Quaestio 1

QVAESTIO VNCA CIRCA hanc distinctionem quaeritur. Vtrum hominis liberum arbitrium possit sine gratia actum bonum moraliter eligere: peccata mortalia cauere, & diuina praecepta ad implere.

¶ Quaestio haec mouetur ad inquirendum, quid possit liberum arbitrium sine gratia principaliter: quia quid possit pergratiam, praecedenti distinct. dictum est.

¶ De hoc autem fuerunt errores, & diuersae opiniones apud theologos. Tuit enim error, & haeresis Pelagianorum, quitactus est supra in conclusione. j. textuali. Et habetur epistola. cvj. August. quinegauit gratiae necessitatem, & libero arbitrio attribuit gratiam, & uitam aeternam merendi facultatem. Sed de necessitate gratiae uisum est in prinmo: dist. xvij. & partim dist. praecedenti. Et ideo errore illo tanquam dudum damnata haeresi repulla apud orthodoxos inueniuntur diuersae opiniones.

¶ Nam est opi. Grego. de ati. quae parum attribuens libero atbitrio distinct. xxvj. &. xxvij. in suo secundo tenet: quod nullus homo in statu praesenti, stante etiam generali in ssuentia dei potest absque speciali dei auxilio agere aliquem actu moraliter honum: sed nec sufficienter cognoscere, quae ad moralem uitam pertinet. Quid scilicet uolendum sit, quid nolendum, quid agendum, quid uitandum. Neque his cognitis absque speciali auxilio his conformiter uelle, aut tentationibus resistere, & nullum actu sub praecepto dei cadente sine speciali dei gratia potest agere. Et quaestione secunda dictarum distinctionum tenet: quod non est possibile homini in statu praesenti extra gratiam existenti absque speciali adiutorio dei uitare omne peccatum collectiue: nec quodlibet peccatum distributiue. Non enim uitare potest peccatum omissionis, dilectionis dei super omnia sine speciali auxilio &c. quia peccatum illud omissionis, non potest caueri sint diligendo deum super omma. Hoc autem non potest ex suis naturalibus: quia secundum praesentem statum, ex se non potest aliquid diligere nisi in relatione ad seipsum. Quodque nullus iustus habens gratia gratum facientem, potest sine alio auxilio de specialiuitare omnia peccata: neque quod libet peccatum: neque potest resistere tentationi.

¶ Illud autem adiutorium ultra habitum gratiae necessarium, non est aliquod habituale donum creatum inanima: sed quaedam specialis dei adsistem tia, uel deus adsistens: & gratis ad bene agendum, & uolendum iuuans: & ad non peccandum siue non permittendo ultra uirtutem ab ipso nobis praestitam tenta ri: siue non faciendo nos fortiter, & recte contra tentationes pugnare: siue alio modo nobis ignoto sibi notoiuuam do. Tenet etiam, quod licet sine gratia gratum faciente, & sine speciali dei auxilio, posset homo honorare parentes, subuenire indigentibus, pugnare pro republica, & alia multa agere de genere bonorum, nullum tamen horum potest agere propter quod oportet, & quemadmodum oportet secundum omnes circumstantias requisitas ad moralem bonitatem actus saltem ei deficiet circunistantia ultimati debiti finis, qui deus e. Et ideo licet philosophi, & ueteres Romani ac gentiles infideles egerunt actus, qui erant boni ex genere, non tamen illa egerunt ultimate propter deum, ac per hoc nec propter id finaliter propter quod debuerunt. Et ideo non solum non uirtuose: sed etiam male atque uitiose. Haec sententialiter Grego. Concordat Gerson sec. j. de uita spirituali animae iuxta finem: ut quibusdam placet, eum sic interpretantibus.

¶ Hanc suam positionem quantum ad singula puncta probare nititur per auctoritates scripturae ac sanctorum doctorum, atque rationes in eis fundatas. Rationes etiam, & aucto ritates ad oppositum per alios inductas soluere, quae latius ibi uideri possunt. Deatus Tho. j. ij. quaest. cix. fere promnes articulos eiusdem quaestionis, uidetur tenperatius loqui. Vnde tenet: quia omnes motus corporales, & sprituales reducuntur in primum mouens siimpliciter, quod est deus. Ideo natura siue corporalis, siue spiritualis quantumcunque perfecta, non potest in suum actum procedere, nisi moueatur a deo. Ac per hoc omnis actio intellectus, & uoluntatis, & cuiuscunque entis creati dependet a deo, inquantum ab ipso habet perfectionem, per quam agit, & inquantum ab ipso mouetur ad agendum. Sicut ergo ad intellectionem cuiuscunque ueri, intellectus indiget auxilio diuino: ut ab eo moueatur ad suum actum ( licet non indigeat ad coonitionem cuiuslibet ueritatis noua illustratione superaddita naturae suae, sed in quibusdam quae excedunt naturalem cognitionem: quamuis deus per suam gratiam aliquos instruit de his, quae pernaturalem rationem coonosci possunt. sicut quando miraculosefacit quaedam, quae natura facere potest sic se habet & uoluntas. Nam ad bonum opus uellet scilicet & opari proportionatum: quale est bonum uirtutis acquisitae, con¬ currit deus ut primum mouens, siue in statu naturaeintegre siue corruptae. Quantum uero ad bonum superexcedens: quale est Bonum uirtutis infusae: bonum scilicet meritorium etiam natura integra indiget uirtute gratuita. Natura uero corrupta indiget ea gratia ad duo scilicet ut sanetur: & ut bonum meritorium operet: sine aunt illa gratia natura corrupta multa bona operari potest cum illa generali motione. diuina: sed non omnia, quae potuit agere natura integra: nam natura integra potuit homo sine dono gratiae, diligere deum supoia ex suis naturalibus, stante semper auxilio ut primi mouentis. Sed in statu naturae lapsae, in quo popter corruptionem naturae uoluntas sequitur bonum priuatum, nisi sanetur per gratiam: indiget ad diligendum deum supora gratia sanante. Sic in statunaturae integrae potuit homo implere omnia praecepta legis quantum ad substantiam actus: non aunt quantum ad modum, qui est diligere ex charitate meritorie. In natura autem corrupta non potuit implere oia quantum ad substantiam actus: quia non illud prae ceptum primum, & maximum diligendi deum super omnia sine gratia sanante. In utroque tamen statu ad quodcunque agendum, requiritur auxilium primi mouentis dei. Sic ad praeparandum se ad donum dei suscipiendum, non indiget alio dono gratiae: sed deo ipsum mouente.

