sunt essentialiter ordinati adinuicem, quia posterius nominati possunt esse sir eptioribus: & econuerso. Vnde quandoque uel le uindicare peccatum est prius, seu primus: ut quando appraehenditur peccatum, ut uindicandum: & statim sequitur uelle uindicare, & praecipere intel¬ lectui considerare peccatum, ut malum: & sibi ipsi imperare, ut eliciat eius detestationem: & hoc, ut sequatur tristitia puniens: immo potest uelle uindicare peceatum paena exteriori: & tamen non habere displicentiam peccatis sicut nonnulli nolentes dimitttere peccatum, nihilominus assumunt aliquam satisfactionem, ieiunium, uel laborem propeccato: quod tamen placet. Potest etiam praecedere detestatio peccati: & de hinc quia displicet peccatum, sequi uelle punire. Verum dum actus illi sunt ordinati, & circumstam tia ultimi finis uestiti, regulariter uidet praecedere actus detestationis. Appraehenso enimpeccato ut dei ossensiuo: statim sequitur nolle peccati, ut diuinae maiest a tis offensiui: & hoc nolle, & apptaehensionem praeuiam naturaliter sequitur tristitia: & hanc acceptatio eius: & hinc sequitur uelle uindicare ipsum: quia a deo praeceptum, uel poena interiore eam augmentando, uel continuando: uel poena exteriore, ut confessione, & satisfactione: unde quandocunque peccatum apprae henditur ut uindicandum tanquam deo displicens: statim displicet uoluntati deum diligenti: & non potest elici uelle uindi care, quia dei offensiuum: quin praecedat detestatio peccati. Verum inter detestatio nem, & tristitiam consequenter est essentialis ordo: quia necessario detestatio praecedit tristitiam: in aliis non sic: ideo ordo mutationis actuum non dicit ordinem eorum essentialem: ideo uaria ri non potest detestatio tamen essentia lius se habet ad peccati desetionem; quam caeteri: ut dictum est.

¶ Tertio dubitatur: itrum paenitentia sit uirtus, & si sic, antheologica, uel moralis. Pro responsione notam dum, quod poenitentia quandoque dicit actum: quandoque habitum, & uterque potest esse ordinatus, uel inordinatus uel indifferens, ut dictum est. Dubium solum intelligi debet de ordinato actu, uel habiturquia inordinatus, uel indifferens non pertinet ad uirtutem. Item cum uirtus sit habitus: manifestum est, quod poenitentia actus et ordinatus non est uirtus: potest tamen esse uirtuosus: quia uel a uirtute elicitus, uel uirtutis generatiuus: quaenuc supponuntex dictis in. iij. dist. xxiij. Quibus praemissis respondetur per duas propositiones.

¶ Prima. Sicut omnis poenitentia ordinata habitualis est uirtus: ita poenitentia actualis est actus uirtuosus. Probatur primo secundum: quia omnis actus elicitus conformatur rationi rectae: & propter hoc est uirtuosus: poenitentia actualis est huiusmodi: ergo. Consequentia nota cum maiore. Minor probatur quoad principa lem actum poenitentiae; qui est detestatio: quia sicut recta ratio dictat bonum honestum esse uolendum: ita dictat bonum inhonestum: quale est omne peccatum esse nolendum. Nolle peccatum est detestatio peccati. Probatur etiam de actu uindicandi: quia secundum rectam rationem sicut bonum est praemiandum, ita malum puniendum: ut habitum est in primo articulo: & ideo puniens malum (maxi- me dum aliud a legislatore sibi commissum est) facit actum rectae rationi confor me, ergo actum uirtuosum. Vnicuique autem comisit dominus punire peccatum suum in seipso; in hoc, quod unicuique mandauit poenitentiam: ergo. Ad illos autem duos actus scilicet detestari, & uellepunire peccatum, sequuntur caeteri: ideo si illi duo sunt uirtuosi: etiam qui ad eos consequuntur, sunt uirtuosi: nam bonum non est, adquod per se sequitur malum. Prima pars propositionis de habitu patet: quia oninis habitus genitus ex actibus uirtuosis, & inclinans ad tales est uirtus: talis est habitus poenitentiae ordinatus, ergo deductio quantum ad omnes satis patret.

