Quaestio 4

QVAESTIO IIII QVAESITVM est de rapid na, & furto: quae malitiam in sua ratione includunt secundum e philosophum. iii. Ethic. ac eorum restitutione. Consequenter quaeritur de bello, in quo frequenter rapinae, & furta concurrunt: licet nomen belli iniustitiam non includat. Vnde quaeritur quarto: utrum inbello acquisita sint suis dominis restituenda.

¶ More solito tribus articulis qo expedietur. Primus continebit terminorum declarationes. Secundus conclusiuas responsiones. Tertius dubiorum solutiones.

¶ Quantum adarticulum primum est primo notandum: quod per bellum intelligitur impugnatio hominum uiosenta, quae sit gladio, & armis: siue fiat homini, in personis, siue in rebus.

¶ Et est duplex bel lum: iustum, & iniustum. Iustum est (ut colligit Arch. xxiij. quaest. ii. in prin. ex uerbis beati Aug. contra Paustum) qud auctoritate dei, uel principis geri¬ tur a conuenienti persona, contra inuasores, & oppressores bonistatus reipubli cae: non humana cupiditate: sed amore pacis habendae: & communis salutis procurandae. Alij sic describunt. Bessum iustum est, quodinterueniente legit ma auctoritate ex causa iusta, intentione recta, cum moderamine debito geritur. Prima tria ponit beatus Tho. ii. ii. q. xl. arti. j. Quatum addit Attaxanus in sum. Ray. uero & Gof. addunt duo: rem scilicet, & perso nam. Haec enim quinque dicunt requiriad iustum bellum: personam, rem, causam, animum, auctoritatem. Idem recitat Hosti. in sum. de tregua & pace. sec in auctoritate includitur persona. Sinaliquam personam: puta ecclesiasticam, bellare non licet: haud dubium, quin ex defectu auctoritatis: quia scilicet aucto ritate legis diuinae, uel humanae prohibi ta. Res uero, pro qua bellatur, sufficienter includitur in causa iustabellandi. Ve rum Hosti. omnia illa redducit ad auctoritatem, & causam: & tandem ad solam auctoritatem: unde dicit ubi supra. Est ergo iustum bellum illud, quod ex edicto geritur de rebus repetendis, aut propul sandorum hominum causa. & sunt uerba Isido. lib. ij. Et Vmol. & subdit. Et breuiter qui auctoritate sui iudicis recte inter ueniente accipit gladium, siue iubentis, siue consentientis iustum est. Non enim praesumitur, quod ius uel iudex auctoritatem conferat bellandi: nisi concurrant omnia ad iustum bellum requisita. Tamen proe maiori declaratione prosequamur, quam breuiter quatuor praedictas conditiones ad iustum bellum requisitas.

¶ Prima con ditio est legitima auctoritas quoniam ut dicit Tho non pertinet ad personam priuatam bellum mouere. Tum quia potest ius suum in iudicio superioris consequi. Tum quia conuocare multitudinem (quoc in bello oportet fieri) non pertinet ad priuatam personam.

¶ Est autem duplex auctoritas: iuris, & iudicis: quarum altera sufficit. Iuris auctoritas interuenit ubicumque; ius concedit humanum, naturale, uel diuinum. Ius humanum, sicut qui assassnos receptat, diffidatus est a populo romano: & possunt bona eius occupari, etiam sine specialidiffidatione: secundum Hosti. de homici. prohumani. s. si. Sic ius naturale uii ui repellere concedit dist. i.ius naturale. Vnde Raj. lib. j. tit. v. S. xvij. ait. Videtur calus: & reuera ita est, addit glo. in quo sine auctoritate princi pis, uel ecclesiae possit moueri bellum: uidelicet pro rebus repetendis: & pro defensione patriae: nam de iure naturali cuilibet licitum est uim ui repellere incontinenti, & cum moderamine incuspataetutelae: hoc autem moderamen inculpatae turelae est, dum quis causa tuendi, uel defendendi se resistit aduersario, cum tanto moderamine, quod non excedit modum in defendendo, plus laedendo ex praeposito aduersarium, quam illata exigat uio lentia. Et additum est incontinenti, idest quamcito nouit uim illatam, antequam diuertat ad contrarium actum: quaecontinuatio aestimanda est secundum qualitatem negotij: secundum quod exigit ad praeparatione maiorem, uel minorem temporis tractum. Vnde si aliquis nobilis collecto exercitu intrat terram alterius nobilis: & occupatibi castrum: aut aufert praedam, & ducit ad proptiam terram: sialius nobilis hoc audito: cum non statimpossit congregare exercitum: & liberare castrum: uel recuperare praedam missis nuntijs congregat exercitum: licet non possit congregare infra unam hebdomadam, uelduas, uel plus: reputabitur tamen incontinenti se defendere: & castrum liberare: uel praedam recuperare: et siiam aduersarius eius receperit illam in munitionibus suis. Et sequitur ibi. Credo etiam, si dum taliter prosequitur praedam: & non possit ad eam recuperandam pertingere: quia forte est in locis inexpugnabilibus recepta: si reperit aliqua bona aduersarij sui: aut eorum, qui eum iuuant: uel ipsum prosequentem rem suam impediunt: poterit de illis retinere: & suae indemnitati consulere quantum sua interest. Et quod dictum est: antequam diuertat ad contrarium actum: exponit eadem gloilio. quod non est contrarius actus, cum quis comedit, bibit, aut dormit: uel se praeparat ad repellendum aduersarium suum: sed dum dissimulatiniutiam, & animum deponit rem suam prosequendi: alijs occumpationibus operam dando: actus est contrarius: quofacto non potest quaside fendendo se propria auctoritate bellare: aut arma ad se defendendum sumere. lus, quodiuinum interuenit, dum bellare lex diuina praecepit: sicut praeceptum fuit filijs ilrael exterminare inhabitatores terrae promissionis: & contra Amale chitas, ac alios arma sumere: ut habetur in uete. testa. pluribus in locis.

