Quaestio 1

QVAESTIO VNICA CIRCA distinctionem quaeritur. Vtrum inter humanos actus, aliquis indifferens sit dicendus.

¶ Notabilibus praemissis: conclusiones subiungentur cum dubijs.

¶ Quantum ad primum notandum, quod per actum humanum intelligitur actus hominis deliberatiuus. i.t actus libere productus cum certa appraehensione obiecti. Vnde casualis fricatio barbae: aut motus manus, aut pedis factus non a proposito non dicitur humanus.

¶ Secundo notandum. Suppositis his quae habet Ockam q. x. & xiij. tertij sententiarum. Item quae tanguntur dist. xxiij. q. i. collecto. huius tertij: Item in iij. quodlibet. Ocham in diuer sis quaestionibus: ut puta. q. xiij. xiiij. xv. Item quodlibet iiij. q. vi. in quaestione de connexione uirtutum, & alibi: quod actu: indifferens dupliciter accipitur. Vno modo pro actu humano, qui nec est uirtuo sus nec uitiosus: puta quinon est elicitus, uel imperatus conformiter recto rationi, & propter hoc quod ratio sic dictauit fiendum. Neque difformiter contrarie: licet difformiter condictorie, ut si aliquis actum aliquem elicit, uel imperat: non quia sic fieri debere recta ratio dictauit, nec oppositum; sed quia ita facere placuit, ut operari aliquid pro delectatione: quod recta ratio neque dictauit: neque eius contrarium. Secundo modo accipitur actus indifferens, ut est actus primo indifferens nec bonus, nec malus moraliter: potens idem numero fieri bono, & malus: non simul sed successiue: ut est actus primo noordinatus in finem aliquem, ordinabilis tamen in finem bonum, & etiam in finem malum: ut ire ad ecclesiam, quamdo primo non ordinatur in finem uirtutis, & post fieri potest propter finem laudabilem, uel uituperabilem.

¶ Tertio notandum, quod actus humanus bonus est duplex. Qudam est inrtinsece bonus, & uirtuosus: quidam extrinsece. Intrinsece uirtuosus seu bonus est, qui est bonus necessario: ita quod non potest esse actus humanus, & non esse bonus. Extrinsece uirtuosus est, qui est uirtuosus per coexistentiam alicuius alterius actus, sine quo esse potest. Et ita est contingenter bonus: quia posset esse idem numero, & esse non bonus. De hoc j. distinct. xxiij. q. i. in tertio.

¶ Quantum ad secundum articulum est conclusioprima. Aliquis actus uoluntatis tam elicitus, quam imperatus potest esse indifferens primo modo: i, nec bonus, neque malus. Illa conclusio probatur primo de actu elicito: illo enim probato patet de actu imperato. Nam uoluntas potest aliquem actuclicere propterfinem a se prae stitutum: & non tamnqua dictatum a recta ratione, cuius contrarium etiam non dictatur ratio. Et talis nec est bonus moraliter, neque malus, ergo indifferens. Consequentia nota ex quid nominis actus indifferentis primo modo accepti. Maior pbatur: quia potest uoluntas alicui uelle bene facere ex sua libertate, absque hoc, quod ratio dictet illi benefaciendum, uel eius oppositum: quia cum uoluntas potest sibi praestituere finem contra rectam rationem. ut delectationem noxiam: ergo multo magis potest praestituere sibifinem, quinon est contrarius rectae rationi. Consequentia nota: quia si potest contra rationem, pot etiam pter rationem. Antecedens patet: quia uoluntas potest fruiseipsa, aut creatura, quo casu pstituit sibi finem contra rectam rationem. Minor principalis pbatur: quia talis actus sic elicitus non est elicitus secundum dictamen rectae rationis: ergo non est uirtuosus, nec contra dictamen rationis: ergo nec uitiosus. Confirmatur. Voluntas potest elicere actum conformen rationi. Vt gratia exempli Velle reficere esurientem pauperem, quod ratio dictat es se faciendum, & tamen non elicere propter hoc, quod ratio recta dictauit esse uolendum: In quo casu actus ille non est uitiosus qui est conformis dictam ini rectae rationis. Nec uirtuosus: quia non elicitur propter hoc: quia sic dictatum est: quod tamen requiritur ad hoc, ut actus sit uirtuosus. Probatur etiam conclusio de actu imperato: quia qualis est actus elicitus, ta lis est imperatus: cum bonitas actus imperati dependet a bonitate actus eliciti: similiter & eius malitia, & indifferentia, igitur cum elicitus potest esse indifferem etiam imperatus poterit esse indifferens.

¶ Secunda conclusio. Omnis actus imperatus a uoluntate, siue intellectus, siue alterius potentiae est indifferens secundo modo, & extrinsece. Probatur conclusio: quia omnis talis manens idem numero potest primo esse nec bonus, nec malus: & post fieribonus, ac deinde malus, & econuerso. ergo omnis talis est indifferens extrinsecae. Tenet conquentia: quia ille actus dicitur indiffe rens extrinsece, qui potest fieri bonus, & malus: ac mutaride opposito in oppositum. Ille uero intrinsece indifferens, qui nec est bonus, nec malus: nec potest ficribonus, neque malus, manens naturaliter idem numero. Antecedens patet: quia omnis talis actus manens idem in se, uel in esse naturae, potest fieri diuersa intentione. Potest enim ordinari in diuersos fines; & secundum hoc mutari de bonitate in malitiam moralem. & econuerso. Potest enim quis speculari propter deum primo: & continuare eundem speculationis actum propter uanam gloriam, & sicut est de actu intellectus, & similiter de actibus ex terioribus.

¶ Tertia conclusio. Aliquis actus elicitus a uoluntate non est indifferens: sed uirtuosus necessario, & intrinsece. Probatur illa conclusio: quia aliquis actus est contingenter uit tuosus: ergo aliquis est necessario uirtuosus. Tenet consequentia: quia omnis actus uirtuosus contingenter est de se indisserens ad esse uitiosum, & uirtuosum. Si ergo sit determinate uirtuosus: hoc erit per conformitatem eius ad alium actum interiorem uirtuosum: aut ergo ille actus interior est contingenter uirtuosus, aut necessario. Si secundum, habetur propositum. Si primum, quaero similiter de illo secundo actu, sicut de primo. Et oporter darè tertium, propter quem secundus sit determinate uirtuosus: & ita fieret processus in infinitum, qui est impossibilis: tunc enim nullus actus esset uirtuosus: quia non posset deueniti ad primum, propter quem alij dicerentur uirtuosi.

