Quaestio 1

Quaestio. j. Distinctio. j. VTRVM sacramenta legis novae sint cause effectiuae gratiae.

¶ Tribus articulis haec quaestio absoluetur. Primus erit notabilium. Secundus conclusionum. Tertius dubiorum. Notabilia terminos declarabunt. Conclusiones ad quaestionem respondebunt. Dubia replicarum difficultates uel materias cohaerentes ter minabunt. Et ne idem saepius repetere oporteat, hunc ordinem per singulas quae stiones huius quarti, domino auctore tenebo: sicut & tenui in prioribus libris.

¶ Quantum ad primum articulum notandum circa hunc terminum sacramentum: quod sacramentum secundum sanctum Tho. & secundum Durandum. q. j. quarti: dicitur a sacrando actiue: sicut medicamentum a medicando: & ornamentum ab ornando. Et sicut medi camentum est illud, quo aliquis medicatur: & ornamentum est, quo aliquis ornatur: sic facramentem est aliquid, quo aliquis sacratur. Verum sicut uirtus interior sanans non dicitur medicamentum: sed aliquid deforis adhibitum, uel intus susceptum naturalis uirtutis confortatiuum, aut morbi expulsiuum. Ita etiam interior contritio praeparans: aut gratia formaliter sanans non est sacramentum: sed aliquod corporale, siue sensibile extrinsecus ad sanctificandum hominem apppositum.

¶ Accipitur autem nomen sacramentum tripliciter secundum magistrum. Primo prosacro secreto mysterio signato: quo modo dicimus sacramentum diuinitatis: facramentum incarnationis: sacramentum passionis. Et haec acceptio non est ad propositum: quia sacramentum, de quo hic agitur, non est signatum, sed signum. Secundo accipit facimiqupod sacro signo: & sic accipit dupliciter. Vno modo generaliter: pro quolibet signo sacro rei: & sic accipitur a magistro: cum ait. Sacramentum est sacrae rei signum, quae elicitur sententialiter ex uerbis beati Aug. x. de ciui. dei. c. v. sic dicentis. Sacrificium est uisibile inuisibilis sacrificij sacramentum d est sacrum signu. Et hoc modo extendit se ad facrificia, & cerinionias ueterte Alio modo strictius accipitur, porsigno gratiae efficaci, & certo: quomodo sacramenta no. te. dicuntur sacramen ta. Et hoc modo ponuntur tres diffin. tiones sacramenti. ut recitat Alexam. par. iiij. qu. viij. Vna est beati Aug. in libri de cor pore christi. Sacramentum est, per quod subtegumento rerumuisibilium diuina uirtus secretius salutem operatur. Secunda est magistri partim elicita ex uerbis beati Aug ubi sup. Sacramentum est inuisibilis gratiae uisibilis forma: ut ipsius imaginem gerat, & causa existat. Tertia est uenera bilis Hugo. de sancto uictore lib. de sacra mentis prima parte.c. j. Sicramentum est corporale, uel materiale elementum foris sensibiliter propositum ex similitudine repraesentans: ex institutione significans: ex sanctificatione contiuens aliquam inuisibilem, & spiritualem gratiam.

¶ Illae diuisiones, si bene intelliguntur, uariatis uerbis eandem praeferunt sententiam: & quod una obscurius innuit: alia clarius exprimit.

¶ Nam ad hoc, quod aliquid sit sacramentum tria requiruntur. Primum, quod sit res sensibilis habens naturalem similitudinem ad gratiam, siue effectum dei gratuitum, quam uel quem reptaelentat. Naturalem similitudinem dico non per participationem eiusdem qualitatis. Sic enim corporalia, seu sensibilia non sunt similia spiritualibus: cum nulla eadem qualitas secundum speciem insit utrisque. Sed similitudinem per proportionabilitatem quae est similitudo proportionatorum: ut sicut se habet hoc ad illud, ita hoc ad istud: exempli causa: sicut se habet aqua ad diluendas maculas corporales: ita se habet gratia ad absuendas maculas spirituales. Et haec similitudo bene est corporalium ad res spirituales. Haec Tho. q. i. arti. ii. distin. j. in solutione ultimaerationis.

¶ Secundum, quod requiritur est, quod sit actualiter a deo institutum. Nam solus ille potuit instituere sacramentum, qui potuit suo signo dare significationis certitudinem, & efficaciam. Hanc autem solus deus potest dare, qui solus potest gratiam infundere, & gratuitum effectum causa re.

¶ Tertium, quid requiritur est, quod sit signum efficax, & certum: ita quod semper habeat effectum suum, quem signat infallibiliter, nisi sit impedimentum in suscipiente per positionem obicis gratiae repugnantis. Et haec tria intelligere oportet in singulis trium diffinitionum. Nam primum innuitur in diffinitione Aug. in hoc, quod dicitur: rerum uisibilium. Et in diffinitione Magistri: uisibilis forma, idest similitudo: ideo additur, ut imaginem gerat. Et accipitur uisibile ibi generaliter prosensibili. In diffinitione Hugo. clarius hoc exprimitur. Sed quod ibi dicitur corpora se, uel materiale elementum, non inteligitur elementum proprie, ut distinguitur contra elementatum: sed quaelibet res sensibilis, siue substantia, siue ac cidens. Sicut in eucharistia. Sacramentum est species panis, & uini, que sunt ac cidentia. Et in matrimonio. Sacramen tum est uerba consensum contrahentium exprimentia.

¶ Secunda conditio, & tertia satis implicite in diffinitione. August. innititur in hoc, quod dicit: per quod uirtus diuina secretius operatur: ubi innuitur, quod illa tegumenta uisibilia, perquae salus acquiritur: a uirtutae diuina assumuntur in cooperationem: & ita a deo instituta, & certa sunt signa. Et sihoc non satis intelligitur: suppleatur in diuisione magistri in eo, quod dicitur: & causa existat; non enim potest causa existere: nisi ex diuina institutione. Et siest causa: erit signum efficax, & certum: & ita patet tertia conditio in diffinitione Hugo. Secunda conditio tangitur cum dicitur: ex institutione, scilicet diuina significans: & tertia in eo, quod sequitur: continens aliquam inuisibilem, & spiritualem gratiam: continens non forma liter, sed causaliter: & ita signum efficax, & certum.

¶ Et si quaeritur cum idem sit repraesentate, & significare: quoniam quod repraesentat, facit illud, quod repraesentat in cognitionem uenire: & ita significat per quid nominis signi, seusignificare. August. de doctrina christia na: & ponitur in litera. Quomodo ergo ex similitudine repraesentat: & ex institut one significat. Dicendum, quod ex similitudine repraesentat: & significat generaliter, & naturaliter omne simile ei, cui nota est similitudo. gratia exem pli. Baptismus: quia est quaedam lotio exterior in aqua, potest significare omnem sotionem in quacunque materia: siue corporalem, siue sp ritualem cuiuscunque creaturae: potest enim mouere intellectum ad cogitandum quamlibet sotionem propter naturalem similitud, nem mundationis. Verum sic non significat certe, & efficaciter. quia non ponit inesse mundationem, quam significat: mundationem uero animae a peccato, quam certe significat, repraesentat ex institutione diuina: ex quo deus, qui ¬ baptismum instituit, suo signo assistit ad producendum effectum reprae sentatum. Et si significare accipitur, ut includit hanc certitudinem: differentia est inter repraesentare, & significare: quia signa aequiuoca id est dubia, & incerta repraesentant: sed non significant. Item sacramenta ex similitudine naturali non praecise repraesentant effectum sacramen talem: sed omne illud, in quo saluatur similitudo. Sed ex institutione praecise determinatur ad significandum certe sa cramentalem effectum. Et hanc disse tentiam puto Hugonem uoluisse pone re inter significare, & repraesentare. Significant autem sacramenta principaliter gratiam, seu effectum gratuitum, respectu cuius habent aliquam causalitatem: ut infra dicetur: significantetiam causam meritoriam gratiae principale, christiicet passionem. Significant tertio finem essectus sacramentalis, qui est uita aeterna, ad quam omnia sacramenta ordinantur.

¶ Exe plum: baptismus primo, & principaliter significat gratiam baptixato collatam, qua mundatur a peccato: ad hoc enim significandum, & causandum est institutus. Significat etiam christi passionem, & mortem. unde ad Rom. vj. Quicumque baptixatisumus in christo Iesu: in mor te ipsius baptixati sumus: consepulti. n. summus cum illo per baptismum in mortem &c. Significat etiam futuram gloriam, ad quam perueniemus per finalem resurrectionem. Vnde ubi supra apostoius, Quomodo surrexit christus a mortuis per gloriam patris: ita & nos in nouitate uite ambulemus. Sicnim complantati facti sumus similitudini mortis eius ilicet per baptismum simul, & resurrectionis erimus. Est ergo baptismus non solum fimilitudo mortis christi; sed etiam resurre ctionis christi: & etiam nostrae futurae ad gloriam. Quo ad primum, sunt signa de monstratiua habentia semper effectum concomitantem sublato impedimento. Quantum ad secundum sunt signa rememoratiua. Et quantum ad tertium sunt signapronostica. Nam signum demonstratiuum praesentium. Rememoratiuum est signum praeteritorum. Et signum pronosticum est signum futurorum. Haec sententialiter Tho, & concordat Pe. depalu. in. q. ii. in explanatione diffinitionis sacramenti: cum notificatur secundum magistrum sacrae reisignum: super uer. signum.

¶ Verum quia sacramenta ordine naturae praecedunt esfectum. sacramentalem: respectu illius possent dici pronostica: ut uult Scotus.