¶ Auctoritas iudicis interuenit; dum bellum geritur de mandato ecclesiae, uel principis. Vnde Aug. contra Paustum. Ordo naturalis mortalium paci accommodatus hoc poscit, ut suscipiendi belli auctoritas, & confilium apud principes sit. & habetur. xxiij. q. i. quid culpat. Et beatus Thoubi. supra. Cum cura reipublicae commissa sit principibus, ad eos pertinet rem publicamciuitatis, regni, uel prouinciae tueri: & sicut licite defendunt eam materiali gladio contra interiores perturbatores, dum malefactores puniunt (se cundum illud Roma. xiij. Non sine causa gladium portat, dei enim minister est uindex in iram ei, qui male agit) ita etiam gladio bellico rem tueri ab exterioribus hostibus ad eos pertinet.

¶ Sed hic quaeri tur: quis nomine principis intelligatur: cuius auctoritate, & edicto bellum geripossit. Adhoc secundum Guil. in glo. ubi supra sic distinguitur. Princeps, quinon habet superiorem siue sit rex, siue imperator, potest auctoritate propria ( sisit causa iusta) mouere bellum: quam auctoritatem etiam subditis suis dare potest: si causa subsit, & uidetur expedire: & hoc contra extraneum principem, uel contra subditos eius: sed non contra subditos proprios; quamdiu uolunt coram eo, uel suo iudice (si sit iudex medius inter principem, & iniuriantem) stare. Princeps uero quihabet superiorem: non potest auctoritate propria licentiam dare mouendi arma passo iniuriam: nec ipse potest arma mouere contra eum, qui nec mediate, nec immediate sibi subest: sed auctoritas superioris principis est quaerenda: maxime si iniurians pertinet mediate, uel immediate ad iurisdictionem principis superioris: quia contra non subditos non dabit actionem. Actor enim sequitur forum rei: nisi ob defectum iudicis nolentis ius red dere: ut. xxiij. quaestio. ii. dominus noster. ubi dicitur, quod iustum bellum est contra gentem, uel ciuitatem, quae negligit iudicare, quod a suis improbe factum est. Et idem uidetur: si non uult eo modo reddere, quo tenetur, & quo est iniuriatus, potest iustitiam consequi: nam perinde est nonreddere, & non iuste red dere. Sic si iniurians superiorem non haberet, quo iniuriatus sua posset repetere: res suas auctoritate propria posset recuperare: ut dicit Ange. in sum. uer bel lum. S. vj. Si uero princeps, uel comes, uelcommunitas habet propriam iurisdictionem: potest propria auctoritate bel lum mouere his, qui suae inrisdictioni subsunt: si fuerint contumaces, & rebelles: & concedere;, quod liceat unicuique; res eorum inuadere & suas facere: etiam rebelles capere, & detinere quousque domino repraesentare potuerint: ut uult Panor. in.c. sicut, &. infra de iureiu. & subdit. Si nullam iurisdictionem: super iniuriantes habet, non potest sine auctorita te superioris principis mouere bellum: nisi sui essent inuasi: tuc potest se & sua de fendere cum moderamine inculpataetutelae: & hominem percutere, & etiam oecidere: non tamen aduersarium capere: nec inuadendo res aduersarij suas facere: nisi in recompensationem damnorum suorum: & in satisfactionem expensarum, laborum & operum: & ipsum adiuuantium: uel nisi in territorio suo eos delinquentes inueniret. Et hoc dictum de habente iurisdictionem temporalem etiam extem ditur ad personas ecclesiasticas tempora lem iurisdictionem habentes: de quibus tamen latius tractant canonistae: quod transeo gratia breuitatis. Hoc solum summarie addo. xxiij. quaestio. viij. clerici. &. cap. seque quod sacerdotes etsi propria manu arma arripere non debent: nisiforte ad proprij corporis defensionem: tamen uel his, quibus huiusmodi officia commista sunt, persuadere; uel quibusli¬ bet: ut ea accipiant, sua auctoritate ualent imperare, ut dicit Gratianus. xxiij. q.viiij. quicunque ex clero. S. his ita. possunt & bellis interesse: ut iuste pugnantibus spiritualiter suis exhortationibe subueniant, & absolutionibus, & caeteris spiritualibus subsidijs: ut uult beatus Tho. loco supra allegat.

¶ Ex his patet primum ad iusti bellum requisitum, scilicet legitima auctoritas, sine qua quisquis accipit gladium; gladio pcribit. Matth. xxvj. id est peccator giadij, seuoccisionis danabitur. Vn de Aug. contra manichaeos lib. ii. Ille ac cipit gladium, qui nulla superiori, uel legitima potestate iubente, in sanguinem alicuius armatur: qui uero ex auctorita, te principis, uel iudicis (si fuerit persona priuata) uel ex xelo iustitiae quasi ex auctoritate dei (si sit persona publicagladio utitur: non ipse accipit gladium: sed ab alio sibi commisso utitur: unde eipoena non debetur.

¶ Secunda conditio, quae ad iustum bellum requiritur, est causa iusta. Sunt autem plures causae iustae pro quibus arma moueri possunt: sed ad tres in genere reducuntur: hae sunt defensio, correctio, recuperatio.

¶ Defensio segum humanarum, ac diuinarum, patriae & hominum: ut patet. j. Machab. ii. & iij. ca.

