Quaestio 1

QVAESTIO VNICA CIRCA hanc distinctionem quaeritur. Vtrum angeli boni, & mali in sua cratione fuerunt donis gloriae, gratiae, & naturae perfecti. In illa quaestione erunt tres articuli. Primus de donis gloriae, utrum creati fuerint miseri, uel beati. Secundus de donis gratiae;, & naturae: utrum gratia gratificans sit eis concreata, aut an in solis naturalibus sunt pro-¬ ducti. Tertius mouebit dubia.

¶ Quoad primum praemitto, quod quaestio¬ quantum ad utrosque primos duos articulos, potest intelligi de possibili, uel de facto. De possibili non habet dubium; quia potuit deus concreasse angelis gloriam, & gratiam. qud si fecisset: in creationis instanti bti fuissent. Quod aunt potuit: patet, quia nulla est impossibilitas ex parte dei, cui non repugnat creare gratiam, & gloriam magis in unoinstanti, quam in alio. Quod itaque postea fecit, in instati creationis facere potuit.

¶ Nec fuit repugnantia ex parte subiect iscilicet naturae angelicae: quia capax fuit utriusque; gloriae, & gratiae. Nec fuit tuc aliquod impedimentum; quia quod cunque fuisset; deus illud amouere potuisset. Diuinae enim omnipotentiae nihil potest resistere; dicente apostolo ad Rom. ix. Voluntati eius quis resistit. Vnde quaecunque potuit uelle; potuit facere, ideo de facto respondendum est.

¶ Pro quo notandum post sanctum Bonauent. quod beatitudo dupliciter accipi potest. Vno modo proprie prostatu perfecto plenitudine omnis boni, quo modo diffinit Boe. iij. de consolatione. prosa. ij. Beatitudo est status omnium bonorum aggregatione perfectus. Haec includit claram dei uisionem, perfectam fruitionem, & firmam tentionem. Alio modo accipitur pro statu priuato omnis mali paenae, & culpe.

¶ His praemissis est prima coclusio ad illum articulum. Accipiendo beatitudinem primo modo positiue: nulli angelorum in principio creationis fuerunt beatitudine perfecti. Illa conclusio persuadetur auctoritate, & ratione. magistri in textu.

¶ Praeterea neque angeli cadentes, nec stantes fuerunt in principio creationis beati, ergo nulll. Prima pars antecedentis patet; quia securitas, & certitudo est de ratione beatitudi nis. haec autem non fuit incadentibus nam Ioan. viij. dicitur de lucifero. Ille in ueritate non stetit. Secunda pars probatur. Beatitudini essentiali uidetur esse laus; sicut damnationi uituperium. Sed in his, quae sunt a natura siue conditione, nullus laudatur,

¶ Item beatitudo praemium est: ergo praesupponit meritum.

¶ Item si deus beatos condidit angelos; hoc ex eo fecisset; quia consonabat naturae eorum: ut sub tali perfectione, & tam nobili fieret. Sed sic lucifer; qui, ut dicunt magister, & sancti, splendidissima habuit naturalia, magis debuit in beatitudine creari. Congruum enim magis uidetur, ut natura nobilior gloria decoretur, hoc autem factum non est, ergo.

¶ Secunda conclusio. In beatitudine secundo modo dicta per priuationem omnis culpae & paenae sunt omnes ange- li creati. Probatur; quia omnes fuerunt creati innocentes, & ita sine malo culpae, & per consequens sine malo paenaeNon enim deus prius est ultor, qua sit aliquis peccator. Antecedens patet, quia nullus angelus in culpa creatus est; quia non potuit creator optimus auctor mali esse. Euit autem auctor omnium, quae in creatione receperunt, non ergo creati sunt in cuipa. unde Gen. j. Vidit deus cuncta, quae fecerat, & erant ualde bona. Igitur boni erant omnes angeli, quos fecerat bonitate innocentiae; quae omnem excludit culpam. De hoc pulchre magister distinctio. iij. allegans manifestas auctoritates August. & Origenis.