¶ Non tamen potest homo resurgere a peccato sine gratia: quia resurgere non est tan tum cessare ab actu peccati, sed est reparari ad id, quid per peccatum amissum est scilicet gratiam.

¶ Potest tamen arti. viij. cauere omnia pcta mortalia sine gratia: sed no perlongum tenipus: quia non est necesse, quod homo continue peccet in actu, & ita cauere singula mortalia, non aut perlongum tempus: quia obligatur ratio quomque; subdi deo: & in ipso constituere ultimusinem, quod est diligere deum supoia. Hoc autem cum sit praeceptum affirmatiuum obligat poaliquando: & tunc non potest cauere peccatum mortale sine gratia: quia non potest implere hoc praeceptum sine graVenialia tamen etsi singula cauere potest, non tamen omnia. Sic ergo uidetur Bea tus Tho. sentire, quod ad actum meritorium indiget homo dono gratiae habitualis infusae, & hoc in utroque statu naturae in tegrae, & lapsae. Sed ad actus bonos non meritorios sufficit liberum arbitrium ex suis naturalibus cum generali motio ne diuina sine gratia infusa, sine qua etiam potest ab omni. actu peccati ad tenipus cessare, se etiam ad gratiam recipiendam praeparare: non autem resurgere. Praecepta etiam diuina (licet non omnia) quantum ad substantiam actus, non quantum ad intentionem praecipientis adimplere: concurrente tamen semper auxilio dei, ut primi mouentis. sicut hoc requrit omnis creatura in omni suo actu esse, & conseruari specialiter tamen hoc auxilio indiget homo laipsus propter naturalium uulnerationem in carnis infectione, mentis obscuratione, & uoluntatis ad seipsam recuruatione. Sed an illud auxilium artic. ix speciali ratione homini impensum sit aliud ab inffuentia, & cooperatione dei generali, qua adsistit omni agenti ipsunmouendo: an sit idem non determinat, Non enim dicit, quod homo indiget speciali auxilio dei: sed dicit indiget taliauxilio gratiae sub duplici ratione scilicet generali, & speciali &c. art. ix. in corpore quaestionis. Dicit etiam. ar. iij. in fi. in corpore quaestionis, quod in statu naturae cor ruptae, licet non in statu naturae integra indiget homo auxilio dei, siue auxilio gratiae naturam sanantis: ut deum super omnia diligat. Tali uero dono non indigebat in statu naturae integrae ad diligendum deum super omnia: nunc uero indiget, & sine eo super omnia diligere deum non potest.

¶ Satis concordat sanctus Bonauen. distin. praesenti lib. ij. addens, quod liberum arbitrium licet possit relistere tentationi diabolinon consentiendo, non tamen sine gratia gratum faciente potest eum uincere, & deijcere. Vincitur enim quam do homo assequitur oppositum eius, quod diabolus intendit, intendit autem hominem reddere deo inimicum, & aeternosupplicio dignum. Vincitur ergo quando tentatus resistendo sit amicus deo, & praemio aeterno dignus, quod fieri non potest sine gratia: resistit autem dum tenta tioni non consentit: & hoc quidem potest sine gratia gratum faciente: sed nosine gratia gratis data: uixenim aut nunquam liberum arbitrium destituitur omni gratia gratis data, intelligendo pergratiam gratis datam, no solum ea, quae annumerat Apostolus. j. Corint. xij. Alij per spiritum datur sermo sapientiae: alij autem sermo scientiae, &c. Sed quic quid illud sit, quod superadditum est naturalibus, adiuuans aliquo modo, & prae parans uoluntatem ad habitum, uel usum gratiae: siue sit habitus, ut timor seruilis: uel pietas aliquorum uisceribus inserta ab infantia: siue aliquis actus, sicut uocatio, uel locutio, qua deus excitat animam hominis, ut se praeparet, sine hac gratia, nec se disponere potest homo ad gratiam gratum facientem. Nec tentationi cuilibet resistere, nec mandata dei, quo ad genus operis ad implere: unde semper praecedit diuina tractio, monitio, aut motio. Ad hoc allegat illud Augu. de eccles. dogma. ca. secundo siue de diuisionibus orthodoxae fidei. Initium salutis nostrae deo miserante habemus, ut acquiescamus salutari inspirationi, nostrae potestatis est. Vt adipiscamur, quod acquirendum monitione cognouimus, diuini est muneris: ut non labamur iam adepto salutis munere, solicitudinis nostrae est, & coelestis pariter adiutorij: ut labamur potestatis nostrae est, & ignauiae. In his uerbis quatuor insinuantur scilicet inuitare, acquiescere, adiuuare, permanere. Primum est inspirationis dei. Secundum libertatis arbitrij. Tertium muneris diuini. Quartum solicitudinis nostrae pariter, & diuini adiutorij.