¶ Correctio, uel coertio malefactorum, & iniurantium deo, & hominibus ad correctionem negligentium, cum ad illam teneantur, aut in iuste impedientium. Et propter hanc causam iussit dominus pugnare contra habitatores terrae promissionis, eosque interficere. Deuteron. xx. & contra beniamitas. Iudicum. xix. & xx.

¶ Recuperatio iiiuste ablatorum, uel detentorum, aclaesionis siue in rebus, siue in fama: siue in corpore: siue in personis. Sic Abraam iuste pugnauit contra reges, qui lothfilium fratris sui captiuum duxerunt, & spolia rapuerunt. Gen. xiiij. Et filii Tiraeliustebellabant contra occupatores terrae, promissionis, postquam dominus illam eis dederat: ut habetur losue. j. &. c. seq. Hoc autem intelligendum; dum modo iniuriatores perseuerant indelicto: & satisfacere: aut iuri stare (sal tem coram arbitris, autuiris bonis si iudi cem superiorem non habent) recusant. Sic dominus Deutero. xx. praecepit filiis Ifrael. Si quando accesse:is ad expugnandum ciuitatem, offeres ei primo pacem.

¶ Tertia conditio requisita est intentiorecta: ut scilicet non ex ira, odio, uindictae, appetitu, aut alia inordinata passione moueantur. Vnde Aug. lib. xxij. contra Paustum. In bello culpatur nocendi cupiditas: ulciscendi crudelitas: implacatus atqu implacabilis animus: feritas rebellandi: libido dominandi: & si quae sunt similia. Vbi ergo talis est bellantium intentio, quam uis adsit legitima auctoritas: & causa iusta: nihilominus cuspabile bellum geritur: nam oculus intentionis non est simplex, neque rectus. Est autem intentio recta, que ex charitate procedit: puta examore dei proximi, aut uirturis, pacis scilicet iustitiae; uel obedientiae, charitate proximi. Non solum dico amici: sed etiam inimicorum contra quos bellatur: ut scilicet corrigantur, & ad pacem redeant. unde Aug. de puero centurionis. Si ista respublica terrena christiana praecepta custodiet: etiamipsa bella sine beniuolentia non geruntur: sed ut potius ad pieta tis iustitiae societatem uictis facilius consulatur: nam cui licentia iniquitatis eripitur: utilius uincitur: quia nihil infelicius felicitate peccantium, qua poenalis nutritur impunitas: & mala uoluntas: uelut interior hostis roboratur. & habetur. xxiij. q. i. paratus. Sic pax finis esse debet proprius in beslo intentus: ut uult Aug. ad comitem Bonifa. Relus quoqeiustitiae mouere debet amicum. unde Calix tus papa. xxiij. qeiii. iustum. ait Iustum est, ut qui diuina contemnunt mandata, & in obedientes paternis existunt iussioni bus: seuerioribus corrigantur uindictis: quatenus caeteri talia comittere timeant: & omnes gaudeant fraterna concordia: & cunctisumant ueritatis, atque bonitatis exemplum.

¶ Quarta conditio requisita ad bellum iustum: est debitum moderamen: ne forte cum bellum geritur, saedantur innocentes: aut dolose uel plus debito inimici, & nocentes. Innocentes. n. qui in nullo aduersariis pstant auxilium, uel fauorem: quamuis sunt subditi aut uasalli hostium: inuadi non debent etiam si do i¬ minus eorum uiolenter eorum rebus ablatis, uteretur in subfidium belli sui iniusti. Si uero timore humano, uel mundano uicti domino suo praestant auxilium: licet mallent non facere: rei sunt: & sicut dominus eorum: ita & ipsi inuadi possunt: ut uult Ray. & Host. Cum ergo innocentes subditi nocendi non sunt: quanto minus non subditi, quos bellum in nullo concernit: ut peregrini, mercatores, non subditi, sposiandi non sunt; nec aliquatenus laedendi. Iuste uero bellantes non solum aduersarium: sed etiam uasallos subditos, & uniuersos complices auxilium, uel fauorem praestantes tanquam aduersarios inuadere possunt: ut dicit Attex. in sum. alleg. c. j. de ost. de legNec tamen debent hostes dolose decipi: quamuis contra eos liceat infidijs uti: quoniam falsum, siue mendacium hostibus dici non debet: nec promissa uiolari. unde Ambr. in lib. de offi. Sunt quidem iura beilorum, & faedera etiam inter ipsos hostes seruanda. & Aug. ad comitem Bonifa. Pides quando promittitur etiam hosti, seruanda est, contra quem belum geritur. Insidias uero ponere possunt, & proposita sua ac inuadendi confilia occultare, quae non proprie uocantur fraudes. Sic mandauit dominus losue ponere insidias habitatoribus ciuita tis Hay. eiusdem viij. Similiter cauendum est: ne inimici plus iusto laedantur: siue in peronis, rebus, locis uel possessionibus. Pro cuius intellectu notat Attex. in sum. quod bellum dupliciter dicitur iustum: scilicet simpliciter uel ex causa. Simpliciter: quod sit ex edicto principis scilice papae uel imperatoris: & in tali liberi capti serui siunt capientium: & dominium rerum spoliatarum transit in occupantes. Si autem fuerit iustum ex causa: puta propter repetitionem ablatorum, aut defensionem: non licet personas capere in seruiturem redigendo: uel bona eorum: nisi ad satisfactionem damni dati, laborum, operis, & expensarum tam sui, quam suorum: uel donec ipse hostis offeratius. Intelligo cum sufficienti cautione satis faciendi: & hoc tam sibi, quam suis: tam in praedationibus, quam incendijs, effracturis, cedibus, uulneribus, & alijs quibuscunque: & ultra hoc non debet recipere, nisi hostis meruisset, ut bona sua publicarentur, & de terra exterminarentur. Oportet etiam in hoc moderari xelum belli: neloca consecrata uiolentur: aut bona clericorum: aut religiosorum in terra hostium habitantium inuadantur. Similiter nec illi, qui confugiunt ad ecclesias: nisi incastellauerint ecclesias: & inde pugnauerint.