¶ Quantum ad secundum articulum uidendum. Vtrum angeli sint creati in gratia. Nam quod perfecti sint creati in natura; quia innocentes sine culpa, & paena: patet ex conclusione statim positaDe hoc, quia ut dicit sanctus Bonaue. q ij. huius dist. ista quaestio facta est, & non inuenimus aliam rationem, quam congruitatis. unde probabiliter utrunque potest opinari, sicut & alij inquit, aamen nos.

¶ Sunt ergo hic opiniones duae extremae. Vna, quod omnes angeli creatisunt in gratia gratum faciente. Alia, quod sunt creati in puris naturalibus, & quod non habuerunt gratiam ab instanti creationis. Primae fauet beatus Tho. parte. i. q iij. ar. iii. & Greg. de arimi. Scdae assentit magister in text. etiam distinctio. v. Hug. Alexand. de ales. quaest. xix. men. ij etiam sanctus Bonaue. quaest. ij. hu¬ ius dist. secundi scripti. Vtraque opinionum innititur auctoritatibus, & rationibus per suasiuis. Primo aucto. beati August. xij. deciu. dei. cap. ix. Simul in eis conditiones naturam, & largiens gratiam. Idem in correp. & gratia. Angelibeati erant, antequam caderent. Eratque quod adhuc eorum adderetur beatitudini, si perstitissent, donec summae beatitudinis plenitudinem, tanquam praemiumpermansionis, susciperent. Cuautem beatitudo non sit sine gratia, pater, quod antequam caderent, gratiam habuerunt.

¶ Item lib ij. c. iij. Dam. Pet uerbum dei creati sunt omnes angeli, & a spiritu sancto per sanctificationem perfecti secundum proportionem dignitatis, & ordinis illuminationem, & gratiam participantes. Item Hieronymus super illud Oseae. iij. Dilexerunt uinatia uuarum. Per uinatia intelliguntur demones, qui creati sunt in magna pinguedine spiritussancti, sed per superbiam arefacti de caelo ceciderunt. Pinguedo autem spiritussancti, gratia est spiritussancti.

¶ Item de lucifero dicitur in figura Exech. xxviij. Plenus sapientia, & perfectus decore in deliciis paradisidei fuisti. Sed deliciae paradisi spiritua lis sunt gratia, & uirtutes. Si ergo apostata angelus gratiam habuit, a maiore alii

¶ Item ratione; deus cum sit liberalissimus paratus est dare omnibus gratiam dispositis ad recipiendum, sed nulla uidetur melior dispositio ad gratiam quam innocentia, & uoluntas recta, & haec erant in angelis a sui creatione. Item angeli creati lege naturae astricti erant ad diligendum deum. Quod staturum trans grediendo statim poterant demereri. Ergo illud seruando aeque statim poterant mereri. Sed mereri non poterant sine gratia, ergo creatifuerunt in gratia. Item omni creata primo producta sunt secundum rationes seminales, ut de herbis, & arboribus dicitur Genes. j. Protulit terra herbam uirentem, & facientem semen iuxta genus suum; lignumque faciens fructum, & habens unumquodque sementem secundum speciem suam. Gratia autem est semen operationum meritoriarum, sicut semen effectuum naturalium. Ergo sicut secundum beatum Augu. statim corporalibus rebus in sua creatione inditae sunt rationes seminales effectuum naturalium. Ita etiam naturae spirituali indita est gratia in creatione ad operationes meritorias.

¶ Secunda opinio innititur talibus auctoritatibus August. super Gen. ad literam: dicit, quod angelica natura primo erat informis creata, & caelum dicta. Deinde dicit eam formatam, & lucem appellatam. Non autem fuit informis, nisi per defectum gratiae.

¶ Item Grego. xxxij. moral. tractans illud Exech. xxviij. Aurum opus decoris tui, & foramina in die, qua conditus es. Et loquens de lucifero dicit. Huius lapidis in dic conditionis suae foramina praeparata sunt; quia uidelicet capax charitatis fuit conditus; qua si repleri uoluisset stantibus angelis, tanquam in ornamentis regiis lapidibus positis inhaerere potuisset. Habuit ergo ille lapis foramina: sed propter superbiae uitium charitatis auro non sunt repleta. Eecceaperte dicit, quod non habuit charitatem. Stantes quoque ibidem dicit charitatem recepisse innumere cadentibus aliis.

