Quaestio 1

QVAESTIO VNICA CIRCA hanc distinctionem mouetur haec quaestio Vtrum primum peccatum primi angeli pertinens ad speciem superbiae fuerit simpliciter irremediabile.

¶ In quaestione erunt tres articuli. Primus inquiret, quale fuit peccatum primi angeli.

¶ Secundus, an fuerit remediabile.

¶ Tertius, mouebit dubia.

¶ Quantum ad primum proclariore quaestionis decisione, notandum, quod in coniduplex est actus uoluntatis scilicet uelle, & nolle. Est n. nolle actus positiuus uoluntatis, quo fugit disconueniens: uel quo resilit ab obiecto disconueniente. Et est, ut ita dicamn: quoddam uelle negatiuum:; ilicet uelle aliquid non esse, uel non sic, aut sic esse. Velle autem, est actus, quo acceptat aliquid, ut bonum, uel coueniens: & est uelle affirmatiuum, quo aliquis conplacet in obiecto.

¶ Velle autem est duplex, quantum hic sufficit, scilicet uelle amicitiae, & uelle concupiscentiae, & hoc respectu unius obiecti; quia idem actus potest simul esse amor concupiscentiae, & amicitiae respectu diuersorum obie- ctorum, finis scilicet, & medij propter finem: ut dictum est supra dist. j. q.i. Amor, seu uelle amicitiae est, quo alicuiuolo bonum. Velle concupiscentiae est il lius obiecti, quod uolo alij amato amo re amicitiae, uel concupiscentiae. Et de hoc latius ubi supra.

¶ Est autem ordo illorum actuum, quia regulariter omne nolle praesupponit uelle. A nullo enim refugio, nisi quia non potest stare tanquam conueniens ei, quod diligo.

¶ Duorum uelle similiter est ordo; quia uelle concupiscentiae praesupponit uelle amicitiae tanquam uolitio medij uolitionis finis. Non enimi uolo aliquid tanquam bonum, & conuentens alicui nisiillud uelim, & amem, cui bonum uolo, Et hic processus non solum est in actibus uoluntatis ordinatis; sed similis est processus in actibus uoluntatis deordinatis; nullum enim nolle est actus primus uoluntatis deordinate; sed praesup¬ ponit uelle deordinatum. Cum enim uoluntas non habet nolle, nisi in uirture alicuius uelle; si uelle est ordinatum, acceptado scilicet secundum rectam rationem uolibile cum circunstantijs debitis, nolle quod habetur, consequenter erit ordinatum, nam si ordinate uolo aliquid, ordinate nolo, quod illi disconuenit. Similiter etiam siuelle amicitiae fuerit ordinatum; uelle concupiscentiae: quod sequitur illud; erit ordinatum. Siquidem ordinate uolo ei bonum, quod secundum rectam rationem diligo uolendo ipsum esse bonum.

¶ Ex quibus sequitur corollarie, quod primus actus uoluntatis ordinatus est ordinatus amor, seu uelle amicitiae.

¶ Secundo: quod primus actus inordinatus est inordinatum uelle amicitiae.

¶ Tertio: quod si primus amor amicitiae ordinatus est, omnes actus eum consequentes uelle, & nolle sunt ordinati, nisi contingeret error in intellectu. Ne

¶ Cosequenter notandum, quod beatus Ansel. Ein de casu diaboli c. iiij. distinguit inter affectionem commodi, & affectionem iustitiae. Est autem iustitia infusa, que dicitur gratuita id est charitas. Et est iustitia acquisita, quae dicitur moralis. Et est iustitia innata, quae est ipsamet libertas uoluntatis: quae naturaliter inclinatur ad bonum honestum.

¶ Affectio conmodi est ipsa uoluntas nata inclinari ad conmoda, & bona sibi. Et actus eius scilicet uelle conmoda, fundatur in amore amicitiae suiipsius. Affectio iustitiae est libertas innata uoluntati, qua est moderatrix affectionis conmodi; id est moderatrix suiipsius, ut est effectiua commodi. Nam si esset uoluntas aliqua non libera id est quae naturaliter appeteret cognitum per intellectum, & non libere: sicut appetitus sensitiuus naturaliter appetit sensatum; & ita solum habens affectionem conmodi, & non affectionem iustitiae; illa non posset nolle commoda sibi ostensa per intellectum. Nec etiam non summe uelle talia, quia ille appetitus se haberet ad suam cognitiuam; sicut modo se habet appetitus uisiuus ad uisum, in necesiario consequendo ostensionem suae cognitiuae, & inclinationem ad ob¬ iectum ostensum a tali potentia; non. nihaberet, unde se refrenaret. Vnde sicut ppetitus uisui non refrenatur lad summe appetendum pulcherrimum uisibile ostensum: ita appetitus ille intellectiuus non liber summe inclinaretur actualiter ad summum commodum intelligibile ostensum; nec haberet in sua potestate illud nolle, uel non summe uelle: propter quod etiam in sic uolendo non peccaret; nec actus ille tanquam non existens in sua potestate sibi imputaretur Ipsa autem uoluntas pernaturalem suam libertatem potest refrenare, & modera ri affectionem conmodi id ist seipsam inclinata ad commodum, quantum ad actum eliciendum, ne sequatur illam inclinationem; & quantum ad substantia actus, & quantum ad intentionem: ita quod illam refrenationem non oportet uoluntatem actu appetere; nec illa intentione, sicut incfinat affectio commodi. Et licet uoluntas ad sic moderandum affectum commodi inuatur iustitia morali, & ut meritorie posset; datur sibi facultas a iustitia gratuita, simpliciter tamen potest moderari ex naturali libertate; licet magis difficulter, & non meritoric.

