Quaestio 11

QVAESTIO XI. VTRVM possidens aliqua per usurariam acquisitionem teneatur de necessitate salutis ad eorum restitutionem. Terminorum declaratione praemissa: respondebitur per conclusiones, & soluenla dubia.

¶ Quantum ad primum notandum: quod licet diuersi diuersimode diffiniant usuram: potest tamen breuius sic describi. Vsura est lucrum ex mutuo principaliterintentum. Lucrum ponitur progenere: nam omnis usura est lucrum: & non econuerso: ut patet de luc ro iustae negotiationis. Est autem lucrum incrementum, uel pecunia mensurabile: siue sit munus a manu: a lingua, siue ab obseqo: quod quis habet uoluntaria ex commutatione ultra ea, quae prius sua erant: & illa, quae sua erant dicuntur sors in hac materia. Est enim sors, res iuste possessa: uel (ut legistae dicunt) debita quantitas mutuatae rei in materia occurtenti. Vn si de meo mutuo proximo. x. lib. x. li. dicuntur sors, ita accipit beatus Amb. in de uinea Naboth di. Quicquid accidit forti, usura est. Et ut habetur de usu. c. i. &. ij. Sors capitur pro capitali: ut in glo. in proe. GOle. in uerb. sortis. Ex quo sequitur primo: quod non solum pecunia accedens forti: sed quicquid pecunia conmensuratur, usura est. Nam ad omnia illa sucrum se extendit. Vnde Ambr. ubi supra. xiiij. qeiij. plerique & per totam illa quaestionem. Esca usura est, uestis usura est: & quicquid accedit sorti, usura est: & quod uelis, nomen eiimponas: usura est.

¶ Et dicitur quicquid pecunia commensuratur: quia ut statim dicetur: sunt quaedam, quae forti accedunt, quae non faciunt usuram: ut amicitia, gratitudo &c. Nam mutuans ad captandum amorem, aut beniuolentiam, non committit isuram; ut uult sanctus Thom. ij. ij. q. xxviij. ar. ij. quod uerum est, nisi spesalterius procederet ad sucrum: ut si quis papae, aut principi mutuaret ad captandum beniuolentiam, ut postea posset consequi beneficium, uel castrum, aut huiusmodistunc enim esset spes lucri: & per¬ consequens usura. Sic si mutuatur spealicuius habendi, cuius usus inter amicos concedi solet: sicut commodatio libri: iniuriae remissio ab illo, qui me iniuste persecutus est cum multo meo damno: secus si iuste: quia non liceret sine uitio usurae mutuum dare sub tali spe: illud non est usura. Haec Ange.

¶ Secundo sequitur: quod si quis sibi alias debita ac ciperet occasione mutui: non committeret usuram. unde si quis habeat. x. de mea substantia: & mutuo illi ea intentione, ut ultra mutuum re habeam ab eo illa. x. cum alias habere non possem: non committo usuram: quia illa. x. quae recipio, non ueniunt nomine lucri: quia alias mea sunt, aut mihi debita.

¶ Quod sequitur in descriptione usurae, ponitur loco differentiae. unde subditur ex nmutuo. un de patet: quod lucrum ex alijs commutationibus acceptum non est usura; etiam sifuerit illicitum: ut dum quis superuendit. Et in hoc etiam distinguitur usura a tur pi lucro. Veruntamen considerandum: quod est mutuum manifestum: & est mutuum implicitum, uel interpraetatiuum, & palliatum: puta quando contractus potest resolui in mutuum: ut siuendo tibi ulnam panni ualentem nunc. j. flor. pro. j. flo& solido pro eo, quod uis dilationem unius anniad soluendum precium. Ista uenditio resoluitur in mutuum: quia perinde est, ac si daremtibi. j. flo, mihi post annum soluendum: & si ultra accipio. j. soli. manifesta est usura: potest enim quaelibet res resolui in suumuerum ualorem.

¶ Dicitur autem mutuum, quasi de meo tuum: ut dum rem meam trado tibi ad tempus posttemporis lapsumrepetendam: unde in mutuo transfertur dominium rei mutuatae, de mutuante in eum, qui recipit mutuum: de hoc infra. Et proprie locunhabet in his rebus, quae usu consumuntur: ut in pecunia, & uictualibus. In his uero, in quibus usus distinguitur a dominio locum non habet mutuum: sed accommodatio, uel locatio. unde Alexande Hales par. iij. q. Ixvj. memb. j. ostendit in quibus rebus pot fieri mutuum diNota: quod non potest committi usura nisiin his rebus tantum, circa quas contin¬ git fieri mutuum, scilicet quae consistunt in numero pondere, & mensura. Numero, ut in pecunia numerata. Podere, ut aere argento, auto &c. quae statera appendum tur. Mem sura: ut frumento, uino, oleo, panno, &c. Et ad maiorem euidentiam addit ut habetur in glo.c. conquestus de usu.) quod duo sunt contractus, qui de sua natura uolunt esse gratuiti: ut mutuum, & commodatum: in illis enim ultra sortem nihil expectatur: nam sifiant pro lucro, statim transeunt in aliud genus contractus: nam si mutuum non fuerit gratuitum, est usu ra, sic in conmodato si aliquid pro atconmodatione accipitur, desinit esse conmo datum, quia aut recipit aliquid porre, aut pro usu rei. Si primum, uel recipitur pecunia: & sic est uenditio, aut res alia, & sic est pmutatio Si scum: aut pro usu reirecipitur pecunia, & est locatio: si res alia, erit contractus innominatus: do, ut des. Haec Alex. Ex illo patet; quod in contractibus emptionis, uenditionis, commodationis, locationis, conductionis, non committitur usura proprie dicta, quamuis multi tales sint iniusti: niultietiam in fraudem fiant usurarum: ut infra uidebitur. Patet etiam differentia mutationis ab alijs contractibus: nam in mutuo res ipsa traditur gratis: & per primum distinguitur a commodatione, locatione, conductione, in quibus non res: sed ulus rei traditur. Per secundum distinguitur ab emptione, & uenditione, in qua res traditur: sed precio mediante similiter per idem a permutatione. Et nota: quod dicitur mutuo. as. are. actiue, idest mutuum dare: & dicitur mutuor deponentaliter, quod est mutuum recipere. Hinc in Psal. Mutuabitur peccator, & non soluet. mutuabitur, idest mutuum recipiet. Et de hoc sunt uersus. Mutuo uult dantem: sed mutuor accipientem. Mutuo tradentis: sed mutuor accipientis.

¶ Diritur ulti, mo in descriptione usurae: principaliter intentum: nam si non intenderetur lucrum in mutuo: sed qui mutuatur ex amicitia (propter beneficium praeteritae mutuationis) contracta aliquid offerret mutuanti: licite recipi potest. Si uero praesumitur, quod sit quasi in precium mutua¬ tionis: sic recipi non debet. Siautem is, qui mutuum recipit expresse diceret; quod non dat illud ratione niutui facti fiendi, uel sperati: tunc satis praesumi potest; quod illud gratis donat: nisi aliud ex circunstantijs appareret. Causam huius tangit beatus Thom. q. Ixxviij arti. ij. in solu. secundae rationis di. quod recompensatio beneficij dupliciter fieri potest. Vno modo ex de bito iustitiae: ad quod aliquis ex certo pacto obligari potest: & hoc debitum attenditur secundum quantitatem beneficij accepti: & ideo qui accipit mutuum, non tenetur ad plus compensandum, quam mutuo accepit: unde contra iustitiam est, siad plus reddendum obliget. Alio modo tenetur quis ad recompensandum ex debito amicitiae, in quo magis consideratur affectus, ex quo aliquis beneficium contulit: quam quantitas eius, quod fecit: & talideb tonon competit ciuilis obligatio, per quam inducitur quaedam necessitas: ut nospontanea recompensatio fiat. Et per hoc siquis mutuans exigit, uel expetit ex pecunia mutuata quasi per obligationem expressam, uel tacitam recompensationem muneris ab obseqo, uel lingua, perinde est, ac si expeteret, uelexigeret munus a manu: quia utrumque pecunia aestimari potest, ut patet: quia non nunquam locat opas suas, quas manum, uel lingua exercet, usuram conmittit. Si uero munus ab obsequio, aut a singua non quasi ex obligatione rei ex hibetur: sed ex beniuolentia, quae sub aestimatione pecuniae non cadit: licet ilsud accipere, & exigere, & perere. Haec Thoni. in solutione secundae, & tertiae ratio nis, ubi supra. Et dicitur notater intentum, & non pactum: nam intentum inplus est, quam pactum: nam omne pactum intentum est, & non ecouerso: ubi innuitur; quod non solum acce- ptio ultra sortem in mutuo ex pacto facit usurarium: sed etiam si intenditur lucrum absque pacto, usura comittitur: unde sola spes lucri imutuo facit usurarium, scunm illud Luc. vj. Mutuum date, nihil inde sperantes. de usu.c. consuluit. Et hoc uerum, si spes lucri est causa mutui: & ideo additur: principaliter, in descriptione usurae. Potest enim aliquis dupliciter mutuare spe lucri. Vno modo principa¬ paliter, ita quod non mutuaret, nifi lucrum speraret: & haec spes facit usurarium: ut communiter dicunt doctores. Et non refert, siue speret ante mutuum: dum tamen in illa speperseuerat: quoniam sipost mutuum cognoscens peccatum mutaret intentionem reducens eam ad regulam charitatis: posset sponte donata sine usura recipere: siue speret post mutuum, puta mutuam gratis absque intentionelucri: tamen lapso tempore uult aliquid sibi daripropter mutuum, similiter usurarius est. Siue tertio concomitanter: puta quia mutuans nullum sperabat lucrum: sed debitos propter mutuum dat sibi primum: & mutuans propter eandem causam recipit, & sic etiam usurarius est. Si uero sperat secundario: quia etiam si crederet se non habiturum ultra sortem: nihilominus mutuaret propter charitatem: talis spes non facitu urarium:

¶ Quod autem spes sucri principaliter intenti facit usurarium: probat Alexanquia spirituumponderator est deis. Pro uerb. xvj. spirituum, idest uoluntatum. Sed eadem est uoluntas lucri sperantis: & non paciscentis (sorte timor ecclesiae) & pactum facientis. Sed secundus est usurarius: ergo & primus. Lex. ni. diuina non tantum manum: sed animum prohibet. Potest tamen mutuans sperare aliquid sibialias debitum, un potest sperare: quod is, cuimutuat, in consimili casu necessitatis sibi etiam mutuet: non quidem ex ui mutui: sed ex charitate accipientis mutuum: mutua enim beneficia accendunt charitate. Et quia ex praecepto tenet sibi in casu necessitatis dare mutuum: etiam si non mutuasset prius: & ideo non licet hoc deducere in pactum: taumenc. n. uimutui spater lucrum remutuationis.