¶ Quod autem omnis actus contingenter uirtuosus, fiat uirtuosus determinate per alium actum uirtuo sum nouum, probatur: quia non potest fieri actus non uirtuosus de nouo uirtuo sus, nisi per mutationem aliquam scilie productionem alicuius noui: aut per destructionem alicuius praeexistentis: quia non potest fieri transitus sine mutatione: non autem in proposito sit illa mutatio, siue transitus per destructionem. Manifestum est: ergo aliquod nouum producitur. Illud autem non potest esse nisi actus nouus uirtuosus libere a uoluntate elicitus. Probatur: quia impossibile est actum non uirtuosum fieri uirtuosum per actum naturalem, & non liberum, quinon est in potestate uoluntatis: quia propter actum naturalem nihil est laudabile, uel uituperabile: omnis actus autem praeter actum uoluntatis est natura lis, & non in potestate uoluntatis. ergo necesse est actum illum nouum, per cuius conformitatem actus non uirtuosus sit uirtuosus, esse actum liberum, & in potestate uoluntatis.

¶ Ex quo sequitur, quod actus non potest fieri uirtuosus, qui prius fuit non uirtuosus per solam coexistentiam nouam rectae rationis: quia nisiinterueniat actus uoluntatis, quem libere elicit secundum dictamen rationis: & propter

¶ hoc nullus actus sit de nouo uirtuosus. Patet de actu interiori elicito: quia sifuerit in uoluntate actus elicitus, quouult uoluntas aliquid uolibile conueniens propter debitum finem cum caeteris circumstantijs omnibus requisitis, excepto, quod non elicuit propter hoc, quia sic ratio dictauit, ille actus non est uirtuosus: quia quamuis uoluntas sic eliciendo elicuit, quod iustumn est: sed non quomodo iuste operatur. idest non quia iustum est. sic enim iusti operantur, quaiusta sunt: ut patet. ij. Ethic. Ergo tali actu in uoluntateiam existente, quantumcunque coexistat ratio recta, non erit uirtuosus, quia non est elicitus propter hoc. Sed sidebeat fieri uirtuosus, oportet, quod continuetur propter hoc: & id non potest fieri nisi per nouum actum uoluntatis, queo uoluntas actum (quem non elicuit: quia sic dictatum est a ratione recta) continuet: quia sic dictatum est a ratione recta.

¶ Nec potest saluari per nouum respectum actusiam eliciti ad rationem recta de nouo sibi coexistentem: quia si poneret ille respectus, eentquid mere naturale, & non in potestate uoluntatis: & ideo per ipsum nihil erit uirtuosum de nouo sine nouo actu uoluntatis libere elicito.

¶ Item propter illum respectum non est aliquis actus in uoluntate elicitus propter hoc. ergo nec actus uirtuosus. Antecedens probatur non actus praeexistens: quia ante positionem respectus est elicitus: & ita respectu eius ratio recta non habet aliquam causalitatem: oportet ergo ponere nouum actum uoluntatis.

¶ Item tunc non posset esse actus conformis rationi in alijs circumstantiis in uoluntate, & ratio in intellectu, quin esset uirtuosus. quia illis positis, ponitur respectus: quia est intrinsecus, per quem actus est uirtuosus. Consequens falsum: quia si dictauerit ratio nunc esse subueniendum huic pauperi: quia est homo in necessitate extrema positus, et uoluntas uelit sic subuenire: sed non, quia ratio hocdictauit, sed ex mera libertate: actus ille non est uirtuosus: ut probatum est: & tamenibiortus est re pectus illius a¬ ctus ad rectam rationem.

¶ Quarta conclusio. Omnis actus uoluntatis secundum dictamen rectae rationis, & propter hoc elicitus, est necessario, & intrinse- ce uirtuosus. Probatur: quia omnis talis est uirtuosus, & non potest esse uitio sus manens naturaliter idem numero: ut dicetur infra in tertio distinct. xxiij. quaest. i. seu manens actus humanus: ergo est intrinsece uirtuosus. Consequentia nota ex descriptione actus intrinse- ce uirtuosi. Antecedens probatur pro prima parte: quia si posset fieri uitiosus maxime propter uariationem alicuius circumstantiae finis, uel alterius, ut si primo uolo intrareecclesiam propter deum: postea uolo idem propter lucrum. Sed hoc non probatur, mutato fine in intentione, mutatur ipsa uolitio. Et distinguitur secundus actus siuesecundum uelle quo uolo intrare ecclesiam propter lucrum, a primo uelle, quo uolo intrare ecclesiam propter deum: secus est de actibus imperatis, qui manent ijdem in esse nature: ergo non est idem actus primo uirtuosus, & secundo uitiosus. Quod autem mutata circumstatia mutatur actus elicitus, probatur: quia mutato obiecto, mutatur actus elicitus tam uoluntatis, quam intellectius: quia penes obiecta distinguuntur actus: sed circumstantiae sunt obiecta partialia actus eliciti uoluntatis simul tum recta ratione: ergo horum aliqua mutata, mutatur actus elicitus.

¶ Quod sint obiecta probatur: obiectum est super quo actus fertur. Et ad propositum: illud est obiectum uolitionis, quod uoluntas uult ipsa uolitione: sicut obiectum intellectionis est, quod intellectus intelligit ipsa intellectione: si uoluntas uolens aliquid cum certis circunstantijs, uult etiam illas circunstantias: ut uolens aliquid propter deum: & quia sic dictatum est, & in tali loco, & tempore: uult etiam deus rationes, tempus, & locum: & omnia illa simuluna uolitione: ergo singula sunt partialia obiecta: quamuis unum sit principalius alio.

¶ Praeterea nisi sic sequitur, quod nullus actus es¬ set intrinsece uirtuosus, cuius oppositum probatum est.