¶ Ratione etiam se tuetur; quia gratia inclinat creatura rationalem in deum. Ideo si omnes habuissent gratiam, omnes conuersi fuissent in deum. Et ita nullus cecidisset. Praesertim quia angelus naturaliter tantum semel est uertibilis de se. Ideo semel natura angelica conuersa ad deum, semper manet in conuersione, sicut se melauersa sempermanet in auersione. Sicut etiam anima separata permanet in statu, in quo fuit tempore separatio nis.

¶ Item gratia est medium inter naturam, & gloriam. Ideo primo angeli fuerunt inpuris naturalibus. Deinde adepti sunt gratiam, ultimo gloriam.

¶ Praeterea sicut se habet culpa ad damnationem, ita gratia ad gloriam. Sed statim ut habuerunt cul¬ pam mali, fuerunt damnati, & obstinati. Ergo stantes statim ut habuerut pratiam, sunt glorificati, & confirmati. Non autem habuerunt gloriam in instanti creationis; ergo nec gratiam.

¶ Secundo notandum; quod gratia tripliciter accipitur. Vide latius infra distinxxvj. Vno modo communiter, prout compraehendit quicquid naturalibus est superadditum. Naturalibus illis, quae sunt de generali reiconstitutione, scililicet quae generaliter in omnibus consequuntur talem naturam. Sic in geniosum bene legentem, bene canentem, habere dicimus gratiam. Secundo modo accipitur strictius pro eo, quod libere arbitrio superadditur disponens ad rectitudinem. Sic dicimus uirtures naturaliter acquisibiles, sicut innocentiam, mititatem, pietatem, temperantiam esse gratias. Tertio modo proprijssime accipitur pro illo, quod est his uirtutibus superadditum complens, & eleuans, ac acceptum faciens deo. Et haec dicitur gratia pratum faciens

¶ Et per hanc distinctionem gratiae multae auctoritates soluuntur: loquentes de gratia secundum utranque opinionem. Quibus praemislis sit haec conclusio unica ad illum articulum. Vtraque dictarum opinionum probabiliter teneri potest sine pertinacia, & temerita te. Patet; quia ad neutrum sunt rationes cogentes, neque sufficientes auctoritates, neque constat de reuelatione, aut ecclesiae determinatione: ergo &c. Consequentia nota. Antecedens probatur: quia rationes adductae cum auctoritatibus hinc inde facile dissoluuntur.

¶ Vnde tenentes primam opinionem ad ea, quae pro secunda inducuntur respondent ad aucto. Aug. de informitate dicunt, quod informitas illa potest intelligi, uel per comparationem ad formationem gloriae, ita quod informitas priuet gloriam, non gratiam, & sic praecessit informitas tempore formationis. Vel potest accipi informitas, ut priuat gratiam, & sic non praecessit ordine temporis, sed ordine naturae: sicut etiam de formatione corporali. August. tenet.

¶ Ad aucto. beati Greg. potest dici, quod non negat angelum apostatam non habuisse charitatem, sed eum dicit non repletum charitate: quia charitatem, quam habuit non seruauit: nec charitatis motioni per actualem conuersionem in deum consensit: fuit ergo ex ea parte uacuus: qua ex arbitrij libertate contra charitatis inclinationem se a deo auertit. Vel loquitur de charitate permanente. Quod ex eo patet, quia dicit, quod propter superbiae uitium foramina charitate non fuerunt repleta. Modo constat, quod superbiae uitium non fuit in eo a principio creationis, quia non malus: sed innocens creatus est. Vitium ergo superbiae non potuit esse causa non recipiendi charitatem in creatione; sed causa fuit demeritoria, quod charitas in eo non permansit. Vel posset dici, quod loquitur beatus Greg. de actu charitatis, qui fuit in potestate uoluntatis habita charitate habituali. unde dicit. Quam charitatem si habere uoluisset &c. Voluntas in potestate sua habet actus non habitus. Ad rationem dicunt; & uerum est; quod gratia non importat necessitatem libero arbitrioInclinat quidem: sed non necessitat. Potest ergo habens gratiam secundum gratiae inclinationem se conuertere ad deum. Potest etiam non obstante gratia se auertere a deo. Quod quia malifecerunt, gratiam perdiderunt; & mali facti sunt perdita gratia: qui ante auersionem per gratiam boni, & gratifuerunt. alioquin qui in baptismo uel penitentiae sacramento gratiam consequitur; postea peccare non posset. Impeccabilitatem ergo non gratia; sed confirmatio praestat.