¶ Secundo principaliter notandum: quod uenientium ad bellum multiplex est differentia. Quidam ueniunt ut principales: ut sunt domini, uel communitates: aut personae priuatae, quae bellum indicunt, aut mouent diffidando. Quidam sunt horum auxi- liatores: & hi duplices: quidam sunt principalibus specialiter iuncti: ut subditi, familia, ualalli. Alii sunt paenitus extranei: & horum aliqui sunt uocati in auxilium a principalibus, uel eorum officialibus, uel subditis. Alij non uocati sua sponte se ad bellandum offerunt, uel ingerunt, Et secundum hoc diuersae sunt ponendae conclusiones.

¶ Quantum ad articulusecundum est prima conclusio. Acquisitorum in bello iusto ex edicto principis superiorem non habentis: non sit re stitutio ei, contra quem bellatur: sed ca pitaneo, ut ab eo unicuique pugnantium secundum merita portio distribuatur. Probatur conclusio quoad primam partem: quia ut statim dictum est: in illo bello captisunt serui: & bona eorum es ficiuntur capientium, & per consequens non requiritur restitutio: quia dominium eorum translatum est in capientes. Secundo pars est de mente Bar. in l. Si quid bello. si.t de capti. Quod tamen uerum est, nisi consuetudo haberet, quod unusquisquam sibi retineret, quado cepit: tunc enim non teneretur assignare capitaneo: quia illud intelligitur actum, quod est consuetum.

¶ Secunda conclusio. In bello pro rebus repetendis moto, bel lantes tenentur restituere quicquid ultra res recuperandas, & damna passa: & labores, atque expensas ab hostibus acquifiere. Probat coclusio: quia grauans aliu, siue damnificans nihil sibi debetem: te¬ netur ad restitutionem ex dictis supraq.ij. dist. praesenti. Sed recuperatis rebuab hostibus ablatis cum damnis illatis: nihil: amplius tenetur hostis ergo. Et dicitur notanter ultra &c. quia siue bellum fuerit iustum: siue iniustum: propter de fectum auctoritatis personae, uel intentionis rectae: si tamen res subsit, proquibus repetendis bellatur: non tenetur, qui mouit bellum restituere, quod ibi cepit: dummodo non excedat, id quod hostis tenebatur: ut dictum est in nota bili de debito moderamine; & hoc uerum in foro poenitentiae: ubi habet locum liquidi ad non liquidum compensatioQuia ut supra dictum est: quomodocumque aliquis recuperat sibi debitum ab alio sibi debente: siue iuste, siue iniuste: non tenetur i foro animae recuperatum restituere, licet pro peccato iniustae recuperationis teneatur paenitentiam agere, ut si quasa mihi tenetur. x. si furor sibi. x. licet peccem: non tamen teneor in foro animae restituere secundum Host. Tho. Ric. Pal & alios secus in foro exteriori, in quo per dit rem suam pro eo, quod propria auctorita tedebita sua uendicat in poenam illius peccati. Et ideo licet perdit: non tamen tenetur sua remittere, & recepta restituere: nisi poenaper iudicem decre ta, & exacta fuerit. Nam in foro animae, poena non est soluenda, nisi post condemnationem. glo. xij. quaestio. ij. fraternitas. Et per hoc soluitur ratio, siarguitur: si in foro contentioso perdit: ergo non erit sua, sed aliena: ergo tenetur restituere in foro conscientiae Solutio perdit per modum poenae, quae tunc soluenda est, cum condemnatur. Et propter supra dicta non est additsi iim conclusione in beslo iusto: sed sinipliciter dictum est in bello.

¶ Tertia con clusio. Omnis bellator in bello iniusto extra casum praecedentis conclusionis tenetur ad restitutionem ablatorum, ac omnium damnorum aduersarijs ac sibi adherentibus illatorum: si tamen ipsum sciat een iniustum. Probatur conclusio: quia quicumque; dam nificat proximum iniuste: tenetur ad damni refusionem: sed omnis bellator in bello scito esse iniusto damnificat proximum iniuste: ergo. Consequentia nota cum minore. & maior extra casum prioris conclusionis, patet per c. Siculpa. de iniurijs, & dam. ex lege charitatis proximi, quae est uelle bona proximo, & nulla mala iniuste. Item ubi est eadem ratio obligationis: eadem est obligatio: sed causa propter quam tenens iniuste alienum obligatur ad restitutionem est: quia tenendo alienum iniuste damnificat: ergo quicunque iniuste damnificat: similiter ad restitutionem tenetur. Dicitur dummodo, tamensciat ipsum iniustum propter sequentem conclusionem. Et dicitur in conclusione: omnis bellator: quia nullus quasi in conclusione non excipitur a restitutione. excusatur: licet sit subditus mouentis bel lum, uel uasallus: licet etiam timeat priuari cunctis bonis suis, si bellantem non sequitur. Quoniam ut dicit August. ij. de ciuita. dei: talis potius quaelibet mala pati decernat, quam malo consentiat: licet enim metus culpasn attenuet: non tamen a cuipa excusat. Illi enim in guerris innocentes non sunt, qui habent iniustum bellum: fauent directe, uel indirecte: ut ait Rich. in. iiij. distinct. xv.