¶ Vn de patet, quod affectio conmodi, & affectioiustitiae secundum rem est ipsa uoluntas quae in quantum est appetitus intellectiuus praecise nata est uelle commoda: & inquantum est libera, nata est moderari seipsam, ne effrenate uelit.

¶ Et quoniam uoluntas est libera, & per hoc in sua potestate habet suum actum quantum ad substantiam, & modum; hoc est quan tum ad uelle, & non uelle; & quantum ad sic, uel sic uelle; & potest seipsam moderari; tenetur seipsam sic refrenare, & moderari secunduregulam iustitiae; quae ac cipitur a uoluntate superiore. Quod sinon facit, peccat, quia regulae cui tenetur, & potest se conformare actus suos eliciendo, se non conformat

¶ His prae missis p articulo primo, est particulo secundo conclusio prima. Primus actus inordinatus primi angeli, fuit inordina tus amor amicitiae respectu sui. Probabatur; quia primus actus inordinatus est amor amicitiae, ut ostensum est; uel ergo respectu dei, uel respectu alterius creaturae: uel respectu sui. Non primum: nec secundum, ergo tertium, quod est conclusio. Consequentia nota. Maior pater a sufficienti diuisione. Et minor probatur, quod non respectu dei, quia deus non potest inordinate amari amore amicitiae Nam deus, est tale amabile, quod ex sola ratione sui, ut obiecti dat completam, quod deus est tale bonum, quod actus amandi ipsum in se, & propter se non potest esse malus, seu inordinatus. uide solus amor amicitiae dei est intrinsece bonus; nec potest esse malus. De quo intertio dist. xxiij. q. i. quod etiam primus actus inordinatus non fuit amor amicitiae respectu alterius creaturae: quia aliam creaturam non plus seipso inordinate dilexit. Tum quia inclinatio naturalis magis inclinat adse, quam ad aliud creatum sic amandum. Tum quia amicitia fundatur super unitatem. viij. Et hicorum. Nihil autem cum eo itaerat unum, sicut ipsemet cum seipso. Et amicabilia ad alterum, pcedunt ex amicabilibus ad seipsum. ex. ix. Ethicorum. Et ita relinquitur tertium; quod primus actus inordinatus fuit amor amicitiae ad seipsum. Ad hoc satis concordat dictum beati. Augustini. xiiij. de ciuitate dei. c. ulti. Tecerunt ciuitates duas amores duo. terrenam, scilicet anior sui usque ad contemptum dei. Caelestem uero anmior dei usque ad contemptum sui. Primae ergo ciuitatis, cuius caput diabolus radix est: fuit amor suiamicitiae: quae radix germinauit usque ad contemptum dei, in quofuit consummata illa malitia. Et sic patet conclusio, quod inordinatio simpliciter prima, fuit simpliciter in primo uelle deordina to, quod est uelle amicitiae: non alterius nisi sui.

¶ Secunda conclusio. Primus actus inordinatus uelle concupiscentiae fuit inordinatum uelle beatitudinis. Pro batur; quia primum concupiscere inordinatum non processit ex affectione. iustitiae: sed ex affectione commodi. Sed secundum beatum Anselmum capiiij. de casu diaboli, maximum commo¬ dum maxime appetit uoluntas non sequens regulam iustitiae, maximum autem conmodum est beatitudo perfecta, igitur

¶ Item primum peccatum in concupiscendo fuit aliquid uelle. Nihil. n. refugit ueluntas nolendo; nisi quia oppositum eius sibi concupiscit. Aut ergo illud concupiscit amore honesti, aut amore utilis aut amore delectabilis; quia non est nisi ille triplex amor, quo obiectum aliquod amatur. ij. Ethicorum: ubi diuidit Philo. bonum honestum, delectabile, & conferens. Non amore honesti; quia tunc non peccaret. Nec amore utilis quia ille non est primus amor, utile: n.¬ respectu alterius est utile, igitur non primo concupiscitur; sed illud, ad quod est utile: ergo primo peccauit amandem inordinate summum delectabile; delectabile enim summum, est beatitudo, unde talis. ergo.

¶ Item appetitus sensitiuus appetit obiectum perfectissimum potentiae apprehensiuae, cuius actum sequitur, & in illo maxime quietatur; ut patet de uisu, gustu &c. ergo uoluntas separata ab omni appetitu sensitiuo primum appetit, quod est conuenienti: simum intellectui, cuius appraehensionem sequitur in appetendo; & per consequenbeatitudinem includentem obiectum actum, & delectationem consequentem.