¶ Ad aliam dicitur, quod gratia est medium: non secundum tempus: sed secundum naturam quia ordine naturae ptaesupponit naturam, & praecedit gloria. Vel dicitur medium inter naturam, & gloriam: quia sine gratia, natura non potest peruenire ad gloriam. Sed ex hoc non sequitur, quod natura necessario tempore praecedat gratiam.

¶ Ad ultimum dico, quod non est omnino simile; quia culpa non potest stare sine actuali demerito; cum culpa sit demeritum actuale, gratia autem potest stare sine actuali merito. Ideo magis propria est proportio, sicut se habet cuipa ad damnationem; ita meritum ad gloriam. Et sicut statim cum mali per culpam se auerterunt, damnati sunt; ita boni, dum per gratiam se conuerterunt per actum charitatis in deum, confirmati sunt. Verum quod nec culpa, nec meritum statim infert penam, uel gloriam; sed quando perseuerant usque ad terminum uiae.

¶ Tenentes uero se cundam opinionem facile soluunt munimenta primae opinionis. Vnde omnes auctoritates sonantes de gratia, soluunt per distinctionem gratiae, dicentes, quod loquuntur de gratia primo, uel secundo modo. hoc est de gratia gratis data, non de gratia gratum faciente. Sic in alia auctor. beatitudo capitur pro beatitudine naturali, quae priuat malum, non quae ponit gloriam. Sic per sanctificationem intelligitur sanctificatio in dispositione; quia creatisunt in innocentia; quae est bona dispositio ad sanctionem, si perseuerat. Sic in aucto. Hierony. Innocentia fuit magna pinguedo spiritussancti. Ita delicie paradisi intelligitur innocentia a gratiae gratis datae.

¶ Ad rationem primam dicitur. quod deus liberalissimus est, & paratus omnibus dispositis dare gratiam, sed illa dispositio non sit per solam innocentiam, quae dicit cuipae priuationem secundum motum lib. ar in adulto Paruulo enim potest alienum meritum suftragari. Vnde secundum Bonauent. Liberalissimus est deus, saluo tamen ordine sapientiae, & iustitiae. Quamuis enim ab instanti creationis cuiustibet hominis posset eum ex liberalitate beatificare; tamen longo tempore tardat. Similiter quamuis posset cuilibet paruulo dare gratiam sine baptismate, tamen non dat. Cuius ratio est, quia gloria est bonum laudabile; ideo non datur nisi per meritum laudabile. Et ideo conuenit eam dare praecedente aliquo modo merito condigni. Similiter quando confert gratiam: si confert adulto; cum gratia facit hominem habentem dignum gloria; non confert nisi ad motum libe. arbi: si habet usum. Si uero non habet, ad motum fidei alienae, siue ad meritum christi. Ideo secundum ordinem sapientiae non statim debuit gratiam dare angelis; sed expectare motum lib. ar. quod & fecit. Vnde ad se conuersis sine mora dedit gratiam. Et quod in ratione additur uoluntas recta, Si uoluntas fuerit recta positiue per bonum motum lib. ar. in deum dispositio est ad gratiae receptionem. Non autem uoluntas recta priuatiuem id e. non curua per cuspam; illa non sufficit, licet requiratur.