¶ Has autem diffinitiones doc. subtilis reducit ad unam, quaetalis est. Sacramentum propriissime acceptum est signum sensibile: gratiam, uel dei effectum gratuitum ex institutione diuina efficaciter significans: ordinatum ad salutem hominis uiatoris. Dicitur primo signum sensibile: siue sit uisibile, siue audibile: ex causa supra tacta. Dicitur gratiae inuisibilis: ubi gratia dicit gratiam gratum sacientem: & hoc in anima suscipientis sacramentum. Additur, uel effectum dei gratuitum propter sacramentum eucharistiae: quod non significat gratiam gratum facientem, quae est quaedam forma acciden talis: sed significat corpus christi uerum sub speciebus contentum, quod est effectus gratuitus: quia ex gratuita uoluntate procedens. Et dicitr effectus: non quod tunc de nouo fiat, siue esse accipiat: sed quia sit de nouo posens illis speciebus per transsub stantiatione panis in ipsum. Dicitur ex institutione diuina: per quod excludunt signa pure naturalia, ut lotio balnei: & aqua benedicta, quae non est sacramentum: quia non a deo: sed ab ecclesia instituta. Dicitur efficaciter significans: quod includit certitudinaliter propter signa aequiuoca, siue dubia: ut sacrificiaue. le. quae quia gratiam non contulerant, quam significabant (saltem ex opere operato) ut j. docebitur: non fuerunt sacramenta. Per idem excluduntur imago crucifixi: perra deserti: agnus pascalis: uirga Aaron: serpens aeneus: quia ex quo non contulerunt gratiam, uel efsectum gratuitum: non sunt sacramenta: licet sacrarum rerum repraesentatiua. Quiadditur: ordinatum ad salutem hominis uia toris: nihil excludit, uel includit: sed finem institutionis sacramentorum ostendit.

¶ Sed contra hoc, quod dicitur, signum sensibile. Arguitur. Nam de ratione sacramenti non est, quod sit signum sensibile. Nam si deus institueret aliquod spirituale ad significandum efficaciter gratiam: puta meditationem dominicae passionis: uel aliam cogitationem, aut actum interiorem: assistendo eidem ad producendum gratiam in anima mediantis talis actus interior esset uere sacramentum: & tamen non esset signum sensibile.

¶ Praeterea. Corpus christi uerum est sacramentamen sub hostia: quia sacramentum, & res secundum doc. & magistrum dist. viij. Sic in baptismate character impressus res e, & sacramentum: & tamen nec corpus sub hostia: nec character est res sensibilis.

¶ Si dicitur, quod illae diffinitiones dantur de sacramentis secundum quod sunt instituta a christo: non secundum quod possunt in stitui. Contra: diffinitio debet esse conuertibilis cum diffinito: ideo praedicabilis de eo, & subijcibilis uniuersaliter respectu cuiuscumque copulae: & in quocumque; casu possibili: nunc autem in casu argumenti diffinitum praęedicaretur de signo spirituali: quia illi couenitet tota rationominis sacramentum. Nihil.n. aliud est de ratione eius: nisi quod est signum efficaciter significans rem sacram id est effectum gra tuitum: ut patet ex nominis deriuatione, & interpraetatione: ex quo colligit eius significatio, & tamen detali spualisigno, non pdicatur diffinitio, propter genus diffiniti scilicet signum sensibile.

¶ Propter hanc rationem Guilielmus Ockam, in suo quarto q. i. ponit aliam breuiorem diffinitionem facramenti, quam etiam comendat Pet. de Aliaco q. i. quarti ar. iij. quae est. Sacra mentum est signum significans efficaciter effectum dei gratuitum. Et per esse ctum gratuitum, intelligitur gratia gratum faciens accidentalis, uel gratia substantialis, quae est corpus christi. Ista diffinitio, omnifacramento conuenit proprie dicto, & solum tali respectu cuiuscumque; copulae: laltem posita constantia subiecti. Et licet de facto solum praedicetur de signo sensibili: potest tamen pręedicari de signo spirituali. Et ita est conmunis signis sensibilibus, & non sensibilibus.

¶ Cuiplacet saluare diffinitionem Scor. & conmunia dicta sanctorum (quae omnes loquuntur de sacramentis, ut de facto instituta sunt potest dicere, quod signum spirituale si institueretur a deo ad significandum esse ctum gratuitum non esset sacramentum: & consequenter, quod ratio sacramenti includit, quod sit signum sensibile. Et licet hoc non habeatr ex deriuatione nominis, & prima eius impositione: habetur tamen ex usu loquentium: quae habet uicem impositionis: maxime quia nomina sunt ad placitum: & per hoc soluta est prima replica¬

¶ Ad secundum dicitur, quod nec corpus christi: nec character est sacramentum non solum, quia est signum non sensibile: sed quia non est signum efficax sui signati: non enim comitatur signatum: corpus scilicet christi mysticum, corpus christi uerum: neque in suscipiente sacramentum, neque in sacramen to. Tum etiam: quia signatu non est essectus dei gratuitus: eo modo, quo accipitur in diffinitione: quia nec gratia gratum faciens: nec gratia substantialis: tum quia ad hoc significandum non sunt instituta a deo. Sic de charactere, qui non est institutus ad significandum gratiam: sed ad distinguendum, & configurandum, ut infra dicetur.

¶ Ad magistrum dicitur cum corpus Christi dicitur sacramentum, & res: lacramentum capitur large pro signo sacrae rei: & non proprie.

¶ Si quaerit. Quid de columba supchristum uisa, & linguis igneis super capita apostolorum uisis: quae significabant plenitudinem gratiae in christo, & apostolis: & ita eis tota conuenit diffinitio facramenti: ut patet discurrendo singulas particulas. Respondetur, quod non fuerunt signa efficacia gratiae: non en. habebant aliquam causalitatem respectu gratiae. Praecessit. none plenitudo gratiae signa: de christo manifestum est: de apostolis patet: quia non propter signa fuit eis infusa gratia: sed quia fuerunt pleni gra tia: apparuerunt signa. fuerunt. n. illa signa a deo exhibita solum ad significandum plenitudinem gratiae, non ad causandum.

¶ Sunt autem tres conditiones signi esficacis, secundum Sco. q.iij. dist. praesenti udelicet, quod sit signum practicum i. est habenaliquam causalitatem respectu signati. Secunda, quod sit signum certum: certitudini ut inpluribus id est semper dum non ponitur impedimentum ex parte suscipientis. Tertia, quod sit naturaliter prius effectu signato, & omnia illa deficiunt in propositoEt tantum de diffinitione sacramenti,

¶ Secundo notandum, quod de materia principali quaestionis, uidelicet an, & quomodo sacramenta sint causae gratiae: sunopiniones duae contrariae apud doc. qua recitat beatus Tho. qeiiij. huius dist. Et s militer sanctus Bona. Vna est Alexa. de Ales. par. iiij. q.viij. quam imitatur beatus Tho, & durandus. Et haec ponit qua tuor per ordinem. Primum, & sacramenta sunt causae gratiae non tantum sine qua non. Nam causa sine qua non: nihil causalitatis facit ad inducendum effectum supra causas per accidens: sicut album est causa per accidens domus, si aedificator, sit albus. Causa uero per accidens non pertinet ad artem: nec ingreditur diffinitionem. In diffinitione autem sacramen ti ponitur: ut causa existat. Secundum, quod licet sacramenta sint causa gratiae; non tamen attingunteffectiue gratiam: nec principaliter: nec estt instrumentaliter in uirtute principalis agentis: sed quandam dispositionem praeuiam. Pro quo notat, quod ex sacramentis duo consequuntur in anima suscipientis facim. Primum, quod est sacra mentum, & res: sicut character, uel aliquis ornatus animae in facramentis non imprimentibus characterem. Secundum, quod est res tantum sicut gratia. Respectu ergo primi effectus sunt sacramenta causae aliquo modo efficientes ad illum effectu instrumentaliter non principaliter attingentes. Sed respectu secundi; sunt causa disponentes talidispositione, quae est necessitas, nisi sit impedimentum ex parte recipientis sacramentum. Dicitur erge sacramentum esse causa dispositiua gratiae: inquantum est causa instrumentaliter attingens primum effectum, qui est dispositio necessitans ad gratiam. Tertium: in sacramentis oportet ponere aliquam uirtutem supernaturalem supra uirtutem propriam naturalem: quae est quaedam res ab solute spiritualis: quia ad effectum spunalem: Primum ostendit, quia cum sacramenta sint res corporales non habent uirtutem naturalem ad effectum spiritualem: maxime respectu effectus, cuius solus deus est causa principalis. Secundum ostendit: quia uirtus causalis semp nominat principium actionis. Ad aliquid autem seu relatio non potest esse principium agendi, neque terminus actiois. v. phusico. Et ideo uirtus illa supernaturalis non est ordo sacramentorum ad effectum sacramentalem: ordo dicoinstitutionis: quia illa est relatio: oporter igitur, quod sit aliquid absolutum. Quartum: quod uirtus illa, quamuis sit quid abso lutum: tamen non est ens completum in natura: sed est quoddam ens incompletum: sicut motus. Huius rationem assignat: quia sacramentum est causa instrumentalis. Est autem haec differentia inter causam principalem, & instrumentalem: quia agens principale agit secundum exigentiam suae formae: ideo uirtus actiua in ipso est aliqua forma: uel qualitas habens esse conpletum in natura. Instrumentum autem licet ei competat duplex actio. una, quam habet ex ppria natura: alia, quam habet ut motum a principali agente, & semper inquantum in strumentum attingit ad aliquid ultra illud, quod comnpetit sibi secundum suam naturam: siue illud, ad quod attingit sit ultima forma: siue dispositio ad eam: alias non ageret, ut instrumentum. Tamen uirtus eius, ut instrumentum proportio¬ natur motui: quia agit, ut motum a primo a gente. Est ergo uirtus illa ens, incompletum, & dim nutum non fixum in natura: & per se: non in aliquo decengenerum: quia ens incompletum, quod est in anima, distinguitur contra ens distinctum per decem genena: rediicitur tamen ad illud genus, in quo est uirtus completa principalis agentis: uel in quo esset: si esset in genere: quia uirtus increata non est in aliquo genere. Sic etiam non constituitur in aliquo genere bonitatis, nisi per reductionem, reducitur autem ad bona maxima, in quibus est gratia, quaequodamodo est completum ipsius uirtutis, quasi finis eius.