¶ Seddi. qui mutuas alteri, constituit eum sibi debitorem ad antidora, ad quae naturaliter obligat. Nam in orficijs charitatis primo loco illis tenemur obnoxij, a qubus bamnficia recepimus ut habet de testa. cum in officijs. Mutua re aut indigenti magnum est bnficisi: ergo potest illud deducere in pactum. Randet Pan.¬ an c. consuluit. de usu. in si quod non licet debitum illud naturale ad antidota deducere in obligationem ciuisem: sic enim con¬ sequeretur lucrum ex mutuo. Nam ex debi to naturali tantum non potest compelli ad remutuandum: potest autem, si intercidit obligatio ciuilis, & hoc potest pecunnia aestimari: & ideo usura. Idem sentit Tho. ij. ij. q.ixxviii. articu. ii. in lol ii. & iiij. rationis. Potest ergo sperare a proximo id, ad quod naturaliter obligatur ex mutuo: sed non potest eum ad concedendum ciuiliter obligare: licet aut spe recipiendi mutuum in simili casuab eo, cui mutuat: ex quadam charitate dans mutuum non peccet hac intentione mutuando: non tamen meretur. Non enim ponit deum finem, Van & disdns ait Luc. vi. Si mutuum dederitis his, a qubus speratis recipere; qua gratia est uobis. Nam & pctores pctoribus faenerant: ut aequilia recipiant. Et scudm haec paesent concordari doct. in hoc contraria scribentes. Et haec de descriptione usurae.

¶ Secundo notandum: quod usura est contralegem naturae contra legendiuinam: & contra legenhumanam. Primum ostenditur secundum sanctum Tho. ubi supra. ar id est quia in usura uenditur quod non est, per quod manifeste inaequalitas costituitur, quasi iustitiae contrariatur, quae innititur legi naturae.

¶ Ad cuius euidentiam consequenter subdit in corpore. q. quod quaedam res sunt, quarum usus est earum consumptio, sicut uinum, & triticum, & caetera ad esum hominum ptinentia, quoruulus est potatio, & comestio: quae potu, & cibo consumuntur, & in his no debet seorsum computariusus a re ipsa, nam cuicunque conceditur usus: in illis conceditur res ipsa: & perper hoc cui concediturusus rei, eoipso concedit res, & per consequens transfert diumium rei, & perphoc in talibus per mutuunmtras seri duium. Qui ergo uel set seorsum uendere usum rei: talis uenderet eandem rem bis: uel uenderet id, quod non est: unde manifeste per iniustitiam peccaret. Qui ergo in mutuo quarit sucrum, perit sibi duas recompensationes. Vnam quidem restitutionem, quod c aequalis rei mutuatae. Aliam precium usus, quod uiura dicitur. Vubi autem usus rei distinguitur a dominio: ibi potest concedius retento diumio: ut in locatione domus, & similium: ibi aliquidlicite accipi potest pro usu rei. Cum aut scumphiloso. p¬ Ethic. &. j. politic. pecunia inuenta est ad commutationes faciendas: & ita principalis pecumae usus est ipsius consumptio, idest distractio: secundum quod in conmutationibus distrahitur: & ideo secundum se est illicitum prousu pecuniae mutuatae recipere precium ultraaequalitatem pecuniae mutuatae, quae sors dicitur. Et per hoc patet: quare licet recipere pcium locati, & non mutui.

¶ Aliam rationem assignat Sco. in. iiij. distin. xviij. q.ij. In mutui datione transfertur dominium: ergo qui concedit pecuniam mutuo: non manet dominus pecuniae mutuatae: & per consequens si pro illa pecunia recipit aliquid ultra sorte, pro non suo recipit, & ita uendit non suum.

¶ Aliam rationem addit. Esto: quod pecunia maneat sua: cum illa pecunia ex naturasua non habet fructum aliquem: sicut habent quaedam alia ex se germinantia: sed tamen prouenit fructus aliquis ex industria utentis: industria aut utentis est eius, quae mutuat pecuniam: ergo uolens henre lucru d pecunia mutuata uult habere lucrum de industria non sua: sed aliena, quam ipse non dedit dando mutuum.

¶ Et dictum est notanter, quod principalis usus pecuniae est eius distractio: quia pecunia potest habere aliquem usum distinctum a dominio. Potest enim pecunia ostentari: potest ornare: potest est habere aliquem effectum medicinalem ex natura metalli, ut autum contra sepram: & ad istum finem potest locari: sicut equus, aut uala argentea: & pro usu isto retento dominio potest accipi precium. Vnde si quis ad ostendendum se diuitem uel ornandum gaxas suas, aut bancum accipit pecuniam: non ut distrahat: ibi soli usus pecuniae, & non dominium conceditur, & ille est contractus locationis, uel conductionis: & non mutui datioEt deberet eadem pecuta sic mutuata restitui: nisi forte sufficeret locanti aequalis in poedere, & ualore. De hoc gloil. in cap. conquestus. de usu. & pro taliusulicet aliquid recipere sicut pro alterius rei locatione. Verum ille non est communis, & principalis usus pecuniae, propter quem pecunia, siue numisma inuen ta est, uel inuentum. Et propter praedi¬ ctas rationes philosophus. iiij. Ethic. ev. reprobat usuram ex eo, quod usurarij secundum acceptionem superabundant. Omnes enim isti, inquit, accipiunt, unde non oportet: & quantum non oporter: quoniam non oportet de usu rei, qui a dominio non distinguitur, neque de aliena industria aliquid accipere. Et. j. politic. uult, quod illa acquisitio pecuniaeper usuram, qua pecunia parit pecuniam est praeter naturam: & ita contra ius naturale.

¶ Sed di. Nemo de beneficio suo de bet reportare damnum: sed contingit damnificarimutuantem propter mutuum alteri ex charitate datum, & per conse- quens potest aliquid recipere ultra fortem: sed omnis acceptio ultra sortem est usura, ideo in casu usura est licita, & perconsequens non est legi naturae cotraria.

¶ Pro solutione notandum: quod ulura quondoque capitur multum large proomni acceptione ultra sortem in mutuo: & sic non omnis usura est illicita: quia non contra quamlibet talem acceptionem militant rationes suprapositae. Et ita accipit usuram Alex. de Hales. q. allegata. memb. j. ubi dicit, quod recipere praeter sortem est usura. Habetur sententialiter in glo.c. conquestus. de usu. Et consequenter ponit quatuor casus, in quibus usura est permissa: hos autem calus. Sco. clarius summat: & ad duos generales reducit. Vnde ait. Excipiuntur in mutuo duo casus in genere. Quandoque no potest aliquis licite ultra capitale accipere ex pacto: quandoque non ex pacto. Et primum tripliciter. Primo ratione. poenae conuentionalis: dum tamen non fiat in fraudem usurarum. Verbi gratia. Sialicui mutuo pecuniam ad certum terminum, possum adijcere poenam pecuniariam, quam soluet, si in termino non soluerit: quia possum indemnitati meae consulere: & dilatio solutionis ultra terminum est mihidamnosa: ut pono. Possum ergo adijcere penam, metu cuius terminum solutionis non transgrediatur: & penam si incidit licite possum exigere, & recipere.

¶ Et dicitur notanter, dum non in fraudem fiat usurarum: quia si in fraudem usurarum poenam adijcit: usurarius est. Praesumituraunt infraudem adiecisse: si magis uellet debitorem terminum transgredi, ut poenam acciperet: quod ut in termino solueret sine poena. Item siuerisimiliter tempore mutuationis puta bat se in termino non soluturum. Item dum immoderata pena apponitur, quae excedit interesse. Quando uero ad hoc paenam adijcit: ut in termino, quod mutuauit, accipiat non desiderans, aut sperans lucrum ex pena: in hoc casu recipiendo penam, & exigendo usuram non comittit: quia licet recipit ultra sortem: non tamen principaliter intentione sucri: etiam sipaena excederit interesse. Neque recipiendo peccat, nisi forte debitor propter im potentiam: aut praeter suam culpam non posset soluere in termino: nam ubi non est cuipa: non debet esse pena.

¶ Secundo potest recipere ultra sortem ratione interesse: debitor, n. ex cuius solutione creditor notabiliter damnificatur: tenetur de iustitia satisfacere creditori de in teresse: & hoc inforo conscientiae etiam si creditor non posset contra eum habere actionem in foro exteriori: quia deficiunt pacta, uel iuramenta.

¶ Sed hic aduertendum secundum Panor. inc. conquestus. de usu. quod interesse consistit non solum in dano habito: sed etiam in lucro tessante: dumodo lucrum cessans esset in actu, uel quasi in actu: hoc est quod probabiliter fuisset: quia sic dicitur peri, quod aliquo modo est: secus si solum esset in possibilitate: quia sic dicitur potius non esse. Vnde patet: quia si quis non soluit creditori solito mercari in termino debito: tenetur ei ad lucrum cessans iudicio bonorum mercatorum. Et ideo talis creditorlicite recipit ultra sortem: non tanquam lucrum mutui: sed pro suo interesse.