¶ Praeterea. illud primo appetitur uoluntate non regulata per iustitiam; quod si esset solum appeteretur, & nihil aliud sine eo, talis est delectatio; non enim excellentia, uel quodcunque aliud si esset triste appeteretur; delectatio autem sine aliquo tali appeteretur. Videtur igitur, quod primus angelus peccando amore concupiscentiae primo concupierit beatitudinem Nam sicut primus actus perfectione, scilicet appetitus uisui esset in appetende pulcherrimum uilibile suae cognitiuae: in quo etiam perfectissime deiectaretur, & quietaretur; ita uoluntati coniunctae appetitui sensitiuo, non sequenti iustitia, nec rectam regulam rationis, uidetur primum appetibile esse aliquod sum: me delectabile appetitui sensitiuo, cui uoluntas maxime conformatur in agen¬ do. Et ideo in hominibus secundum diuersitatem complexionum, & dominium appetituum sensitiuorum. Si quidem quaelibet cognitiua habet appetitum pprium. In quolibet aut uoluntas secundum praedominium appetitus sensitiui inclinatur ad actum eius, & ideo quidam sequentes inclinationem primam sine regula iustitiae primo inclinantur ad luxuriam, quidam primo ad superbiam, & quidam aliter. Voluntas ergo separata ad nihil inclinata pro- pter inclinationem appetitus sensitiui deserta a iustitia: sequitur inclinationem absolutam uoluntatis, unde uoluntas, & illa est ad maxime conueniens suae potentiae cognitiuae. hoc autem est beatitudo. Nam in quo maxime perficitur cognitiua, in illo maxime perficitur appetitiua correspondens illi cognitiuae. Maxime autem perficitur intellectus, quae est co gnitiua uoluntatis beatitudine. Tuit ergo primum peccatum concupiscentiae primi angeli inordinata; concupiscentia beatitudinis.

¶ Potuit autem esse inordinata; quia non secundum regulam iustitiae dictantem, quando & quantum, quo fine, per quae media a quo, quomodo, & sic de aliis cit cunstantijs appetenda. Aliquo istorum modo rum pbabile est, quod excesserit uoluntas eius, uel plus appetendo, inquantum est honum sibi, quam amando illud bonum in se. Plus scilicet appetendo illud esse bonum, ut est obiectum beatificum, & bonum suum, quam appetendo illud esse bonum in se: ut deus summus. Et in hoc est summa peruersitas uoluntatis, quae est utifruendis, & frui utendis secundum beatum. Aug. Ixxxiii. q. xxx. Vel alio modo potuit appetere statim eam: cum tamen deus uelit eam habere post morulam uiae. Vel tertio modo appetendo eaums ex naturalibus habere, non habendo eausa gratiose: cum tamen deus uelit eam haberi ex gratia, & meritis. Debuit ergo libera uoluntas moderari affectiones commodi quantum ad illas circumstantias, quas recta ratio habuit ostendere, quibus debuit beatitudo minus appeti sibi, quam deo: & debuit appeti pro tempore, pro quo deus uoluit; & ex meritis, pro quibus uoluit deberi appeti; ergo quia aliquo illorum modorum sequendo affectionem commodi non moderando eam per iustitiam infusam si habuit, uel acquisitam, uel innatam, siue naturalem, quae est ipsamet libertas; peccauit.

¶ Tertia conclusio. Primum peccatum luciferi, quod fuit inordinatus amor amicitiae suijpsius, reducitur ad primam speciem superbiae.

¶ Ad intellectum huius conclusionis aduertendum, quod superbia dupliciter accipitur. Vno modo generaliter, secundum quod inuenitur in omni peccato; & sic est contemptus obedientiae. siquidem omnis peccans contemnit legillatorem, cuius legem transgreditur, & ita non loquimur hic de superbia: quia sic omne peccatum est superbia. Alio modo accipitur, ut est speciase uitium distinctum ab auaritia, inuidia, tini & sic de alijs uitijs capitalibus Et a sansu¬ ctis communiter describitur; est amor, uel appetitus inordinatus propriae excelletiae. Vbi excelletia non debet accipi, ut dicit respectum ad alios; sed generalius ut dicit magnitudinem ad se, uel ad alios. Vt sit sensus; propriae excellentiae; id est propriae magnitudinis habitae uelhabendae seuconcupitae alioquin species eius non beneassignarentur: inter quas sola quarta dicit respectum ad alios. Ponitenim beatus Grego. xxiij. moral. S. vij quatuor species superbiae. Quatuor quippe sunt species, quibus omnis arrogantiu tumor de mostratur. Prima, cum bonum, aut a semetipsis habere aestimant. Secunda, aut si sibidatum desuper pro suis se accepisse meritis putant, aut cum iactant se habere, quod non habent, aut despectis caetetis singulariter appetunt uideri, quod habent. Haec Grego. Verum superbia non est uitium intellectus, sed uoluntatis inordinate appetentis secundum has quatuor species. Ex quo sequitur exce catio intellectus. Praedicta igitur uerba Grego. ita possunt intelligi. Prima, appetitus inordinatus, quo quis uult bonum suum esse a se, non ab alio. Secunda, qua uult bonum suum esse ex meritis, & non ex gratia. Tertia, qua uult habere bonum sibi indebitum. Quarta, qua uult bonum habere singulariter, quo scilicet excellit alios. Tunc probatur conclusio; quia inordinate sediligens uult se esse magnum bonum; immo maximum, quantum posset proportionari actui, quo se diligit, & sic uult bonum suum esse magnum in se; non ex aduentu, uel dono alterius, & maius omnibus alijs, quae non ita diligit. Nam diligere se est sibi bonum uelle; uel se bonum uelle. Et haec est prima pecies superbiae quam Beatus Augustinus praesumptionem uocat.