¶ Addit etiam, quod non est in conueniens, quod uirtus spiritua lis sit in re corporali in esse incompleto. Ad quod adducit quatuor similitudines. Nam uirtus artis est in instrumentis motis ab artifice. Et sermo disciplinae audibilis continet intentionem animae quo dammodo. In motu etiam caeli est uirtus substantiae separatae mouentis. Et semen agit in uirture animae uegetatiuae: Consequenter dicit: quod illa uirtus licet sit una in uno sacramento; est tamen in omnibus, quae constituut sacramentum: hoc est in elementis, & uerbis simulcom plete: & in singulis in esse incompleto. Et si quaeritur; quando haec uirtus da tur sacramentis: respondet, quod inchoatiue datur quando sacramenta instituuntur in specie instrumenti. Sed complet uedatur, in usu sacramenti, quando actu mouetur a principali agente: licet statim cumusu sacramenti desinat: nec est inconueniens, quod uirtus, quae motui proportionatur, datur rei statim, uel post modicum desiturae. Haec omnia colliguntur ex quaestio. iiij. huius distinct. & uarijs eius articulis.

¶ Alia est opinio, cui consentit sanctus Bonauentu. Rich. de media uilla. Sco. Ockam Tho. de argen. & eorum sequaces, quae tenet, quod deus constituit sacramenta sensibilia tanquam signa certa gratiae, quam ipse creando producit in anima suscipientis sacramentum: aut in ipso sacramento effectum gratui tum ad hominum salutem ordinatum; quod additur propter sacramentum eucharistiae. Statuitenim, quod adhibito talisigno secundum modum, & formam suae institutionis: infallibiliter uult assistere suo signo: producendo gratiam, si non ponatur obex in suscipiente sacramentum: quam: gratiam alias non produceret: sifacramentum illud non exhiberetur. Et de hoc fecit eetlesiam suam certam. Et ista ordinatio, siue institutio diuina uocatur pactum dei initum cum ecclesia. Et non est ponenda aliqua dispositio media inter sacramentum, & gratiam in animia: ad hoc, ut gratia infundaturt neque; aliqua uirtus supernaturalis infacramentis, aut usu eorum, qua instrunientaliter agerent ad effectum gratuitum, uel ad dispositionem praeuiam. Probatio unius opinionis est improbatio alterius: ideo reseruabitur ad probationem conclusionum in sequenti articulo ponendatum. Et ex illis etiam ostendit; quomodo suicrassienta poessunt dici cause effectus slersipentalis.

¶ Tertio notandum prodicentorum intellectu: quia caisusa com muniter diffinitur. Causa est, adicuius esse sequitur aliuda: causu est res, quam posita in esse, aliqualalia res ponitur: in esse. Addendum est: & squa non posita, aliud non poniitur eo modo; quo ponitur: quod ideo additur: quialalias quaecunque; duo simiul tempore producerentur, unum esset causa alterius: & ita si duo infantes simul tempore generarentur ex diuersis matribus: unus esset causa ali terius. Et si di. quod illi ablatiui: qua posita: ponuntur in designatione consequentie: & per hoc important quandam necessitatem: ut sic intelligatur: qua posita: aliud necesse sequitur. Et sic solueretur instantia de duobus infantibus: quia uno posito in esse, non necessario alius ponitur in esse &c.

¶ Contra tunc nulla causa secunda esset causa: quia ad nullius positionem sequitur necessario esfectus: non enim ad positionem ignis sequitur necessario calor, uel combustio: ut patet de pueris in camino ignis. Vnde omnis effectus pure contingenter sequitur ex causa secunda: quia posita causa secunda potest non sequiinon concur¬ rente deo. Additur eo modo, quo ponitur: quia si idem calor producitur simul ab igne, & sole: licet altero remoto, adhuc produceretur calor: tamen non eo modo, quo producitur ad utroque quia non est aeque intensus: aut non in tanto tenporescitius, n. produceretur a duobus, quam ab uno solo.

¶ Sidi. adhuc sequitur, quod si calor produceretur ab igne cum prima causa: & conseruaretur a sola prima causa. tunc ignis non esset causa caloris: quiaremoro igne non remoueretur calor in casu.

¶ Dicendum, quod ignis tunc est causa productionis caloris: quia fine igne non est productus: sed non est causa conseruationis caloris: uerum si igne applicato calefactibili deus suspenderet actionem ignis: & se solo produceret calorem incalefactibili: tuncignis non esset causa huiusmodi caloris producti: quia fiignis applicatus non esset: adhucicalor a deo productus esset.

¶ Et si. diceres. Tunciignis praesens calefactibili non suspensus: non esset causa caloris incalefactibili geniti: quia taor ille potuit producist solo: deo remoto ignes ergo &c. Respondetur negando ultimam consequentiam: quia non dicitur: in diffinitione cause: qua non posita non potest ponieffectus: sed non ponitur, ita quod negatur actus, non potentia. Nunc autem in casu, remoto igne non producere, tur calori: quia si determinauit se deus non producere regulariter calorem sine causa secunda praesente: & hoc non est suspendere ignem praesentem: agere in praesentia ignis: sed ordinatam, & regularem suae uoluntatis determinationem, quae est non agere remota secunda causa. Et sic intellecta diffinitio causae uidetur esse conuertibilis.

¶ Ex quo pater, quod unam rem causare aliam: inihil aliud est, nisi ad praesentiam unius rei aliam rem produci, uel esse: ut ignem causare calorem in aqua apposita: nihil aliud est, quam ad praesentiam ignis calorem inesse aquae. Nec est imaginandum, quod inter causam immediatam, & effectum sit aliquod medium, ratione cuius diceretur causare: aut quod ipsa causa aliquid ex se transfundat in effectum, aut huiusmo di. Sed causare est ad nudam praesentiam rei aliam rem incipere, uel esse. Hoc autem ut dicit doctor: & post eum Pe. de Alia co q. i. quarti art. j. contingit dupliciter. Vno modo, quando ex natura read esse, & praesentiam unius sequitur naturaliter esse alterius. Alio modo, quan do ad esse unius sequitur aliud ex sola uoluntate alterius illud ad praesentiam eius producentis: ut si rex statueret, quod habens denarium plumbeum signo regis signatum reciperet de camera regis roo. fllorenos. Denarius ille praesentatus ad cameram regis: causa est receptionis. roo. flore. non ex natura plumbi: sed sola uoluntate regis. Primum dicitur causa proprie: quia est causa ex uirtute propria, idest ex uirtute, quae est in ipsa: aut quae est ipsamet res, siue eius natura. Secundum uero dicitur causam sine qua non. unde Pet. de paludistinct. j. q. j. notificando causam sine qua non dicit. Causa sine qua non, est qua posita aliud pouitur aliunde &c. quamuis secundum eum idem uideatur esse causa per accidens, & causa sine qua non. Hinc in naturalibus non contingit dare causam sine qua non: nec mediatam, nec immediatam: respectu alicuius effectus: sed tantum in uoluntarijs: quando scilicet causa uoluntaria determinat se ad praesentiam alicuius (quod non est naturaliter productiuum certi effectus) producere illum effectum: & non fine illius praesentia.

¶ Sed con tra hoc posset argui. Virtus causandi effectum quemcumque est plene, & sufficienter in prima causa: & in nulla recreata sufficienter, & plene: nisi quatenus ipsa causa prima, quae deus est: libere, & contingenter uoluit: & se de terminauit: quod ad praesentiam talis rei uult producere talem effectum: gratia exempli. Quod ignis siue calor est cat sa caloris: ex eo est: quia determ inauitse deus, quod ad praesentiam caloris uult producere calorem in alio subjecto: nec sic calor habet esse causam caloris, per aliquam aliam uirtutrem sibi inexistentem: sed solum ex eo, quod deus ita se determi¬ nauit, quod ad eius praesentiam: & non sine eius praesentia regulariter uult producere calorem. Et si non sic determinasset: calor idem, qui nunc sine omni sua mutatione esset, esset calor: & non esset causa caloris. Vnde deus nihil facit percausam secundam: quin illud faciat persepipsum aeque principaliter: & non minus, quam si solus faceret: immo ut dicit do. Pet de Aliaco, ubi supra. Plus facit deus faciendo aliquem effectum mediante causa secunda: quam si faceret eundem effectum sesolo: quia quando facit aliquem effectum mediante causa secunda: ipse non solum facit illum: sed etiam facit causam secundam esse causam illius effectus. Vnde in factione qua aliquid facit mediante causa secunda, sunt plures termini diuine factionis: quam si faceret se solo: quia in prima unus terminus est effectus de nouo productus: & alius terminus ipsa causa secunda in esse causae. Sed in secunda est sosum unus terminus, scilicet effectus pro-¬ ductus: & per hoc ita uere est causa signum quodcunque; si deus determinat se ad eius praesentiam producere signatum: sicut calor est causa caloris. Et ideo illa distinctio causae in causam proprie, & causam sine qua non: non uidetur subsistere.