¶ Et clariorem declarationem quid boni possit liberum arbitrium sine gratia: notat quaestio ultima huius distinctionis, quod aliquod opus tripliciter potest dici bonum. Vno modo dicitur aliquid bonum simpliciter, quod est bonum ordi¬ natum adfinem, & tale est bonum meritorium. Et in huiusmodi bonum non potest liberum arbitrium lapsum absque; auxilio gratiae gratum facientis. Secundo modo aliquid dicitur bonum ex hoc, quod aliquo modo de congruo disponit ad bonum simpliciter: & tale est bonum, quod sit extra charitatem, nihilominus tamen cum recta intentione. In tale non potest liberum arbitrium absque munere gratiae gratis datae per quodillum: netur, dirigatur, & excitetur, ut uelit facere aliquid, quod sit deo placitum. Illud bonum secundomodo, ut uidetur, est bonum extracharitatem factum. tamen in finem ordinatum: quia recta intentione factum. Tertio modo dicitur aliquid bonum, quod est ad finem ordinabile ex se: quia transit super materiam debitam: sicut pascere esurientem: seu ex de bita circumstantia superaddita scilicet temporis, & loci, & opportunitatis. Ad illud genus boni complendum, etsi gratia gratis data sit necessaria ad hoc, quod fiat faciliter: circunscripto tamen omni munere gratiae, & libertatis arbitrij relicto in puris naturalibus per naturaleiudica torium id est rationem discernentem, & instinctum posset in tale bonum deo cooperante: sicut cooperatur in alijs crea turis. Nam sine primo agente nullum agens potest agere: & sic liberum arbitrium sola dei cooperatione absque aliquo munere gratiae, licet difficulter, potest exire in aliquod bonum morale.

¶ Per illud tamen nec disponitur ad gratiam, nec ad gloriam: quia non est in finem ulrimum ordinatum: sed ordinabile. In bonum autem quod ducit in bonum perfectum siue merito congrui, siue merito condigni, non potest absque dei auxi- sio. Si uero liberum arbitrium in solis naturalibus suis relinquatur, adhuc remanebit ei rationis iudicium: per quod cognoscet parentes esse honorandos. Et per hoc potest cognoscere sic cognitum: & cum habeat naturalem instinctum id est uoluntatem: potest etiam uelle: & cum habeatexteriora organa sibi ad hoc seruientia, potest opere implere: sed prout illud facit iudicium rantionis recte absque munere gratiae, non dirigit ad obtinendum finem, qui est deus, & mercedem aeternae beatitudinis, quam nosse non potest, nisi deus reuelet. Et propterea dicunt sancti, quod nec cogitare, nec uelle, nec facere potest absque; iuuamine diuinae gratiae: quia loquuntur de bono secundum quod est ordinatum ad assequendam beatitudi nem.

¶ Si aut intelliguntur auctoritates de alio bono, tunc nonegratiae; non est in telligendus aliquis habitus superadditus naturalibus, sed gratuita dei inffuentia per quam caetera conseruat, & adiuuat, ut compleat operationes suas. S c intelligitur illud Io. xv. Sine me nihil potestis facere. Et illud Esa. xxvj. Omnia opera nostra operatus es nobis domine, & similia.

¶ Patet ergo ex praedictis quantum sit necessaria ubero arbitrio gratia gratum faciens: quia sine ea nec potest a peccato resurgere, nec aduersarium uincere, nec mandata dei ad implere quam tum ad intentionem mandantis. Patet nihilominus quantum sit necessaria gratia gratis data: quia sine ea non potest liberum arbitrium ad gratiam gratum facientem se disponere. Non potest etiam omni tentationi resistere, nec potest in aliquod bonum quantuncunque modicunordinatum ad salutem. Et licet possit in aliquod bonum morale, uix aut numquam faceret nisi malum propter peccati originalis corruptionem. Haec sanctus Bo nauen.

¶ Ex quibus hoc breuiter colligitur secundum hunc doctorem: quod liberum arbitrum non potest facere actum meritorium sine gratia gratum faciente: neque actum non meritorium ordina tum tamen in finem ultimum, qui est deus, sine gratia gratis data quae est habitus, uel bonum creatum. Actumuero moraliter bonum (non tamen in finem, qui dictus est, ordinatum, sed ordinabilem) potest agere ex suis naturalibus sine gratia, quae est donum creatum naturalibus superadditum: non tamen sine cooperatione diuina, eiusque generaliinffuentia: quia tanquam causa prima cum quocunque agente secundo concur¬ rit ad omnem effectum positiuum. Et ex hoc patet, quantum & in quibus concordut cum opinionibus supradictis. Qua praetanto recitare uolui sub compendio: ut de materia tam necessaria aliorum sentem tiae non laterent.

¶ Quibus praemmis pro quaestionis absolutione: primo mittentur aliqua notabilia: deinde c clusiones secundum opiniones ScoOckam. Tertio mouenda soluenturobia.