¶ Idem de illo, qui uolebat negotiari, uel possessio nem emere: quod licite pot recipere ultra sortem tantum, quantum lucratus fuisset uerisimi liter: uel habuisset de fructibus possessionis, aut alterius rei: dumodo quinque concurrunt. Primo: quod computer pericula, & expensas: quia lucrum intelligitur deductis periculis, laboribus, & expensis. Secundo: quod non sit eius intentio sucrandi perhac uiam principaliter: sed potius per mer eantia, uel emptionem. Tertio: quod non contralat pactum ad semper: sed ad aliqdtem pus: quia alias quoad iudicium humanum uideretur: quod potius uellet lucrari illo modo, quam per aliam uiam. Quarto: quod ille, cui mutuat, non sit in tam arcta necessitate: & creditori in tali opulentia, quod ei teneat gratis mutuare: quod quando sit, uidet infra in dubijs. Quinto: quod illud, quido accipit, sit uere interesse suum, aut probabiliter: & interesse recipiat, & nopro lucro: aliter esset usura. Sic dicendum est (ut recitat Ange. deusura in summa secundum Inno. & Ray.) de illo, qui merces uolens deferre ad alium locum: quod licite plus accipit quam tum aestimatur lucrum, quod habuisset, si prifata concurrant. Et hoc si praecium statim soluitur: ut pro concordia opin. loquitur Ioann. an. si. none non statim soluitur non licet. Et secundum hoc concordatur secundum Ioann. an. opi. Hosti. tenentis oppositum, & dicentis: quod opinio Inno. & Ray. multos duxit ad infernum. Nam Inno. & Ray. intelligendi sunt, quando precium statim soluitur. Hosti. quando non statim soluitur: licet quidam dicant: etiam si precium no statim soluitur: licet: & hoc quando probabiliter est certum, quod lucratus fuisset. Et dicunt Hosti. locutum fuisse psumptiue: sed quando certum est, quod nulla fraus inter uenit, licet quia praesumptio cedit uerita ti.

¶ Quod uero beatus Tho. ubi sup. dicit in solutione primae rationis articuli secundi recompensationem damni, quod consideratur in hoc, quod de pecunia non lucratur: non potest deducere in pactum: quia non debet uedere id, quod nondum habet: & potest impediri multipliciter ab habendo: intelligendum est: quando praedicta quinque; non concurrunt: illis. no concurrentibus non potest impediri: & ita cessat ratio sua: nam statim praemisit, quod potest in pactum deducete dani, per quod subtrahitsibi aliquid, quod debet habere.

¶ Ad hoc mebrum reducitur, quod ponit Alex in secundo, & tertio calibus: puta si fideiussor sol uit creditori usuras, potest eas perere a debitore, pro quo fideiusserat: quia non est usura quantum ad fideiussorem: sed interesse: quia non est lucrum: sed uitatio dani. Nam omne dannum, quid sustinet fideiusse occasione debiti, pro quo fideius sit: debet sibicompensare debitor; ut indennis seruet de fideiusso. Similiter si creditor ratione morae solutionis in termino statuto cogitur accipere pecunia ad usuram propter negotia sua tractanda: tenetur debitor soluere usuram cum pecunia mutuata: si creditor dedit usuram, aut eum liberare ab usurario, si nondum dedit: qud uerum est, si creditor dixit debitori: quod erat einecesse recipere sub uluris, & si non potuit inuenire mutuum, nisi sub usuris. Tertio, potest mutuans recipere ultra fortem ratione dubij: quando scilicet utrumque tancapitale, quam illud superssuum ponitur sub incerto. Exemplum. Emens rem pro minori precio, quam ualet tempore emptionis, recepturus eam ex pacto posteriori tempore, quo uerisimiliter plus, uel minus ualere potest, non erit usura: si casus acciderit: quod tempore receptionis plus ualeret: quia tam emptor, quam uenditor aequaliter tam conmodum, quam incommo du ex dilatione expectat: secus si illo tenpore accepturus esset, quando uerisimili ter multo plus ualebit, & non minus nisiin modico: tunc. n. esset usura, aut aestima tio in fraudem usurarum: nam nunc emens dat pecunia minorem, recepturus uerisimiliter ob temporis dilationem maiorem ualorem: & quis non sit mutuum: potesttamen resoluiin mutuum. Petinde. n. est, si nunc mutuaret pecuniam: & cum pacto reciperet in termino solutionis rem pro mutuata pecunia plus ualentem: & ita lucrum: cum plus recipit, quam pecuniam mutuatam. ut uult Panor. in c. nauiganti. de usuris. Vn de ait. Quantum ad formam contractus non est usura: sed quoad intentionem depraua tam est usura: quia proindeius fingit: acsi illam pecuniam mutuaret illi uendito ri, ut recipiat illud sucrum: quod est ultra ueram aestimationem rei.

¶ Et quoniam incidit calus, quo in uenditione, uel merx, uel precium non est in prompto: sed alterum expectatur: ideo additur hic reso lutio in talibus Scori ubi supra. Vnde ponit duas regulas. Prima: quod commutans non conmutet, uel uendat tempus: quia tempus non est suum. Secunda, quod non ponat se in tuto de sucrando: & illum cum quo conmutat de dano. de tuto semper, uel in pluribus. Ex istis regulis resoluipossunt plures casus. Vnus dicatur festum natiuitatis domini. a, & festum beati Ioan. baptistae. b. Aliquis commutans tradit rem suam alteri in. a. expectans solutionem in. b. aut ergo erat rem suam tunc uenditurus, uel non: sed in. b. Si in a. uel determinat nunc precium secundum quod cur rit tempus pro a. & tunc facit misericor diam supplens indigentiam proximi, antequam teneatur illam supplere, expectando solutionem eius usque in.b. Aut deter minat precium maius, quam sit iustum proa, & tunc est usurarius: quia uendit tempus contra primam regulam: ut patet in c. consuluit. de usuris. ubi usurarius censetur, qui merces suas songe maiori praecio distrahit: si ad solutionem faciendam prolixioris temporis dilatio prorogetur: quam si ei in continenti precium persoluatur. Si aut non esset modo uenditurus: sed alias: quando uidetur: quod secundum cursum temporis plus posset lucrari: aut ergo nunc ponit certum precium: aut non: sed dimittit certificationem precij pendere exaliquo futuro. Si primum: aut ponit peium, secundum quod res nunc ualet: & tumc non est dubium; quin faciat misericordiam magnam. Siuero ponit precium maius, quae nunc ualet: tamen non ita moderatum, quintpe solutionis uerisimiliter quamdoque plus, quomoque minus ualet res uendita: excusatur propter dubium: quia contra nullam regularum prdicta rum facit, & hoc sic patet per.c. nauiganti. eodem titu. S. ratione. & c. in ciuitate. ubi ponitur casus iste. Quod autem in fine eiusdemc. dicitur. Ciues tuisalutisuae bene consulerent, si a tali cotractu cessarent: cum cogitationes hominum onipoten ti nequeunt occultari. Consilij est none- cessarium praeceptum, ut patet ex forma uerborum. Si aut determinationem precijex ualore futuro illius rei pendere relinquat: aut ergo pro tempore determina to ipsius solutionis: uel alio, in quo non consueuit regulariterplus ualere, quam quando dat rem suam: & tunc misericor diam facit: ut puta concedendo dat rem suam tanto precio, quantum ualebit in b. uel in aliquo tempore circa b. cum tamen res il la coniter consueuit carior esse in b. quod Iraliquo tpere praecedente. Si aut uelit praecium determinari pro tempore indeter minato hoc modo: ut ponat se in tutolucri, ut inpluribus: & alium in damno: ut gratia exempli dicendo: uolo, ut soluas mihi tantum, quantum ualet in quocumque; tempore usque ad b. quando carius uendetur: usura est: quia facit contra secundam regulam ponens se in tuto, ut inpluribus quoad lucrum: & illum, cum quo tractat, in dam no, ut in pluribus: habens pro se illud, quid euenit, ut in pluribus: & contra se illud, quod euenit in paucioribus. Haec Scor

¶ Notandum tamen; quod si uendens erat seruaturus rem suam ulque in b. & ponit nunc prcium secundum quod ualitura est in b. cum oleum, uinum, frumentum & huiusmodi seruata decrescunt: illud, quid decrescit, non poterit sine usura uendere.

¶ Item si oposter necessario pro eorum conseruatione. usque ad b. aliquas expensas facere: cum tradendo rem liberatur ab expensis huiusmodi: si ipsas non detraberet a precio, quod ualebit in b. esset usura. Haec Ange.

¶ Similiter mutuans rem aliquancum pacto, quod eadem res in specie nume ro, pondere & mensura in certo termino restituatur: licet in termino restitutionis plus ualeat, & sic recipiat ultra sortem: non tamen est usurarius: si uerismiliter dubitatur utrum tempore solutionis plus, uel minus ualeat: quia sicut creditor eam recipere tenetur, si uilior esset facta quoad aestimationem: sic non peccabit recipiendo praeciosiorem quoac aestimationem: quia non est necesse, quod res sit eiusdem aestimationis, licet requiratur, quod sit euisdem bonitatis qualitate in trinseca: quod intelligo quantum ad speciem.

¶ Si autem uerisimile est: quod tempore solutionis erit praeciosior: & tunc sicreditor erat seruaturus, & non auferi libertatem debitori liberandi se infra ter minum, quando uelit: sic licet. Si autem non erat seruaturus: sed interim consum pturus: sic est usura. Similiter quando aufert libertatem debitoriliberandi se infra terminum: quamuis esset seruaturus: erit usura. Haec Ange.

¶ Simile uidetur: quod si quis habens uinum, uel granum uerus minus ualens mutuat cum pacto: ut recipiat nouum, sperans uerisimiliter nouum melius futurum ex qualitatibus aeris: usurarius est: sed fiest dubius, propter dubium excusatur: pater ex regulis supra positis.

¶ Sed diceres: quid si quis indigens blado perit mutuo grana uetera promittens soluere in messe futura, dando noua: & est utrisimile, & pene in dubium, quin erunt melioras licet forte non cariora. Aesti mo, quod securus esset in conscientia sitempore meslis reciperent noua tante aestimationis: quante essent uetera recepta: si tempore solutionis uenderentur Gratia exempli: tempore solutionis neua ualent decem: uetera sex: si tunc noua tantae aestimationis darentur, quante emerentur pro sex: aequa, & iusta esset solutio: alioquin si recipit frumentum eiusdem mensurae: recipit ultra sortem: & dubium non excusat: uide Panor. in cap. nauiganti. eo. titu.