¶ Quarta conclusio. Primum uelle concupiscentiae quod fuit inordinatus amor beatitudinis aliquo trium modorum supra positorum) reducitur ad peccatum luxuriae, prout luxuria dicit generaliter omnem inordinatam concupiscentiam de lectationis, siue carnalis, siue spiritualis. Probatur: quia uelle concupiscentiae fuit secundum affectionem commodi, & non iusti: sed maxime commodum, & delectabile est ipsa beatitudo: pertinet ergo ad luxuriam spiritualem. licet enim luxuria proprie (ut est uitium capitale distinctum contra alia capitalia) sit in actibus carnis uenereis, extenditur tamen ad omne delectabile mouens appetitum inquantum dele- ctabile: sicut & auaritia, licet proprie sit in bonis exterioribus: tamen conmuniter accipiendo dicitur generaliter quilibet inordinatus appetitus boni utilis: quomodo etiam inordinatus scientiae appetitus auaritia dicitur. Et ideo illa septenaria uitiorum distinctio (quae capitalia dicuntur) non uidetur omnino sufficiens: si stricte, & proprie accipiantur in omnibus malis actibus. Nam infidelitas, & desperatio; idolatria non compraehenduntur sub illo numero septenario sic accepto: sed sunt radices quae dam multum conmunes, ex quibus ut fre quentius peccata oriuntur. De quo infradistinctio. xlij. latius est tractandum.

¶ Quinta conclusio. Primos actus inordinatos amoris amicitiae; & concupiscentiae, sicuti sunt diuersi actus inordina ti uolendi, & nolendi, qui ad diuersa uitia capitalia possunt reduci. Patet; quia sequebatur inordinatus amor propriae excellentiae potestatis, & dominij super alios, & sic de alijs.

¶ Item multiplex nolle oppositum illis, qui inordinate uoluerunt; & nolle beatitudinem minus inesse sibi, quam deo in se; uel quam deum esse, uel nolendo expectare beatitudinem usque ad terminum uiae, uel nolendo eam habere ex meritis, sed ex se; & consequenter nolendo illa, quae eis fuerunt impedimento; ne suum uel le inordinatum consequerentur; puta nolendo deo subesse, nolendo deum potentem esse; & tandem odiendo deum, nolendo ipsum esse: in quo tanquam in summo malo uidetur consummata eorum malitia: sicut enim nullus actus melior est, quam diligere deum; ita nullus peior; quam deum odire. Et hoc etiam uidetur esse de intentione sancti bonauent. dicentis: quod est loqui de peccato ad triplicem statum: quantum ad inchoationem, consummationem, & confirmationem. Quantum ad inchoationem, peccatum diaboli initiatum est in praesumptione. Consummatum in ambitione. Confirmatum in inuidiae, & odii auersione.

¶ Praesumptio est in uoluntate; cum quis uult bonum magnum esse secundum se, & non per aliud, seu aduentu alterius. Ambitio est, qua uult uoluntas bonum, quod habet, uel habere cupit excellere alios, & eis dominari. Odium est, quo quis habere non potest cupita, & contrariantibus inuidet,

¶ Diabolus ergo statim ut suam uidit pulcritudinem, inordinate ad se conuersus praesumpsit uolens suam perfectionem esse a se; & peream dominium ambiuit quia quod habere non potuit, prout uoluit, deo inuidit, & affectu odij contraiuit. Et in hoc firmatus est; quia hoc ipsum a deo omnino separauit; & perfectum obstaculum posuit; sicut perfecta charitas perfecte deo iugit; sic ergo superbia praesumptionis, primum fuit generatione. Superbia ambitionis, primum fuit consummatione. Et odium dei auersio¬ fuit in maliconfirmatione. Et per hoc concordari possunt multae auctoritates sanctorum, & doctorum: que non uniformiter diabolum peccasse asserunt; quia his omnibus peccatis peccauit.

¶ Sed H utrum aliquis potest odire deum uolendo ipsum non esse. Scotus uidet in dubium uertere; pro eo, quod sicut nihil potest ee ob iectum uolitionis nisi sub ratione boni, sic nec nolitionis nisi sub ratione mali. In deo autem nulla apprebenditur ratio mali ab angelo. Nec potest dici, quod pro pter iustitiam possit odiri; quia etiam in sua iustitia non appraehenditur aliqua ratio mali, sicut nec in seipso; licet enim in effectu eius appareat aliqua ratio mali scilicet mali poenae; non tamen in ipso. Et sihoc sit uerum; dicit tunc est dicendum, quod odium non est respectu dei in se, nec respectu iustitiae eius; sed quantum ad esse ctum appropriatum iustitiae eius Et per hoc potest dici ad illud Psal. Superbia eoru, qui te oderunt, ascendit semper. Oderunt non quantum ad ipsum in se, sed uolendo lustitia eius non esse uindicante. Et si hoc est uerum; tunc dicendum, quod odium dei non est maximum peccatum; quia non respicit deum in se, sed est contra ipsum in compara tioe ad effectum.

¶ Similiter sequitur tuc, quod amare deum non habet actum directe contrarium; sed tantum contrarium dilectio ni effectus. Haec Scotus. Sed de hoc magis uidendum est in quarto in materia de beatitudine. ad quem scilicet quartum etiam ipsemet Scotus remittit. infra dist. xliij. q.ij. scum aliquorum librorum diuisionem dicens. Non credo, quod talis actus charitatis habeat oppositum contrarium actum; quia deus non potest odiri ab aliqua uoluntate, ut dixi in quarto. Hec Scotus.

