Quaestio 1

QVAESTIO VNICA CIRCA hanc distinctionem quaeritur: utrum humana Christi natura sit latria ador: da

¶ Haec quaestio tangit mate riam adorationis, quae lata est ualde. Et quo niam de illa extense collegi in expositione canonis missaelectione. xlix. & l. ideo breuissime cuncta necessaria signabo: probationes latiores remittens ad dictam lecturam.

¶ Praemittentur igitur notabilia: & inde conclusiones. Vltimo soluentur quaedam dubia.

¶ Quantum ad primum articulum, notandum, quod capiendo adorationem large pro qualibet ueneratioe, qua aliquid honoratur, tres ponuntur species adorationis, quae graece theosebia eu latria, dulia, & hyperdulia nominan tur. Latria siue theosebia est cultus solideo debitus, quai & adoratio stricte sumpto uocabulo dici potest: & quia deus colitur actu interiori, & exteriori, duplex est la tria: interior, & exterior. Item utraque est duplex: habitualis, & actualis.

¶ Actus latriae interioris est actus fidei, spei, accharitatis secundum beatum Aug. inenchid est actus intellectus, uel affectus, quo feror in deum: ut in summum bonum omnium rerum principium, atque finem: & omnis talis actus, aut est actus fidei extendendo nomen fidei ad omnem assensum intellectus ueri: siue sit euidens, siue non: uel est actus uoluntatis, quo diligo deum, ut summum bonum in se: siue ut summum bonum mihi. Latria exterior signum est aliquod sensibile in protestationem latriae interioris exhibitum: ut sunt oblatio; sacrificium laudum, & canticorum uoces: capitis inclinatio: pectoris consio: manuum complicatio, uel extensio, genussexio, in terram prostratio, luminarium accensio, thuris accensio, aliarumque rerum oblatio, quibus foris protestamur nos in deum cre¬ dere, sperare: uel eum ut summum bonum amare. Verum, quod signa illa exteriora aequi uoca sunt: quia & deo exhibentur, & creaturae: non tamen simili, sed diuersa intentione: & secundum hoc sunt quandoque actus adorationis latriae, quomoque duliae. Actus duliae est actus uenerationis creaturae exhibitus propter eius excellentiam, uel per fectionem siue interior, siue exterior: & illo modo est genus ad hyperduliam, quae est dulia maior. Est enim hyperdulia deruitus quaedam reuerentialis exhibita creaturae ratione excellentiae eminentis, & singularissimae: qualis est reuerentia exhibita uirgini gloriosae, ut est mater dei. Dulia minor siue simpliciter dicta: est reuerentia communis alicui exhibita creaturae ratione excellentiae communis multis alijs: & habitus ex actibus cuiuslibet aliarum specierum acquisitus dicitur latria, uel dulia habitualis.

¶ Secundo notandum, quod adoratio secundum quam libet speciem supradictam, aliquando exhibetur naturae intellectuali, siue rationali: ratione cuiusdam excellentiae uel superioritatis tanquam objecto per seuenerando: etiam si ad aliud non refera tur: licet non tanquam fini ultimo. Aliquando etiam reuerentia exhibetur creaturae non per se, nec propter se: sed per accidens propter aliud: nec principaliter ad ea terminatur ueneratio, sed ad aliud per ea, ad quae habent aliquem ordinem contino tiae, repraesentationis, coniunctionis, uel alterius huiusmodi habitudinis. Et horum adoratio, seu ueneratio eisdem nominibus nominatur, quibus ueneratio naturarum intellectualium: & ad easdem species reducitur: & talis adoratio est ueneratio alicuius non propter se, sed propter aliquam habitudinem speciale, quam habet ad aliquod principaliter adorandum, & secundum hoc potest adoratio sic accepta similiter distingui in latriam: duliam maiorem, siue hyperduliam: & dulia minorem, quae simpliciter dulia dicitur. Vt latria dicitur reuerentia alicui exhibita non tamquam sum mo: sed tanquam habenti singularem habitudinem ad summum, latria propriedicta adorandum, & sic suo modo de alijs speciebus. Est autem haec habitudo rei¬ inanimatae, aut insensibilis ad naturam intellectualem, uel rationalem adorabilem duplex in genere, scilicet habitudo repraesentationis, uel specialis coniunctionis, seu unionis. Repraesentationis sicut imaginis ad prototypum: coincationis specialis: ut quia fuerunt partes eatum sicut reliquiae sanctorum, quae secundum se, uel carum materiam fuerunt partes corporum sanctorum, uel pulueres, in quos resoluta sunt sanctorum corpora: uel quia fuerunt arma triumphi: ut crux Christi, siagella, claui &c. uel quia fuerunt uestes, aut res aliae in sanctorum usum per corporum, aut membrorum contactum uenientes. Adoratio ergo horum uoad interiorem actum nihil aliud est, quam recognitio interior, quo huiusmodi creduntur habere, uel habuisse habitudinem repraesentationis, uel coniunctionis ad sanctos: aut complacentia uoluntatis consequens talem actum intellectus.