¶ Ad aliam rationem dicunt; quod sicut futurus malus angelus statim potuit demereri: ita aeque statim potuit mereri. Non equidem ex his, quae iam acceperat naturalibus; sed quia dominus ita promptus erat dare gratiam, sicut ipsi accipere. Et sicut nullum habebat obstaculum in merendo; sic nec in demerendo. Sicut enim facile fuit diabolo auerti, ita facile fuit bonis angelis conuerti. Et sicut auersio fuit demeritoria, ita conuersio facta est meritoria; apposita statim gratia, quae opponi motui bono conuersionis non differebatur. Sed si habuissent maiorem facilitatem, uel inclinationem ad malumi, & diuinum adiutorium in opportunitate deesset, argumentum haberet apparentiam. Numc autem sicut philosophus dicit. j. ethico. Ratio deprecatur ad optima. Ideo maior est inclinatio ad bonum, quam malum in statu innocentiae. Propter quid in illo statu peior est abusus lib. ar.

¶ Ex quo, doctrina moralis notabilis sumi posset quanta cautela quantusque rigor regendi li. ar. necessarius est homoi in statu naturae lapsae, si nulla existente intrinseca rebellione, ceciderunt primus homo, & ange- lus in statu naturae integrae.

¶ Ad ulti¬ mum dicerent; quod esto, quod gratia comparetur semini, no tamen est par ratio: quieffectus naturalis non est laudabilis, idec non praeexigit dispositionem dabilem in agendo. Sed tam gloria, quam gratia laudabiles sunt, & habentem eas reddunt laudabile. Exigunt itaque in subjecto dispositionem laudabiem; quae non potest esse nisi motus libe. ar. quia in uoluntariis, neque laudamur; neque uituperamur. iij. Ethico.

¶ Posset etiam dici. quod motus libe. arb. magis habet rationem seminis: & gratia uirtutis uiuificantis, siue incrementumdantis: secundum illud. Ego plantaui: aposso rigauit: deus autem incrementum dedit. j. Corint. iij. Plantare, seminare est: quod sibi apostolus attribuit: quia perpraedicationem, quod opus est lib. ar. Opus dico imperatum) semen fidei iecit: secundum illud Lucae. viij. Semenest uerbum dei. Sed gratia uiuificat, & semen crescere facit, quod solus deus tribuit. Ita. ij. Cor. ix. Quiparce seminat, parce & metet, & Gal. vi.

¶ Quaeseminauerit homo, haec & metet. Vbique semen capitur pro actu libe. ar. Hoc autem semen potentialiter concreauit angelis, quia dedit liber. arb. per quod poterant se conuertere ad deum: et sic recipere gratiam dei: secundum illud Hiere. xv. Si conuerteris, conuertam te. Et illud laco. iiij. Appropiate deo, & appropinquabit uobis.

¶ Quantum ad tertium articulum est dubium primum. Vtrum angeli mali in primo instanti creationis poterant esse miseriQuia duplex distinguitur miseria, penae, & culpae. De prinia dicitur, quod de potentia dei absoluta poterant esse miseri quantum ad afflictionem, & incommodum; licet tali: afffictio non fuisse propria pena, quia paena connotat culpam. Paena enim dicitur illatio incommodi, seu afflictio proculpa commissa. Tunc autem non praecessit culpa. Quod autem poterant sic esse miseri; patet, quia non uidetur contra dictio; nec ex parte dei, nec ex parte receptiui. Potuit enim immediate in fligi a deo pro illo primo instanti, sicut dari beatitudo. Vnde beatus Augu. iij. de lib. ar. Si deus ab initio fecisset hominem in pena, non esset propter hoc deus uituperandus, aut iniustus.