¶ Illa ratio uidetur mihi fortis, & satis probabiliter concludere: quod sideus determinaret se, quod ab hac dic ad prolationem alicuius uerbi a quocunque; prolati, uelit darepluuiam: uerbum illud iam prolatum. ita proprie esset causa pluuiae ad eius prolationem a deo causare: sicut calor est causa caloris: & hoc uidetur omnino uerum. Nihil, nion habet creatura nisi ex mera uoluntate dei illud libere, & contingenter sibi dante: & sic posset faciliter dici: quod sacramenta sunt uere, & proprie causae esfectus sacramentalis, quem deus ex pactione sua, cum sua ecclesia ad eorum exhibitionem producit: & ita saluarentur omnes auctoritates sanctorum: & contra nullae militarent rationes. Nihil enim inconueniens, quod ignobilius, aut corporale sit causa nobilioris, & spiritualis ex ordinatione, & pactione diuina. Nec hoc est aliud dicere: quam quod ad praesentiam rei minus digne, & corporalis deus ex sua uoluntate libera producit effectum nobiliorem, & spiritualem. Nec ex alia ratione causat, quem cunque; causa secunda naturalis causa.

¶ Ad saluandum tamen illud dictum, & differentiam causarum, potest dici, quod deus in prima rerum conditione determina uit se ad producendum effectus regulariter ad aliquarum rerum, & quorum- cumque; eiusdem speciei praesentiam: & non sine eis. Et illis conuenit esse causam ex sua natura idest ex ea natura, in qua constitutae sunt in earum creatione. Et dicitur regulariter: quia deus potentiam suam non alligauit creaturis: quoniam omnia, quae potest cum creatura in genere cause efficientis: potest se solo: tamen ut frequenter quaedannon agit sine creatura. Quandoque autem determinat se ad producendum esfectum ad praesentiam aliquarum rerum: non ex creatione siue sub earum constitutione: sed pro tempore post creationem earum. Et illae non dicuntur causae proprie, uel ex sua natura: quia non a conditione suae naturae erant causae: quininimo naturam propriam habuerunt, priusquam instituerentur esse causae. Sic sacramenta habebant eandem naturam: puta aqua baptismatis, cum caeteris, quem nunc habet: sed non fuit causa, uel signum, aut sacramentum esfectus spiritualis ante institutionem christi factam post suam incarnationem. Sed dicuntur causae sine qua non: & ita uide tur, quod illa difficultas consistit plus inter minis, quam in rebus: quantum ad differentiam causae propriae, & causae sine qua non. E hoc uidetur intendisse dominus Pet. de Aliaco ubi sup. in propositione vij. qua dixit. Licet ad praesentiam secundae causae proprie dictae sequatur effectus: non solum ex uoluntate dei: sed ex uirture ipsius causae, & ex natura rei: tamen quod ad praesentiam alicuius causae secundae, sequatur aliquis effectus uirture ipsius causae seu ex natura rei: solum est ex uoluntate dei. Nam hoc solum est: quia deus uult talem assu¬ mere causam ad cooperandum sibi talem effectum, quem sine ea posset producere. Et in octaua propositione. Licet omnis causa secunda proprie dicta causet effectum ex natura rei: tamen quod ipsa sit causa proprie dicta non est ex natura rei: quia solum ex uoluntate diuina. Quod non aliter intelligi potest, nisi quod causa so cunda est causa rei non habens ex aliqua naturali proprietate superaddita: sed ex uoluntate diuina se determinantis ad al sistendum suae naturae ad productionem effectus.

¶ Consequenter notandum, quod secundum communiter loquentes causa diuiditur in instrumentalem, & principalem. Dicitur tamen causa instrume talis per oppositum ad principalem: & ita tot modis dicitur, quod principalis. Causa principalis dicitur quatuor modis secundum Sco. q. j. & ii. huius dist Primo modo per exclusionem causae superioris agentis: & hoc modo agere principaliter est agere independenter: & illo modo sola causa prima, est principalis: & omnis causa secunda, instrumentalis. Secundo modo causa principalis dicitur totum suppositum agens peraliquam sui partem: & pars, per quam totum agit, dicitur instrumentalis: & sic totus homo dicitur causa principalis uisionis oculus uero instrumentalis. Tertio modo causa principalis dicit causa, quae attingit effectum principale secundum aliquam praeuiam dispositionem: sic calor dicitur causa instrumentalis respectu ignis supposito, quod non attingat formam ignis generandi: sed tantum calorem. Quarto modo dicitur causa principalis, quae agit performam propriam intrinsecam: siue in sic agendo sit subordinatum agenti superiori, siue non. Et causa instrumentalis est, quae non agit per propriam formam: sed tantu per motionem alterius mouentis: ut in scientia artis ut serra, uel securis. Et illo mo ois dispositio necessitans ad formam, quae est ratio receptiua, potest dici causa instrumentalis actiua quodammodo. Sic merita sunt causa instrumentalis praemiiNam proprie dicitur: per meritum acquiritur praemium: & tamen meritum non causat praemium: nec aliquam dispositio¬ nem mediam: sed solummodo ipsummet est dispositio praeuia ex ordinatione diuina ad praemium: non tamen sicut ratio receptiua.

¶ Quantum ad articulum secundum est conclusio prima. Sacramenta nouae legis effectum sacramentalem causant, quem ex institutione diuina certi tudinaliter significant. Haec conclusioquantum ad primam partem probatur auctoritate, & ratione. Et ne ambiguitas incidat ex illo termino effectus sacra mentalis: peffectum sacramentalem intelligo gratiam gratum facientem, quam conse- quitur suscipiens sacramentum non indigne: & hoc quantum ad onia sacramenta praeter sacramentum eucharistiae: & quo ad illud praesentiam corporis christi sub sacramentalibus signis speciebus scilicet uini, & panis. & sic intelligo quoties de effectu sacramentali sit mentio. Probaturigitur prima pars conclusionis aucte ritate August. in de bap. In solis elementis sacramenta efficiunt, quod figurant. Idem super Ioun. Quae est uirtus ista aquae, ut corpus tangat, & corabsuat. loquitur de aqua baptismi. Si absuit cor idest animam: ergo ablutionem causat Non autem sit ablutio animae nisi pergratiam: causatigitur gratiam. Item Beda super Lucan. Christus tactu mundis simae carnis suae uim regeneratiuam contulit aquis. Vis regeneratiua est uis causatiua gratiae. quia per solam gratiae infusionem sit regeneratio. Item orat eenclesia. Proficiant in nobis domine sacramenta, quae continent: scilicet gratiam: non continent autem gratiam formaliter: ergo uirtualiter: & non nisisicut causa suum effectum. Item magister diffiniens sacramentum addit: ut imaginem gerat, & causa existat. Ad idem sonat Hugo. j. lib. de sacra. parte. ix. cap. i. ubi inter caetera dicit. Debet omne facra mentum quandam similitudinem habere ad ipsam rem, cuius est sacramentum, secundum quam habile sit adreandem rerepraesentandam. Institutionem quoque, p quam ordinatum sit ad illam significandum: postremo sanctificationem: per quam illam contineat, & efficax sit ad eandem sanctificandis conferendam. Ecce di cit sacramenta gratiam continere: non nisi ausaliter: & efficacia esse ad conferendam gratiam sanctificandis, scilicet suscipientibus sacramenta. Consonat Tho de argen. dist. ij. q. i. ar. j. cum inquit. Sacramentum nouae legis est in genere causae efficientis causa per se gratiae diuinae: quod probat ex auctoritatibus nunc deductis. Quod autem sit causa per se, probat ex diffinitione causae, Causa est, adcuius esse sequitur aliud. v. Meta, & causa per se est, adcuius positionem in actu sempersequitur effectus in actu. ij. Physic. sed sic est de usu sacra mentorum: ergo. Haecilse. Ratione pro batur sumpta ex quid nominis causae: nam ad esse sacramenti sequitur effectus sacramentalis, qui non sequitur sacramen to non posito: ergo sacramentum est causa sacramentalis effectus. Consequem tia tenet per locum ad diffinitionem. Antecedens patet: quia deus instituendo facramenta determinauit se ad producendum effectum gratuitum ad praesentiam sacramenti, quem non produceret eo non posito: ut infra patebit: ergo antecedens uerum.

¶ Secunda conclusioNouae legis sacramenta non sunt causa gratiae, ex natura propria eis in prima rerum conditione tradita. Probatur conclusio: quia ante institutionem sacramentorum a christo fuerunt, uel esse potuerunt res illae; quae modo sunt sacra menta: & tamen nullam habebant efficaciam, seu causalitatem respectu essectus gratuiti, cum tamen tunc habebant eandem naturam, quam nunc: ergo causalitas eorum non est ex natura propria: alioquin manente natura maneret & causa litas. Ad idem faciunt probationes sequentis conclusionis. In duabus conclusionibus omnes concordant.