¶ Quarta conclusio. Subditi dominorum iniuste bellantium, & uasalli dum ignorant bellum iniustum fore: etiam si dubitent: excusantur a damnorum aduersariis illatorum restitutione: si pugnauerint bona fide. Probatur conclusio per beatum August. contra manichaeos. xxiij. quaestio. i. Quid culpatur: dicentem. Vir iustus si fortesub rege sacrilego militer: recte potest illo iubente bellare: si uice pacis ordinemseruans, quod sibi iubetur: uel non esse contra dei praeceptum certum est: uel utrum sit certum non est: ita ut fortalse reum faciat regem iniquitas imperandi: innocentem autem militem ostendat ordo seruiendi.

¶ Dicitur in conclusione subditi: quia non subditi: nec uoto fidelitatis domino bellum mouenti astricti: quos bonum obedientiae non excusat: sed si tales dubitant de belli iustitia a restitutione non excusantur. Vnde extranei, stipendiarij, amici, con¬ sanguinei, in dubio non excusantur: quano teneantur ad restitutionem, si bellum fuerit iniustum: licet ipsi ignorauerint fuisse iniustum. Non enim debent se conmittere discrimini, ut iuuent aliquem in praeiudicium alterius. Nam ut dicit Amb. lib. de offi. & habetur. xiiij. q.v. De nique. Si non potest alicui subueniri: quano graueturalter: commodius est neutrum iuuari, quam grauari alterum. Item tenet Angelus in sum. in uer. bellum. S. viij. & baptis. ibidem.

¶ Dicitur: dum ignorant: quod intelligendum est de ignorantia non affectata, qua nollent scire, uel refugerent: nec informationem ueritatis accipere uellent. Illa enim penitus non excusat: sed magis aggiauat: ut in secundo dictum est dist. xxij. q.ij.

¶ Dicitur etiam si dubitant, quod quidam intelligunt, si talis dubitans inquisiuit quam tum potuit, & peritiores consuluit: & dubius semper fuit, & permansit: tunc excusatur alias non. Sed hoc uidetur durum: quia durum esset subditis, si eis a do mino suo praecipereturire ad bellum: prius qurere consilia iurisperitorum: andominus eorum haberet causam iustam bellandi. Sic enim non uiderentur su bditi, sed magis dominorum suorum iudices. Perfecta etiam obedientia non disputat: sed simpliciter obedit: sed & sub ditus de suo superiore debet praesumere meliora: & ita obedire: nisi certus foret, quod dominus contra deum, & iustitiam praeciperet. Et ideo uidetur: quod sufficiat subdito secundum uerba beati August allegata: quod einonsit certum id, quod sibi iubetur esse contra praeceptum diuinum. Vcrum si affecta ret ignorare, aut nollet scire: esset in culpa.

¶ Dicitur: si pugnauerit bona fide: quia de damnis non tenetur, quae bona fide hostibus intulit: aut a quibus commode abstinere non potuit secundum industriam, & consuetudinem bona fide pugnantium: siue in incendijs, effracturis, arborum excisionibus, siue uulneribus, & cedibus. Si autem grassandi, & animo malitiose ea intulit: cum alias commode posset sibi consulere; tenebitur: & compensabuntur illa damna cum damnis sibi datis, & hiominibus suis usque concurrentes quantitates, ac de eo, quod super excreuerit, tenebitur satis facere illis, quos damnificauit, ut uult Guil. in glos. & concordat Vlri. Est autem bona fides; cum putatur bellum iustum, & adest intentio recta. Cum enim secundum praedicta, omne bellum fieri debet amore proxi- mi, ac uirtutis, pacis, iustitiae aut obedientiae, quicquid ex hac radice procedit, bona fide sit. Vnde omnia illa, perquae hostis congruentius reduci potest ad pacem non turbandam, ad debitam obedientiam, & satisfactionem secundum regulam iustitiae bona fide fieri intelliguntur. Exigit autem charitas, quod illud secundum calus euentum cum minore, qua poterit laesione fiat. Idcirco si hostis ad ea, quae dicta sunt, compelliposset sine incendiis, & effracturis castrorum, ciuitatum, uillarum: siue excisione atborum, uinearum, ac sine extirpatione seminum, & huiusmodi, haec fieri non de bent, nisi bona hostium essent publicata. Si autem sine his hostis nec informari; nec uinci; aut humiliari: ac ad iusti tiam, & obedientiam reduci posset: quatenus sibi iniquitatis suae licentia eripiatur. haec omnia secundum morem bellantium ficri possunt: donecreducatur.

¶ Nec tenebitur, qui iuste bellat illata damna cum damnis paslis (ut dictum est) compensare. Vnde saluo fine belli: misericor dia tanta, quanta fieri potest: etiam hostibus impendi debet. Hinc Aug. ad Bonifacium scribens: & habetur. xxii. q. i. Noli. ait. Itaque hostem pugnantem necessitas deprimat: non uoluntas. Sicut bellanti, & resistenti uiolentiaredditur: ita uicto, & capto misericordiaiam debetur: maxi- me in quo pacis perturbatio non timetur, & praemisit. Esto ergo bellando pacificus: ut eos, quos expugnas, ad pacis utilitatem uincendo perducas. & Tullius. j. de offi¬c. v. Peracta autem uictoria conseruandi sunt illi, qui in bello non crudeles: non immanes fuerunt.