¶ Quantum ad primum notandum, quod differentia est inter actum bonum meri torie: & actum bonum moraliter. Actus meritorius (loquendo de merito vitae aeter ne) est actus a uoluntate elicitus libere a deo ad praemium beatificum acceptatus: & hic secundum legen dei statutam requirit gratiam gratum facientem tanquam sui partiale principium, de quo dictum est distinct. xxvij. & in praecedenti bus.

¶ Actus moraliter bonus (quantum hic sufficit) est actus a uoluntate libere elicitus secundum dictamen rectae rationis, conformiter ad diffinitionem uirtutis philosophi. ij. Et hicorum. Nam & actus moraliter bonus est actus moraliter uirtuosus. Elicitur autem actus secundum dictamen rectae rationis: quielicitur propter hoc, quod ratio sic dictauit, ut infra distinct. xxiij. quaest. j. in ter tio aiplius patebit. Vnde si actus aliquis eliceretur conformiter dictaminirationis quantum ad omnes circumstam tias, quas ratio dictasset, non tamen quia ratio sic dictasset, sed casu uel propter dese ctationem: uel quia elicuisset, etiam siratio non dictasset: aut si aliter dictasset, non esset actus ille bonus moraliter, sed bonus tantum ex genere. Vnde ut recitat Ockam in. j. par. dia. lib. vj. cap. Ixxix. Actum aliquem contingit tripliciter exerceri, sicut pascerepauperem, dicere ueritatem, uel propter deum, uel quia dictatur a ratione recta, uel propter aliquod bonum utile, uel de lectabile consequendum, autincommo dum, uel periculum uitandum. Actus tertio modo eliciti seu producti dicuntur boni secundum genus, uel ex genere, pro quanto cadunt super debitam materiam, aut seruantur aliquae circum stantiae loci, uel temporis: aut forte elicitur absolute sine omni circumstantia. Hi tamen actus non sunt uirtuosi, neque perfecte, neque imperfecte: neque ex eis generantur uirtutes: nec ipsi generantur ex uirturibus: immo quandoque sunt uitiosi, ut quando ambitiosus dat eseemospnam, aut loquitur ueritatem, ut sionoretur, & laudetur, uel auarus poneos guangelium in quaestum: sicut de hypocritis dominus loquitur, qui omnia sua faciunt, ut honorentur ab hominibus, uel pecunias acquirant, aut infamiam uel confusionem temporalem eua dant. Actus uero primis duobus modis eliciti sunt uere uirtuosi, & habitus correspondentes sunt uerae uirtutes, sed primi perfecti, sectuier imperfecti. Primum patet: quia uterque elicitur secundum dictamen rectae rationis quantum ad finem, & omnes circumstantias. Et propter hoc, quia dictatum est sic a ratione: & quia habens eum non compatitur secum aliquem actum uitiosum, & culpabilem, habet etiam secundum cordis praeparationem omnem actum uirtuosum, & uirtutem. Secundum patet: quia actus primi ordinantur in finem per fectiorem, propter quem eliciuntur, quam secundi: multo enim perfectius est agere propter deum, qui est summum bonum, & aeternam felicitatem, quam propter amorem uirtutis honestatis: aut propter conmunenpacem naturae uel reipublicae conseruationem temporalem, & perfectius est agere propter deum, quam propter hoc, quod recta ratio sic dictat: quod quato deus perfectior est recta ratione: uterque tamen finis honestus est, & bonus. Et secundum hoc distinguit triplex bonum scilicet bonum meritorium, bonum morale, & bonum ex genere. Primum nunquam est sine charitate, & gra. Secundum non sine uirtute, a qua procedit, uel quam generat. Tertium inuenitur sine utroque.

¶ Sed diceres. Actus secundus non est uirtuosus, immo uitiosus. igitur. Assumptum probatur: quia deficit sbi circumstantia debiti finis ultimi, quae est principalissima. igitur non est bonus uirtuose. Tenet consequem tia: quia bonum est ex causa integra, & defectus cuiuscunque circumstantiae red dit actum non bonum; ut uult philosophus. ij. Ethic. Item, quod sit uitiosus probatur: quia ille actus elicitur propter aliquod citra deum amatum propter se pcise, & omne tale amatur, tanquam ultimus finis: & per consequens sic eliciendo uoluntas fruitur creatura, quod est tota peruersitas secundum Beatum August. lib. Ixxxiij. q.

¶ Respondetur ad primum, quod non omnis defectus circumstam tiae facit actum non bonum moraliter: sed defectus circumstantiae necessario requisitae ad bonitatem moralem: nunc autem circunstantia ultimi finis in actu non requiritur ad bonitatem moralem, hoc esxt non requiritur, quod actus bonus moraliter semper referatur actualiter in deum, qui est finis ultimus: quia aliquid citra deum est eligibile propter se, & illud potest bene, & moraliter diligi: & propter ipsum aliquis actus elici: & non actualiter propter alium finem. Defectus ergo circumstantiae requisitae ad bonitatem moralem facit actum elicitum non bonum, non tamen necessario malum: sed si eliciens actum, tenetur upo tunc ad aliquam circunstantia, tunc omissio eius reddit actum non solum non bonum; sed etiam malum, & nitiosum: sicut cum tenetur mereri: uel se ad gratiam disponere: tunc tenetur actum illu, quo mereri tenetur, uel se disponere, elicere propter deum tanquam finem ultimum supra omne amatum: non autem tenetur ad hoc in omni suo actu: alioquin nullus esset actus indifferens, & existens in charitate, si proximum salutaret ex ciuili amicitia, si patrem honoraret ex natura lipietate, si pauperi benefaceret ex humana compassione, non actualiter cogitans de fineultimo, uitiose ageret, & mortaliter peccaret: sempenim deficeret circunistatia finis ultimi.