¶ Secundo sequitur, quod de actu uirtuoso, & non meritorio fiere actus uirtuosus, & meritorius per alique mere naturale, quod non est in potesta te uoluntatis, utrumque est inconueniens Primum probatur: quia cum actus uolitatis mutatur ad mutationem obiecti, & non circumstantiarum: tunc quicumque; actus uoluntatis elicitus cum certis circunstantijs per rationem dictatis: & ita uirtuosus potest manere idem uariatis circumstantijs, manente eodem obiecto, & ita fieri uitiosus: & per consequens non erit intrinsece uirtuosus. Secundum probatur: quia si recta ratio non esset obiectum uolitionis: eadem uolitio, prius non fuit uirtuosa, & meritoria: pr solam ass istentiam dictaminis rectae rationifieretuirtuosus, & meritorius: & sic peraliquod mere naturale, quod non est in potestate uoluntatis: fieret de non meritorio meritorium, & de non uirtuoso uirtuosum: dictamen enim rationis non est liberum, nec in potestate uoluntatis: siquidem non est in potestate uoluntatis quod ratio dictat.

¶ Et dicitur notanter, quod actus necessario, & intrinsece uirtucsus est, qui non potest fieri uitiosus manens actus humanus: quia quicumque actus uirtuosus uoluntatis elicitus potest perpotentiam dei fieri non uirtuosus perdiuinum miraculum. Nam si actum talen deus solus in uoluntate conseruaret suspendendo causalitatem prudentie, uerectae rationis in conseruando, iam ille actus non esset uirtuosus: quiaiam nullum haberet ordinem ad prudentiam quia non dependeret ab ea in aliquo genere causae: & esset perinde ac si nullum esset dictamen rationis Sed tunc non esset actus humanus: quia non esset actus deliberatiuus, neque obiecti ut cogniti ue apprehensi: & licet in casu praedicto actus ille non esset uirtuosus, non tamen uitiosus: quia non contra rectam rationem.

¶ Quinta conclusio probabilis. Nullus actus indifferens elicitus potest fieri bonus, aut uitiosus. Probatur: quia talis actus nec potest fieri bonus, aut malus intrinsece, nec extrinsece: ergo nullo modo. Consequentia tenet ex sufficienti diuisione. Antecedens patet: quod non intrinsece patet. Nec extrinsece: quia hoc esset per conformitatem eius ad actum nouum uoluntatis respectu eiusdem obiecti intrinsece bonum, aut malum. Sed hoc non, quia respectu eiusdem obiecti principalis non possunt esse plures actus simul: si eiimprimo uoluero. a. non propter finem uirtutis erit actus indifferens elicitus: sed si postea uoluero. a. propter deum elicito secundo actu primus destruitur: alias haberem simul duos actus respectu eiusdem obiecti, quod uidetur inconueniens. De hoc uide Ockam in tertio quaest. x. iuxtafinem: & in collectorio tertio distinctione. xxiij quaest. i. plura de hoc dicentur, quae hic ommittuntur de bonitate actuum uirtuosorum &c.

¶ Ex illa conclusione sequitur, quod actus elicitus indifferens est essentialiter siue intrinsece indifferens. ita quod non potest esse bonus, neque malus: & sic erit indifferens primo modo, & non secundo modo dicto in primo articulo. Verum si teneretur, uoluntas potest habere duplex uelle eiusdem obie- cti principalis: conclusio illa cum suo corollario non esset uera.

¶ Quantum ad articulum tertium dubitatur primo. Vtrum sit aliquis actus indifferens comparando actum ad meritum, & demeritum. Respondetur primo de actu exteriori uel interiori imperato. Secundo de actuinteriorielicito.

¶ De primo per omnia dicendum de actu imperato respectu boni meritorij, sicut respectu boni moralis. Nam actus imperatus bonus moraliter potest esse indifferens ad meritum, & non meritum. Actus enim bonus moraliter imperatus, ut comedere comedenda pro loco, & tempore pro sustentatione naturae, est actus moraliter bonus: & manens idem potest esse meritorius: ut si manente actu comestionis, ordinem ipsum in deum per charitatem inexistentem. Similiter siprimo incipiam propter deum, secundum illud Aposto li. Siue manducatis, siuebibitis, siue qud aliud facitis: oia in gloriam dei facite. j. Corin. x. Et postea continue ppter naturalem sustentationem ibi sistendo, & non ultra in deum ordinando: actus comedendi primo est meritorius: & idem manens in esse moris, & naturae desinit esse meritorius: non tamen manens bonus moraliter potest esse demeritorius: quia cum actu peccati mortalis, non potest stare, quod ipse idem sit bonus mora liter: quia si fuerit demeritorius, aut de ficit aliqua circumstantia, quam recta ratio dictat inesse, aut adest aliqua, quam dictat non inesse debere: & ita semper actus erit difformis contrarie rectae rationi: & ita moraliter malus. Actus tamen indifferens moraliter potest fierimeritorius, & post demeritorius, & econ uerso: ut si intro ecclesiam propter finem indifferentem. gratia exempli propter recreationem, uel etiam finem moraliter bonum: non tamen quia ratio sic dictauit: sed ex mera libertate uoluntatis, tunc est actus moraliter indifferens. sipostea muto intentionem continuando actum intrandi ecclesiam propter deum erit meritorius: aut propter uanam glo tiam erit demeritorius.

¶ Secundo dicitur, quod loquendo de actu illicito indifferenti secundo modo: quia nullus talis est indifferens moraliter: sic etiam nullus talis est indifferens quo ad meritum, & demeritum. Patet: quia manens idem naturaliter non potest mutari de opponsito in oppositum: hoc enim fieri non potest nisi permutationem alicuius circunstantiae: sed mutata circunstantia mutatur actus elicitus: ut patet ex secundo articulo, & ita non manet idem. Vide pro intellectu clariori dicta in dist. xxiij. q. i. tertij.

¶ Sed loquendo de actu indifferenti primo modo, idest nec meritorio, nec demeritorio, praesuppositis his, quaedicta sunt supra distinct. xxviij. recitat sanctus Bona uent. tres opiniones.

¶ Prima, quod nullus actus humanus deliberatiuus sit indifferens: quia nihil facit homo ex deliberatione, quod non imputat deus ad praemium, uel ad demeritum. Nam dicit Apostolus. j. Corint. x. Omnia in gloriam dei facite. Et ad Coloss. iij. Omnia quaem cunque facitis siue in uerbo, siue in opere, omnia in nomine domini nostriIesu Christi facite. Aut ergo actio nostra est in gloriam dei, aut non. Si sic: erpobona, si non ergo mala: quia omittitur id, quod mandat Apostolus. unde in die iudicij de omni actu deliberatiuo rationem reddemus, ut dicunt. Et sicut non peribit capillus de capite, ita nec momentum idest minimum de opere. ut dicit Bernar. & Anselmus. Quod exigetur a nobis omne tempus impensum qualiter fuerit expensum. Cui uidetur illud uerbum saluatoris alludere. Omne uerbum ociosum, quod locutifuerint homines, de eo reddent rationem in dic iudicij. Mat. xij. Cuius opinionis uidetur fuisse Grego. de arim. ut supra tactum est distinct. xxviij. quiomnem actionem nostram, quae non ordinatur in finem ultimum: pro eo, quod caret circumstantia finis, dicit esse uitiosam.