¶ Secunda propositio. Sicut diuersi actus poenitentiae ad diuersas uirtutes possunt reduci: ita & eorum habitus sub diuersis uirturibus poterunt contineri. Prima pars patet de actu uindicandi, qui reducitur ad uirturem iustitiae distributiuae, cuius est praemia uirtutibus, & poenas uitiis dispensare: nam uindicans peccatum hoc agit, ut minister iudicis, dispensans praemia meritis. Nec impedit, quod uindicat peccatum in seipso: quia accidit ministro, cui commitritur uindicta peccati; quis sitis, qui peccat:unde agit hunc actum in se, ut in alterum: quia agit ut minister iudicis in reum contra se¬ gem peccantem: ut dicit Sco. Et licet poenitere dicat uindictam, ut in se: hoc tamen non uariat rationem uindictae inferendae ratione cuius reducitur ad uirtutem distributiuam. Sed quantum ad actum detestationis peccati poenitentia reducitur ad diuersas uirtutes: unde potest esse cuiuscumque uirtutis appetitiuae; unde que cunque uirtus inclinat ad uolendum bonum honestum: etiam inclinat ad nolendum malum inshionestum oppositum: unde nolle luxuriam, reducitur ad uirtutem castitatis: detestari superbiam, ad uirtutem humilitatis: respuere gastrimargiam, ad uirtutem temperatiae: & sic de alijs. Alij actus hos sequentes reducuntur ad easdem uirtutes actuum, ad quos sequuntur. Tolerare tamen poenam pro peccatis inflicta, reducit ad uirtutem patientiae: & quod dictum est de actibus similiter intelligendum est de eorum habitibus.

¶ Verum poenitentia potest accipi strictissime, ut est respectu peccati, ut expiabilis peripsam: & sic potest esse spiritualis uirtus: quia habet speciale obiectum, uel rationem obiecti: puta ut expiabilis. Tinis. n. est obiectum: ut habitum est in. iij. dist. xxiij. & detestari peccatum ut expia bile est .d est ut expietur, est specialis finis: & tamen subfine: & sic loquitur Tho. & Ric. Sed non tantum secundum hanc acce- ptionem hic agitur de poenitentia: sed uel de poenitentia generaliter, ut est respectu peccati, ut est malum: uel specialius ut est actus, uel habitus respectu peccati ordinatus: nam illa acceptio strictissima non conuenit perfectissimae poenitentiae; quae maxime meretur peccati expiationem, quae est detestatio peccati praecise: quia dei offensiuum non cogitando an sit ex piabile, uel non: & ideo est nimis stricta n proposito.

¶ Desecundo quaesito in dibio, an poenitentia sit uirtus moralis, uel theologicalis. Pro cuius solutione notam dum, quod actus poenitentiae ordinatus est: qui fertur in peccatum tanquam in obie ctum ipsum detestando, uel uindicando: & in deum tanquam finem: quia est detestatio, uel uindicatio peccati propter deum. Numc aunt ut dictum est in. j dist. i. unoactu possumus ferri in finem, & in medium propter finem: & tunc actus ille sicut habet duplex obiectum scilicet finem, & medium: sic sortitur diuersa nomina: nam inquantum ter minatur ad finem, dicitur fruitio: & inquantum terminatur ad medium, dicitumr usus. Possumus etiam ferri in finem, & medium duobus actibus distinctis: quorum unus tantum ad finem terminatur; & ille erit fruitio tantum: alius terminatur tantum ad medium, & est usus tantum. Sic in proposito actus poenitentiae, quo detestor peccatum propter deum tanquam finem ultimum: potest esse unus, qui respectu finis est amor: respectu peccati est odium. Nam illo uno actu peccatum odio propter deum supomnia dilectum: & ille actus simulptinet ad uirtutem theologican, & moralem. i.t pertinerad habitum inclinantem ad actum illum prout terminatur ad utrumque obiectum finem scilicet & medium: & ille habitus est uirtus moralis, & theologica acquisita: quia habet pro obiecto deum: ideo theologica, & peccatum uel poenam: ideo moralis