¶ Ad idem etiam reducitur casus, in quo recipitur ultra sortem ratione periculi: per quod super abundantia super sortem potest compensari: res enim extra periculum existentes plus ualent: quam res eiusdem speciei in periculo. & haec recompensatio reducitur ad naturam rei, quae propter periculum aestimatur plus, uel minus ualere: & sic excusatab usura. Exemplum: mutuaui tibiplaustrum uini tempore pacis, ubi nullum erat periculum. Restituis mihi tempore bellorum plaustrum cum dimidio propter periculum perditionis, & spoliationis uini: non est usura: si aestimatio periculi ascendit ad medium plaustrum: nec obstat casu: cap. nauiganti. de uluris. ubi dicitur. Nauiganti, uel eunti ad nundinas certam mutuans pecuniae quantitatem: eo quod suscipit in se periculum recepturus aliquid ultra sortem; usurarius est censendus: quia talis mutuans non uult mutuare nisi cum tali pacto susceptionis periculi: & propterea grauat debitorem in recipiendo aliquid plus ex mutuo. Si autem quis mere liberaliter mutuaret: deinde post mutuum ad instantiam debitoris susciperet in se periculum, quod dicitur assecuratio: licite posset aliquid lueri suscipere sine usura. Et est ratio diuersitatis: quia receptum in primo casu ultra sortem directe concernit mutuum, in quo omnis superabundantia prohibetur. Sed in secundo casu non sic: quia non propter mutuum: sed propter factum, scilicet securitatem. Et licet accipere aliquid pro assecuratione. secundum oes: ergo mutuum, quod primus fecit: non facit eum peioris conditionis: & ideo siue mutuum dederit, siue non: potest licite aliquid recipere, quando periculum alicuius rei in se suscipit non propter mutuum; sed ad instantiam debitoris. Si uero propter mutuum cogit debitorem, ut cum periculo ei daret causa alicuius sucri: tuc esset usura: & hoc locum habet nedum in periculo maris: sed in quocunque alio. Haec Ange.

¶ Vnde pro regula habendum: quod simutuum sit principaliter spe habendi ultra sortem: nullum periculum potest excusare: quin sit usura talis contractus. Si uero mutuum fitliberaliter, & post propter periculum aliquid accipitur: excusatur.

¶ Ex eodem patet, quod est usurarius contractus: dum emitur bladum in herba adhuc crescens: uel uinum in uite antequam sunt matura, minus quam ualeant, cum matura erunt propter precium statim datum. Siuero minus emitur: quia non plus ualet sub tali qualitate propter periculum, cui subiacent: sic licitus est contractus. Et hoc uerum: quando emitur determinate, scilicet frumentum illius agri in herba: aut uinum illius uineae: secus si emeretur in genere bladum alicuius agri in talicampo: ut electio staret in emente post maturitatem: sic enimpotior esset conditio ementis, & peior uendentis.

¶ Haec incasibus, quibus aliquid accipitur ultra sortem ex pacto. Si uero ultra sortem offertur gratuito sine pacto praeuio: & hoc sic, quandodans liberaliter dat sciens se non teneri, nec credit creditorem hoc exigere: & recipiens recipit liberaliter, non tanquam precium, siue lucrum ex mutuo: non erit usura.

¶ Sunt & alijcasus, in quibus licet mutuantem aliquid recipere ultra sortem, de quibus; quia rarius contingunt: lon¬ gum esset tractare per singula. In omni bus his licet Alexand. dicat usuram permissam: non tamen est usura proprie dicta: prout supra diffinita est: sed quandoque quaedam apparentia minus conside ranti: ut idem ostendit: quae potest diciusura largo uocabulo. Sed accipiendo isuram proprie; nunquam est permissa: immo nec dispensari potest: cum sit contra legem naturae, quae est indispensabilis: ut habetur in cap. super co. eodem titu. ubi dicitur. Cum usurarum crimenutriusque testamentipagina detestetur: super hoc dispensationem aliquam posse fieri non uidemus: quia cum scriptura sacra prohibeat pro alterius uita mentiri: multo magis prohibendus est quis, neetiam pro redimenda uita captiui usurarum crimine inuoluatur. Nec huic contrarium est, quod Amb. dicit in cap. ab illo xiiij. quaest. iiij. Ab illo (inquit) exige usuram, cui merito nocere desideras, cui iure interficiuntur arma, Huic legitime auferuntur usurae; quem bel lo uincere non potes. Ab hoc usuram exige, quem non sit crimen occidere. Sine terro dimicat, quiusuras flagitat. Sine gladio se dehoste uindicat, qui fuerit usurarius exactor inimici. Ergo ubi ius belli:ibiius usurae. Haec ibi. Nam ut recitat Alex. par. iii. q.Ixvi. dicunt magistri, quod illa auctoritas non est beati Ambr. sed Ambrosij adoperti cuiusdam haeretici, qui sub specie beati Ambrosij multa fala dixit. Vel hoc dicit, exponatur, quod licet uluras capere a paganis, qui terram nostram possident. Glol. eiusdem capituli ponit duas solutiones. Vna: quod intelligendus est textus negatiue: ab illo &c. idest a nullo sicut nulli nocere debes: nullum occidere. Alia: ab illis possumus usuram capere, & petere, quorum bona omnia licite possumus auferre: & quibuscunque insidijs eis possumus nocere: unde si quis habet, quae ego iuste etiam per insidias tollere possum: ut in bello iusto xxiij. quaest. ij. dominus. possum etiam illa tollere per uluram: non tamen proprie est usura, quod in hoc casu ultra sortem ac cipitur: quia non accipitur, ut lucrum mu¬ tui: sed ut res alias sibi debita. Sicut etiam supra dictum est, quod possum dare mutuum, & pacisci: ut alias mihi debita cum forterestituat.

¶ Et hoc puto uerum: quan do cauetur scandalum proximi: quia in eodem casu possem furari, & rapere bona hostium: licet non esset proprie furtum, neque rapina: quia non contrectatio rei alienae: sed rei mihi debitae.

¶ Ex his satis patet, quomodo usura est contra legem naturalem: quia contra iustitiam distributiuam. Est etiam contra legem diuinam in utroque testamento prohibita. In ueteri inpluribus locis. Nam Exech. xviij. usura numeratur inter illa detestanda crimina aeterna morte punienda. Vnde numeratis multis grauibus sccleribus subiungitur. Ad usuram non accommodauerit: & amplius non acceperit. Et sequitur quaerendo. Nunquid uiuet. Et respondet. Non uiuet. Cum uniuersa haec detestanda fecerit morte morietur: sanguis eius in ipso erit. Item Psalmus. liiii. Vidi iniquitatem, & contradictionem in ciuitate. Sequitur. Et non defecit de plateis eius usura, & dolus. Et Psalmus xiiij. Quis habitabit in tabernaculo tuo. Sequitur. Qui pecuniam suam non dedit ad usuram.

¶ In nouo testamento dicit dominus Lucae vi. Mutuum date nihil inde sperantes. Est etiam prohibita legehumana, ut patet extra do usuris. per totum. & xiiii. qeiii. iiij. & v.

¶ Sed contra dicta argui potest primo: quia usura est licita: & per consequens non contra legem naturae. Consequentia nota. Antecedens probatur. Tum quia quilibet re sua uti potest prout uult: alioquin non esset sua: & ideo recipiens mutuum, potest sua sponte dare ad usuram: & mutuans potest sub illa, conditione dare: quia etiam res mutuata manet mutuan ti quantum ad ualorem. Tum quia quilibet potest resua uti ad utilitatem sui, & proximi: sic enimutendo non agit contra charitatem: sed dare usuram moderatam confert mutuanti: manifestum est. Confert & danti: quia per hoc cauet dam na sua: aut acquirit, seu lucratur multo plus, quam exposuit ultra sor¬ tem. Tum quia cuilibet licet se seruare in contractu mdemnem: sed mutuans priuat se usu pecumae suae mutuatae, per quem posset lucrari: & potest damnum illud prinationis lucri recuperare aliquid recipiendo ultra sortem. Tum quia dominus rei potest remsuam dare ante, & post muituum ei, qui sibi mutuat: ergo etiam cum mutuat. Quodcunque autem potest quis licite facere: potest etiam ad illud faciendum se obligare: potest ergo se obligare ad dandum mutuanti sibi rem aliquam ultra sortem: similiter & debitum gratitudinis potest ad pactum redigi. Tum quia homicidium est maius peccatum, quam usura: & tamen in casu licet occidere: ergo in casu licet ad uluram dare. Tum quia praetermittere consilium non obligat ad peccatum: sed non sperare aliquid ex mutuo est consilium: ponitur enim inter confilium: ergo.

¶ Ad illam rationem respondetur negando antecedens. Et ad primam eius probationem dicendum, quod quilibet potest re sua uti: uerum est domino rei non inuito. Cum autem est dominus rei duplex, proximus & remotus scilicet legislator, nullus potest resua uti contra uoluntatem legislatoris. Et cum additur probando: alioquin res non esset sua. Dicendum: quod nulla res est simpliciter sui domini proximi: immo res quaelibet magis est domini remoti, qo proximi: est enim proximi propter dispositionem domini remori: ut patet supra eadem distinct. quaest. ii. Dicitur autem esse domini proximi, pro quanto ea uti potest licite hoc est domino superiore non prohibente: & ideo nullus ita sibi appropriat rem, ut ea licite possit uti contra deum: solus deus sic dominus est omnium, ut licite possit uti omnibus pro sua uoluntate: eo quod non habet superiorem. Et sicut nullus potest dare rem suam contra uoluntatem domini superioris: ita nec quis potest recipere aliquid contram uoluntatem domini recipere prohibentis. Quod notanter dicitur: quia quandoque; prohibetur receptio, & non datio: ut in non habentibus propria: quandoque econuerso ut in usura: ubi receptio usurae prohibita est, & non datio usurae: de quo infradicetur in dubijs &c.