¶ Quantum ad scum articulum considerandum, quod peccatum esse irrenissibile, uel irremediabile potest dupliciter intelligi. Vel de potentia dei absoluta, uel ordinata. De potentia absoluta manifestum est, quod omne peccatum est remislibile, & remediabile; quia oppositum non includit contradictionem. Potest etiam deus peccatum non uindica re, nec imputare ad poenam. Pont. nin. deus peceatori ad tempus parcere non infligendo paenam; & ita in aeternum. Posset etiam de potentia absoluta tollere obstinationem diaboli, & infundere gratiam, ut se quenti distinctioe patet, & per consequens remittere peccatu. Sed de potentia ordinata dicitur peccathirremissibile; quia secundum legem dei staturam, non remittet uel ex se, uel ex parte status. Ex se oimne peccatu uiatoris est remissibile Ex parte status omne peccatum usque ad terminum durans est irremissibile. Statuit enim deus nullum peccatum remittere, nisi in uia secundum illud Eccl. xj. Siceciderit lignum ad austrum, aut ad aquisonem, in quocumque loco ceciderit ibi erit.

¶ Secundo notadum, quod angelus apostata non tantum uno; sed pluribus peccatis peccauit, ut dictum est. Vnde malitia daemonis incepit ab immoderato amore amicitiae sui, & prcessit per multos actus amoris concupiscentiae ad contem ptum dei: & consummabatur in odio dei, quod est peccatum maximum; primum aunt peccatum non fuit maximum, sicut enim in bonis, pceditur a magis bono ad minus bonum, scilicet a dilectione finis, ad dilectionem mediorum, a fruitione ad usum: sic econuerso in malis, a minus malo ad maius malum secundum Augustinum. Ab amore dei ad contenptum suiest progressus in bonis, & ab amore sui usque ad contemptum dei in malis. ¶¶ His praemissis est prima conclusio ad illum articulum secundum. Scotum. Quandiuangelus malus fuit in uia, peccata sua non fuerunt irremissibilia. Patet; quia quandiu fuit in uia habuit liberum arbitrium uertibile; quia nondum fuit obstinatus. Loquitur de obstinatioe, quae opponitur confirmationi; homo. noe existens in uia, etsi in peccato induratur; quia tamen potest relilire, non dicitur proprie obstinatus; alias sequenti peccato no peccasset, sicut nec modo, & per co sequens potuit paenitere, & recipere ueniam.

¶ Secunda conclusio. Angelo maso perdurante in peccatis usque ad terminum, omnia peccata facta sunt irre. missibilia. Patet; quia lex diuinastatuit quemlibet peruenientem ad terminum conseruare in gratia, si habeat; aut relinquere, seu deserere in culpa, si in ea inuentus fuerit. Vnde glo. super illud supra allegatum. Si cecideritlignum &c. Locum, quem hic praeparaueris, scilicet in uia, in futuro habebis.

¶ Allegant tamen sancti plures congruitates remediabilitatis peccati hominis, quae non fuerunt in peccato angeli: ut quod homo peccat alio instigante; diabolus nullo in stigante; diabolus sua malitia; homo oc casionaliter malitia aliena; diabolus natura pfectior; homonatura infirmior &c.

¶ Quantum ad tertium articulum. Dubitatur primo circa illud, quod dictum est in secunda conclusione; quod primus angelus peccauit inordinate concupiscendo beatitudinem, nam appetitus beatitudinis est naturalis; quia est omnium secundum beatum Augustinum & Boe. ergo est rectus; quia a deo est. Et per consequens uoluntas conformans se appetitui naturali non potest esse in ordinata.

¶ Item boni angeli affectione conmodi uoluerunt beatitudinem.

¶ Illa. nioaffectio conmodi fuit in bonis, sicut in malis: ergo uel omnes peccauerunt; uel nulli

¶ Ad illa respondetur. Concedendo, quod uppetitus beatitudinis est naturalis: id est uoluntas naturaliter inclinata est ad appetendum beatitudinem. Et ista naturalis inclinatio non est actus aliquis elicitus; sed est ipsa uoluntas nata appetere beatitudinem; cum autem actu appetit; elicit actum, ut libera. nam in omni actu suo elicito est libera, & quando infertur, ergo recta. Dicitur; siiecta dicit rectitudinem naturalem, uerum est: quia natura bona. Moraliter autem nec est recta, nec distorta; quia rectitudo, & eius oppositum tantum conuenit primo actui libere elicito; & ex conse- quenti actui imperato. Et cum dicitur. Voluntas conformans se appetitui naturali non potest esse inordinata. Respondetur: quod illa non est uera. Nam uoluntas naturaliter inclinatur ad conformitatem appetitus sensitiui, & tamen eliciendo actum conformen appetitur omnia defuerunt angelis malis, & contraria affuit uoluntas, ergo illi peccarunt non isti.

¶ Sidicis. Sicut principium in speculabilibus: ita finis in agibilibus. ij. Physicorum. Sed circa principia non contingit errare assentiendo eis. ij. Metaphusicae. In foribus quis delinquit. ergo nec circa ultimum finem ipsum appetendo. Respondetur, quod quantum ad illud est simile, quod sicut in speculabilibus ex principiis deducuntur conclusiones specuiatiuae: ita intellectus practicus ex consideratione finis inquirit media ad finem; & principia practica sumuntur a fine. Conclusiones uero practicae ostendunt media ad finis consecutionem congrua. Et ideo sicut non contingit errare intellectum in principiis speculatiuis: ita nec circa principia practica assentiendo; quia sut aeque necessaria. Est ergo comparatio intellectus practici ad intellectum speculatiuum, non intellectus ad uoluntatem, seu appetitum: & ideo nihil ad pro positum. Non enim necessitatur uoluntas ad uolendum, & finem, & media ordinata ad finem propter suam libertatem: sicut intellectus necessitatur ad assentiendum principiis, & conclusionibus ex eis deductis.