¶ Alia est opinio, quam dicit, quod actio, quae non est propria uoluntati siue homini rationali: ut comedere, ambulare, & caetera, quae & brutis conueniunt, potest esse indisterens. Actiones uero, quae proprie sunt homini: ut loqui, aut sunt bonae aut malae: nec est reperite medium. Omnis enim (ut inquiunt) locutio bona est, aut mala: quia utilis, uel ociosaSi ociosa, tunc est mala: secundum uerbum domini de uerbo ocioso allegatum: propter quod Beatus laco. in canonica sua. c. iij. dicit. Qui in uerbo non ossendit, hic perfectus est uir. Ideo dicit quidam. Quod uerbum prius debet uenire ad limam, quam adlinguam.

¶ Sed utraque dictarum opinionum nimis arctat uiam ad regnum, nam sic cogitatio de ueritate non propter deum esset peccatum. Similiter si quis ex naturali pietate, uel ciuili urbanitate salutaret occurrentem in uia, peccaret: quod nimis est durum dicere.

¶ Tertia est opinio, quam ipse approbat. quae ponit, quod non omnis actio non ordinata in finem ultimum scilicet deum, est mala, & demeritoria. Quaedam enim est inordinata propter inordinatam conuersionem uoluntatis ad creaturam. Quaedam non ordina ta, ppter operantis negligentiam. Quaedam propter operantis infirmitatem. Prima mala est malitia conmissionis. Secunda mala est malitia omissionis. Tertia indifferens est. Et illa est, quando aliquis circa creaturam non afficitur inordinate: nec tamen actum circa illam comparat ad deum: hoc est ordinat in deum: sed facit propter aliquem finem, qui respicit indigentiam naturae: ut cum quis ambulat, ut recreetur: aut comedit, ut reficiatur. talis actio est indifferens: quia deus nec illam remunerat, nec imputat in culpam; & hoc quia in tali actione non est malitia commissionis: quia non est inordina ta delectatio. Nec etiam omissionis, non enim semper omittit homo scilicet omissionis pcto, quando actiones suas non refert in deum. Indulgetur enim naturae fragili, & infirmae, ut multa talia possit facere: nec deus requirit in tali statu distractionis, & miseriae, quod omnia dum facit, referat ad se: requirit tamen aliquando, quando est locus & tempus: & tunc si homo non referat, omittendo peccat.

¶ Secundum hanc igitur opinionem, quae est temperatior, & communior: dicitur, quod non omnis actus elicitus est meritorius, uel demeritorius sed aliquis est indifferens tam in habentegiam, quam non habente: non enim omnis actus pctoris pctum est. Nam peccator honorando parentes, bene faciendo indigenti, credendo uerum, nec peccat, licet haec agendo non mereat. Similiter existens in gia, & haec faciens propter naturalem honestate, compassionem & ueritatis apparentiam non meret: eo quo non per gratiam. haec refert in deum. Sed nec demeretur: quia a deo non obligat omnem actum suum referre in deum. Non enim praecepta, que ad certos actus certo modo agendos obligant, pro semp obligant: sed pro certo tempore, loco, uel caus: cum quibus existentibus si non reserret, peccaret. Posset quidem deus secundum iustitiae rigorem onem nostram uitam, & actionem exigere, ut in eum referremus: sed non exigit per miam. Hinc sumpsisse canscel¬ larium Parien. aestimo, quod in suo triparti to. cap. iiij. scribit. Cognoscens (inquit ipse) piissimus pater nostram fragilitatem, & exiguam potentiam, non requirit a nobis omne seruitium, quod secundum iu stitiae rigorem exigere posset: dedit quinpotius certum numerum praeceptorum, quorum obseruatio sibi sufficiens esset: quae etiam legis decalogo continentur. Sic & gratiae diuinae, ac miae deputat, quod non omnem offensam uult de facto imputare ad mortem aeternam: cum id iustissime posset: quia omnis dei ofsensa de sua indignitate est mortifera: & secundum stricta dei iustitiam a uita gloriae exclusiua: immo de facto excluderet, nisi remitteretur ut idem Gerson probat inde uita spirituali animae lectione prima.

¶ Pet hoc ad motiua primae opinionis dicitur, quod uerbum Apostoli consilium est omnes praeceptu: sicut niultae aliae monitiones eiusdem Apostoli, & sapientis in prouerbijs, & caeteris sapientiae libris. Vel secundum aliquos intelligitur negatiue id est nihil contra gloriam dei facite: & sic est praeceptum. Aliteretiam alij exponunt.

¶ Ad aliud de uerbo ocioso. Respondet ianctus Bonauem. quod uerbum ociosum cum dicitur illud, quod non ordinatur in finem: sed illud, quod caret omni utilitate, dum tamen aliquam deberet habere. Et sic intelligendum est illud Greg. Verbum ociosum est, quod caret ratione iustae necessitatis, & intentione piae utilitatis. Et inter tale ociosum, & meritorium cadit medium, quando aliquis aliquid loquitur, quod non est omnimoda utilitate priuatum: nec tamen est ordinatum in deuntanquam in finem ultimum. Erequenteraunt uerba, quae uidentur inutilia, ut ilia fiunt, dum ordinantur ad recreationem aliquam spiritus, & ad exclusionem accidiae: secundum, quod refertur Beatum Ber. dixisse, cum quaedam fecit cespitare. Otiosum inquit fuit factum: sed non otiose factum, fecerat enim hoc laetificandum, illum quem uiderat maestum.

¶ Quod addit, Sicut non peribit capillus &c. ita nec momentum de tempore: quia secundum Bern. in uia dei stare retrocedere est. Dicitur, quod uerum est, quando debet ambulare, tunc stare, est regredi: & sic non peribit momentum de tempore, quo homo de bet opari, quin respondere habeat in iudicio. Velregredi est quantum ad meritum, quod illo tempore posset acquirere, sioperaretur ad gloriam dei. Et uenit in iudicium quantum ad priuationem huius gradus gloriae; qui ramenderet merito, si oper: tus fuisset.