¶ Ad scum dicitur: negando quod omne, quod amatur propter se, amatur tanquam ultimus finis. Nam illud amatur propter se, quod amaretur si nihil aliud ostenderetur uoluntati, tumc aurem amatur aliquid tanquam ultimus finis, quando acceptatur tanquam omni alio magis amandum. Potest ergo bonum honestum (puta uirtus) amari, non cogitato ultimo fine: & ita amari & appeti propter se: & tamen non appeti tanquam aliquod summum; & quocunque alio magis appetendum. Et talis actus est medius inter usum, & fruitionem: ut declarat Ockam. quaest. j. distinct. j. lib. j. Hoc etiam ostendit philosophus. i. Ethic. ca. vij. ubi ostendit aliqud eligibile (haud dubium quin secundum rectam rationem) propter alia tantum, alia propter se tantum: & nullo modo propter aliud alia propter se: & etiam ppter alia. unde exemplificans dicit. Honorem uero, & uoluptatem, & intellectum, & enim uirtutem eligimus quidem propter seipsa, nullo enim adueniente, eligeremus utique unumquodque ipsorum: eligimus aute et faelicitatis gratia, per hoc suspicantes faelices fore: faelicitatem nullus eligit horum gratia neque omnino propter aliud. De hoc in primo distinct. i. Ex quo patet, quod aliquid, quod non est finis ultimus est diligibile propter se, & hoc secundum rectam rationem: alioquin & felicitas ipsa, quae deus est, eligi potest pr pter aliud secundum rationem peruersa: sicut de peccatoribus dicit propheta. Confitebitur tibi, cum benefeceris eipsal. xlviij. Diligens ergo uirtutem propter se, eligit conformiter rationi rectae, & propter hoc uirtuose agit.

¶ Secundo notandum, quod cum loquimur de puris naturalibus, non excluditur generalis dei infsuentia, quae ut causa prima concurrit cum agente secundo idest agente creato ad omnem actum positiuum. Siquidem nullus actus positiuus (immo nec peccatum quantum ad id, quod in eo positiuum est puta actum licet deformen) perfici potest deo tamquam causa prima non coagente: plus enim inffuit causa prima in effectum, quam quaecunque causa secunda: ut uult Proculus lib. de causis. Sed per pura naturalia intelligitur animae natura seu substantia cum qualitatibus, & actionibus consequentibus naturam, exclusis habitibus, ac donis su¬ pernaturaliter a solo deo infusis. Vnde si deus infunderet donum aliquod naturaliter acquisibile, ut puta scientiam alicuius propositionis naturaliter demonstrans:iam anima ipsa sic dotata non esset in puris naturalibus, haberet enim scientiam supernaturaliter infusam, licet eadem potuit naturaliter fuisse acquisita.

¶ Tertio notandum, quod cum quae ritur utrum liberum arbitrium possit sine gratia peccata mortalia cauere: non est intelligendum de peccatis commissis, sed tantum de committendis. Nam peccatum commissum, quantum ad maculam, & reatum permanet transeunte actu peccati, quousque fuerit deletum per poenitentiam: non autem potest deleri per poenitentiam sine infusione. gratiae. Sic ergo reatus ille, qui deleri nonpotest post peccatum commissum nisiper gratiam, caueri non potest sine gratia: hoc tamen non est propter naturalem oppositionem gratiae, & culpae. quia non erant immediate opposita in statu innocentiae: tunc enim potuit homo esse in puris naturalibus sine gratia, & sine cuipa. Nec etiam per comparationem ad potentiam facientis: quia qualem potest deus facere uoluntatem, talem potest eam reparare, postquam pec cauit, & uoluntas de se posset esse sine peccato, & gratia. Sed illa oppositio inmediatè tantum est ex lege uniuersalidiuina: quia nullo modo remittitur inimicitia, nisi fiat non tantum non inimicus, sed amicus per gratiam gratum facientem acceptus: hoc est dictu: quod deus statuit nulli ignoscere culpa, quin infundat sibi gratiam, per qua reddatur amicus dei. Sed est sensus quistionis. Vtrum peccator carens gratia, possit sine gratia cauere omnia, & singula mortalia ex suis naturalibus noua: ita quod non incidat noua mortalia, nisi gratia adiuuetur.

¶ Quarto notandum, quod impletio praeceptorum dei dupliciter accipi potest. Vno modo quantum ad substantiam actus praecepti: sic audiens missam in dic dominica, subueniens parentibus, dans eleemosinam in extrema necessitate constituto etiam quacunque; intentione hoc faciat, implet praeceptum faciendi actum praecepti. Alio modo sit imple- tio praecepti, quantum ad intentionem praecipientis: intendit autem deus praecipiens in omni praecepto, ut illud obseruando mereamur ad uitam aeternam ingredi: secundum illud Mat. xix. Si uis ad uitam ingredi, serua mandata.