¶ Cauendum tamen est omni ftudio quantum fieri potest a cedibus hominum: ut non nisi defensionis sui: & aliorum; aut re¬ rum necessitas compellat)occidantur. Tanto siquidem grauius est in iuste bellantes occidere (dummodo commode, & sine notabili damno saluari possunt quanto rales sunt in maiori animae suae periculo: puta in actuali peccato iniusie bellando. Non enim tantum eorum cor pora prosternuntur: sed etiam animae in mortem perpetuam transmittuntur. Sitamen necessitas occidere compellit: non occisoribus: sed occisis culpa imputatur. Dicit enim Ioan. in summalib. ij. titu. j. q. xiij. In casu ineuitabilis necessitatis: hoc est se, & sua liberando: licet sine dubio laico occidere, qui potest patriam, uel res suas armis defendere. Et quod dictum est de non occidendo insmicum: uerum est nisi iniuste pugnantes: propter grauissima crimina: iam morti essent addicti, atque principis auctoritate iuste bellantibus praeceptum: ut uniuersos hostes occiderent: de quo beatus Ambro, & habetur. xxiij. q.v. Remittun tur. S. Cum ergo. dicit. Cum diuino nutu ad puniendum peccata populi excitantur: sicut iudaicus populus excita tus est ad occupandam terram promissionis: & ad delendas gentes peccatrices sine cuipa noxius saguis effunditur; & quae ab eis male possidentur: inius, & dominium rite transeunt, & bonorum.

¶ Ex quo: & alijs concludit Gratianus. Apparet, inquit, quod aliquando per legiti mam potestatem gentes: aliquando perpopulos diuino iussu excitatos, mali propeccatis suis: non solum flagellantur: sed rite etiam perduntur.

¶ Quinta conclusio. Dominus gerens bellum iniustum: subditis suis cum bona fide sequentibus: tenetur ad restitutionem omnium dam norum eisdem ab aduersarijsoccasione. belliillatorum. Haec conclusio est Angeli in sum. in uerbo. Bellum. S. xj. Et patet ratione: quoniam dans occasionem dam ni ad restitutionem tenetur: ut in capSi culpa. de iniu. & dam. da. sed faciens bellum inlustum, dat occasionem aduer uersarijs damnificandi subditos suos: ergo &c. Particulae conclusionis satis patent, quaesunt notandae.

¶ Sexta concluso. Dominus iustum bellum faciens te¬ netur restituere damna ab aduersarijs passa, quae uerisimiliter praeuidere poterat: non subditis per eum uocatis, nisi conducti fuerint: aut hoc fecerint causas siumanitatis parentelae: aut pieratis, uel ex simili causa gratis. Patet: quia uocati accedentes, & non proprio motu sunt uelut mandatarij, qui contra mandantem habent actionem mandati: & ita mandans tenetur eis de damnis, quae occasione sui mandati inciderunt. Inno. in c. Sicut de iureiur.

¶ Dicitur notanter bessum iustum: quia uocati ad bessum iniustum non habent actionem aliquam contra uocantem ad impendia, uel dana contingentia occasione uocationis, uel mandati: quia in re turpi non contrahitur obligatio.

¶ Dicitur damna pasla ab aduersarijs: quia si aliunde paterentur: non occasione uocationis: non tenetur uocans, seu mandans.

¶ Dicitur, qum puideri poterant, quia dehis, qeueniunt casufortuito, quae praeuideri non poterant: non tenetur utinc. Ioan de homicidio. Et licet euentus bellipene omnes sunt fortuiti: quia uarius est euentus belli: & numc hunc, nunc illum consumit gladius. ij. Regum. xj. Horum tamen aliqui praeuideri possunt: & in talibus tenetur dominus. In his uero, quae raro accidunt, & praeuideri non possunt, non tenetur: ut similes ante cogressum cadens de aequo frangeret crus: uel simile.

¶ Dicitur non subditis: quia his, qui tenentur dominum sequi, quales sunt subditi, & uasalli: non tenetur.

¶ Dicitur uocatis: quia si non uocati, & sponte accedunt animo obligandi dominum tanquam eum, cuius negotium utiliter agunt, tenetur dominus: & sufficit; quod negotium utiliter caeptum est: etiam si sine cuipa eorum uergeretur in deteriorem exitum. Si uero non accederent animo obligandi: sed gratis auxiliandi: non tenebitur eis dominus belli. Similiter si quis proprio motu accedit contradicente domino belli: non obligat sibi dominum, in cuius sub sidium uadit etiam utiliter incipiendo, & feliciter finiendo: quia gerens nego tium alterius eo inuito: non potest petere aliquid nisi pro bene gestis ante phibitionem. Ita dicit baptista in sum. post Anto. alle. Ioanm. de lig. Nec est simile de medico curante infirmum contra suam uoluntatem. De quo dicit glo. Ixxxiii. distin. in summa. quod tenetur infirmum morientem inuitum curare: quia ut dicit Antoninus. Infirmus praesumitur insanae mentis: cum absolute non uultcurari. Si tamen uellet curari: sed non ab isto medico: sed potius ab alio: tunc non procedit glossa. Sic contradicens alicui, neueniat secum ad bellum: non praesumit insanae mentis: quia possibile est, quod non confidat de eo, aut dubitat, ne prodat ipsum. Sic etiam dominus belli non obligatur ei qui propter consequendam glo riam in bellosua sponte uadit: quia non ut mandatarius: quia ibi nullum interuenit mandatum: & actio mandati non oritur nisi interueniente mandato: nec ut ei, qui negotium utiliter gessit. quia non accessit animo gerendi negotia illius, sed propria. Muito minus obligatur ei, qui accessit animo spoliandi.