¶ Perhoc ad secundam probationem antecedentis dicitur, quod non licet utire sua: neque ad suam: neque ad proximi utilitatem tenporalem contra uoluntatem superioris domini: quia sic utendo agit contra charitatem superioris, & ueri domini.

¶ Ad tertium dicendum: quod licet se serua re indemnem, non quomodocunque: sed licite, & honeste. Mutuans itaque ad usu ram potest se seruare indemnem, non mutuando: neque cogitur necessario mutuare extra casum necessitatis: in quo tenetur gratis mutuare: sicut etiam tenetur in necessitate gratis dare. Cum ergo non tenetur facere misericordiam: omittat, aut licite faciat: quomodo aunt, & quando liceat aliquid recipere in recuperationem damni sup. dictum est.

¶ Ad quartum dicendum: quod dominus rei eo modo, quo potuit dare ante mutuum, potest etiam dare post, & in recipiendo mutuum: nunquam autem potuit dare licite intentione, mutui sed gratuito: & sic nunquam licuit intentione mutui recipere: potest autem recipere, ut munus gratuitum: siintentio fuerit pura. Et quia facile mutatur intentio post mutuum, periculosius est recipere post, quam ante: potest tamen si manet intentio pura. Nec uidetur inconueniens posse ut donum gratitudinis, eo modo, quo debitum est, deducere in pactum: si tamen donum gratitudinis, siue gratuitum dicitur, quod ex sola uoluntatis liberalitate procedit nullo interue niente pacto: ut sic distinguatur a debito: tunc pactum interuenire non potest: quia repugnat talidono: & si interuenit, iam non erit donum gratuitum.

¶ Ad quintum de homicidio uidetur sentire Alex. par. iij. q. Ixvi. memb. iii. quod in nullo casulicet recipere usuram: nec in hoc deus dispensare potest. Rationem assignas: quia homicidium peccatum est, & malum in se: sed non secundum se. Vsura autem est malum in se, & secundum se: quod si sic intelligitur: quod homicidium non est malum secundum se i. est in rationè termini non includit malum: sed dicit simpliciter occisionem hominis non connotando an iuste fiat, uel iniuste. Vsura aut in sua ra¬ tione propria includit iniustitiam: quia est recipere rem alienam manente alienam inuito dmo: sic recipere usuram stante hoc quid nominis termini simpliciter iniustum est: quia diuinae uoluntati contrarium. Nec potest deus dispensare, ut recipiatur usu ra licite in sensu composito: attamen side sua absoluta potentia concederet alicui recipere ultra sortem ex mutuo: ia non reciperet alienum: nam recipiendo faceret suum: nec inuito dumo: quia superiore dumo iubente, uel consentiente: & sic non esset usura. Sicut sposiatio Aegipti per Iudaeos non fuit furtum: quia no fuit factum dumo superiore inuito: nec sic sposiando receperunt rem alienam: sed rem suam a uero domino rei eis datam. Non. n. uideo: quod dominus deus, in cuius ditione omnia posita sunt, non possit rem cuiuscunque; ab eo auferre: & alteri, cui uoluerit dare: & modis, quibus uoluerit. Si ergo uellet: quod mutuans ultra sortem tantum de rebus mutuati reciperet: iam res illas mutuati daret mutuanti: & ideo recipiendo illa reciperet res suas non alienas: nec inuito domino: sed domino cocedente.

¶ Si uero uerba Alex. alium habent intellectum, detur ille: quia non aperit expresse mentem suam.

¶ Ad ul timum dicitur breuiter secundum sanctum Tho. ubi sup. att. j. in his uerbis dui Lucvi. Mutuum date nihil inde sperantes: duo includuntur. Vnum est consilij scilicet mutuum date. Ad hoc enim non obligamur extra casum nece,sitatis: sicut nec ad dandum gratis. Secundum est praecepti: nihil inde sperantes. Vnde licet non teneamur mutuare proximo: tamen si misericordiam facere uolumus: tenemur nihil inde sperare. Et quoniam illa duo connexa sunt in eodem sermonis contextu: consilium, & praeceptum: potest dici: quod ponitur inter consilia ratione primi: & non ratio ne secundi. Ponit etiam sanctus Tho. alias solutiones: sed illa sufficit.

¶ Sed adhuc replicares contra hoc, quod usura est contra legem diuinam, & humanam. Nam lex diuina licet prohibeat usuram accipere a fratribus: concedit tamen, quod accipiatur ab alienis. Vnde dicitur Deut. xxiij. Non fenerabis fratri tuo ad usu¬ ram pecuniam: uec fruges, nec quamlibet aliam rem: sed alieno: fratriautem tuoabsque; usura id, quo indiget, commodabis. Nec solum conceditur: sed etiam in praemium promittitur. unde Deut. xv. Tenerabis gentibus multis: & ipse a nullo accipies mutuum. Vnde si mala esset, non promitteretur in praemio obset uantibus legem: nec esset benedictio, sed maledictio.

¶ Item quod non sit contra segem humanam. Tustinianus enim permittit usuram centesimam, & quadragesimam.

¶ Ad illam respondet Alex. pariij. q. xxxvi. & Ivi. quod usura non fuit licira Tudaeis respectu quorumcumque; sed permissa respectu alienorum, sicut libellus repudij: peccabant ergo mortaliter faenerando alieno. Sed permissum est eis duplici ratione. Prima: quia permissum fuit eis minus peccatum: ne facerent maius fenerando fratribus. Secunda: quia rudes erant, & durae ceruicis: unde paulatim ducendi erant ad perfectionem. Concordat Thom. ponens, & aliam rationem dicens: quod cum omnes homines sunt fratres, & proximi: ut patet ex parabolaLucae x. in eo, quod prohibitum est fenetari proximo prohibitum est fenerari omni homini. Verum quia in textu sit discretio fratrum ab alienis: innuitur, quod aliqui sint alieni, qui non sunt fratres, ut ibi accipitur: accipitur enimpro homini bus eiusdemritus, & generis: ideo prima solutio melior.

¶ Verum Sco. dist. xxxiij. lib. iiij. delibello repudij ponit opin. secundum quam libellus repudij non solum fuit permissus: sed etiam concessus: & pro illo temporelicitus. quaesi uera esset: similiter in proposito dici posset: quod pro tempore legis licitum erat ex diuina dispensatione: sed pro lege euangelica a domino reducta est ad naturalem rectitudi nem, & perfectionem. Ideo ibi uniuersa liter prohibita quantum ad effectum, & quam tum ad affectum.

¶ De eo, quod & in praemium promissum est. Respondet Tho. quod ibi fenerabis, accipitur impropric promutuabis: cui satis quod sequitur, fauet. Nam additur: & ipse a nullo accipies mutuum. ubi pro fenore ponitur mutuum.

¶ Aliter dicit Alexand. quod ibi ponitur consequens pro enter cedente: nam fenus sequitur abundantia. Non n. potest fenerarinisi abundans: ponitur ergo foenerabis, pro abundabis. Est. nione sensus: tantam habebis abundantiam: quod poteris multis gentibus (si uolueris) faenerari. Promittit ergo lex abumdantiam suis obseruatoribus id est saene rationem.

¶ Ad illud de Iustiniano dicendum; quod permisit, non concessit: permisit autem leues usuras, ut retraheret a grauicribus, ad quas uiderat populum inclinatum. Hinc & Ioannes Gerson in tra ctatu de contractibus dicit. Vsurarius contractus sicut in antiqua lege toleratus est: ita posset in noua permitti sub certis modificationibus. Non quidem ut esset licitus: sed ne deterius eueniret: addit exemplum de libello repudij: de meretricio, quae tolerabantur: non approbando factum: sed non puniendo. De libello repudij, infra uidebitur distinct. xxxiij.

¶ Tertio notandum, quod de hoc: utrum in usura transferatur dominium eius, quod ultra sortem accipitur: sunt opiniones contrariae. Vna est, quod sic: quia illud, quod ultra sortem accipit usu rarius, traditur ei a domino rei uolun, tatie: & ita transit dominium eius tradente in usurarium, cui traditur. Et licet sit uoluntas aliquo modo coacta, seu conditionata: quia uellet non tradere, si alio modo posset pecuniam habere: est tamen uolens simpliciter: & ideo tradit traditione, quae sufficit ad translationem dominij: alioquin emens ex aliqua necessitate non transferret dominium precij in uendentem: & hanc opinionem tenet glos. xiiij. quaest. iiij. si quis usuram. Et huic opin. uidetur consentire Sco. in iiij. distinct. xv. quaest. ij. Alia est opin. Alexand. de Hal. pariij. quaest. xxxvi. & quaest. Ixvi. membroiij. & iiij. Cuius ratio est: quia licet re cipiens mutuum ad usuram: uoluntarie det aliquid ultra sortem: non tamen transfertur dominium: quia traditio illa est contra uoluntatem superioris domini prohibentis sic dare. Et plus iuris in re habet dominus superior, quam dinens immediatus. Et quoniam deus, qui est uerus, & superior dominus omnium prohibet istam translationem: ergo contra eius prohibitionem non potest transferri dominium: ut patet ex supradictis. q.ij. huius dist. Et per hoc dicit Alexand. membro iii. q. Ixvi. & q. xxxvi. membeilii. art. ii. quod usura rius accipiendo aliquid ultra sortem semper tenet rem alienam, ut suam manentem alienam: quod est contraius naturale, & malum in se, & secundum se. Exem plificat de eo, quiscienter cognoscit uxo rem alienam, manentem alienam. Cum ergo usurarius sic contrectat rem alienam ut suam, manentem alienam inuito dimo: ideo non potest cum eo dispensari, ut teneat usu ram. Hunc imitatur Heinti. de Has. in tracta. de contrac. par. j. c. xxxvi. ostendens quod non est uoluntas usuram dantis, quod dominiumtransferatur in usurarium. Nonn. tradendo ultra sortem, habet intentionem absoluendi usurarium ab obligatio ne, qua tenetur sibi, uel suis ad restitutionem. Tradit ergo id, quod est ultra sortem in potestatem usurarii: donec forte aliquando paenitentia ductus restituat: uel deo prouidente aliunde ab eo aequiualens recipiat. Et ponit exemplum de proiiciente merces in mare necessitate periculi compulso: licetis uolens id faciat: non tamen cedit proprietati rerum proiectarum. Vnde si deueniant ad litus: aut per alium eripiantur: manent proijcienti, & non ei, qui inuenit nisi omnino pro derelictis haberentur. Huius opi. est sanctus Bonauent. praesenti dist. q. viij. siue iij. secundae partis huius distinct. Et Orta in suo tractatude contractibus dub. xviii.