¶ Dubitatur secundo. Vtrum solus actus qui non refertur in ultimum finem: sit indifferens quantum ad meritum, & demeritum: an etiam aliquis relatus ad hunc finem sit indifferens.

¶ Pro solutione notandum secundum sanctum Bonauen. quaem imitatur Sco. dist. presenti, clarioribus tamen uerbis, quod tripliciter possunt intelligi actus referri in ultimum finem scilicet actualiter, uirtualiter, & habitualiter.

¶ Actualiter, dum actu cogitans de fine diligit illum, & uult aliquid propter istum. Virtualiter, quando ex cognitione, & difectione finis, deuentum est ad uolitionem huius entis ad finem: licet tunc cum actum producit, non cogitat de fine. Exemplum ponit Sco. Si ex dilectione, & cognitione dei pertinente ad portionem superiorem, pottio inferior considerat talem actum, puta poenitentiae assumendum: & postea illum exequatur uolendo, non tamen tumc referendo in finem: quia nec tumc actua liter finis cognoscitur, nec diligitur: actus ille poenitentiae uirtualiter refertur in finem. Aliud exemplum ponit sanctus Bonauen. Si aliquis intendit propter deum dare decem marchas, & incipit dare, & cogitat de deo in prima marcha: in alijs uero non cogitat de deo nihilominus omnes illae dationes aliae uirtualiter referuntur in deum: quia consequenter se habent, siue conse quuntur ad illam operationem, quae a ctualiter fuerat relata in deum. Si tamen inquit, opus alterius generis. i. imper tinens, ad primam intentionem inciperet: oportet quod intentio renouaretur ad hoc, quod hoc opus ordinaretur in finem

¶ Habitualiter, omnis actus refertur in finem, qui simulmanens cum charita¬ te est referibilis in finem. Quod additur propter peccatum ueniale, quod stat cum charitate, seu gratia: & tamen non refertur habitualiter in deum. Sic aliquis actus dicitur non referri negatiue: quia nec uirtualiter, nec actualiter refertur. Priuatiue: quia non est natus referri, ut actus peccati uenialis. Contrarie, ut peccatum mortale, quod corrumpit principium referendi. Veniale uero etsi stet cum gratia, non tamen est natum referri in deum. Vide in Sco. distin. xij.

¶ Per hoc dicitur ad dubium. Nullus actus habens charitatem relatus in finem ultimum uirtualiter, ac actualiter est indifferens, Patet: quia omnis talis est meritorius: ergo non indifferens. Antecedens deprimo est manifestum: quia successiue non esset meritorius: immo nullus omnino est meritorius: quia nullus magis ordinatur in finem. De secundo est ual de probabile: quia cum ille dependet a charitate, & actu eius meritorio: & est uelut effectus eius: ideo & ipse est meritorius. Ex quo infert sanctus Bonauent. ualde consolatorium uiris religiosis scilicet, quod qui in principio ex charitate deo uouerunt portare religionis pondus, quicquid faciunt, quod ad suae religionis obseruantiam spectat, ex prima intentione est eis meritorium ad salutem: nisiforte (quod absit) contraria intentio superuenerit. In alijs autem, quae ad religionem non spectant, secus est: quia illa intentio se non extem dit ad alia uirtualiter. Ex quo infero, quod quicquid facit religiosus ex obe- dientia sui praelati, etiam si fuerit labor corporalis pertinens ad uitae sustentationem: si fuerit in gratia, est sibi meritorium: licet tunc non ordinet in deum ex prima intentione, qua se propter deum subdidit obedientiae: propter quod non est paruae securitatis religionem introire.

¶ Intelligo autem per religiosum non solum eum, qui profitetur regulam factitiam: sed omnes, qui alicui praelato secundum ecclesigordinationem sesubdiderint: immo eadem ratione quicumque; statum aliquem a Christo, aut ecclesia app¬ batum propter deum suscipiunt, quod extendi potest usque ad statum naturae matrimonialem. Et aestimo illud potissimum fore intelligendum suo modo de religione Christiana, quae utique est ma ior factitia: quia sine ea factitia non sufficeret ad salutem. Addit tamen sanctus Bonauentu. magis specificando prius dictum ab eo. Relationem uero habitualem, hoc est uirtualem (hanc enim intelligit per habitualem: & habitualem supra descriptam ipse nominat habitudinalem) Relationem ergo uirtualem, inquit, uoco: non qua quis refert in generali ad deum omnia opera diciuel anni: sed qua quis refert aliquoc opus certum ad deum: ita ut opus sequens directam habeat ad opus primum ordinationem, & consequentiam: sicut est in illo, qui dat centum marchas, uel quiintendit ire ad sanctum Iacobum. In aliis autem non habet locum.

¶ Quisic intelligo, quod opus illud uirtualiter refertur in deum, cuius praecedens opus actualiter in deum relatum est aliquo modo causa: ita, quod illud opus non fieret, nisi aliud praecessisset. Et facile sciripotest de opere, an uirtualiter referatur in deum, & an consequatur ad opus actua liter relatum. Siquaeras. Cur hoc facis, ut in praemissis exemplis. Si quaero: cui das tertiam, uel secundam marcham: aut cur paras peram, & calceos. Si uere responderi potest per actum actualiter relatum: ut quia uolo dare centum mar chas: aut quia uolo ire ad sanctum lacobum, signum est, quod uirtualiter refertur in deum, & per consequens est opus meritorium.

¶ Secundo dicitur ad dubium, quod actus, qui habitualiter tantum, & non actualiter, nec uirtualiter referum ad deum in habente charitatem: non est meritorius, nec demeritorius, sed indifferens, Patet, quod non sit meritorius: quia non dependet a charitate talis actus, nec elicitursecundum inclinationem gratiae: aeque enim fieret, si gratia non coexisteret: & ita gratia non habet se ad talem actum in ratione principij mediate, uel immediate. Nullus autem actus est meritorius: nisi respectu cuius gratia habet aliquo modo rationem principij: ut supra dictum est. Nec est demeritorius: quia non habet sufficientem rationem malitiae pertinentem ad peccatum ueniale, quia possibile est nullam deordinationem esse in eis, quem sufficiat ad rationem peccati: non enim tenetur homo nec tentione necessitatis, contra quam sit mortale peccatum: nec tentione minori, contra quam sit peccatum ueniale, referre semperactum suum in deum actualiter, uel uirtualiter quia deus ad hoc nos non obligauit.