¶ Dicitur nisi conducti fuerint: quia tales locant operas, & rem. Cuienim conuenit aliquid recipere pro mercede: non potest agere actione mandati: quia mandatum debet esse gratuitum. Vnde stipendiarii, qui ueniunt proprecio non sunt manda tarii: ideo non possunt agere ad damnaQuod uerum est nisi aliud pactum speciale intercederet: uel consuetudo aliud inducat.

¶ Dicitur ultimo nisi hoc fecerint gratis causa parentelae uel pietatis: talibus non obligatur dominus belli, in cuius adiutorium ueniunt de damnis: quia non ueniunt animo obligandi eum.

¶ Septima conclusio. Subditi in dubio bellantes ex obedientia superioris: postquam cognouerint bellum iniustum fuisse: tenentur omnia, quae habent restituere: non autem consumpta ex istente bona fide. Primum patet: quia tenens rem alienam mala fide: tenetur eam restituere: ut patet ex praemissis. Sed tenens rem, quam acquisiuit in bello iniusto: postquam nouerit bellum fuisse iniustum: cessat habere bonam fidem: ergo. Secunda pars patet: quia consumptor fuit possessorbonae fidei: ideo de sic consumptis non tenetur: ut infra dicetur de praescriptionibus. De hoc angelus in sum. in.c. Bellum. S. ix. & praesumptio. S. iiij.

¶ Octaua conclusio. Non subditus ueniens ad bel lum iniustum tenetur ad restitutionem omnium damnorum iniuste impugnatis illatorum. Illa conclusio ostensa est supra in declaratione quartae conclusionis.

¶ Nona conclusio. Ad restitutionem tenentur, qui danificant (siue in iusto, siue in iniusto bello) innocentes, aduersariis nec auxilium, nec fauorem praestantes. Illa conclusio supra ostensa est inprimo arti. in quarta conditione ad iustum bellum requisita.

¶ Quantum ad tertium articulu dubitatur primo: utrum bellum in dubiu sit praesumendum iustum. Respondetur secundum Panor. inc. Sicut. iii. de iureiuran. In bello indicto a summo principeipsum praesumitur iustum: & legitimam causam esse in principe: sed in bello indicto ab habente superiorem in dubio prae sumitur iniustum. Quod, puto uerum quam tum ad extraneos: non quoad subditos. Nam subditus de suo superiori semper meliora debet praesumere.

¶ Secundo dubitatur: utrum acquirens aliqua per represalias teneatur ad eorundem restitutionem.

¶ Pro solutione nota: quod repraesaliae dicuntur generalis retentio bonorum aliquorum auctoritate principis, uel ciuitatis pro recompensatione damni dati indulta: ut quando unus de uno dominio non ualens consequiius contra aliquem de alio dominio, retinet res omnium, quae sunt de tali dominio pro satisfactione: ut Angelus in sum. c. repraesalia. Et quandoque sunt licitae: quandoque; non. Ad hoc, quod sint licitae lex requiruntur. Primo, quod dominus, uel ciuitas requiratur pro iustitia ministranda, Secundo, quod constet de negligentia iustitiae administrandae. Tertio, quod adeatur superior, si habet superiorem deiure, & de facto: si adiripotest, & expediret: puta: quia iniuriatus non plus expenderet adeundo, quam recuperare posset, ut superior faciat iustitiam. Quarto, quod concedantur a iudice proptio iniuriati: non habente superiorem, uel non recognoscente: dante sententiam super defectu, & negligentia iustitiae: dum modo non est superior faciens iustitiam Quinto, quod sit causa iusta, & sufficiens: scilicet notabilisiniuria, aut laesio iustitiae. Non enim pro modica iniuria, uel partiali lae sioe iustitiae conceduntur repraesaliae; quia remedium illud est odiosum, & contra ius commune: ideo non debet dari promodico. Sexto, quod non extendatur ultra terminum quoad damnum passum: & quoad personas, contra quas conceditur. Quicquid enim detinetur excedens passum damnum, iniustum est. Similiter extendi non debet ad clericos, & ecclesiasticas personas: neque ad bona eorum. Tunc respondetur ad dubium: quod acquirens aliqua per repraesalias stantibus sex conditionibus supra dictis: non tenetur ad restitutionem. Siuero aliqua harum deficit ad restitutionem quadrupli cogitur. In conscientia uero tenetur ad omnium sic acquisitorum plenam restitutionem damnorum, & expensarum. Tundatur haec materia in. cap. Dominus. xxiji. quaest. ii. ubi dicit August. Tusta bella solent diffiniti, quae ulciscuntur iniurias: sic gens, uelciuitas plectenda est, que uindicare neglexit, quod a suis improbe factum est. Hanc materiam tractant latius domini legistae.

¶ Tertio dubitatur. utrum conducens equos, arma, & huiusmodi ad bellum: si perdantur in bello: teneatur ad restitutionem. Respondetur secundum dominum Antonquod idem est ius omnino sicut de commodato, locato, & conducto. Vnde dicit Innocen. in. cap. Sicut. iij. de iureiuran. quod non: quia sic ea conduxit, & non excedit fines contractus. Et hoc uerum puto: nisi speciale pactum interuenerit, aut consuetudo contraria: ut supra dictum est.

¶ Quarto dubitatur: utrum clericus uadens ad belsum cum domino suo possit aliquid recipere de lucratis ex bonis aduersariorum. Respondet Angelus post Monal. titu. de restitu. Si clericus talis ea rapuit, peccauit rapiendo: & restituere tenetur eis, a quibus abstulit: quia illam rem recipiendo non potuit facere suam: quia sicut dominus non potuit eidare auctoritatem bellandi: & ita nec in bello recipiendi, posset tamen retinere; si guerra durante dominus ut illa teneret, consensit. Si uero non rapuit: sed ab his, quibus raperelicuit: sibi data sunt: non tenetur restituere: si tamen illi, qui rapuerunt, rapta fecerunt sua: ut nec teneantur praesentare capitaneo.