¶ Hanc opinionem etiam tenet Ange. in sum. cap. usura xx. S. xviij. Et probat sic: ex nuda donatione non transfertur dominium: sed oportet accedere titulum, ex quo res alterius acquiritur quoad dominium: sed in usura non est assignare aliquem titulum, quo uestiatur illa traditio: quia maxime titulo solutionis promissi, ut: puta: quia promisit tantum dare usunario: aut titulo donationis liberae: Non primum: quia talis promissio nulla est: nec ex ea oritur aliqua obligauo: quia cum lex raesistit: non oritur obligatio: etiam si alteri contrahetium tantum resisteret: ut sup. dictum est: quod donatio pecuniae fratri minori nulla est: eo quod frater talis prohibitus est recipere: sed usura prohibetur utraque; lege, diuina, & humana: ut dictum est: ergo nec secundum: quia donatio talis ut scienter indebiti non tenet, quando iure reprobata est: prohibitum autem est ne aliquid donetur, uel recipiatur ultra sortem ui mutui. Si autem donare- tur simpliciter, & liberaliter: non uimutui: sed per modum doni gratuiti iam non esset usura: ut dictum est supra.

¶ Sed quicquid sit de eis probationibus: quia traditio alicuius ultra sortem extra casus supsa expressos, sit contra uoluntatem ueri domini, & legis: ideo est nulla: & non transit per eam dominium rei tra ditae. Et haec opinio uidetur uerior. Et tantum de articulo primo huius quaestionis.

¶ Quantum ad secundum articulum est prima conclusio. Omnis usurarius tenetur ad omnium restitutionem, quae acquisiuit per usurariam prauitatem. Conclusio prima declaratur: deinde probatur.

¶ Dicitur primo: omnis usurarius uniuersaliter, quo nullus excluditur: siue sit usurarius manifestus: puta qui mutuando sucratur cum pacto: hoc est, qui dat mntuum cum pacto, quod aliquid recipiat ultra fortem. Siue sit usurarius occultus: ut qui sola spe sucri mutuat: puta quia principaliter intendit lucrum ex mutuo alias non mutuaturus: licet non paciscatur expresse: siue etiam illud, quod recipit, sit munus a manum: siue a lingua: siue ab obsequio alias tamen indebito. Omnes hi, & quicunque; suntueri usurarii secundum descriptionem supra positam: tenentur ad restitutionem omnium receptorum supra sortem.

¶ Dicitur etiam omnium acquisitorum per usurariam prauitatem, idest omnium receptorum ultra sortem ui mutui: quoniam caetera acquisita non tenetur restituere: utputa ipsum mutuum siue sortem. Neque ea, quae ultra sortem recepit oceasione poenae, aut sui interesse: uel dubij, uel alia occasione rationabili su pra exposita: non ratione mutui. Nam & propter horum receptionem non meretur dici usurarius. His declarationibus praemissis, probatur conclusio auct. canonis. Nam inc. cum tu. de usu. dicit Ale. iij. Qui usuras extorserint; siue ante: siue post interdictum nostrum: cogend sunt per penam, quam constituimus in concilio eis, a quibus extorserunt: uel eorum haeredibus restituere: uel his non superstitibus: pauperibus erogare: dummodo in facultatibus habeant, unde ipsis possint eas restituere: cum iuxta uer bum August. Non remitratur peccatum, nisi restituatur ablatum. Illi autem, quinon habent in facultatibus, unde usuras ualeant restituere, non debent ulla poena mulctari: cum eos nota paupertas euidenter excuset. Haec ibi.

¶ Vbi nota, quod licet ubi pauperes non habentes unde restituant: compelli non debeant ad restitutionem, durante paupertate: non tamen liberantur a debito restituendi: siquidem manent debitores. Semper eni tenetur restituere: sed non per semper: sed pro tunc cum testituere poterunt. Quod etiam usurarij occulti, qui sola sucrandi intentione mutuant sine pacto: teneantur ad restitutionem. habetur inc. consuluit, eo. tit. ubi de talibus dicit papa Vrbanus tertius. Husmodihomines pro intentione lucri, quam habent: cum omnis usura, & superabundam tia prohibeatur in lege: iudicandi sunt male agere: & ad ea quae taliter sunt accepta: restituenda in animarum iudicio efficaciter inducendi.

¶ Probatur est conclusio ratione: nam omnis proximum damnificans iniuste tenetur ad restitutionem damni: sed omnis usurarius dannificat proximum iniuste: quia contra legem diuinam, naturalem, & humanam: ergo. Maior patet per c. si culpa. de iniu. & dam. Minor probata est in priori articulo.

¶ Secunda conclusio. Non solum usurarij: sed etiam eorum filij, & haere des extranei ad restitutionem usurarum, quantum se extendit haereditass unt conpellendi. Patet conclusio perc. tua nos eo. ti. Et probatur ratione: quia quicunque tenet bona male acquisita restitu¬ tioni obligata, tenetur ea restituere. Res enim uadit cum suo onere: sed filij, & haeredes usurarij tenent bona eius, quaem sunt obligata restitutioni perc. cum tuS. possessiones. eo. ti. & gloilice c. tua nos. allega. ergo. Et uera conclusio, siue suecedant in crimine: siue tantum in bonis.

¶ Et nota, quod si unus haeredum efficiatur non soluendo, nihilominus alter haere dum tenetur insolidum, saltem quantum bona usurarij, quae habet, se extendunt: ut dicit gloilice c. tua nos. quia omnia bona usurarij sunt obligata.

¶ Verum hoc ultimum dubium est, & sunt opi.¬ canoni starum contrariae: multis tenentibus, quod bona usurarij non sunt tacite obligata: secundum quos sufficit, quod haeres restituat secundum portionis suae ratam. Et gloilice c. tua nos. abillis negatur, eo quod non sit iure probata.

¶ Et dicitur notanter in conclusione: quantum se extendit haereditas: quialicet haeres in foro contentioso teneatur (si non fecit inuentarium: ut uult Hostien.) In foro tamen animae non tenetur ultra uires haereditatis

¶ Vnde est regula generalis secundum Panor. in c tua nos. de usu. In nullo casutenetur haeres ultra uires haereditatis. Nam lex fundata in praesumptione non ligat in foro animae, quia in foro animae de omnibus creditur consitenti. Nec obstat dictum doct. quod lex condita ab habente potestatem, non continens manifestum errorem, seu iniquitatem, seruari debet etiam in foro animae: quia in telligi debet quando non cessat ratio segis inforo animae: seu quando est eadem ratio in utroque. Verum quiiquis habet res ipsas usurarias, idest ultra lortem ab usurario receptas: quia tales semper sunt obligati illis, qui ea dederunt; tenetur restituere. Sic si res illae fueriur specialiteremptae ex pecunia usuratia huiusmo di. ut in c. cumtua de usu. S possessiones in tex. & gloili. quaeetiam dicit, quod hoc speciale est in re emptaex pecuma fenebriSecus de alijs rebus usurarij, quae non sunt formaliter datae pro usuris: nec ex his specialiter emptae secundum communem opi. canonistarum. Nam haeres detalibus bonis: non tenetur soluere niu¬ ras ultra portionem receptae haereditatis, quamuis suus cohaeres factus est non soluendo.

¶ Sic distinguit Ange. in uerb. restitutio. j. S. xvi. Sed haec opinio mihimultum dubia est pro eo, quod res transit cum onere: & ita recipiens haereditatem tenetur ad ea, adquae ille, cuius haereditatem accipit: obligatur. & hoc quantum se extendit haereditas assecuta. Sed usurarius tenetur ad restitutionem usurarum; quandiu fuerit soluendo: non solum de rebus formaliter per usuram acquisitis: sed etiam de bonis suis iusse possessis usque ad plenam satisfactionem totius damniper usuram his, quibus mutuauit, illati. Et ideo uidetur opin. anti quorum doc. & gloilc. c. tua nos. de ulu. esse securior in foro conscientiae. Et huic satis uidetur concordare tex. huius capdicit enim; quod filij ad restituendas usuras ea sunt discretione cogendi, qua pa rentes sui, si uiuerent, cogerentur: idipsum etiam contra haeredes extraneos credimus exercendum.

¶ Tertia conclusio. Non tantum usurarius: & in lucro usurae participans, tenetur restituere per usufam acquisita: sed & cooperatores exigentibus, aut recipientibus usuram, aut restitutionem usurae impedientibus: tenentur dantibus uluras illata compensare damna. Prima pars patet ex conclusione prima: & dictis supra. quaest. ij. huius distinct. de participantibus. Secunda pars caute est attendenda. Non enim dicit cooperatores ad mutuandum cum usura; sed cooperatores exigentibus, uel recipientibus usuram, aut restitutionem impedientibus: quoniam primilicet peccent mortaliter scienter cooperando ad mortale: puta ad mutuandum sub usura, idest cum intentione lucri: non tamen si ultra non progrediuntur ad exactionem usurae &c. tenentur restituere. Quoniam nec ipse usurarius tenetur restituere usuram, priusquam ac cipiat: dando enim mutuum intentione sueri non dat damnum: nec occasionem efficacemdamno: quia potest resilire a pacto, aut receptione lucri: & is cui mutuat, potest se iure defendere: nedet usuram post mutuum acceptum. Se¬ cus dum recipit, aut recipiat, cooperatur.

¶ Ex quo sequitur primo: quod nec inducens ad fenerandum consulendo: aut iubendo, uel pecunia mutuando tenetur ad restitutionem.