¶ Sed de miseria culpae quamuis aliqui opinati sunt, quod angelus in primo instanti non potuit peccasse, tamen dico, quod angelus in primo instanti potuit fuisse in miseria culpae. Quia potentia perfecta ad operandum, & non limitata ad recte operandum, potest operari non recte. Talis est angelus. Habuit enim in illo instanti uolitiuam perfectam. Et tunc potuit habere perfectam uolitionem, & non limitabatur, tunc ad rectam operationem plusquam in secundo instanti: quia non fuit confirmatus plus in primo instanti, quam in secundo, potuit habere operationem non rectam. Exempli causa: potuit se amare amore amicitiae super omnia contra rectam rationem. Nec ex illo sequitur, quo deus esset auctor mali cuspaeplus in primo instanti, quam in posteriori; quia de fectus causae secundae in agendo inquantum defectus, non est defectus causae primae in quocunque instanti. Nec minus dependet causa secunda a deo post primum instans: quam in primo instanti; cum conseruari a deo continuo est ab ipso continuo causari: secundum Augu. viij. super Gen. Nec requiritur deliberatio; quia ad uolitionem eliciendi sufficit una intellectio. Et haec responsio uidetur esse de intentione beati Augusti. lib. xj de ciui. dei. c. xiij. ubi uult, quod illi non sentiunt cum manichaeis: quiponunt diabolum fuisse in culpa ab initio; quia manichaeiponebant unum deum immediate esse causam mali, & alium immediate esse causam boni. Ergo secundum Augustinum non sequitur. Hoc fuit ab initio creationis rei: ergo fuit a deo imme diate. Van dicit beatus Au. Huic sniaequisquis acquiescit, non cum illis hereticis sapit id est manichaeis. Et si qui alij ita sentiunt, quod suam quodam propriam tamquam ex aduerso quodam principio dia bolus habeat naturam mali. Senten¬ tia, quam commemorat, illorum est, quidicunt diabolum ab initio peccasse.

¶ Secundo dubitatur. Vtrum angeli boni praescij fuerunt suae beatitudinis, & gloriae. De hoc magister in litera recitat duas opiniones.

¶ Quidam dicere uoluerunt, quod permansuris reuelata fuit eorum stabuitas loco spei, ratione cuius quodammodo fuerunt beati, quasiin spe.

¶ Alia est opinio contraria: quod nullis est data praescientia sui status futuri; quia habere certitudinem suae permansionis magis pertinet ad statum praemij, quam ad statum meriti. In cuius signum deus nullis uel paucissimis quantumcunque; dilectis reuelat se certitudinaliter glorificandos. Haec enim cognitiopius est expediens ad gaudendum, quam ad merendum. Et haec positio est magistri. Plus etiam consonans uerbis August. xj. de ciui. dei c. xiij. ubi dicit. Aequalis felicitatis fuerunt angeli omnes ab initio creati. Et ita fuerunt, donec isti qui nunc mali sunt, ab illo beatitudinis (alias bonitatis) sumine sua uoluntate cecidissent. Et ad Orosium. Omnes angelicreati sunt aequales; sed cadentibus illis per superbiam; caeteri domino pia obedientia cohaeserunt, ac cipientes certam scientiam suae stabilitatis, quod illi nunquam habuerunt.

¶ Et hoc uidetur conueniens; quia nisisic; posset diabolus de peccato suo se quodammodo excusare; quia scientiam de statu suo non habuit, quam deus alijs angelis dedit. Et quia uideretur deus caluros puniuisse, antequam mali essent in eo, quod donum suae scientiae subtraxe- rit, quod alijs dedit, qui non praecelsebant ipsos nec merito uitae; nec dignitate naturae. Nec impedit, quod in principio suae conditionis pleni fuerunt cognitione creaturarum. Et ita uideri posset: quod magis habere debuisset pscientia futuri status, quae magis respicit salutem. Quia cognitio uniuersi spectat ad cognitionem naturalem, in qua perfecti erant. Sed cognitio sui status magis pertinet ad perfectionem gloriae: quae solum debetur iam confirmatis.