¶ Secundo dubitatur. Vtrum diabolus potuit appetere aequalitatem dei. Et uidetur quod non. Tum quia peccauit ex electione: quia nec expassione, nec ignorantia. Electio autem non est impossibilium. iii. Et hicorum. Sed impossibile est angelum esse aequalem deo. Tum quia angelum esseaequalen deo: cum inclidat contradictionem; non est aliquod eus, & ita non comprehendit sub obie cto uoluntatis, siue sit bonum, siue ens in genere. Tum tertio. quia nihil potest esse uoluntas, nisi sit ostensum per intellectum: sed angelum esse aequalem deo includit contradictionem, & ideo non potest ostendi nisi per intellectum errantem, sed in angelo non praecessiter ror culpam; quia non pena culpam. Tum quarto: quia angelum esse aequalem deo, includit angelum non esse angelum, & ita angelum non esse. Sed nullus potest sensitiuo non est semper recta, licet appetitus sensitiuus ut talis, non possit esse non rectus; quia non habet regulam, cui possit se difformare: ut pote qui non est liber. Voluntas autem aliam regulam habet, scilicet uoluntatem superiorem dei, cui tenetur se conformare. Et secundum illam naturalem inclinationem, quae in potestate eius est (quantum ad actum conformiter, uel difformiter eliciendum) moderari Cui regule cum se conformat in eliciendo, nel non eliciendo, in sic, uel sic eliciendo recta est: si uero se non conformat cuipabilis est, & distorta: licet conformiter eliciat inclina tione naturali, uel appetitus sensitiui. Exepli causa. Pamescens naturaliter appetit cibum, tamen uoluntas se conformans tempore ieiunij non est recta, & homo naturaliter appetituiuere, & tamen uoluntas contra rationem rectam se conformans; ut dum tempore persecutionis, dum recta tatio iudicat esse moriendum pro fide Christi non est recta. Sed uerum est, quod uoluntas conformans se legi naturan scriptae in cordibus nostris; secundum apostolum Roma. ij. hoc est dictamini legis naturae, scilicet conclusionibus ex principijs practicis per se notis euidenter sequentibus, est semper recta; quia illa principia sunt necessaria; nec unquam possunt essefalsa. Ab illa lege recta ratio non discordat.

¶ Ad secundum conceditur, quod angeli boni affectione commodi uoluerunt beatitudinem; sed non fine affectione iusti, hoc est uoluerunt beatitudinem tanquam suimum suum commodum; sed moderate secundum regulam iustitiae. Non enim minus fuerunt boni naturaliter ad appetendum beatitudinem inclinati, quam mali; sed moderabantur illam per libertatem uoluntatis, per quam uolebanteam, sed non plus sibi, quam deo bene esse in se. Nec prius, aut aliter seu propter alium finem uolebant consequi beatitudinem, quam prout deus ordinauit. Nec sinaliter propter se; sed propter deum, cuiper beatitudinem magis uniebantur; quaem appetere se non esse secundum Auguiij. de libe. arbi.

¶ In oppositum est magister. Dicit enim. Postquam creatus est, eminentiam naturae, ac profunditatem scientiae suae perpendens, in suum creatorem superbiuit, intantum quod etiam deo aequare se uoluit: ut in Esa. dicitur. capxiiij. In celum conscendam, super astra caeli exaltabo solium meum, sedebo in monte testamenti, in lateribus aquilonis ascendam super altitudinem nubium, similis ero altissimo. Similis quidem deo esse uoluit, non per imitationem, sed per aequalitatem potentiae. Responsioquamuis sint, qui dicint, quod similitudo mitationis possit etiam ordinate concupisci in uirtutum perfectione, & inordinate inhis, que non placent deo: ut in praesidentia uindicandi potentia &c. Acqualitas uero nullo modo potest appeti ordinate: & omnimoda aequalitas nullo modo est appetibilis. Aequalitas tamen in aliqua conditione, ut praesidem tia scientia potest appeti, inordinate. Et hanc appetiit diabolus, quia appetiit paesse sua auctoritate ppria sine meritis sine datore, ita quod nulli subesset. Haec est opinione sancti Bonauen, & satis concordat Alexan.

¶ Sed illis non obstantibus pro babilior uidetur opinio Sco. dist. praesenti. q. i. secundum quam respondetur ad dubium: quod angelus potuit appetere aequalitatem uei: nonn solum per imita tionem, sed per aequiparantiam, quia uoluntas sicut potest quodlibet ens amare amore amicitiae, ita quodlibet ens potest concupiscere amatum. Nam secundum quemlibet actum habet ens in commum pro obiecto adaequato. Sicut ergo se potest amare amore amicitiae tanquam finem, potest etiam sibi concupiscere quodcumque concupiscibile. Cum ergo aequalitas dei est concupiscibilis secundum se, ergo potuit sibi illam concupiscere. Nec impedit impossibilitas consecutionis: quia uoluntas est impossibilium. iii. Ethicorum.