¶ Quantum ad secundum articulum est haec prima conclusio. Liberum hominis arbitrium ex suis naturalibus sine gratia elicere potest actum moraliter bonum. Probatur: quia intellectus ex suis naturalibus potest cognoscere, & iudicare bonum iustum, & honestum esse faciendum, ac malum fugiendum propter finem naturalem scilicet uirtutis amorem, & honestatis. Et huic iudicio potest se uoluntas conformare eliciendo actum bonum propter naturalem honestatem, aut iustitiam: & actus sic elicitus est bonus moraliter, ergo conclusio uera. Consequentia nota. Maior patet: quia principia practica ita inserta sunt naturaliter intellectui, sicut speculatiua: ergo utrisque intellectus naturaliter assentit tanquam per se notis, & euidentibus: sed iustu, & fionestum esse faciendum, oppositum fugien dum popter finem naturalem, sunt principia practica: igitur eis intellectus suis naturalibus potestassentire. Minor probatur: quia uoluntas ex sua libertate potest se conformare dictamini rectae rationis, & elicere actum conformiter illi. Quodautem actus sic elicitus sit moraliter bonus: patet ex notabili praemisso.

¶ Item uoluntas ex suis naturalibus potest se disponere (faciendo quod inse est) ad gratiae susceptionem, non autem sic disponit se per actum difformen rationis dictamini: ergo peractum conformen, ille autem erit moraliter bonus.

¶ Secunda conclusio. Liberum arbitrium ex suis naturalibus sine dono gratiae potest quodlibet peccatum mortale nouum cauere. Probatur illa conclusio, & dependet ex priori: nam intellectus ex suis naturalibus potest recte circa agenda deliberare, rectitudine morali, & uolun¬ tas sualibertate potest se illi conforma re: conformando autem se dictamini rectae rationis, non peccat de nouo. Item circa quodlibet agibile uoluntas aut est libera, aut non. Si primum potest in utrum que oppositorum, & ita agere, uel non agere: & per consequens illud oppositorum, quod peccatum est cauere. Si non est libera, & iam peccare non potest in eo, quod non est in sua potestate secutdum Beatum August. iij. de lib. arbi. dicentem: quod peccatum est ita uoluntarium: quod si non esset uoluntarium, non esset peccatum. Et Beatus Hiero. in expositione fidei. Qui dicit deum praecepisse impossibilia: anathema sit. Suo modo probatur depeccato omissionis.

¶ Tertia con clusio. Homo per liberum arbitrium ex suis naturalibus potest diuina praecepta quoad actus substantiam implere, sed nonad intentionem praecipientis, quae est consecutio salutis nostrae. Prima pars patet: quia potest honorare parentes, audire missam, dare eleemosinam in articulo necessitatis ex naturali honesta te, aut pietate non ordinando in deum tanquam in finem, & ita non ex gratia Secunda pars patet: quia ad finem seu intentionem praecipientis nullus agere potest sine gratia. Ad hunc enim finennon agitur nisi per opera meritoria, quae praesupponunt gratiam.

¶ Quantum ad tertium articulum est primum dubium contra conclusionem secundam. Nam uidetur, quod uoluntas non potest cauere quodlibet mortale sine gratia. Quod uod batur: quia tenetur aliquando diligere deum super omnia, iuxta praeceptum prisium, & maximum a quo pendet tota lex, & proph. Mat. xxij. Et ideo omissiohuius actus non potest semper esse sine mortali, quandocunque autem uoluntas huius praecepti actum exequitur: llcet informiter, disponit se ad gratiam gratum facientem de congruo, quae statim. & simultempore infunditur, & ita non potest sine gratia actum huius praecept elicere, quo caueret peccatum omissionis. Respondetur ad hoc dubium postSco. distinct. praesenti: quod licet in causa dubii non cauetur peccatum sine gratia, quia actus dilectionis dei super omnia est dispositio ultimata, & sufficiens de congruo ad oratiae infusionem, qua existente, simul tempore gratia infunditur: hoc tamen non est propter impotentiam liberi arbitrij absolute: posset enim actum dilectionis dei super omnia elicere ex suis naturalibus etiam si gratia non infunderetur: sed est ex liberalitate dei gram liberaliter infundentis lib. arb. aliquater bene disposito. Etiam actus ille tanquam dispositio praecedit gratiae infusionem natura: etsi non tempore. Et ideo non requiritur gratia ad eliciendum actum illum, quo disponitur ad suscipiendum gratiam simpliciter: sed superadditur actui tanquam praeuiae dispositioni, qua subiectum disponitur ad susceptionem gratiae.

¶ Dubitatur secundo contra conclusiones simul. Nam sihomo ex suis naturalibus posset moraliter bene agere, & ad gratiam se disponere, peccata cauere, & praecepta imple re, frustra & inanes essent praeces ecclesiae, quibus oratur pro uictoria in tenta tionibus, pro fuga uitiorum, pro continentia, pro temperantia, pro caeteris uirtutibus, pro peccatorum obedientia, pro periculorum amotione, & similibus. Prustra ergo docuisset nos orare uerita tis magister Christus clausulas illas. Sanctificetur nomen tuum: fiat uoluntas tua, panem nostrum &c. Matt. vj. Et nenos inducas, &c. Prusta etiam orassent pephetae & Apostoli: inimo & Christus ipse pro discipulis suis Io. xvij. Pater sancte serua eos in nomine tuo, quos dedisti mihi, ut sint unum, sicut & nos unum sumus, si ipsi ex naturalibus suis seruare se poterant. Similiter & propheta. Deduc me domine in se. mamn. tu. Inclina cor meum in testi. tua & non in aua. Auerte oculos meos, ne uideant uanita. & similia innumera. Probatur tamen con sequentia per Beatum Aug. in de natura & gratia. c. xviij. Quid stultius, quam orare, ut facias, quod in potestate tua habes. Et in epistola contra Vitalem haereticum epistola. cuij. Prorsus, inquit, non oramus deum: sed orare fingimus: si nosipsos non illum credimus facere. oramus: prorsus non deo gratias agimus: sed agere nos fingimus. Si unde illi gra tias agimus, ipsum facere non putamus Et in de perfectione iustitiae. cap. xxj. Praecepta, inquit, dei ut ficrent, nec iuberentur: si nihil ibi nostra uoluntas ageret, nec oraretur, si sola sufficeret.