¶ Tertia conclusio. Sacramenta nouae legis non causant effectiue dispositionem praeuiam ad sacramentalem effectum fecessitatem. Haec conclusio ponitur contra opinionem beati Tho. & Pet. de palu. cum inquit. q. j. dist. j. Secunda conclusio est, quod sacramenta attingunt ad productionem dispositionis ad gratiam, quae est character, uel ornatus: & pari rationep ad gratiam sacramentalem, si differat ab alia gratia, Et secundum eius dictum supra recitatu: probatur coclusio: quia illa dispositio secundum eu, esset character in sacramentis initerabilibus, & in alijs ornatus quidam characteri similis patet ex praemissis: sed character ille non est dispositio ad effectum sacramentalem: neque ornatus ille est ponendus. Et siponendus esset respectu eius, similiter & respectu characteris sacramenta nullam haberent causalitatem, eam, ut terminum attingentem: ergo conclusio uera. Consequentia nota. Et antecedens tripertitum probatur quantum ad singulas paites. Quo ad prinmam scilicet quod character non est dispositio praeuia ad effectum sacramentalem: & idem esset de ornatu, si poneretur. Arguitur. Dispositio, quae potest stare sine gratia sacramentali: & sine qua potest infundi, & sta re gratia sacramentalis: uel eiusdem speciei, non est dispositio necessitas ad gratiam sacramentalem: sed talis est character: ergo. Cosequentia nota cum maiore Minor probatur: quo ad primam partem: quia character manet in recidiuantibus: immo in damnatis, in quibus non est gratia. Similiter ficte accedentibus ad sacramentum imprimitur character: alioquin recedente fictione iterandum esset sacramentum: quod patet esse falsum: & tamen non infunditur gratia. Patet ergo quod character potest stare sine gratia. Secunda pars minoris, quod sine charitate datur gratia: patet in circumcisione, quae non imprimit characterem secundum eum, & tamen confert gratiam, immesecundum Pet. de palu. ubi supra in prima propositione, liberum arbitrium comperit se principaliter ad gratiam disponere, & facere illud, quod est immediata dispositio ad gratia: immo secundum eundem melioest dispositio perlib. arbi. quam sit alia perdispositionem sacramentale, & licet sint eaedem quantum ad efficaciam: non tamen quantum ad essentiam. Similiter baptixato baptismate flaminis infunditur gratia sine charactere: non enim imprimitur character nisi uigore sacramenti.

¶ Item character est signum distinctiuum, & configuratiuum: ut infra dicetur: tale autem signum sequitur gratiam ordine naturae, Nam signum distinctiuum pra supponit distinctionem eorum, quorum distinctionem ostendit. Similiter & signum consiguratiuum praesupponit configurationem signatorum. Haec autem dispositio, & consiguratio sit per gratiam sacramen talem: ideo character praesupponit gratiam sacramenti, & sequitur ipsam ordine naturae.

¶ Secunda pars principalis antecedentis, scilicet quod talis ornatus non sit ponendus: probatur: quia si esset ponendus: ornatus ille erit character: tum quia indelebilis: non enim habebit con trarium, tum quia erit distinctiuus ab his quae non habent talem ornatum: & configuratiuus his, quae habent: & haesunt conditiones characteris: ut infra dicetur.

¶ Praeterea: tunc sacramenta imprimentia ornatum, ita essent initerabilia, sicut imprimentia characterem. Conse- quens falsum. Consequentia probatur: quia esset eadem ratio in his, sicut in illis.

¶ Praeterea, ut arguit Scot. in quibus sacramentis imprimitur dispositioad effectum principalem: si prapter obicem in suscipiente non causatur effectus pricipalis, tunc cessante obice sufficit dispositio impressa ad effectum illum principalem causandum: sicut apparet in sa cramentis imprimentibus characterem, quae propter hoc sunt initerabilia. Sed in ficte paenitente nihil est, quod sufficiat ad effectum poenitentiae cessante fictione. alioquin non oporteret talem ficte confessum de eisdem peccatis iterum confiteri, quod non tenetur: ergo in sacramento paenitentiae non imprimitur talis dispositio. Pari ratione nec in alijs. Hoc illicitum concedit sanctus Tho, sed eius falsitas ostendit infra dist. xvij. q. i. arti. iij.

¶ Tertia pars minoris, scilicet quod respectu characteris, & huiusmodi ornatus si ponetur: sacramenta non habent causalitatem: ipsos ut terminum attingentem secundum eundem Sco. creatura non potest agere instrumentaliter minus principaliter ad terminum crea tionis secundum ipsum opinantes. quod secundum eum maxime uerum est de substantia corporea, cuiusmodi est sacramentum. Dispositio autem praeuia: quam ponit: scilicet character: aut ornatus est terminus creationis: ergo. Minor patet, quia talis dispositio, est forma supernaturalis, & quaelibet talis est, aeque non ducibilis de potentia naturali subiecti recipientis Subiectum etiam aeque est in potentia obiectiuali ad quamlibet talem formam. Sicut ergo sacramenta non sunt causae instrumentales gratiae ipsam attingentes: ita nec huiusmodi dispositionis: cum utraque creatur, & est forma supernatura lis.

¶ Praeterea. Dispositio illa est forma indiuisibilis: quia in subjecto indiuisibili sicut gratia: ergo producitur in instanti: etiam quia terminus creationis. Sed sacramenta, quae habent esse successiuum propter uerba uocalia, quae de ra tione sacramenti non possunt agere in instanti.

¶ Et si di. quod ultima syllaba agit in uirtute priorum. Contra non potest agere in uirtutepriorum, nisipriores aliquid derelinquant in subjecto: sicut nec ultima gutta cauat lapidem: nisi & priores aliquid abstulissent de partibus lapidis: & ita tota actio sacramenti est successiua, & ideo non erit ad terminum instantaneum.

¶ Praeterea, ipsa ultima syllaba habet esse successiuum, & diuisibilis est in semper diuisibilia: sicut omnis sonus temporalis. Late, & bene improbat hanc partem doct. subtilis: ideo transeo.

¶ Conclusio quarta. In sacramentis nouae legis non est ponenda uirtus supernaturalis, per quam respectu sa cramentalis effectus eis conueniat ratio causalis. Haec conclusio ponitur contra tertium dictum sancti Tho. quo ponit uirtutem quandam spiritualem supernaturalem insacramentis: per quam concurrunt actiue instrumentaliter ad dispositionem, & dispositiue ad gratiam. Probatur itaque conclusio. Primo, quod ista uirtus non est spiritualis: quia si sic: aut quia perficit spiritum: aut secundo, quia indiuisibilis: aut tertio, quia habet esse incompletum: aut quarto, quia habet tantum esse obiectiuum. Non primum: quia tunc non esset in corpore: & ita nec in sacramentis. Antecedens proba¬ tur: quia nulla perfectio spiritus informat corpus. Alioquinintellectio, & uolitio, scientia, gratia, charitas possunt subiectiue informare lapidem: quod non conceditur maxime de potentia ordinata. Nec secundum: quia tunc non posset este in subjecto diuisibili: nisi totumnesset in toto: & totum in qualibet parte: quod non conceditur nisi de sola animaintellectiua. Et si hoc concederetur: tumc accidens migraret de subjecto, in sub lecto, quia cum partes sacramenti non sunt simul: sed sibi succedunt: sic totum in qualibet parte migraret dparte priore, in partem posteriorem succedentem. Nec tertium: quia tunc motus, & tempus dici deberent res, seu formae spirituales. Si quartum: tunc non esset ensreale absolutum: nec esset subiectiue in sacramentis: quod ipse negat, quae enim habent esse obiectum suo modo tantum sunt in anima: non in re extra.

¶ Praeterea, quod uirtus illa simpliciter non sit ponenda: probatur: quia siuirtus illa est res aliqua: aut substantia, aut accidens. Haec enim diuisio entis immediata fundatur in contradictione. Patet ex quid nominis utriusque: sed non est substantia manifestum est: nec accidens: quia non potest assignari, ei subiectum: quod probatur: cum enim illa uirtus in uno sacramento sit una, ut puta aqua, sacramentum habet unitatem formalem secundum illum: aut erit subiectiue in elemento: aut in uerbis: aut in intentione. Ex his enim integratur sacramentum: & in quocunque horum ponitur caetera superstuunt, & non erunt de ratione facramenti. Nec potest dici, quod sit in omnibus simul: quia idem accidens esset in diuersis subiectis, genere, loco, & situ distinctis. Seque retur similiter, quod accidens esset in accicidente: quae sunt absurda, & philosophiae Aristotelis extranea.

¶ Nec sufficit dicere, quod quia habet esse incompletum: ideo illata de eo concedi possunt: simiil etiam, quod cum sit spirituale: esse tamen non potest in re corporali. Quia quaero quid intelligatur per esse incompletum: aut esse successiuum: aut esse tale cui, aliquid deficit ad suum esse requisitum. Si primum: sic motus, & tempus habent esse incompletum: & tamen utrumque; est in uno subjecto adaequato scilicet in mobilisecundum opinionem aliquorum. Vtrumque; est per se in genere. Si secundum: tunc simpliciter non est. Nihil. ni. actualiter est, cui deficit aliquid ad sui esse requisitum: sicut homo non est, si deficit mate ria aut forma. Praeterea quaeritur: quando illa uirtus datur sacramento: uel in principio: uel in medio: uel in fine: & quodcunque; datur reliquae partes sacramenti superssuunt: ita quod sine eis esset sacramentum: quia in quocunque; instanti est uirtus sacramenti: in illo est plenum, & uerum sacramentum alijs omnibus circumscriptis: sicut in quocunque instantiforma humana est in materia: in illa est uerus, & perfectus homo: & ita esset sacramentum nondum existente forma. Si enim in principio prolationis forme est uirtus: & ita sacramentum: nondum est forma: sed pars eius. Si in fine: tuc similiter non es forma: quia pars eius transijt.

¶ Et si dicis (sicut ipse dicit) quod uirt datr facramentis inchoatiue, dum instituuntur in specie sacramenti: sed completiue inusu sacramenti.

¶ Contra primum, Illa institutio facta est a christo, dum adhuc ageret uitam mortalem in terris saltem ante ascensionem: ut infra dice- tur: tunc autem sacramenta: quibus nunc utimur: non fuerunt quod uero non suit: nihil recipere potuit, nec in choatiue, nec completiue tunc quando non fuit.