¶ Tertio notandum specialiter de humanitate Christi, ubi omnium in hoc concordat sententia: quod humanitati Christi in se consideratae, non ut unitae uerbohypostatice non debetur adoratio latriae proprie dicta: sed dulia. Considerata aute ut a uerbo assumpta, sic de eius adoratione tres sunt opi.

¶ Vna tenet, ut sic considerata est adoranda dulia maiori siue hyperdulia. Mouentur: quia solus deus adorandus est latria: & naturae sibi mutuo non communicant suaidiomata. Vnde non dicitur natura humana deus: licet sit diuinitati unita: nec dicitur aeterna, infinita, creatrix: licet unita sit naturae infinite aeternae, & creatrici: & per hoc nec dici debet esse adoranda latria: licet unita sit maiestati summae latria adorandae: & habent pro se glos. super illud pl. Adorante scabellum pedum eius. quae dicit. Caro Christi sine impietatea uerbo dei assumpta adoratur a nobis: non illa dico adoratione, quilatria est, qui soli creatori debet: sed illa, qui dulia dignior est.

¶ Secunda opinio tenet, quod humanitas Christi considerata, ut a uerbo assumpta est, & ei suppositaliter unita, latriae est adoranda. Mouentur aucto. Dam. quam allegat magister: non in Caro Christi latriae adoranda est, sicut adorabilem carne dicentes. Adoratur enim uerbum: sed non omnispecie latriae: quo in una uerbi hypostasi: sequitur. non ut niam non adoramus eam omnino prostranudam carnem adoremus: sed ut unitam ti in terram sic, quod credamus, quod nos creadeitati in unam hypostasim dei uerbi dua uit de nihilo: nec sacrificamus ei, sicut bus reductis naturis: timeo carbonem tandeo: sed adoramus eam; quia per ipsum regere propter ignem copulatum ligno. demptisumus: sic ergo dicitur latria ex Adoro Christi dei mei simulutramque natenso nomine siue large. Primae uero duae turam propter carni unitam deitatem. Ad opi. accipiunt latriam proprie. Veritas idem adducunt & alias aucto, quae patent autem huius q. facile inuestigatur, si locoinlittera & respondent illi ad motiuum huius nominis latria, eius quid nominis prioris opi. quosecus est de exhibitione hoponatur: & quis sit actus latriae interior noris, & alijs proprietatum idiomatibus clare intelligatur. Nam de exteriori non Honor, enim non respicit hanc partem, uel est difficultas: quia eodem actu exterio illam: sed respicit personam ipsa. Vnde quanri adoramus latria creatorem, & dulia uis purpura est uestimentum regis: no parcreaturam. tamen secundum subordinatioticipat eius proprietates absolutas scilicet canem ad alium, & alium actum interiorem loris, frigiditatis, albedinis &c. commuLatria autem, ut habitum est, est reuerentia nicat tamen ei in honore, & reuerentia. Et exhibita alteri, ut summo, & uniuersali ideo, quia est una persona in Christo, cui omnium principio. Illa reuerentia quoad debetur reuerentia summa: una adoactum interiorem est actus intellectus, seu ratione latriae est adoranda, quantum uoluntatis, uel utriusque ut dictum est scilicet recoad utramque naturam diuinam, & humanam gnitio alicuius, ut summi omnium princisicut eadem adoratione adoratur in uno pij, aut amor eius, ut summi boni.

¶ Conhomine caput, & pes: & huic opinionisideranda est haec etiam differentia inter consentit sanctus Bona.