¶ Quinto dubitatur: utrum in bellis iustis incendentes, aut demolientes ecclesias teneantur ad restitutionem. Respondetur secundum Guil. Si non sunt in castellatae, & incenduntur a proposito: incendentes tenentur ad restitutionem, & emendam: si uero sunt incastel latae, aut non ex proposito incendantur: sed ex casu, dum scilicet iuste bellantes praestant operam rei licitae incendendo machinas hostium, & huiusmodi: non tenentur. Idem quando incendunt uillam, quam alias commode expugnare non possunt.

¶ Sed quid de rapientibus res de ecclesia. Dicitur: quod sires fuerint ecclesiae, aut clericorum in terra hostium habitantium: rapientes illa tenentur ad restitutionem: nisi auctoritate ecclesiastici praelati hoc fieret: uel nisi essent uictualia, & huiusmodi: non tamen ecclesiae, aut clericorum. Sic si irruentibus hostibus iustum bellum agentibus confugientes ad ecclesiam eam incastellauerint: aut inde impugnauerint hostes, huiusmodi non gaudent immunitate ecclesiae, quam ipsi uiolauerunt in de impugnando. Similiter si ponantur ibi uictualia, quibus sustentanturresistentes hostibus iuste bellantibus possunt in de tolli, nec tenentur ad restitutionem. Concordat praedictis Vlricus in sum. Idem si ibi conseruarentur arma bellica. Concordat Pran. de platea.

¶ Dubitatur sex co: utrum omnes existentes in bello in iusto teneantur ad restitutionem insolidum. Respondetur breuiter: quod de hoc supra. qeiij. huius distin. etiam tactum est de participantibus in furto, & rapina omnes tenentur de omni damno dato suo auxilio, confilio, uel fauore, sine quoda tum non fuisset. xvij. qeiiii. Omnes. Siuero probabiliter credit, quod sine consilio suo, fauore, uel auxilio idem fecis¬ sent: nec plus propter suum consilium: non tenetur nisi de his, quae ipse habuit: uel .ipse danum dedit.

¶ Vltimo dubitatur: utrum domini, qui mouerunt sibi bella, inuicen componere possint super danis eorum, quae subditi passi sunt. Ad hoc responde tur, secundum Guil. quod si compositio fiat de consensu libero damnificatorum: stam dum est illi: alias qui iniuste mouit bellum; non potest per suam compositionem praeiudicare suis hominibus: quin teneatur illi de proprio satis facere pro damnis: tanaduersariorum (quos iniuste uexauit) quae suorum (quos ad bellandum induxit) nisihinc inde libere, & sponte remittantur. Quis uero belium iustum egit: debet, sipotest compellere aduersatium ad restitutionem damnorum suorum subditorum, & non componere sine subditorum consensu: priusquam eis fuerit satis factum. Si uero non potest aduersarios ad haec compellere: nisi cum periculo sui, & suo rum: potest tanquam utiliter gerens negotia suorum componere, & aduersarios de damnis resarciendis quitare: etiam subditis contradicentibus: ut uult Panor. in cap. in ecclesiarum. de constitutionibus. ubi dicit, quod licet imperator non habet dominium rerum priuatarum, tamen ex causa rationabili potest eorum bona occupare, & tollere rem unius, & dare alteri. Et non pot est esse causa rationabilior, quam fauor publicus, & care¬- re bello. Et idem intelligendum est de alijs dominis inferioribus: maxime quipraescripseruntiura imperialia: ut possint in praedicto casu componere subditis inuitis propter bonum ipsorum subditorum, & pacem hominum, & eorum contradictio est irrationabilis, hoc tamen intelligendum, quando domini prius secerunt, quan tum in eis fuit: ut resarcirentur dana data. Sed propter malitiam aduersariorum ad hoc deducere non ualuerunt. Et si ad euitandum bella, & scandala componunt cum aduersarijs: etiam cum temporalidamno suorum subditorum uidentur conmendandi. Concordat Hostien. Veruntamen remissio praedicta non ualet quoad damna data ecclesiis, & ecclesiasticis personi, snisi praelati ipsarum consentiant. Et tantum de restitutionibus faciendis deacquisitis in bellis. Alia plura materiam bellorum concernentia hic rescinduntur tanquam minus nostro proposito scilicet restitutionibus deseruientia. Et tantum de quaestione illa. CSIIOVTQVAM quesitum est de restitutionibus ablatorum domino rei simpliciter inuito: & in qubus dominium non transfert. Cosequenter qurendum est de restitutione rerum ablatarum domino non simpliciter nolente, uel inuito: sed inuito ex conditione: quo consentiente per coactionem, uel metum: sicut proijciens merces simpliciter uolens proijcit: quia posset non proijcere: sed tamen nolens ex conditione. Nollet, none proijcere, si eis non proiectis posset saluari. Metu itaque perdendae uitae, & coactione tempestatis non simpliciter cogitur: sed secundum quid inducitur ad uolendum proijcere. Ita qui metu maioris periculi aliqud uolens quidam lat: non daturus tamen si periculum non immineret: dicitu dare inuitus, sen nolens ex conditione. Et licet in tali datione dominium transfertur, tenetur tamen recipiens, si metus in iuste fuerit illatus ad restitutionem. Et quia frequenter pauperes, ac subditi a suis dominis opprimuntur iniuste, & metu penarum coguntur ad uarias praestantias. Quaeritur quinto iux ta eandem distinctionem.