¶ Contra secundum: quod non recipiunt hanc uirtutem completiue, dum sunt in usu: probatur: quia ex quo sacramenta consistunt incerta uerborum forma: quae sunt de sacramentorum essentia. Quaero: quando ipsam uirturem recipiunt: an existente prima syllaba, media uel ultima: & non potest dici nisi existente ultima: quia illa deficiente, caeterae non constituunt sacramentum: nec sequitur effectus sacramen talis deficiente aliquo substatiali in forma. Vltima autem sullaba, quae est de necessitate sacramenti: quando est perfecta desinit: desinit autem per primum instans non esse: & sic recipiet uirtutem, quando non est: quod est impossibile. Et si dicis; quod recipit uirtutem per partes: quaelibet syllaba unam partem uirturis.

¶ Contra. Virtus illa est indiuisibilis: quia spiritualis, & supernatura lis: & ita tota simulproducitur in instanti a uirture supernaturali, quae est infini ta. Item si haberet partes aut eiusdem rationis: aut diuersarum. Non secun- dum: quia est forma simplex: nec potest assignari diuersitas partium ex quibus componeretur. Siprimum: tunc producto uno gradu, seu parte sufficeret ad esse sacramenti: sicut unus gradus gratiae uel charitatis sufficeret ad hois anctificationem, & peccatorum remissionem. Item similia illa, quae adducit ad ostendendum, quod res spiritualis possit esse in subjecto corporali: non inducunt propositum. Primum non: quia in instrumento artis non est aliqua uirtus impressa ab artifice praeter motum: si ponitur distinctus a mobili: & ideo supponit falsum. Similiter falsum est, quod in sermone disciplinae audibili continetur intentio animae. Intentio animae est cognitio, quae inhaeret potentiae cognitiuae, quam perficit: non alicui rei extra: & forte hoc etiam ipse sensit: ideo addit quodammodo. Et si intelligitur inesse causaliter: ninil ad propositum: hic enim non quaeritur causa huius uirtutis: sed eius subie ctum. Pariformiter in motu caeli non est uirtus aliqua, quae sit principium effectiuum alicuius effectus in inferioribus. sed permotum caeli sit applicatio partiu caeli: quae causat effectus in his inferioribus.

¶ Dequarta uero similitudine dicitur, quod temen agit uirture caloris, quae est forma, seu qualitas materialis, & non piritualis: nihil enim spirituale est in emine: sed quaecunque uirtus est in eo: est materialis, & extensa sicut suum sub iectum: & ideo similitudines illae deficiunt.

¶ Praeterea & finaliter arguitur pro conclusione. Omnis opinio, quem ponit pluralitatem sinenecessitate, est paenitus irrationabilis, & reprobanda: sed talis est haec opinio ponens ornatum, & uirtutem in sacramentis, modo ergo c irrationa bilis. Consequentia nota. Maior probatur per philosoph. j. Phulc. quia ex hoc commendat opinionem Mellisij, praeferens eam opinioni Anaxagorae: qui non ponitpluralitatem, quam ponit Anaxagoras. Similiter. vij. Physic. & iij. de anima. quod natura nihil agit frustra: quare semper paucitas, si sufficit ad saluandum apparentia, est ponenda. Sicut ergo sequendo rationem naturalem, nihil est ponendum, nisi quod ratio naturalis concludit: ita & in credibilibus nihil est ponendum, nisi quod fidei ueritas, aut scripturae auctoritas, uel ecclesiae determinatio, aut certa ratio conuincit: alioquin fides nostra supponere tur humanae uoluntati, contra illud. ij. Pet. j. Hoc primum intelligentes, quod omnis prophetia scripturae propria interpretatione non sit. Non enim uoluntate hum ana allata est aliquando, praphetia: sed spiritusancto inspirati locuti sunt sancti dei homines. & ideo, ut dicit magister: quod de monte scripturae non descendit: ea facilitate contemnitur, qua approbatur. Minor probatur: ad ponendum hanc pluralitatem ornatus, & uirtutis in sacramentis modo dicto: nulla est necessitas, aut ratio naturalis conuincens: neque scripturae aucto ritas bene intellecta affirmans: nec determinatio ec clesiae compellens: immo hoc ponere uix est intelligibile: ut uult sanctus Bonauen. Vnde uidetur pura fictio, & maxime in sacramento eucharistiae ponere in speciebus panis quendam ornatum, uel dispositionem praeuiam: & in eis uirtutem ad transsubstantiationem panis, quae sit sola uirtute diuina instituta. Hanc rationem ponit Scot. & eam ponderat plus caeteris dominus Pet. de Aliaco: quae etiam in ueritate est ponderanda, tanquam principium naturalis philosophiae, & theologiae. Et non parum miror, quomodo doctor Scot. quipioingenij sui acumine subtilis nominatur intam salubri sententia constitutus: tot res multiplicauit sine aliqua ratione esficaci in praedicamentis accidentium: & maxime in relationibus: ponens pene tot res nouas, quot nomina signi¬ ficatiua: immo infinities plures: quafieisdem rebus non possent imponi plura nomina non sunonyma.

¶ Quinta conclusio. Sacramenta nouae legis causae sunt gratiae non principales: sed primo & quarto modis instrumentales. Prima pars probatur: quia non agunt independenter: nec sunt supposita: nec attingunt effectum principalem saltem ex propria natura: nec per formam propriam: hiautem sunt modi causae principalis. Secunda pars patet: quia sunt causae dependentes quoad primum: & non agunt per propriam formam quoad secundum: sed sunt dispositiones immediate necessitantes ad effectum sacramentalem secundum ordinationem diuinam.

¶ Sexta conclusio. Sacramenta nouae legis non sunt causae per accidens effectus sacramentalis, Probatur: quia causa per accidens est, qua posita non necessario sequitur effectus necessario stante lege: & ea remota non minus ponitur effectus: sicut mulicus respectu aedificationis. Nam non sequitur aedificatio: quia niusicus, nec (si non fuerit mulicus) remouetur aedilicatio. Sacramenta uero sunt efficacia, & certa, & dispositiones necessitantes remoto impedimento: quibus positis certe sequitur effectus sacramentalis.

¶ Septima conclusio: & cum prima responsalis. Sacramenta euangelicae legis sunt causae sine qua non efsectus sacramentalis. Patet quia sunt causae effectus sacramentalis: ex conclusio ne prima, & non causae naturales, siue ex natura propria: ex conclusione secunda: ergo sunt causae sine qua non Tenet consequentia ex sufficienti diuisione. Item ex uoluntaria institutione diuina sine eis non causatur effectus sacramentalis: causatur autem eis positis: ergo sunt causae sine qua non. Tenet consequentia ex quid nominis cau ae qua non positae in. j. ar. Et tantum de arti. ij.

¶ Quantum ad articulum tertium est primum dubium contra primum notabile, quo diffinitum est sacramentum: nam sacramentum non est diffinibile, quia non est res una, neque est substantia habens genus, & diffetentiam essentialem, haec aunt sola diffiniuntur. Solutio: quam uis de materia huius dubij, an scilicet saciamentum sit diffinibile diffinitione proprie dicta. Sco. & Richar. late disputant: quia tamen illa materia magis est logicalis, quam theologicalis: nec refert ac efficaciam satramenti, an sacramentum diffiniatur logice, uel metaphysice: bre uiter, & sufficienter absoluit se de hoc Ockam: & post cum do. Pet. de Aliaco ubi supra arti. iiij. ita dicens. Sciendum quod duplex est diffinitio secundum philosophum. ij. Poste. Vna est oratio exprimens quid rei. Alia est oratio exprimens quid nominis. Primo modo nihil diffinitur, nisi sit res una: hoc est terminus significans unam rem. Et si sit una unitate compositionis ex per se distinctis suigeneris. tunc proprit diffinitur per genus, & differentiam essentialem: & sic aggregatum non potest diffiniri. Si uero sit simplex sicut angelus, anima: aut una unitate compositionis partium eiusdem rationis: sicut qualitas intensibilis, ut caliditas, charitas, gratia: sic potest diffiniri per genus, & disserentias accidentales: & per multos conceptus, quorum quilibet est inplus, & totum in aeque. Diffinitio primo modo dicitur quiddi tatiua: secundo modo dicitur descriptiua: quia prima praedicatur essentialiter de diffinito: secunda accidentaliter. Disfinitione quid nominis potest omnis terminus cathegorematico diffiniti, quaicquid significet in recto, uel in obliquo Nam pro omni nomine possunt poni plura nomina distincte significantia illa, quem significantur per illud unum nomen tanin recto, quam in obliquo.

¶ Ad propositum dicitur, quod sacramentum non potest diffiniri primo modo hoc est diffitione quid rei, quia sacramentum non est res una: sed aggregatum ex pluribus sicut dicit Aug. Accedit uerbum ad elementum: & sit sacramentum, sed tantum diffinitur di ffnitione quid nominis.

¶ Et per hoc ad rationem dicitur, quod arguit uerum de diffinitione quidditatiua: qua non diffinitur sacramentum: & de illa loquitur philo. vij. metaphysicae.

¶ Sedo dubitat circa hoc, quod in probatione ter¬ tiae conclusionis dictum est, quod creatura non concurrit effectiue ad terminum creatio nis. utrum creare simpliciter repuger creaturae. Et uidetur, quod sic: quia creare soli deo conuenit, ergo. Antecedens probatur per beatum Augu. iij de tri. c viij. & ix. ostendentem solum deum esse creatorem. Et ad idem sonare uidentur multae auctoritates sanctorum.