¶ Tertia opi. quod humanam naturam in christo: & homihumanitas Christi ut uerbo unita adonem christum, quae supra declarata est. ratur latria non proprijssime, sed largesumpta. Vnde dicunt, quod latria tripliciter Homo, enim nomen personae est humanitas naturae: licet frequenter sancti uno utunaccipitur. Vno modo proprie per cultu solideo debito, siue secundum dignitatem, tur pro alio: ut quoties dicunt uerbum quam non participat creaturae: siue secunassumpsisse seu suscepisse hominem: Iy dum dignitatem, quam secundum nomen parhominem accipitur pro natura humaticipat ereaturae: ut esse sapientem, iustum, na: hic autem accipitur proprie, ut abinbenignum. haec enim sunt praedicata comdicem distinguuntur natura humana, & munia deo, & creaturae. Secundo modo suppositum uerbi.

¶ Quantum ad articuaccipitur stricte pro seruitute, quae delum secundum, est conclusio prima. Hon betur creatori ratione dignitatis, in cuchristus una adoratione, quae est latria, proius participatione secundum nomen non prie dicta est adorandus. Patet: quia homo est creatura. Vt esse deum, ens infinitum: sic christus est persona uerbi, & ita deus: & accipitur in glos. super illud pl. Dnedeper consequens ea adoratione, quae solius us meus in te speraui. iuncta glos. super dei est: est adorandus. haec autem est latria prillud. In ecclesiis benedicite deo. Dneprie dicta.

¶ Praeterea credendum est, & dicit per omnipotentiam, cui debetur dulia. profitendum hominem Christum esse sum deus per creationem, cui debetur latria. mum, & uniuersale omnium principium, Nomen enim dominus etiam conuequia deum: secundum illud symboli Niceni. nit creaturae & non soli deo. Et ideo seOns noster Iesus christus dei filius, deus cundum illam considerationem sibi de & homo est: & ut tale est diligendus, ut sum betur dulia. Tertio accipitur large, ut non mum bonum scilicet in se: & etiam sum dicit solam seruitutem, quae debetur dimum bonum nobis: ergo latria homo Chrignitati diuinae: sed etiam creaturae unistus est adorandus. Tenet consequentia tae Christi. haec uidetur esse Rabani diex quid nois latriae adorationis. Ab hac autem adoratione natura humana non est secludenda. Non quod natura humana sit. terminus id est objectum huius adorationis: sed quia tota persona uerbi in humana natura, ac diuina subsistens adoratur tan quam terminus id est objectum adorationis. Haec enim persona, quae uere est homo: est uni uersale omnium principium: & ad hoc seruit similitudo purpurae & diadematis regis, & igniti carbonis. Ideo Dama. post quam dixerat. Adoro Christi dei mei utramque naturam propter carni unitam deitatem, addit. Non enim quartam appono personam in trinitate: sed consiteor personam unam uerbi, & carnis eius. His uerbis insinuari uidetur Christi humanitatem cum uerbo una adoratione esse adorandam, attendendo unitatem perso nae: quod nihil aliud est dictu, quam adoro simulutramque naturam id est adoro Christi personam in utraque natura subsistentem. Hoc idem intendunt uerba Aug. per magistrum allegata.

¶ Secunda conclusio. Natura humana in Christo per se considera ta adoranda est maiori dulia: quae hypet dulia est uocata. Patet, quia humana natura est creatura: sed secundum gratiam, & tloriam omnium creaturarum perfectissima: ideo sibi debetur seruitus summae creaturae debita, quae hyperdulia dicta est. Ipsa denique est, qua redempti sumus ac patri reconciliati: & per hoc nisi bonum summumpossidendum reparati: ergo sibi debetur summa seruitus creaturae debita. Non tamen ideo latria: quia natura humana non est deus: sed quodammodo instrumentum nostrae redemptio nis, per quam diuinitas principaliter nostram redemptionem operata est, tanquam per causam meritoriam.

¶ Tertia conclusio. Humana naturain Christo, ut diuinae hypostaticae unita non est adoran da latria proprie dicta. Patet ex praemissis: quia latria proprie dicta solus deus adoratur. Humana autem natura unita deitati in persona Christi non est deus: ent qualitercumque considerata. Patet, quia neque per istam unionem (licet sit excellentissima) nec per eius considerationem, quamcumque exit terminos creaturae: nec muta manet creatura a deo realiter, & essentialiter distincta: & per consequens non est latria proprie dicta adoranda.