¶ Possunt etiam esse duo actus. Vnus respectu finis, qui est actus dilectionis dei supom nia. Alius respectu peccati, uel peenae, qui pertinet ad uirtutem moralem sicut primus ad theologican scilicet charitatem. Vult tamen hic Ockam dicere: quod quia res magis denominatur ab eo, quod est sibi proprium: quam quod est sibi comune cum alijs: quia per nomina res discernimus: so actus ille, qui aequiualenterincludit duos actus pertinentes ad distinctas uirtutes, quorum unus causatur ab alio: magis denominatur a secundo actu, quam a primo: quia primus conior est causalitate, quam secundus: & ideo actus ille aequalenter includens actum dilectionis dei, ut finis: & actum detestandi peccatum ut medij, magis denominatur a uirtute secundi actus, quam a uirtute primi: hoc est magis dicitur actus poenitentiae (id est iustitiae humilitatis: temperantiae &c. quia poenitentia non est una uirtus secundum speciem: sed multas in cludit: ut dictum est) quam actus dilectio nis, uel amicitiae: quia ille actus respectu finis est conmunior in causando, quam secundus: potest. n. actus respectu finis causa re actus respectu quorumcunque mediorum ad illum finem tanquam causa partialis: non sic actus respectu certi medij: & a mi¬ nus comuni sit denominatio.

¶ Dubitati posset de gratia, ad quam disponit poenitentia, per quam deletur peccatum: utrum sit eadem cum gratia sacramentali, & cum gratia donorum, & uirtutum. Sed satis responsum est sup. dist. ii. q. i. ubi dictum est, quod gratia, qua desentur peccata: & gratia sacramentorum, ac uirtutum, & donorum est gratia gratum faciens, quae est una specie: quia identificatur charitati, quae est una uirtus secundum specien & ideo est eadem gratia omnium illorum scum speciemn: licet non eadem numero: neque eadem secundum intentionem.

¶ Posset et dubitari de subjecto poenitentiae. Sed satis pater, quod omnes paenitetiae actus sunt actus potentiae appetitiue: quia nolle peccasse: uelle uindicare pctum: aut complacere in illis: ideo paenitentia quantum ad omnes actus suos pariter & habitus est in uoluntate, tanquam in subjecto. Vtrum aut sit in concupiscibili, uel irascibili: nam illae potentiae non tantum in appetitiua sensitiua: sed etiam intellectiua ponuntur: dicitur, quod quantum ad eas, quae inclinat ad uindicandum est in irascibili: & quantum ad eam, quae inclinat ad detestandum est in concupiscibili.

¶ Item dubitatur, quorum est penitentia. Ad hoc respondetur: loquendo de paenitentia acquisita, non est innocentium: quia qui non habuerunt pctum, non possunt habere actum respectu suipeccati. ubi non est actus: ibi nec habitus ex actibus acquisitis. Ex hoc sequitur; quod neque angeli: nec christus: neque uirgo beata habuerunt paenitentiam. Sed de beatis, qui in uia habuere paenitentiam: si habitus acquisiti manent in patria tanquam animae ornatus: licet ibi non habuerunt actum: dicendum, quod in eis est penitentiae habitus: uerum in beatitudine habere possunt actum penitentiae non quidem uindicandi peccatum, aut puniem di: sed detestandi peccatum: quia etiam in beatitudine displicet peccatum. Item actum complacendi, quo complacet dete statio peccati. Et ut alij dicunt: gaudium, uel complacentia remissionis peccati. Sed uideat lector, an illa sit actus penitentiae: si uero paenitentia etiam extem ditur ad paenitentiam inordinatam, & infructuosam: tunc etiam in damnatis est poenitentia quoad actum, & habitum: dolent enim, & uellent se non peccasse: licet peruersa intentione: iuxta illud Sap. v. Poenitentiam agentes &c. non tamen est in eis poenitentia ordinata: sed de habitu infuso non est aliqua necessitas ponendi illum: si tamen ponitur: etiam illa manet in beatis: quamuis non haberet actum: non tamen ponitur in angelis confirma tis in gratia. Sed secundum aliquos ponitur in innocentibus, qui licet non peccauerunt; tamen peccare potuerunt. Habitus autem non solum respicit actum, qui est, uel fuit: sed etiam qui potest esse: licet nunquam erit.

¶ Posset etiam dubitari de origine poenitentiae; an semper concipiatur ex timore. Illud dubium solum locum habet de poenitentia acquisita: & praesertim de actu eius: quia habitus praesupponit actum. Et dicitur; quod in incipientibus nondum perfectis (nam & perfecti quandoque labuntur: iuxta illud. Septies in dic cadit iustus) frequenter oritur ex timore poenae, qui oritur ex amore sui. Sed in perfectis oritur ex amore dei, & iustitiae: quibus magis displicet peccatum: quia contra deu, & iustitiam: quamquia paenae inductiuum. Et quoniam actus circa medium oriuntur ex actibus circa finem: secundum diuersos fines poenitentiae ex diuersis oritur poenitentia. Et tantum de ista quaestione.