¶ Secundo sequitur; quod notarij scribentes chirographos contractuum usurariorum: similiter & testes etiam sesubscribentes, aut literas sigillantes: & serui pecuniam mutuandam tradentes, aut numerantes & huiusmodi licet peccent: non tamen ad restitutionem tenentur ex huiusmodi actibus: nisi forte ita notarij palliarent scribendo contractum usurarium: quod non posset depraehendi fore usura rius: per quod das usuram impediretur: quod non posset consequi restitutionem. Ratio onum illorum est: quia no obligantur cooperatores usurarij, dum principalis ulurarius non obligatur: sed ut dictum est faenerator nonobligatur ex mutuo: ut dictum est: ergo nec cooperatores. Sed quid si postea lapso termino recipit usuram: tunc quia tenetur ad restitationem: nonne & cooperatores ad mutuum tunc tenebum tur. Respondetur; quod non: quia ad rece¬- ptionem non dederunt occasionem per senisi per accidens: & forte tanquam causa sine qua non, quam tamen non inducit per se ad danificandum.

¶ Seqtur tertio: quod iudex, aduocati, procuratores, staturarij, quorum patrocinio, & sauore scienter usurae in iudicio, uel extra iudicium exiguntur, uel non restituuntur, cum repetuntur: tenentur ad restitutionem in solidum omnium danorum, quae eorum occasione passi sunt dam tes usuram. Patet: nam quilibet horum occasionem efficacem dedit dano eis, quae eorum patrocinio, aut fauore compulsi sunt dare usuram: aut impediti, ne recuperatent data,. nec hoc solum: sed etiam omnes statura condentes, quibus debitores compellam tur soluere usuras, aut solutas non repetere: aut secundum ea iudicantes, aut huiusmodi statura scribentes excommum cati sunt: nisi ea de libris suis (si potestatem habeant) deleant: ut de usuris capunico. incle.

¶ Ex quo patet, in quanto periculo sunt domini, potestates, & contates: qui concedunt Iudaeis, ut possint exercere usuras: locant eis domos, ac facientes conuentiones cum eis super usu¬ ris exercendis: & ut iudices cogant debitores, ut soluant secundum conuenta huiusmodi: & non ministrent iustitiam uolen tibus repetere usuras. contra constitutionem Innocen. tertij. post miserabilem. de usu. & Grego. x. usurarum. eo. ti. lib. vj.

¶ Sed si quaeris: utrum communitates, & principes usurarios manifestos tolerare, seu permittere possint. Pro responsione. notat Ange. cap. usura. ij. S. xiiij. quod triplex est permissio contra legem. Prima, simplex rolerantia penam solum indulgens, non culpam: hoc modo permittit ecclesia prostibula propter maius malsi, seu peccatum euitandum. ut dist. iiij. de nique iucta glol. in uerbo ueniam. Secunda permissio est tollens impedimentum, & hoc modo ecclesia telerat ritus Iudaeo rum prohibens christianos, ne eos impediant: de hoc est auctoritas beati Greg. xlu. dist. qui syncera. & de Iudaeis. consuluit. Tertia permissio est praestans iuuamen: sic ecclesia permittit clericum occidi a seculari iudice iuste; dum degra dat eum, & tradit curiae seculari. ut inc. degradatio, depoenis. lib. vj. Prima permissio sit propter maius malum euitandum. Secunda propter bonum inde sequisperatum: ut in exemplo de Iudaeorum ritibus: ut tolerando eos sucrari possimus: ut in.c. qui syncera. allega. & ut in eorum ritibus ueritas fiat nota: ut uult August. Tertia non potest fieri nisi de eo, uodlicitum est: nam licitum est; quod maleficia non maneant impunita: ideo merito traditur clericus, & permittitur curiae seculari. Item glol. super illud Psal. xviij. Aboccultis meis munda me. Quaedam mala sunt nostra, quae a nobis oriuntur, quibus nullo modo consentire debem:: nec directe, nec indirecte. Quaedam uero sunt aliena, quae ab aliis siunt: & his nunquam debemus consentire directe, con sensu approbationis. Aliquando tamen licet consentire indirecte, consensu permissionis: sicut deus permittit aliqua mala: licet non sine rationabili causa.

¶ Et per haec respondet Ange. primo. quod principes, & communitates auctoritatem saenerandi cocedentes & cum sudaeis super usura conuenientes &c. ut supra dictum est morta liter peccant, & exconmunicatisunt: & tenentur ad restitutionem omnium usurarum extali conuentione solutarum. Sedo; quod non possunt pmittere usuras. Tertio modo permissionis praestando iuuamen usura rijs, ut faenerentur: siue ut pacta de usura consequenda eis obseruentur: hoc. n. est di recte consentire alieno malo, & ei cooperari. Tertio; quod non possunt permittere usuram secundo permissionis modo: scilicet propter bonum speratum: quia nihil tale consequitur usuram, sed multa mala, ut dicitur incap. usurarum de usu. livj. & experientia satis docet. Quarto, quod paesent pmittere usuras primo pmissionis modo, prpo maius malum uitandum.

¶ Sed hic attende, quod dicitur maius malum: nam maius malum est peccatum mortale quocunque nalo temporali: ideo pro nullo temporali cauendo peccandum est mortaliter, & per hoc committenda usura. Vnde dicit Alexander tertius in c. super eo. de usu. quod prohibendus est quis, ne prredimenda uita captiui usurarum crimiue inuoluatur. Quid autem maius malum, quam occidere innocentem captiuum. Vnde patet, quod usura prmittenda no est: nisi ubi maius peccatum caueretur: ut homicidium uel seditio populi percepta, quae aliter caueri non possent. Permittenda autem esset dissimulando, non puniendo: nullo modo autem cooperando. Vnde quod dicitur. Inter duo mala minus malum esse eligendum. xiij. dist. duo mala. intelligendum est de malis poenae: non culpae: nam dum necessitas compellit duarum penarum alteram incurrere: eligenda est minor: sed nunquam malum culpae eligendum est. Cum. n. ex lege euangelica nemo est perplexus: ita ut cogatur peccare: non est dabilis casus, in quo homo necessitetur ad peccandum: cum secundum Aug. omne peccatum actuale sit uoluntarium. Nec facienda sunt mala culpae (ta mortalis, quam uenialis) ut eueniant bona. ad Roma. iii. Velintelligitur illa auctoritas. Inter duo mala, minus malum est eligendum: negatiue: quia malum non cadit sub electione, idest unum malum, est minus alio malo. Sed nec publicis uluratiis domus locandae sunt d: quod fecere, sententia exconicationis incurit ipso facto: ut cap. unico. de usu. livj.

¶ Quarta conclusio. Vsurarius nedumusuram tenetur restituere: sed & fructus pignoris ui mutui receptos: deductis tamen expensis non superfluis, sed necessariis Haec conclusio expresse probatur per c. j. & ij. de usur. ubi dicit papa Alex. iii. Si quis possessionem alicuius datapecunia in pignus acceperit, sisortem suam deductis expensis de fructibus iam percepit, absolute possessionem restituat de bitori. Si autem aliquid minus habet: eo recepto possessio libere ad dominum reuertatur. Idem habes.c. ii. Vnde si quis agrum, hortum, domum, equum inpignus accepit propecunia, quam mutuauit: omnem fructum, quem inde recepit: aut diligens cultor recipere potuisset: deductis necessarijs expensis (ut dicit glol. tenetur cum sorte, idest pecunia mutua ta computare. Si uero, quod ex fructibus recepit, minus est sorte, suppleatur: si plus, restituatur excedens: si aequalepignus libere reddatur.

¶ Et intelligenda est haec conclusio de recipiente fructus pignoris ui mutui: pariformiter ad declarationem primae conclusionis. Quoniam si reciperet fructus pignoris pro suo in teresse: puta quia pignus iure sibi debetur: aut pro recuperatione damni passiex dilatione solutionis: uel ratione poenae: non tamen in fraudem usurarum, non censeretur usurarius: unde & iura allegata pro conclusionis probatione excipiunt tres calus.

¶ Primus, quando pignus est eius, cui impignoratur: & ab eo iniustcablatum: ut inc. j. de usu. Et licet loquatur de clerico: tamen similiter intelligendum est delaico. Eadem enim est ratio utrobique; non enim talis mutuans recipit fructus pignoris ui mutui: sed tan quam rem alias sibi debitam, siue rem suam Casus est. Tundus aliquis fructificans, puta pomerium iniuste ablatum est, a b, qui occupat ipsum mutuo, accipit pecuniam numeratam a b, impignorans ipsib: fundum huiusmodi in eo casu b, non tenetur ad restitutionem fructuum per ceptorum: quoniam non percipit rem alienam: sed rem suam.

¶ Secundus calus est, quando fundus frugiferest feudum: & impignoratur domino feudi. de hoc inc. conquaestus de usu. Et hoc uerum, si feudum sitliberum, & non emptum, aut pecunia comparatum: quoniam fructus disproportionarentur seruitio. Secundo, si uasallus impignorans. faeudum demittitur ab omniseruitio, & obligatione faeudi: quoniam si uasallus postim pignorationem adhuc faceret seruitia faeudi: dominus faeudi fructus impignorati faeudi non faceret suos. Tertio; si feudum non sit melioratum per ualallum: quia si sic: non potest dominus fructus ex melioratione faeudi prouenientes facere suos. Ratio huius casus est: quia apud dominum faeudi manet dominium directum & apud ualassum dominium utile cum obligatione saltem fidelitatis. Cum ergo absoluitur ab omni obligatione, fructus feudi redeunt ad dominum.

¶ Sed Heinti. de Hai. in suo tracta. de contrac. parte. j. c. xxxviij. & xxxix. non iustificat hunc casum: maxime quando feudum sub hac conditione non est concessum, quod de ipsis impignorantis domino, fructus recipere possit dominus: quoniam tunc si in concessione faeudi haec conditio apposita est, potest fructus facere suos. Licet enim cuilibet ab initio rei suae imponere onus, quodcunque uoluerit: & qui uult recipere recipiat cum onere. Nec ratio adducta sufficit: quoniam licet dominus feeudi habeat dominium directum, & primarium in faeudo quantum ad fundum: tamenquo ad utile, non est apud dominum: sed apud ualallum: propter quod fructus faeudi non sunt domini; sed uasalli. Nunc autem per impignorationem faeudi domino: dominium utile non transfertur in dominum, sicut nec in alio pignore: sed manet apud impignorantem. Et ita non plus potest dominus feeudi fructus faeudi impignorati facere suos, quam alteri) pignoris. Et ita dicunt decretales ad oppositum sonantes intelligi deberi: dum sub hac conditione faeu dum concessum est. Vel quando impignorans in iuste faeudum tenuit: sicut laicus tenens decimas in faeudum. Et hoc dicit sentire Innocen. & plerosque alios doct. & uidetur haec opi. eent rationabilis & secura. Et quod dictum est de faeudo, & uasallo: similiter intelligendum est de emphiteota, & colonis bona sua suis dominis, a quibus haec habent, impignorantibus.