¶ Quarta conclusio. Accipiendo latriam communi ter humana natura in christo adoranda est latria. Patet: quia haec adoratio nihil aliud est, quam recognitio eius, ut summe, & singulariter unitae deo: & eius ut sic dilectio. Hic autem actus intellectus, & uoluntatis est actus latriae large acceptae. Et per has couclusiones clare, & resolute intelligitur, qumodo sit adoranda humanitas christi. Et quod dictum est humanitate christi: pariformiter intelligendum est de partibus eius: corpore scilicet & aia: attribuendo cuilibet, quod suum est. Nec aliud sensisse puto sanctos, & doc. si uerba eorum bene intelliguntur. & per hoc possunt concordari opi.

¶ Quod enim dicitur, quod sic, uel sic considerata de natura humana christi est, sic uel sic adoranda. Nihil aliud: nisi quod haec uel illa consideratio humanae naturae est haec, uel illa species adorationis. Nam propter aliam, & aliam considerationem eiusdem non mutatur obiectum adorationis: sed mutatur ipsa consideratio, siue considerationis actus, quae est realiter ipsa interior adoratio. Horum ergo actuum unus potest dici latria: ut consideratio eius, ut unitae deo. Alius hyperdulia: ut consideratio eius, ut excellentissima creatura. Alius dulia: ut consideratio humanitaris christi, ut est creatura rationalis absolute, non ut unita deo. Alius etiam omnino nec adoratio dici potest: ut cosideratio eius, ut entitas quaedam de nihilo creata non considerando eius excellentiam: nec ut rationalis natura: neque ut uerbo unita: & haec uidetur esse sententia Alexand. de Hales parte iij. q. xxx.

¶ Quinta conclusio. Imagines rerum adorandarum, eadem specie adorationis adorandae sunt, qua res repraesentatae; tam capiendo species illas proprie, quam communiter siue analogice. Probatur: nam appraehensa imagine ( gratia exempli) christi, aut uirginis intemeratae, duos actus interius in cognitiua formare possumus: & totidem in tur quantum ad substantialia: & ita semper effectiua. Vel unum duobus aequiua¬ lentem. Vnum, quo cognoscorem illa, ut imaginem, uel repraesentatiuam prototypi: & hic terminatur ad rem ipsam, co est imago: & similiter in affectu. Vnum, quo mihiplacet res ipsa, non ut aurum, uel argentum: sed ut repraesentatiuum imagina ti. Secundo quo cognosco prototypum esse talem, quale repraesentat ima go: ut si fuerit imago crucifixi mihi objecta: formo primo in intellectu actum quo nosco rem illam repraesentare christum crucifixum: & in affectu actum, quo placet mihi res illa pro quanto repraesentat christum. Illi actus sunt latria large accepta; quia sunt cognitio, & dilectiorei inquantum habet ordinem repraesentationis ad christum: latria proprie dicta adorandum. Secundo formo actum in intellectu, quo credo christum deum, & hominem per talem imaginem repraesentatum esse crucifixum: & diligo eum ut talem: & illi actus sunt latria propriedicta. Suo modo intelligendum est de imagine uirginis gloriosae, quae hyperdulia adoratur, & caeterorum sanctorum, qui dulia uenerantur. Potest etiam esse unus actus in intellectu, & similiter unus in uoluntate utrosque praedictos in cludens uirtualiter: ut assensus huius pro positionis: haec est imago christi pro humano genere crucifixi. Hocenim actu credo hanc rem esse imaginem christi: & credo christum esse crucifixum, & talis actus est latria large, uel improprie: inquantum terminatur ad imaginem christum repraesentantem tanquam ad partiale obiectum. Et est latria pro prie dicta inquantum terminatur ad christum deum crucifixum. Sic actus uoluntatis, quo diligo imaginem istam propter christum repraesentatum, pro quanto terminatur ad imaginem est latria improprie, seu analogice, & actus utendi: & inquantum terminatur ad christum deum, est latria proprie dicta, & fruitio.