¶ Ad haec omnia posset plane responderi, quod haec omnia, quae dicta sunt, orat ecclesia. orant & prophetae fideles: non ut dentur simpliciter: sed ut dentur eo modo, quo nobis proficiunt ad uitam aeternam. Sic autem ea habere non poterit uoluntas ex naturalibus suis, ex quibus non potest mereri uitam aeternam: nec pro alijs orare licet nisi sub hac conditione, & hoc fine. Et illo modo nihil habere possumus nisi a solo deo.

¶ Potest tamen & aliter responderi. Pro quo aduertendum, quod multa operatur deus supernaturaliter, quae limites nature noexcedunt. Sic Apostolis scientiam multarumueritatum naturalium, quam naturaliter acquirere potuissent, infudit. Sic nonnullos sanauit ab infirmitatibus, a quibus naturaliter mederi potuissent. sicut socrum Simonis a febribus. Matthei. viij. Mar. j. & Lucae. iiij. Sic satiauit. xono. de paucis panibus: qui etiam naturaliter cibo supto satiari potuissent. Ioan. vj. Et ita de alijs multis. Vnde quinaturae agendi uirtutem dedit, suam tamen operandi potentiam non minorauit.

¶ Secundo considerandum, quod licet uoluntas humana sit libera, ut cogi non possit: ut supdist. xxv. potest tamen modis uarijs ad uaria uolenda, aut nolenda inclinari, trahi& persuaderi, quibus etsi non necessita tur: nonmunquam tamen non nisi cum magna difficultate resistit. Licet enim naturaliter inclinatur ad bonum: tamen frequenter seducitur nunc errore intellectus operante malorum satore diabolo. nunc illecebra sensus, cui coniuncta naturaliter est inclinata: nunc terroribus, aut blandimentis seculi circumstantibus, quae omnia ad malum trahunt. Quis enim fraudes, & fallacias spiritualium nequitiarum diaboli scilicet mille artificis, eius quoque tentatio nes occultissimas deprehendere. Quis se de pugna sensualitatis continua sustinere, & a carnis inclinatioe semper auertere. Quis totuplices mundi laqueos euadere potest. Huc accedit, quod peccato originali uulnerata est uoluntas in sua naturali potentia: ita, quod licet simpliciter sit libeta: tamen prona est ad malum ab adolescentia. Gen.viij. Propter sensualitatis rebellionem, & rationis errorem: de quo. j. Ethi. prope finem. Recte enim ad optima depraecatur ratio: uidetur autem aliquid praeter rationem innatum: quod aduersatur rationi, ipsa scilicet sensualitas. Dequo & Apostolus Roma. vij. Video aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae, & captiuantem me in lege peccati, quae est in membris meis. Et ad Gal. v. Caro concupiscit aduersus spiritum, & spiritus aduersus carnem: haec enim sibiinuicem aduersantur, ut non quaecunque uultis, illa faciatis. Propter haec uoluntas mutabilis est, & instabilis: & ex peccatifomite infirma, ac uulnerata, prona ad malum, difficilis ad bonum. Vnde Beat. Bern. sermo. vij. de aduentu domini, quiincipit. Si deuote. Triplici, inquit, inconmodo miserabiliter laboramus, nam faciles sumus ad seducendum, debiles ad operandum, & fragiles ad resistendum. Si discernere uolumus inter bonum, & malum, decipimur: si tentamus facere bonum, deficimus: si conamur resistere malo, deijcimur, & superamur. Ideoque in adiutorium uoluntatis, ut delectabiliter, & expedite, ac faciliter uelit, cooperantur habitus infusi, & acquisiti. Ad hoc etiam ordinauit dominus angelicam custodiam contra tot laqueos fraudens & insidias: ut supra habitum est distin. xij. Nec tamen suas deponit deus super nos uigilias: quoniam ipsi cura est pro nobis. j. Petri. v. Propter quod, ut dicit sanctus Bonauentu. & est supra allegatum. Vix enim aut nunquam liberum arbitrium destituitur omni gratia gratis data. Et ideo licet libera sit ad uolendum, ac nolen¬ dum quodlibet sibi praesentatum: raro tamen bonum uellet: raro se ad deum conuerteret: raro se a delectationibus carnis, & mentis inordinatis abstrahe- ret: raro se supra se in finem ultimum eleuaret. Multo magis ad se recuruata suum commodum quaereret: seque finem suum in omnibus constitueret: tot difficulta tibus, & laqueis conuoluta: nisi specialiter dei fideli auxilio sustentata. Pidelis enim deus, qui non permittit hominem tentari supra id, quod potest, sed facit cum tentatione prouentum, ut possit sustinere. j. Cor. x. Orandus igitur est deus in omnibus operibus nostris: ut ra tionem illuminet, ne erret: uoluntatem refrenet, ne rationidissentiat: executiuas potentias confortet, ut imperata opere perficiant: inimicorum fraudes submoueat, ne irretiant: feritatem conbeat, ne praeualeant. Mala cuncta remoueat: cunctaque tribuat bona. Nemo quippe sua industria tot corporis pericula euaderet: quanto minus animae. Ideoque ab oratione cessandum non est: nec a gratiarum actione pro continuis beneficijs dei, quibus misericorditer nos respicit souet, & custodit.