¶ Et si¬ quaeritur. Si nullam habuerunt certitudinem salutis, poterant rationabiliter dubitare, & timere; sed timere pena est; quam ante culpam sustinere non debuerunt. Item propinquiores fuerunt ad gloriam, quam nos uiatores uarijs miserijs subiecti; & nos habemus certitudinem spei: ergo ipsi salutem maiorem illam habere debuerunt: praesertim angeli stantes. Respondet sanctus Bonauent. quod est certitudo ex parte cognitiui, & ex parte effectiui. Et utraque; duplex est. Ex parte cognitiui, una est infallibilis; ut cum scit aliquis, quod non potest falli. Altera probabilis: ut quando habet uerisimiles rationes ad hoc siue ad partem unam; ita quod ad oppositum aut nullas habet, aut paucas. Secunda fuit in angelis, non prima. Ex parte effectus est in expectando; alia in tenendo. Prima est spei. Secunda est compraehensionis. Et illa secunda esse non potuit in angelis ante confirmationem. Prima fuit semiplene in angelis, supposito, quod non fuerint creati in gratia; quia minus plene, quam in uiris sanctis: quia illis inest ex gratia, & meritis. In angelis erat ex affectione naturae: & illa certitudo probabilis, qua rationabiliter poterant conijcere ex his bonis, quae acceperant: quod ad beatitudinem parati erant: maxime cum in se nullam uiderent dispositionem mali. Nec rationes ad oppositum habebant. Illa, inquam, certitudo liberabat a dubitatione, & penali timore. Non tamen fuit illa certitudo maior certitudine spei: quae ex gratia prouenit, & meritis. Et licet proximio res erant beatitudini quantum ad statum; quia medij erant inter statum gloriae & statum miseriae mixtum; sed tamen magis distabant quantum ad meritum; quia nondum habebant secundum illam opinionem pignus gloriae: nec primitias spiritus: sicut habent sancti in hac uita. de qbus dicit apostolus Rom. v. Tribulatio patientiam operatur, patientia autem probationem, probatio uero spem, spes autem non conlundit, quia charitas diffusa est in cordi¬ bus nostris per spiritum sanctum, qui datus est nobis. Supposito, quod conditi essent ornati gratuitis, habuerunt confidentiam non solum ex naturalibus, sed etiam ex gratia: quod peruenturi essent ad gloriam.

¶ Tertium dubium est de casuris. Vtrum angeli casuri praesciebant suum casum: & si non praesciebant, anpoterant praescire. De primo satis clara est responsio negatiua, minus enim conuenmebat eos praescios fuisse casus ante lapsum, quam bonos suae beatitudi nis ante confirmationem. Tum quia hunc casum sine dolore scire non potuissent, quia aut placuisset peccatum lapsus; & sic uolendo peccassent; & illa non ante lapsum; sed simulcum lapsusciuissent. Si noluissent, doluissent de certe nolito euenturo. Et eo amplius doluissent, quo plus noluissent. Sed quanto plus noluissent; tanto iustiores fuissent. Siquidem nolle peccatum, iustorum est. Ex quosequitur hoc absurdum, quod quanto quis eorum iustior, tanto miserior, quia quanto plus doluit, tanto miserior fuit. Potuit tamen sucifer se praescire dominaturum malis, absque praescientia sui casus: quia & bonus potest dominari iustemalis. Sic loseph se praeuidit dominaturum fratribus; & uenditionem suam non praeuidit.

¶ Sed de secundo, an potuit praescire, an deus potuit sibi reuelare. Quis hoc audeat negare de potentia absoiuta, cum nullam implicat contradictionem. Nec sequitur necessario dolor, uel desperatio; quia posset deus reuelans casum utrumque praeuenire: & suspendere actionem suam respectu doloris, & desperationis. Sicut angeli nolunt peccare homines; & tamen de peccato homnum non dolent; licet eueniat nolitum. Et diabolus uult peccare, quem tentat; & tamen non gaudet, nec delectatur cum tentatus peccat; nisi metaphorice; quamuis accidat, quod uult, quia sicut dolor, & poena beatitudini, ita de lectatio, & gaudium repugnat miseriae. Quod si deus creaturam suam innocentem uellet afsligere; quam sine iniuria potest annihilare; quis est, qui ei dicat, cur ita facis: Cum & figulo licet de eo dem luto facere uas unum in honorem, & aliud in contumeliam: imo face- re, & iterum confringere; ut arguit apostolus ad Roma. ix.