¶ Sexta conclusio. Omnia coniuncta adorandis, siue ut partes praesentes, uel praeteritae: siue ut alias specialem ordinem ad ipsa habentia propter se non adorabilia: adoranda sunt eadem specie adorationis analogice, quali ea, qui bus coniuncta sunt, adorantur proprie: Si latria, latria: si hyperdulia, hyper dulia: si dulia, dulia. Patet: quia talia sunt honoranda non propter se principaliter: sed propter ea, quibus coniuncta fuere. Hic autem honor analogice eisdem nominibus nominatur, quibus adoratio eorum, propter quae adorantur: ut patet ex quid nominis eorum: ut gratia exempli: crux christi siue parti eius adoratur latria analogice. Nam eius ueneratio est recognitio eius, ut ligni, in quo crucifixus est deus homo factus: & complacentia uoluntatis in eaut tale: hic autem actus est adoratio latria analogice, sic de clauis, corona &c. Suo modo de reliquijs sanctorum, uestimentis, ac rebus alijs, quibus ad dei honorem usi sunt per ea merendo adorandae sunt dulia, uel hyperdulia: quod nihil aliud est nisi recognitio eorum, ut partium, uel coniunctorum sanctis est dulia, uel hyperdulia: similiter & conplacentia in eis, ut talibus. Dicitur no tanter propter se non adorabilia, propter animas sanctorum: quibus debetur adoratio proprie dicta, quae sanctis. Nam propter animas sanctas, totum conpositum est sanctum.

¶ Septima conclusio. Loquendo de actu adorationis ex teriori, ut genussexione: capitis nudatione &c. eadem adoratio numero diuersimode tamen adorandis impenditur: licet adorantis intentio alteratur. Patet, quia & deo nudamus capita: genufflectimus &c. Similiter, & sanctis, & eorum rel: quiis, uestibus, & alijs: sed haec agimus alia, & alia intentione, hoc est alio, & alio actu interiori. De quibus praecedentes loquuntur conclusiones: & ita uerum, o eadem adoratione adoro regem, & eius purpuram, qua induitur: quia eadem genussexio sit coram rege, & eius, qua induitur ueste: sed non idem actus adorationis, interior terminat ad utrumque: ut patet ex dictis. Haec oia latius declarantur inlectura canonis. I

¶ Quantum ad tertium articulum est unicum dubium: ad quam uirtutis specie reducitur qu latria, theologicam, uel moralem. Respon & detur, quod latria est cultus deo debitus pr¬ prie accipiendo. hic sit actu interiori, uel exteriori: uterque actus potest dici latria, uel magis, proprie actus latriae: & habitus latriae est habitus ad huiusmodi actus inclinans. Latria exterior (quae dirigit ad cultum exteriorem) non est uirtus theologica,. quia actus uirtutis theologicae non sunt actus exteriores: sed interiores fidei, spe i scilicet & charitatis. Sic ergo latria est uirtus moralis pertinens ad iustitiam: quia ordinat hominem ad alterum: & est species religionis. Latria interior est triplex secundum triplicem actum, quem habemus circa cultum deiVnus est actus intellectus, quo dictat deum nunc, uel tunc, tali, uel tali actu debere coli. Et hic pertinet ad pruden tiam, cuius objectum non est deus: sed aultus dei. Secundus est actus uolunt: tis, quo consentit rectae rationi scilicet actus uolendi colere deum: & habet idem obiectum cum priori: hic pertinet ad religio nem, quae est pars iustitiae. Tertius actus est actus uolutatis, uel intellectus, quo fertur in deum credendo deum esse summuni, & primum omnium principium: aut cum, ut tale amandum: in se optimum, uel optimum nobis: & hi sunt actus fidei charitatis, & spei: & horum omnium actuum habitus generantur, quorum quilibet latria dicitur. Si ergo capitur latria per habitu primorum actuum: sic prtinet ad prudentiam. Si per habitu secundorum actuum: sic ptinet ad religionem, quae est pars iustitiae, & est uirtus moralis. Si pro habitu tertiorum actuum: sic est uirtus theologica eadem cunfide, spe & charitate. Et si latria acciperet generaliter per habitu inclinanter ad quemcumque actum diuini cultus interiorem, uel exteriorem, erit uirtus superior ad moralem, intellectualem & thelogicam. Hoc est nomen latria erit superius non quidditatiue: sed accidentaliter ad uirtutem intellectualem, moralem, & theologicam: hoc est significabit habitum aliquem intellectualem: aliquenmoralem: aliquem theologicum: sicut album aliquo modo potest dici superius ad hominem, cyenum, canem, lapidem. Et secundum hoc concordari possunt doctores sancti. Et tamen de illa quaestione.