¶ In oppositum. Creaturae potest communicariuirtus creandi cum deo: ergo creare non repugnat creaturae. Consequentia nota. Antecedens probatur: quia comunicare uirtutem creandi non implicat contradictionem: ergo a deo non est negandum. Antecedens probatur: quia multi conati sunt repugnantiam illam inducere uarijs rationibus, quae tamen omnes sunt inefficaces, & solubiles: inter hos laborauit beatus Tho. cuius rationes soluit Sco. qui ad probandum idem adducit alias ration es, quas soluit Ockan: & rationes eius in parte nititur soluere do. Pet. de Aliaco ubi supra arti. ij. Relinquitur igitur, quod euidenter ostendi non possit contradictio: ergo. Pro responsione reme morandum, quod quaestio haec mota est dist. j. lib. ij. ubi resposum est post doc. nostrum, quam creatura non potest creare capiendo creare, ut includit causam subie ctiuam non coefficientem: uidelicet ut creare est aliquid, pducere de nihilo: hoc est non de potentia subiecti siue non concurrente subjecto in suo genere causandi. Sic etiam capitur a tractatoribus huius dubij. Probata est haec responsio perrationem sumpta ab experientia. Vnde pater, quod responsio illa praesupponit ordinem naturalem causarum: & per hoc nonsatis generaliter respondet ad quaestionem. Et ideo notat hic Pe. de Aliaco ubi supra. ar. ij. quod sicut diiur, quod deus aliquid potest de potentia absoluta, quod non potest de potentia ordinata: sic etiam creatura potest aliquid de potentia ordinata, quae uidelicet potest secundum ordinem a deo numc institutum. Potest etiam aliquidde potentia absoluta, siue obedientialiscum quam potest quicquid mediante ipsa, deus potest producere: non solum secundum ordinem nunc institutum: sed secundum ordinem institui possibilem. Et ita natura aliqua potest in effectus contrarios effectibus, quos modo potest. Sicut de cataplasmate ficuum apposito uulneri regis Exechiae per Esaiam prophetam, quo sana tus est: ut habetur. iiij. Regum. xx. Dicunt expositores, quod ficus secundum naturam propriam erant contrariae sanationi ulceris: tamen ex speciali miracuso, & ordinatione diuina speciali induxerunt effectum contrarium. Sic nullam uidetur includere contradictionem, quod per nouam institutionem diuinam ignis algeret. Posset enim ordinare deus, quod ad praesentiam ignis produceretur frigiditas in subjecto approxi- mato manente forma ignis.

¶ Quibus praemissis respondetur ad dubium perduas propositiones.

¶ Prima propositioCreaturae repugnat creare secundum ordinem, & naturae cursum nunc a deo constitutum. Hanc propositionem relinquo probatam ex secundo.

¶ Secunda propositio. Creare non repugnat creaturae quin possit producere effectum non ex subjecto supernaturaliter. Illa propositio probatur: quia sicut deus ordinauit; quod ignis producit calorem in passo approximato: ita posset ordinare, quod ignis produceret calorem non inpasso, seu subjecto. Nullam enimhoc includit contradictionem: nam prima ordina tio fuit mere contingens: ergo potuit, & potest mutari.

¶ Praeterea potest deus nouam creaturam corporalem, uel spiritualem producere, & uelle creatura sibi cooperari ad producendum talem esse ctum totum secundum se, & quodlibet sui: cum hoc nullam includat contradictionem, quod si faceret, creatura crea ret. Praeterea: ut arguit Pet. de Aliaco ubi supra, licet deus talemlegem natura lem rebus indidit: quod unus angelus non producit alium, tamen non apparet contradictio, cur hoc non possit absolute: sicut ignis potest producere ignem: cum sit perfectionis posse producere sibi simise: & angelus sit multo prfectiorigne. Item uidetur, quod etiam nunc de facto ignis producit calorem sine subjecto: & per consequens creat. Antecedens patet in sacramento altaris, nam si ignis applicatur calici consecrato, producit calorem, ut patet ad sensum, & iste calor non est in subjecto.

¶ Nec ualet solutio Ockam, qua dicit, quod calor ille ad prasentiam ignis creatur a solo deo, & non actione ignis: quia in fide christi nunquam neganda est apparentia sensus naturaliter bene dispositi: nisi ubi expressa auctoritas fidei, uel efficax ratio ssipta ex his, quae sunt fidei ad hoc cogant; sed ita apparet sensui, quod ignis applicatus producit calorem post consecrationem sicutante: nec est aliqua auctoritas fidei in oppositum: quia licet negetur in sacramento eucharistiae esse panis: quanuis appareat post sicut ante consecrationem, propter determinationem ecclesiae; nihil tamen cogit dicere, quod ignis post consecrationem non producat calorem sicut ante. Verum haec ratio sacile soluitur: nam dicitur (ut dicit Ockamquod omnes mutationes in speciebus sacramenti siunt immediate a solo deo: & adimprobationem dicitur, quod secundum fidem nulla apparentia neganda est &c. nisi comitetur miraculum supra naturam, sicut in proposito miraculosum est accidens subsistere: & similiter produci sine subjecto: ad effectum autem miraculosum non cooperatur creatura ipsum at tingendo.

¶ Praeterea ad sensum apparet, quod ad praesentiam ignis incipit esse calor: & hoc non negatur: sed an ille calor incipiat per actionem ignis, uel so lius dei, non apparet ad sensum, & perhoc negans actionem ignis, nihil negat apparens ad sensum: & ita patet, quod ista ratio. d. Pet. de Aliaco deficit, nec sufficienter improbat rationem Ockam. Et illa propositio est de mente magistri distin. v. huius quarti. cap. ulti. di. Posset deus creare aliqua per aliquem, non per eum tamquam auctorem: sed ministrut; cum quo, & in quo opere ur.

¶ Tertio dubitatur contra conclusionem ultimam. Sacramenta non sunt causa gratiae sine qua non: ergo conclusio falsa. Antecedens probatur. Sacramenta ita uere: & proprie sunt causa gratiae: sicut ignis est causa ignis ab eo producti: & sicut calor caloris: sed ignis & calor sunt causae proprie dictae, & non causae sine qua non ergo & sacramenta. Consequentia nota: quia non est ratio, cur tam uarie. Minor est ab omnibus concessa. Maior probatur: quia eadem ratione, quaignis est causa ignis, & calorcaloris: sacramenta sunt causae gratiae & effectus sacramentalis & nonalia: ergo aeque proprie, & uere sunt causae. Consequentia nota: antecedens probatum est in. i. arti.

¶ Et si dicitur, quod non est simile de igne, & sacramentis. Vnde potest hic assignari triplex ratio. Prima quae supradicta est: quia causae naturales receperunt rationem essendi causam simulcum prima sua conditione, qua receperant esse: & per hoc ratiocauialis inseparabiliter comitatur naturam: sacramenta uero non in sua prima conditione, sed longe post: ut ibi dictum est. Secunda: quia causa naturalis habet in se uirtutem naturalem, per quam producit effectum: non sic sacramenta: ut dicit conclusio. iiij. Tertia: nam causae naturali essentiale est producere suum effectum sublato impedimento in passo disposito: ita quod non potest esse, quin, sequatur esfectus. Vnde in diffinitione causae dicitur, ad cuius esse sequitur aliud: sed esfectus sacramentalis non est de essentia sacramentorum, nec sequitur eorum essentiam: quia essentiae sacramentorum scilicet materia, uerba, intentio, poterant esse ante institutionem eorum: & tunc non habuissent effectum sacramentalem: non ergo sequitur effectus sacramentalis essentiam: sed tantum per actionem diuinam, Et hoc est, quod uult Hugoli. j. de sacra. parte. ix. c. iij. dicens, quod elementa sacramenta sunt, non natura prima facit: sed instiutio: & ideo causae naturalessunt uere, & proprie causae: & non sacramenta.

¶ Contra. Ista prima differentia nihil facit ad propriam rationem causae: nam quic. quid est causa, adeo recipit, quod est causa. it quod ad eius esse sequitur aliud: sed nihil resert ad rationem causae, utrum hoc recipiat a principio suae productionis, anpossquam fuerit productum, quia si recpit post suam productionem: ita uere ad eius esse sequitur aliud postinstitutio¬ nem in esse causae: ac si recipisset in sua productione: quia ita uere est res calida, quae recipit calorem post suam productionem: sicut si calor esset sibi in principiocomproductus. Nec secunda differentia potest stare: quia non omnis causa naturalis agit per uirtutem sibi inexistentem a se realiter distinctam. Quod probo: signo unam (exempli causa) acalo rem: quaero an a calefaciendo agat per se, uel per uirtutem superadditam. Siprimum: habetur propositum, quod agens naturale non agit per uirtutem sibi inexistentem. Si secundum: quaero de illa uir ture, utrum agat per se, uel per aliam: & sic erit processus in infinitum rerum actu existentium: quod est impossibile: aut dabitur una uirtus, quaeseipsa non per super additam agit: & illa erit propriissime causa: ergo illa differentia nulla.