¶ Item quicquid potuit concupiscere alii, potuit concupiscere sibi, sed potuit concupiscere diuinas prfectiones, omnipotentia, uniuer¬ salem praesidentia, summam sapientiam deo, ergo sibi.

¶ Item angelus peccans potuit deum odire, & ita uelle non esse, sicut de danatis dicitur in Psal. Superbia eorum, qui teoderunt, ascendit semper. Potuit etiam cum hoc uelle illum gradum eminentiae dei esse in aliquo.

¶ Dicitur ergo, quod angelus potuit uolitione complacentiae appetere aequalitatem dei; eo modo quo infirmus desperans de sanitate uult sanitatem complacenter, sed non uolitio ne imperatiua de mediis sanitatem inducentibus. Non enim querit media: quia non existimat sanitatem sibi posse acquiri, & illa uolitio complacentiae est impossibilium, & sufficit ad demeritum, & meritum: quia licet sit impossibile, quod appetitur: potest tamen uoluntas illa consentire pleno consensu: & italicet uolitioe efficaci non potuit appetere aequa litatem dei; simplici tamen uolitione complacentiae potuit sibi concupiscere tantum bonum; & tanto desiderio, quanto concupisceret, si esset sibi possibile.

¶ Item secundum Augu. uoluntas potest frui utendis, & ita potest frui se, & cum non sit fruendum, nisi summo bono fruendo se potest sibi concurrere tantum bonum, quantum potest concupiscere summo bono, & hoc est aequalitas diuina.

¶ Per hoc ad rationes. Ad primum, quando arguitur, peccat ex electione. Distinguendum de electione secundum Sco. quia aliquando accipiturpo actu uolunta tis consequente plenam apprehensionem intellectus quomodo dicitur peccare ex electioe, quando non est ignorantia, nec passio perturbans in intellectu. Alio modo accipitur quo actu uoluntatis consequente sullo gismu practicum, seu conclusionem syllogismi practici, qui non est nisi uolitio esficax obiecti inquirens medium, per quid possit attingi obiectum. Primo modo electio est impossibilium; quia uoluntas est impossibilium, non tamen uoluntas errans, sed etiam praesupposita plena appraehensione intellectus Secundo modo electio non est imposlibilium, quia nullus de impossibilibus syllogixat practice quaerens ex fine media, quibus consequatur finem.

¶ Vel planius dicitur quod electio uno modo dicit plenam acce- ptionem, uel uolitionem. Alio modo uolitionem efficacem sequentem sullogismum practicum media ostendentem nd finis consecutionem. Primo modc potest esse cuiuscunque, cuius potest haberi cognitio. Secundo modo non est nisi alicuius, adcuius esse operatur uoluntas; quantum potest, quia nihil uult efficaciter, nisi ad quod disponit media; per quae potest consequi uolitum; & illo modo non est impossibilium, nullus enim de impossibilibus consiliatur quibus medijs acquirat, & sic debet uer bum Philosophi intelligi. Electio non est impossibilium; uoluntas autem est impossibilium, puta immortalitatis. Et sequitur. Voluntas quidem finis est magis. Electio autem eorum, quae sunt ad finem. Hoc etiam modo angeli non peccauerunt ex electione, hoc est ex uolitione efficaci, per quam uellent nitiad consequendum propositum. Potuerunt tamen peccare ex electione, hoc est non ex surreptione, sed ex perfecta uolitione illius aequalitatis.

¶ Ad secundum dicitur, quod obiectum uoluntatis est ens quodcunque, siue appraehensum in se absolute, siue in ordine ad aliud, Potest enim intellectus rem comparare ad rem tam uere, quam false sine tamen errore; quia potest formare propositio nes ex quibuscunque terminis cathego rematicis unum praedicando de alio, siue praedicatio sit uera, siue falsa; possibilis, uel impossibilis. Et sic componendo, & diuidendo non errat dum non assentit credendo esse, quod non est. Non enim appraehendendo falsum (hoc est formando propositionem falsam errat: sed credendo seu asserendo; error non respicit notitiam appraehensiuam, sed adhaesiuam: & uoluntas quodlibet tale apprehensum ab intellectu, siue in se siue alicui potest uelle; non curando an illud, quod uult alteri, possit conuenire illi, uel non. Sic in proposito potest uelle seipsum; & potest uelle perfectionem diuinam sibi, licet sit impossibile. Nec requirit uoluntas osten¬ sionem dictatiuam intellectus; sed assensum intellectus eius propositionis, quam formauit. Sed ad ostensionem obiecti complexam, uel incomplexam absque notitia adhaesiua in intellectu potest seactuare uolendo illud, quod per intellectum anprehenditi immo potest se uel le, quod intellectus credit fieri non posse.