¶ Per hoc ad argumenta dicitur, quod preces casse non sunt, de quibus arguitur: quoniam etsi multa potest liberum arbitrium sine gratia: raro tamen uel nunquam opera tur secundum ultimum suae potentiae propter difficultates, & impedimenta praetacta.

¶ Ad beatum Augustinum. Ad primam dicitur, quod uerum est, quando aeque est in potestate orantis sine adiutorioeius, qui oratur, sicut cum adiutorio¬

¶ Sic ad secundam Augustini auctorita tem, quae, ut iacet, uera est. Eicte enim prat, & gratias agit, qui non deum credit conferre: sed a se habere, quod orat: & ficte gratias deo agit, qui id pro quoagit, a deo se recepisse non credit.

¶ Ad tertiam: prima pars est pro conclusione. Secunda pars intelligitur ut prima auctoritas: si sola uoluntas aeque sufficeret sicut cum adiutorio diuino. Sic dicit Bonauen. ubi supra, quod licet quaedam possit simpliciter nostra uoluntas ex suis naturalibus: tamen ut possit faciiter, expedite, & delectabiliter requilrit gratiae alicuius donum, siue assistentiam dei specialem.

¶ Tertio dubitatur. Cum uoluntas sit libera: habeatque; uelle, & nolle in plena sui potestate: quomodo quoad illos actus interiores elicitos potest difficultari, ue minus libere eliciat. Est enim libertas essentialis uoluntatis, ut nec possit intendi, nec remitti. Libertas dico a coactione: ut supra dis. xxv. uisum est: difficultas autem minuit libertatem. Respondetur, quod difficultas in eliciendo actum ex pluribus causis prouenit. Quandoque ex appetitusensitiuo ad contrarium ei, quod ratio dictat inclinato, cui propter potentiarum colligantiam uoluntas delectatur, concordat, & cum tristitia ei se difformat: ut. ij. Et hi. c. ij. Difficile est conterere passionem concorporatam uitae. Loqui tur ibi philosophus de passione delecta tionis, quae in nobis a puero connutritur, ad quod faciunt allegata praecedenti dubio ex apostolo Et philosophus decontrarietate sensus, & spiritus.

¶ Difficultat autem passio obuia uoluntatem dupliciter. Vno modo rationem obnubilando, ne recte iudicet, qua errante uoluntas recta esse non potest. Vnde. ij. Rheto. dicit philosophus. Non eadem uidentur amantibus, & odio habentibus: neque iratis, & mansuete habentibus. Vn de Boetius primo de consola. met. vij. Nubila mens est, uinctaque frenis, haec ibi regnant. Loquitur de quatuor passionibus gaudio, dolore, spe, & timore, Alio modo delectationem, aut tristitiam noxiam uoluntati ingerendo: nata est. n. uoluntas appetitui sensitiuo condele¬- ctare, & contristari: ut dictum est. Contraniti autem inexistenti delectationi: & conari a tristitia difficultatem facit: sicut cconuerso conari ad delectabilia promptitudinem affert. Vnde. x. Et h.c. vij. Coauget enimait philosophus operatione propria, uelaliter in opere proprio delectatio: confirmat, & meliorem ac diuturniorem facit: alienae uero officiunt. Corrumpunt autem operationem pro- priae tristitiae: & caetera, quae ibi sequuntur. Quandoque difficultas oritur ex habitibus uoluntatis in contrarium inclinationi: ut uoluntas habituata in uitio difficulter, elicit actum iustitie propter in clinationem contrariam habitus uirtuosi. Quandoque propter errorem intellectus. ut sup. Dehis duobus dicitur. iij. Ethicorum. c. ij. Et difficile quamdoque iudicare quale pro quali eligendum: & quid pro quo sustinendum. hoc quoad intellectum. Sequitur. Adhuc difficilius immorari cognitis quoad uolunta tem. Quandoque etiam oritur difficultas propter passionem uoluntatis. Difficise est enim odienti bene uelle inimico. & difficile est mansuete agere iracundo.

¶ Per hoc ad formam dubij respondetur quod uoluntas non potest difficultari quantum ad magis & minus libere elicere. quoniam ut argutum est: libertas est essentialis uoluntati: & uoluntas omnes actus suos aeque libere elicit. Difficultas itaque; non opponitur libertati in eliciendo: sed facilitati. Potest enim uoluntas sinipliciter impediri ne eliciat: ut in phraeneticis: quado scilicet ratioligat, cuius actum uoluntas praesupponit suo actui: non autem potest impediri ut eliciens non libereeliciat. Difficultas igitur ir eliciendo non minuit libertatem: quia ita elicit actum, quod omnibus eodem modo se habentibus, habet in potestate sua elicere, & non elicere: ad sensum supra expressum dist. xxv. sed minuit delectatio nem in eliciendo, & promptitudinem. Et ideo quantumcumque crescit difficultas, numquam aufert libertatem: sed bene tollit delectationem, & promptitudinem: & per hoc frequenter mutat uoluntatem, ut desinat uelle, quod uoluit sublata delectatione: aut incipiat uelle, quod noluit accedente metu, uel tristitia: semper tamen manet libertas in uolendo, & nolendo. Et tantum de quaestione.