¶ Et dicitur frequenter in praemissis refertur, uel referibilis, ad excludendum peccatum ueniale: quia licet coexistat gratiae, non tamen est referibile in finem ultimum. Siquidem nullum peccatum refcribile est in deum ratione non crrante: & ideo peccatum etiam ueniale non est actus indifferens: sed est actus demeritorius licet non poenae aeternae.

¶ Tertio dubitatur iuxta secundam conclusionem tex tus. Vtrum omne peccatum sit uolunta rium. Et uidetur, quod non. Nam peccatum omissionis, quod ignoranter committitur (gratia exempli) non intrans ecclesiam die festo, & ignorans esse festum: aut non cogitans illud, non est uolunta rium: quia nihil uoluntarium, nisi cognitum: hic autem non praecedit cognitio, sed ignorantia.

¶ Item nihil est uoluntarium nisiper actum uoluntatis: sed stat uoluntatem nullum habere actum respectu omissionis: ergo non erit uoluntaria: & tamen omissio praeceptiaffirmatiui pro tempore, & loco, quo obligat, est peccatum. ergo &c.

¶ Item uenialia peccata sunt pcta: & tamen non sunt uolum taria. ergo. Minor probatu. quod uitari non potest, non est uoluntarium: uenia lia autem uitari non possunt. vnde August. in lib. retractationum. Sunt quaedam necessitate facta improbanda, ut qui uult recte facere, & non potest. unde Apostolus ad Roma. vij. Non quod uolo bonum, hoc facio: sed quod nolo malum, hoc ago. Talia autem sunt uenialia. Primo dicetur de peccato peccato omissionis Secundo de uenia li.

¶ Quo ad primum aduertendum, quod peccatu omissionis dupliciter dicitur. Vno modo improprie, prpeceato, quem aliquis non omittit, quod tenetur omit tere: & sic omissio semperconiuncta est peccato commissionis. Qui enim non omittit aliquid, quid omittere tenetur: facit, quid prohibitum est. ergo non omittendo comittit: & sic non accipitur hic: quia sic non dicitura pcto conmissionis secundum rem, & non est dubium, omne peccatum commissionis esse uoluntarium. Secundo modo accipitur proprie: & est, dum aliquis omittit actum, quem tenetur facere: & ita contrariatur praecepto affirmatiuo.

¶ Consequenter notandum, quod ut recitat beatus Thom. j. ij. q.ixxi. art. s De hoc an peccatum dimissionis esse pos sit sine actu positiuo uoluntatis: duae reperiuntur opiniones. Vna, quod in omni peccato omissionis est actus aliquis interior uoluntatis elicitus: uel exteriorimperatus. Interior, ut uelle omittere. siue uelle non facere, quid praeceptum est: aut uelle suspendere actum, quem tenetur facere: aut uelle facere actum incompossibilem actui, ad quem tenet: & per consequens uelle carere actu, ad que tenetur. Exterior, ut operatio alicuius ea hora, qua tenetur aliquid facere, quo impeditur ab eo, quod tenetur. Alia opinio dicentium, quod licet, inpcto omissionis frequenter concurrat talis actus positiuus: non tamen oportet, nec requiritur ad pctum omissionis aliquis actus positiuus. Ipsum, n. non facere, quid praeceptum est, est peccatum omissionis: secluso omni actu positiuo. Huic opinioni fauet sanctus Tho. fauet & Guil. Ockam in suo tertio. q. x. & probat sic: quia ponamus, quod aliquis tenetur diligere Deum actualiter die Dnico semoto impedimento: talis sublato omni impedimento, potest ptotum dic non diligere deum: non. n. necessitatur ad diligendum deum: & per consequens potest peccare no diligendo pcto omissionis. Si ergo ad hoc, quod peccet pcto omissionis, requiritur etia peccatu conmissionis siue actus positiuus uoluntatis. Quaero de illo actu uolunta¬ tis, siue sit actus nolendi diligere deum: siue sit actus uolondi contrarius dilectioni dei: aut est in potestate uoluntatis: sic quod uoluntas stante pcto omissionis, potest illum actum conmissionis omittere, elicere, uel non elicere: uel non potest non elicere: sed necessario elicit stante peccato omissionis. Siprimum: potest uoluntas illum actum non elicere: & per consequens potest peccare peccato omissionis non peccando peccato commissionis. Si detur secundum: ergo in eliciendo illum secundum actum non peccabit: quia nullus peccat in eo, quiad uitare non potest.

¶ Sed contra ista opinionem arguitur. Nam pono, quod aliquis phora, qua tenetur audire missam, noncogitet de missa audienda: & ita non uadat, sed omittat audire missa. Quaero, an peccet peccato omissionis in eo peise, quod non audit missam: uel non. Si dicis secundum, quod non peccat, quamuis omittat, nulla alia assignari poterit causa: nisi quia respectu actus omissi, non habuit aliquem actum uoluntatis, sine quo nullum est peccatum actuale: & sic requiritur actus uoluntatis positiuus, ut omissio illa sit peccatum.

¶ Sidicis, quod peccat non eundo ad missam audienda. Cotra. Nemo peccat in eo, quid uitari non potest: sed talis non potuit uitare illam omissionem: ergo omittendo non peccat. Minor probatur: quia non potuit ille ire ad audiendum missam non cogitans de missa: cogitatio autem de missa non est in sua potestate: potest enim distrabi, aut obliuisci contra suam uoluntatem.

¶ Si dicis, quod poterat cessare ab illo opere, quo distractus est, & ita cauere distractionem, & per aliquod monitorium cauere obliuionem: & ita non faciendo, quod in se est: ne obliuisceretur uirtualiter, uoluntaricomisit: & ita uitare potuitomissionem.

¶ Contra ad excludendum omnia talia, uolo, quod obliuio, aut distractio accidat sine omni sua culpa, quod fierinon potest. Potest enim ante horam audiendi missam utili, & laudabili operi intendere (gratia exempli) deuotae orationi, & eam continuare usque ad horam: & ipsa deuotione distrahi, aut ob audire pullum, uel monitorem suum esse negligentem, quem ordinauit ad seuocandum: tunc incidit distractionem: & ita impotentiam eundi ad missa sine sua cul pa: & ita peccabit in eo, quod sine sui culpauitare no potuit.