¶ Sic de ter tia differentia, qua dicitur, quod causae naturali essentiale est causare &c. distinguitur. Quia, aut quod dicitur essentiale sic intelligitur, quod impossibile sit rem illam esse; quin causet passo disposito &c. Vel quia de facto quandocumque est stante ordinatione diuina, & passo sufficienter disposito, & approximato causet. Siprimo modo: tunc nulli causae secundae essentiale est causare: eo quod quamlibet talem possibile est esse, & tamen non causare. Potest enim deus quamlibet causam secundam conseruare in sua essentia absque; hoc, quod causet suspendendo solum suam coactionem, quae tamen non est de essentia creaturae. Probatur: quia ordo naturae a deo, secundum quem creaturae conuenit causare, a deo contingenter est in stitutus: & potest reuocari, & mutari sal uis naturis rerum. Potest enim deus sesolo omnem rem positiuam producere: & omnem causalitatem cuiuscumque creaturae auferre perpetuo, sicut potest ad tempus: ut fecit de igne in fornace babylonica. Si secundo modo intell gitur: tunc ita est essentiale sacramentis causare effectum facramentalem saltem post institutionem, sicut calori causare calorem: quia de facto stante ordinatione diuina quandocunque exhibentur sacramenta subjecto disposito¬ incipit esse gratia in anima suscipientis sacramentum. Ad haec respondendo primo pono quendam modum, quem examinandum offero lectori nihil asserendo, qui mihi uidetur ualde probabilis: & in sententia non discordare a sententia aliorum: etsi parum in uerbis distat. Vn de primo dico, quod omnis causalitas causae secundae conuenit creaturae ex sola libera uoluntate diuina contingenter determinantis se ad praesentiam, seu positionem creaturae producere aliam creaturam. Secundo, quod si causa sine qua non, dicitur causa ad cuius esse ex sola uoluntate alterius sequitur aliud esse, omnis causa secunda est causa sine qua non: quia omnis causa secunda sic se habet, quod ad positionem eius ex sola uoluntate diuina se determinantis producere aliud ad illius causae positionem sequitur aliud: quia circumscripta diuina uoluntate contingenter agente nunquam ad positionem causae secundae sequitur aliud. Horum declaratio satis pater ex illo articule.

¶ Ex quo uidetur sequi tertio: quod ita proprie facramenta post diuinam institutionem sunt cause gratiae; & effectus gratuiti: sicut quaecumquae causa naturalis est causa sui effectus: quado pater: quia utreque causae sunt causaesine qua non: & inter causas sine qua non, non est diuersitas quantum ad rationem cause: ut patet in reprobatione differentia rum statim positarum.

¶ Quarto, quo sacramenta ita attingunt effectum sacramentalem effectiue; sicut calor calorem, & sol splendorem. Patet: quia utrumque in hoc attingit effect unsuum: quod ad positionem eius deus producit esfectum: nec est alia attingentia hic uel ibi.

¶ Quinto: licet sacramenta causent gratiam; tamquam causae sine qua non non tamen creant gratiam. Patet: quia non causant gratiam, nec causarent eam, nisi in subjecto susceptibili scilicet anima intellectiua. Deus autem creatur: quia in producendo gratiam non innititur subjecto: posset enim ita producere extra subiectum sicut in subjecto. Nec est inconueniens eundem effectum creari a deo, & producia creatura, uel de subjecto: ut habitum est in. ij. distinj. q. i. arti. iij. Haec imaginatio magnifacit potentiam actiuam in deo: quia ponit solum deum omnem effectum positiuum secundum se, & quodlibet sui causare principaliter, & proprie per actum proprium sui liberae uoluntatis creaturam uero tantum concurrere ex diuinae uoluntatis determinatione tanquam causam sine qua non, modo supra expositoEt hoc satis concordat scripturae, & dictis sanctorum Ait enim apostolus. Non quod sumus sufficientes cogitare aliquid a a nobis, quasi ex nobis: sed sufficientia nostra ex deo est. ii. Cor. iij. &. j. Corinxiii. Deus operatur omnia in omnibus. Et secundum hoc negant doc. communiter creaturam concurrere ad effectum, seu terminum creationis: puta animae, uel gratiae &c. tanquam causam proprie dictam: non autem tanquam causam sine qua non Nam concedunt de dispositione de congruo respectu gratiae: & de merito respectu gloriae: & de dispositione em brionis humani respectu animae intellectiuae; quod sint causae sine qua non: licet omnes illi effectus proprie creentur a deo.

¶ Sed contra hanc imaginationem fortiter replicatur. Nam ex his positis sequeretur, quod anima intellectiuaeduceretur de potentia materiae: & per consequens non uere crearetur: non enim produceretur de nihilo. Similiter & gratia. Consequens falsum. Consequentia probatur: quia qua ratione forma materia lis educitur de potentia materiae: eadem ratione & illa. Probatur: quia utrobique; est causalitas sine qua non: & ita aequalis ratio causandi: & utrobique est aequalis innitentia causae secundae, ipsi materiae id est subjecto. Nam sicut ignis producen do formam ignis innititur subjecto: quia presupponit subiectum: nec producere posset eam, nisi in subjecto suscipiente. Sic qualitatiua dispositio embrionis, quae est causa sine qua non, productionis animae, non concurreret in suo genere causandi ad productionis animae, nisi esset subiectum scilicet embrio recipiens in se aiam, quae producitum suo modo de causis sine qua non gratiae.

¶ Ad hanc replicam posset tripliciter singi responsio. Primo, quod causae naturales educunt suas formas, quas efficiunt de potentia materiae: & non qualitatiuae dispositiones embrionis animam intellictiuam: nec sacramenta gratiam propter aliquem occultum modu, quo se habent ad suos effectus naturales, quae non est in his causis respectu animae, uel gratiae: quae tamen uerbis non potest exprimi: sed in hoc standum est auctoritatibus sanctorum, qui negant animam intellectiuam, & gratiam educi de potentia materiae, uel subiecti: sed de formis natura libus concedunt. sicut de uirturibus seminalibus elementorum loquitur Augde trin. sicut in plerisque; statur auctorita tibus sanctorum sine ratione probante.

¶ Vel forte aliter dici posset magis conformiter praedictis, quod proprie loquendem nullus effectus educit de potentia mate riae: sed omnis effectus immediate, uere & poprie a solo deo creatur: causa aut secunda habet se tantum, ut causa sine qua non, secundum hanc imaginationem. Et quicquid philosophi locuti sint de causalitate causarum secundarum, totum reducendum est ad causam sine qua non: & solum apud primam causam est uera, & propria causalitas: quia ipsa sola est, quae actu suae uoluntatis proprie, & uere producit rede non esse ad esse: & si hoc agat ad praesentiam causae secundae: hoc agit mere uoluntarie non quasi eausa secunda requiratur: uel quasi aliquid ageret, sine quo effectus a prima causa produci nonposset, & per hoc est tamen causa sine qua non: deus autem nihil producit de potentia subiecti cum nullo indigeat in sua actione.

¶ Vel posset dici tertio, quod terminus ille educi de potentia materiae est terminus obscurus: & non multum apud originales doctores usitatus: & per hoc habere potest nescio quid latentis periculi: & est difficilis intellectu: ut uult dominus Pe. de aliaco. Si ergo educi de potentia materiae est causam in producendo (extendendo nomen causae ad causam sine qua non) inniti materiae seu subiecto id est requirere subiectum sui effectus, quem causat: iia quod si non esset subie. ctum, non causaret: nihil inconueniens dicitur, cum dicitur, anima uel gratia pro ducitur ab aliqua causa sine qua non, depotentia subiecti id est sic quod causa sine qua non, non concurreret effectiue: si non esset subiectum recipiens animam, aut gratiam. Siquidem ille intellectus sanus est, & catholicus: nec ex hoc sequitur, quod anima intellectiua sit ex traduce in sensu, in quo hoc negat beatus Hier. & Aug. in ecclesiasticis dog. de hoc in secundo latius uide dist. xvij. q. j. Hunc autem in tellectum omnes concedunt: concedunt enim quod non concurreret, nisi esset subiectum recipiens animam. Siquidem uis illa disponit, & organixat pro receptione animae: suo modo de sacramentis respectu gratiae. Si uero educi de potem tia subiecti aliquid aliud dicit: exprimatur clare significatio termini: & secundum hoc respondeatur uera concedendo, & falsa respuendo. Tateor me uirtutem huius uocabuli ignorare secundum acceptionem diuersorum. Haec non scribo, quicquam assetendo: sed tantum recitando occasionem dare cupiens doctoribus, quorum in his informationem pero, & expecto: interim non recedens a conmui modo loquendi doctorum praemissis conclusionibus in art. ij. Et secundum hoc respondeo ad dubium, quod causae naturales secundum usum doctorum dicuntur causae propriae: sed sacramenta causa gratiae sine qua non. Et negatur maior: rationis: quod eo modo, quo causae naturales sicut causae effectuum, natura lium etiam sacramenta sint cause gratiae: & pro causa differentiae assumitur prima causa.

¶ Ad improbationem dicitur, etsi nihil refert ad rationem causae, siue uirtus causandi recepta sit in principio conditio nis: siue post rem productam, quoad remipsam: refert tamen quantum ad modum loquendi. Et quia magistris placuit sic loqui: & ex loquendi usu tralitur significatio termini. Sunt enim termini ad placitum utentium: & ideo, quia placuit dicere causam naturalem, & proprie, quae esse causae recipit simul cum natura a principio conditionis: & causam sine qua non, quam hoc recipit posterius: stabunt conclusiones supra dictae. Potest etiam assi¬ gnarialia differentia inter causam naturalem, & inter causam sine qua non. Nam causae naturali conuenit causare secundum totam speciem: ita quod omne illud, in quo saluatur natura talis secundum speciem potest in similem effectum: non aut sic est in causa, sine qua non: nam si laicus habeat materiam eucharistiae; intentionem conse- crandi, & proferat uerba formalia: non tamen consecrat: & tamen eadem est natura specifica panis, uerborum intentionis in laico, & sacerdote ut pono: illa tamen differentia non sufficeret in causa natura li: quae causaret ex pprietate indiuisibili non specifica: ualeat quantum potest. De aia intellectiua magis spectat ad secundum librum. Pro illa opinione de causalitate clarissime uidetur facere, & alludere Pet. de pal. dist. j. q. j. quarti scripti: uide ibi multa optime ad propositum facientia. Et tantum de illa quaestione.