¶ Per hoc ad formam argumenti: cum arguitur angelum esse aequalem, cum includat contradictionem, non est aliquod ens. Illa propositio aequiualet dua bus. Illis scilicet angelum esse aequalem deo, includit contradictionem. Et illam: includens contradictionem non est ens. Prima potest habere multiplicem sensum; quia subiectum potest accipi personaliter, uel materialiter. Si personaliter ualet illam. Angelus, qui est aequalis deo, includit contradictionem; & sic est falsa. Tum quia affirmatiua, cuius subiectum pro nullo supponit propter alienationem huius termini angelus. Tum quiares, ut talis non includit contradictionem; sed propositiones contradictoriae includunt contradictionem; aut uerius sunt contradictio, propter quod falsa est etiam si subiectum supponeret; ut si ualeret illam: angelus, qui significatur esse aequalis deo includit contradictionem. Si subiectum accipitur materialiter, sicut forte accipitur de rigore uerborum, ualet illam: haec propositio angelus est aequalis deo, includit contradictionem, & illa est uera loquendo de inclusione illatiua, quoantecedens includit consequens. i. ad eam sequitur contradictoria. Sed tunc secunda propositio est falsa, scilicet includens contradictionem non est ens quia lla propositio, quae includit contradictionem est ens rationis, uel reale. Verum uoluntas uolens angelum aequalem esse deo non uult illam propositionem: sed uult angelum; & perfectionem diuinam, quae sunt res. Et illas uult certo modo se habere, quo modo est impossibile se habere.

¶ Vel posset breuius responderi negando, quod impossibile non compraehienditur sub ente, prout est obiectum uoluntatis: quia non tantum ens, quod est, uel potest esse, sed etiam quod est imaginabile, est obiectum intellectus, & uoluntatis, modo impossibile est imaginabile. Alioquin quomo do intellectus sciret impossibile esse falsum, aut impossibile esse impossibile, si non apprehenderet, siue intelligeret impossibile. Notitia enim adhaesiua praesupponit appraehensiuam: quicquid autem potest intellectus appraehendere uel imaginari: potest uoluntas uelle uolitione simplicis complacentiae, non sem per efficaci uolitione.

¶ Per hoc ad tertium patet esse falsum, quod assumitur quod angelum esse aequalem, quia includit contradictionem, non potest ostendi, nisi per intellectum errantem. Potest enim; quia appraehendi; sed non nisi errando credi.

¶ Ad quartum dicitur negando, quod nullus potest appetere se non esse: & maxime antecedenter, quia quilibet mortaliter peccans uult non subesse deo in eo quo peccat: & ex consequenti uult se non esse, nisi subsit deo. Non tamen oportet, quod omnis uolens antecedens uelit consequens: quia non omnis sciens seu credens antecedens, scit, aut credit consequens: immo potest simul assentire antecedenti, & dissentire consequenti. Hoc est: potest assentire alicui propositioni tanquam uerae: & dissentire alteri, quae tamen potest ex prima in bona consequentia inferri; dum st nescit illam esse consequens ad primam, sed assentire antecedenti, & dissentire consequenti scito esse tali, est impossibise sic uoluntas potest uelle antecedens, & nolle consequens; etiam uoluntate efficaci, dum non appraehendit ut conse- quens: sed efficaciter uelle antecedens, & efficaciter nolle consequens scitum esse tale est impossibile, licet forte possit uoluntate non efficaci, quo potest uelle impossibile creditum esse tale. Nec solum antecedenterpotest uoluntas uelle se non esse, sed etiam potest hoc simpliciter uelle, & efficaciter uelle, ut patet de interimentibus seipsos non credentes esse uitam post hanc uitam. Siquidem multi fidelium, & gentilium seipsos interemerunt uolentes non esse.

¶ Vltimo dubitatur de peccato inferiorum angelorum, seu minorum quale fuerit. Dimissis uariis respondetur secundum Alex. parte ij. q. cxj. quem imitatur lanctus Bonauen. quod peccatum minorum angelorum fuit conforme peccato dia boli; non quantum ad intensionem siue magnitudinem, peccarunt enim, & ipsipeccato superbiae. Et loquendo conformiter praedictis ex inordinato amiore sui inordinate appetierunt propriam ex cellentiam, scilicet maiora bona, maiorem libertatem, per quam non subessent n omnibus deo. Beatitudinem quoque & ipsi concupierunt inordinate, quia ut Anselmus dicit. Appetierunt beatitudi nem non seruando iustitiam &c. conse cuti sunt peccata inuidiae &c. ut de primo angelo dictum est. Sumpserunt occasionem ex peccato primi angeli, cuius superbiae consenserunt. Magisque uolue- runt sub umbra illius quiescere, quae permittit fraena concupiscentiae laxari. ita quod non ministrarent, sed quadam potirentur sub illo uoluntaria libertate. Quod uidebant se non posse habere sub uniuersali dominio dei, qui praecipit quid bonum est, & omnimode restringit uoluntatem inferiorum. Cognoscebant enim se esse conditos ad beatitudinem percipiendam permerita, & ministeria, Volebantautem sine meritis, & ministerio esse beati: & sine limite obedientiae sibi praefixo propriam uoluntatem implere, quae omnia pertinent ad super biam. Maius autem fuit peccatum primi angeli. Tum quia maior fuit in eo libido appetitus. Tum quia non habuit ante se exemplar aliquod malitiae: ad nullius enim peccantis malitiam peccauit, sed inuentor peccati sui, ut dicit Isido. Tum quia generaliter omnibus aliis praeesse, & nulli subesse concupiuit, secus fuit in minoribus angelis, in quibus fuit minor libido in appetendo: qui etiam peccandi occasionem acce- perunt a diabolo. Videntes eum commoda appetere, & inordinate superbi¬ re, imitationis occasionem ex suo peccato acceperunt, neque etiam omnibus praeesse appetierunt, sed luciseri superbiae consenserunt, & magis sub eo, ut dictum est, quam sub dei potestate esse. & tantum de illa quaestione.