¶ Item non plus peccat ille, quam hora illa dormiens: sed dormiens illa hora, et si ex culpa sua obdormiuit ut puta, quia prius inordinate uigilauit non peceat. ergo. Consequentia notaMaior patet: quia ita non est in potestate illius audire missam in casu, sicut dormientis. Minor probatur: quia ratione, qua ebrius in ebrietate, qua priuatur rationis usu occidens aliquem, uel furiosus in furia non peccat: eadem ratione. nec dormiens: quia utrobique non est usus rationis, sine quo non peccatur: licet poterat ex sua culpa incidere ebrie tatem, & furiam.

¶ Durum etiam uidetur, quod is qui nulla malignitate, aut con temptu omittit actum sibi debitum: sed ex nuda obliuione, uel distractione non omissurus si cogitaret: quod ille peccet mortaliter. Et si obliuio ipsa non fuerit culpabilis, nullus omnino erit in omissione contemptus: nec uerus, nec interpretatiuus. ergo nec peccatum morta se: quia non peccatur mortaliter sine contemptu.

¶ Propter istas rationes declina re uidetur Alex. ad prima opinionem scilicet quod pctum omissionis non est sine actu positiuo interiori scilicet nolle facere, aut uelle non facere: & utrunque est actus positiuus uoluntatis. Potest tamen esse peccatum omissionis sine actu exteriori: quo aliqud operatur etiam sine interiori contrario actui, quem omittit: ut quis potest peccare non diligendo deum absque; hoc quod odiat deum: non autem potest peccare omittendo diligere deum sine actu uoluntatis, quo uult non diligere deum formaliter, uel uirtualiter. unde ait Alexan. par. ij. q.exxx. me. x. In omissione actus uoluntatis: interioris quiescit super ipsum non facere, unde dicit omittens uolo non facere: aut non uolo facere: uelle autem, & non uelle sunt actus uoluntatis: accipit non uelle pronolle. Sequitur: ideo dicimus, quod peccatum ipsius omissionis in actu prpetratur: hoc est in actu uoluntatis interioris: & non in ipso defectu, aut carentia boni.

¶ Et tenendo hanc opinionem potest ramende ri ad rationes oppositae opinionis admit tendo casum: quod potest non diligendo dum deum per totam dien dominicamsa peccare peccato omissionis: sed non nisi concurrente actu noluntatis, quo uult non diligere deum: aut quo uult aliquid repugnans dilectioni dei: ut qu uult tota diedormire, aut laboribus intendere, cum quibus non stat dilectio accidentalis dei: nam circunscripto illo actu uoluntatis: sola omissio non erit pctum.

¶ Ad probationem cum quritur de illo actu uoluntatis, an sit in ptante uoluntatis &c. Dicitur, quod actus ille simpliciter est in ptante uolunta tis stante omissione: sed non est in ptante uoluntatis stante pcto omissionis. .t actus quidem ille est in potestate uoluntatia ad eliciendum, uel non eliciendum: sed si non elicituriam omissio manens, non erit pctum: sicut in simili actus faciendi opus seruile in die festo est in ptante uoluntatis stante praecepto de feriando, sed facere seruile opus non peccando stam re praecepto non est in uoluntatis potestate. Non enim omissio peccatum nisi peractum uoluntatis omissionem acceptantis, seu in omissionem consentientis, formaliter: quia uult omittere. Aut uirtualiter: quia uult aliquid, ad quod sequitur talis com missio. Vnde si nullum actum habet uoluntas respectu omissionis formaliter: uel uirtualiter: non uidetur quomodo omissio sit uoluntaria: & per consequens quo sit peccatum.

¶ Et si diceres contra illa secunda opinionem, sequitur, quod nullum esset pctum omissionis: quia pura omissioilicet non currente actu uoluntatis non est pctum. ideo non omissio, sed actus ille uoluntatis, quo uult omittere formaliter, uel uirtualiter, est pctum, ille aut est actus positiuus: & sic est pctum commissionis. Respondetur concedendo, quod pura omissio non est peccatum: sed omisio cum actu uoluntatis. Dicitur autem ille actus uoluntatis peccatum omissionis: quia eo uult uoluntas omittere, quod face- re tenetur. Vnde diceretur consequenter, quod peccatum commissionis est uelle facere, quod prohibitum est: peccatum omissionis est uelle omittere, quod praeceptum est: utrumque ergo peccatum est actus positiuus interior uoluntatis, uel non sine tali. Nec dicitur omissionis: quia sit sine actu uoluntatis interiori positiuo: sed dicitur peccatum omissionis ex causa tacta.

¶ Illa opinio uidetur satis rationabilis, & fallibilis: quia satis aperte patet, quomodo peccatum omissionis sit uoluntarium: quia non sit sine actu uoluntatis forma liter, uel uirtualiter.

¶ Sed contra opinionem illam est una ratio probans, quod pura omissio sine actu uoluntatis respectu omissionis est peccatum: illa scilicet. Nam pono, quod Ioannes appraehendat se nunc debere audite missam, potest suspendere actum uoluntatis respectu omissionis missae. Suspendere dico non actu positiuo: sed non eliciendo uelle, neque nolle audire missam: quia quacunque apprebiensione stante in intellectu, non necessitatur uoluntas ad eliciendum actum circa appraehensum: alioquinnon esset libera. Pono ergo, quod ita faciat: tunc peccat peccato omissionis: quia omittit actum praecepti, quem posset non omittere: & tamen nullum habet actum positiuum respectu omissionis.

¶ Propter hanc rationem uideatur opinio Ockam q. x. tertij sententiarum: ubi late hanc materiam prosequitur. Et secundum Tho. uerior: licet raro contingat obiectum aliquod apprehendere, & uoluntatem nullum actum circa ipsum elicere: & ideo uix aut raro contingit cogitare, quod nunc audienda est missa: & stante cogitatione nec uelle, nec nolle audire missam: & tamen possibile est: potest enim uoluntas fluctuare circa hanc cogita tionem, donec tempus audiendi missam transiit.

¶ Et per hoc ad rationem factam contra secundam opinionem admisso casu, dicitur, quod peccat praecise peccato omissionis non audiendo missam: nisi sua culpa incideret non apprehensionem, seu cogitationem de missa audienda: quia tumc no¬ peccaret.

¶ Et cum arguitur: nemo peccat in eo, quod uitare non potest. Dicitur secundum sanctum Tho, quod uerum est, quando illam impossibilitatem non incidit ex sua cuipa: ut si quis uoluntarie se praecipitaret in soueam, unde exire non posset, non excusatur a peccato omissionis pro pter impossibilitatem faciendi: quia ipsa impossibilitas fuit uoluntaria. Siuero impossibilitas non est uoluntaria: aut siincidit sine sui culipa: puta fecit, quod in se est: dicitur quod tunc non audiendo missam non peccat. Et huius causa est, non quia non habuit actum uoluntatis respectu omissionis: sed quia impossibilitas est cuspabilis audiendi missam: ideo excusat omissionem a peccato. Illa autem impossibilitas contingit ex defectu actus in tellectus, scilicet appraehensionis, quae non est in potestate omittentis.

¶ Sed contra hanc solutionem procedit alia ratio de dormiente. Ideo aliter uidetur dicendum, uod ex quacunque causa aliquis incidat impossibilitatem non omittendi actum praecepti siue ex culpa, siue non ex culpa sua omittendi praecise non peccat: sicut de furioso etiam si sua cuipa furiam inciderit. Vn de si ex distractione, uel obliuione non cogitat de missa hora illa, qua tenetur ad missam, non peccat non audiendo missam: peccat tamen si ex cuipa sua obliuionem, seu distractionem incidit. Vnde dicit beatus lacob. c. iiij. Scienti, & non facienti peccatum est illi non cogitans aunt, non est sciens saltem actualiter. Et huic consonat, quod Alexander dicit, dum quaerit. Siquis obdormit maturinas, ad uas tenetur: quando dicitur omissio perpetrari. Ait. n. quod non debet dici omittere, quando non surgit: quia tunc dormit, nullum autem peccatum sit a dormiente: ergo nec omissio, quae est peccatum. Nec quando se ordinat dormitioni: quia potest adhuc contingere, quod uigilet, & surgathora debita. Sed tuc debet dici omissionem perpetrare: quam do aliquis applicat se ad actum illicitum incompossibilem cum illo actu, ad quem tenetur: ut si iste tenetur ire ad matutinas, & inebriet se, uel sit in collo¬ quio infructuoso: & sic de alijs, propter quod non surgat ad maturinas: tumc omit tit, cum se inebriat: aut dum infructuosa fabulatur. Siuero applicat se alicui actui bono, ad quem tenetur: & ex illo fessus dormiat, & non surgat, non omittit. Si uero fuerit actus indifferens: & tamen impeditiuus actus, ad quem tenetur illi intendendo, omittit. Sed posito, quod teneatur surgere, & non surgat: nec hoc est ex aliqua causa praecedente, quae in ipso sit: sed tantum ligata est uis sensibilis, que ritur, nunquid omittit dormiendo. Re spondetur, dicendum est, quod non: subintelligendum est. n. quod tenetur surgere, cum audierit signum surgendi: sed si non surre xerit ex causa, quae fuit in ipso: tumc omit tit, cum causam perpetrat. Haec Alexander

¶ Sic dici potest, quod qui hora audiendi missam non cogitat de missa, non peccat omit tendo, si ipse non est in causa non cogitam di: si uero est in causa, quia, aliquid uolens fecit, uel omisit ad quod sequebatur nencogitare, tunc peccat peccato omissionis: non tumc quando non cogitat: sed quamdo id uolens egit, ad quod sequebatur illud non cogitare.

¶ Ex illo infere, quod aliquod peccatum omissionis non sit sine actu seu peccato commissionis: quando scilicet omissio habet causam praecedentem ueluntariam: ut in casibus positis. Sed quam do non habet causam praecedentem: ut quando tempore, quotenetur ad actum perficien dum, & potest perficere: non cogitat actumiam esse faciendum potest non perficere actum debitum absque omniactu positiuo uoluntatis: & tunc est omissio pura sine commissione.

¶ Et per hoc ad dubium dicitur, quod omne peccatum actuale est uoluntarium. ita quod in potestate uoluntatis est peccare tali peccato, & non peccare: quia omne peccatum, aut est peccatum commissionis, uel omissionis. Si primum: potest actum illum non elicere. Si omissionis tunc aut potest elicere actum uolendi, quem omittit: & ita si non elicit uoluntarie omittit: aut tunc non potest, quando tenetur, aut propter impetum, quod fuit im potestate uoluntatis: aut quod non fuit in potestate uoluntatis. Si secundum: non peccat dimittendo. Si primum: uolens non amouit impedimentum: & ita uolens uirtualiter omisit. Quisquis enim uult antecedens, uirtualiter uult: & consequens ergo.

¶ Et per hoc soluta est prima ratio in principio dubij de peccato omissionis, quod ignoranter committitur: quia tale quandoque est uoluntarium. Et incognitum potest esse uoluntarium uirtualiter: licet non formaliter: & hoc sufficit ad rationem peccati. Similiter licet stet uoluntatem non habere actum respectu omissionis peccati formaliter: nunquam tamen omissio est peccatum, quin uoluntas habeat circa ipsum actum aliquem uirtualiter ad minus uolendo, uel nolendo, scilicet aliquid, ad quod se quitur omissio.

¶ De secundo scilicet peccato ueniali dicitur, quod onine peccatu ueniase est uoluntarium: quianemo peccat uenialiter: nisiiam habeat uoluntatis usum nemo etiam peccat uenialiter in eo, quoc nullo modo potest prohiberi: aut etiam non potuit cauere. Venialia enim peccata etsi non omnia possint praecaueri, uel prohiberi: nullum tamen est singulare peccatum, quod non possit, nec potuerit prae caueri.

¶ Et per hoc ad rationem dicitur, quod quodlibet uenialium uitari potest, licet forte non omnia: sicut uunquam peccare uenialiter.

¶ Ad Augu. quaedam de necessitate facta sunt improbanda: dicitur, quod loquitur de necessitate uenialium: non quantum ad hoc, uel illud: sed generaliter quantum ad peccata uenialia: quia non possumus omnia simul uitare,

¶ Ad apostolum dicit sanctus Boniuenquod nolo, non priuat omnimodam uoluntatem. sed uoluntatem principaliter mouentem: quia in peccato ueniali (maxi- me quod excitat concupiscentia carnis) uoluntas non praeuenit mouendo: sed motioni accedit complacendo, uel non reprimendo: & ideo uenialia non sunt simpliciter inuoluntaria.