¶ Sed quid si quis uendit fundum statuens terminum solutioni, an liceat recipienti fundum uenditum in pignus recipere fructus fundi usque terminum solutionis: absque hoc, quod computer in sortem hunc nione quidam ponunt pro tertio casu.

¶ De hoc sunt uariae responsiones canonistarum: dicunt quidam contractum huiusmodi esse licitum: quia cum possessio fructificet: non uidetur iustum: quod emptor habeat utilitatem, & fructum rei emptae, & uenditor non habeat utilitatem precii: ut possit pecunia uti. Idem dicunt: si pars praeciu in propto solueretur; & pars expectaretur: ita tamen quod proritu soluendi precii accipiatur de fructu rei uenditae, & non ultra: ut si medietas fuerit soluta: & altera medietas soluenda: quod tunc non recipiatur nisi medietas fructuum.

¶ Sed aliuduidetur theologis: nam quicquid accipitur pro dilatione solutionis precii, ad usuram pertinet. Nam perinde est acsi acciperetur pro preciimutuati dilatione; ut patet ex dictis deusura palliata. Praeterea uendita possessione, dominium eius transfertur in ementem cum periculo eius: & non est amplius uendentis. Neque per impignorationem possessionis emptae factam uenditori redit dominium in uenditorem: sed neque periculum: unde recipiendo fructus recipit de non suo, nec pro alio: nisipro dilatione solutionis precii: quare erit usura: & licet sit uenditio: potest tamen quantum ad precii dilationem resoluiin mutuum, puta uendens posses sio nem, & post uenditionem eam recipiens inpignus solutionis pignoris, non plus habet proprietatis in pignore post eius uenditionem, quam si non fuisset suum. Sed si non fuisset suum: non posset recipere fructus, nisi computaret in sortem: ergo nec in casu posito: nec ratioinducta pro canonistis illis ualet. Nam iuste recipit emptor fructum rei emptae: quia sua est, & in ipsum redundat eius peri¬ culum non minus, quam si soluisset precium eius. Non autem iustum esset, siuendens reciperet: quia reciperet de re non sua. Quod uero uendens non utitur precio nondum soluto, est de ratione mutui: quia omnis mutuans caret remutuata. Nec tamen pro illo potest recipere pecuniam, uel pecunia mensurabile, nisi in casu supra expresso pro rele uatione damni ex mutuo passi.

¶ Verum termino solutionis lapso, si non daretur precium posset recipere fructus per modum poenae: si esset haec paena in contractu apposita. Similiter si uendens reseruaret sibi dominium possessionis uendi tae: & etiam periculum eius uique ad solutionem eius: & hoc deduceretur in pactum tempore contractus: sic posset fructus facere suos. Sic enim dominium rei uenditae: & eius periculum maneret, apud uendentem: sicut dominium, & periculum precii soluendi apud enientem Sed tunc contractus ille magis sortitetur naturam locationis, quam uenditionis: & secundum hoc possent opinio nes praedictae concordari: ut prima intelligeretur quando dominium, & periculum rei uenditae maneret in uendente. Secunda quando transiret in ementem: & eodem modo potest intelligi glosin cap. conquestus. de usu. Haec est mens Antonini, & Baptistae in summis suis, quod fundatur in argu. xiiij. quaest. iiij quoniam multi. ubi dicitur. Si quis est in mora soluendi: ab eo possunt recipi ulurae: non tanquam usurae: sed tanquam interesse. Et sequitur, & tunc petuntur usurae iudicis officio: non iure actionis: licite. n. potest quis agere ad hoc: ut reddatur in demnis: & ideo ubi interesse non habet locum: non potest recipere fructus. Qu si interesse locum habet, tantum potenrecipere ultra sortem: quantum se extem dit interesse, puta quantum damnum ex mora passus est, & nonplus. quod si illud ex cedat fructus: potestplus acccipere. Siminus: est tantum accipiat de fructibus: quantum aestimatur damnum, & non plus

¶ Quartus casus est: si possessio datur genero in pignus dotis numeratae: tunc usque pecunia soluatur, fructus possesho¬ nis illius a genero recipi possunt sine con puratione eorum in sortem: ut habetur in c. salubriter. de usu. Ratio ibi additur: cum frequenter dotis fructus non sufficiunt ad onera matrimonij supportanda.

¶ Ex quo sequitur; quod si dos bene sufficit: non sunt recipiendi fructus. Similiter si onera matrimonij non supportet. Nen enim recipiuntur fructus propter dilationem solutionis pecuniae dotalis: sed pro suo interesse: ut onera matrimonij supportatentur, & per idem patet; quod soluto matrimonio; fructus recepti post solutum matrimonium computandisunt in sortem. Multae aliae sunt hic cautelae, quas remitto ad canonistas &c.

¶ Quinta conclusio. Et si usurarius tenetur restifuere omnia lucra usuraria: non tamen generaliter per haec tenetur restituere ea, quae per ipsa lucra sunt non in iuste acquisita. Haec conclusio est bea ti Thom. Scot. & doctorum communiter. Intelligo autem per lucra usuraria quicquid uimutui ultra sortem acquiritur. Prima pars conclusionis manifesta est ex conclusione prima. Secunda partem probat beatus. Thom. ii. ij. quaestio. Ixxviij. articu. iij. in corpore, quaest, & in solutione secundae ratio¬¬ nis.

¶ Pro cuius clariori intellectu notat idem doctor: & similiter Panor. cafi. de usu. post Ioan. an. in. c. quamquam. tit. lib. vj. quod rerum per usuram acquisita rum, quaedam non habent fructum aliquem a se distinctum: quorum scilicet ulus est earum con sumptio: ut pecunia, blada, uinum & caetera ad pastum hominis pertinentia: ut supra habitum est: & de illis loquitur conclusio. & probatur. Nam si per haec aliquid acquiritur: ut puta si per pecuniam fenebrem negotiatur, aut emit possessionem aliquam: fructus inde perceptus non est fructus lucri usurarij: id est horum ultra sortem acceptorum: sed est fructus humanae industriae, quae per sucrum usurarium ultra negoriatur. Nec huiusmodifructus dici possunt lucra usuraria: quia non percipiuntur praecise ui mutui: sed ut dictum est: ex industria humana: qua negoriatus est: aut comparauit possessionem fructificantem.

¶ Praeterea quilibet potest licitè tenere id, quod legitime acquirit: sed interdum per huiusmodi iuste, & legitime aliquid acuritur: puta per iustam negoriationem, aut commutationem: ergo illud non tenetur restituere.

¶ Scotus probat idem reducendo ad impossibile: quoniam siteneretur fenerator reddere, quae reciperet: recipiens mutuum esset iuste usurarius: quod est impossibile: quia repugnantia terminorum. Probatur consequentia: quia recipere fructum de pecunia sua ex industria alterius pro uenientem, est facere usuram: quem si iuste reciperet: iuste usuram committeret. Reciperet autem iuste, sifoenerator teneretur reddere: quia reciperet sibi debitum.

¶ Quandoque per usuram acquiritur res habens ulufructum a se distinctum: ut domus, ager, hortus & huiusmodi. Et si quis aliquod horum per usuram extorsisset: non sulum tenetur restituere rem ipsam: puta domum, uel hortum: sed etiam fructus inde perceptos: quoniam fructus illi conpraehenduntur sub sucro usurario: quia proueniunt ex re usuraria ipsi faenerato ri ui mutui: & non per industriam usurarij.

¶ Item huiusmodi fructus sunt fructus rerum, quarum ipse non est dominus, sed alius: & ideo non debentur sibi: sed alteri.

¶ Et si teneretur opiquod in ulura transfertur dominium, nihilominus restituere tenetur sicut in mutuo: eo quod praeceptum est ex mituo nihil ui mutui debere recipi.

¶ Et s quis diceret contra secundam partem conclusionis. Pecunia usuraria non est feneratoris: ergo quicquid ea lucratur, de non suoiueratur: & ita non habet maiusius in re comparata, quam in pecunta, qua comparauit. Sicut ergo pecuniam usurariam tenetur restituere: ita etiam id, quod ex ea acquisitum est. Item Roma. xj. Si radix sancta, & rami: ergo a contrario: si radix infecta,, & rami: sed pecunia est radix: & acquisita per eam uelut rami: ergo.

¶ Ad primum dicitur admisso antecedente, negetur; quod ideo non habet maius ius in lucro ex pecunia, quam in pecunia: quia lucrum debetur industria negotiantis: non pecuniae, qua negotia tur. Et ideo magisius habet in lucro, quam in pecunia, qua lucratur.

¶ Ex quo Henticus de has. tractatu de contractibus par. j. c. xxxiiij. elicit tale corollarium: quod obligatus ad restitutionem omnium, quam habet potest ex iniuste habitis iuste acquirere: unde a debito liberet: & ultra retineat, unde uiuere possit. Hoc enimper industriam mercationis fieri potest laborando cum pecunijs, quis iniuste tenet.

¶ Et dicit hic Sco. istud est forte, quod magis inducere posset homines ad usuram: quia illud, quod de uluris sucrantur, id est de pecunia per usuram acquisita: non tenentur restituere: quia suum est: quia per suam industriam acquisitum. Et uerum est dictum Scori; quantum ad homines iniustos deum non timentes: secus de iustis deum temporalibus sucris praeponentes.

¶ Ad secundum dicitur, quod uerbum apostoli non est ad propositum: nam pecunia non habet rationem radicis: sed magis materiae sine qua non. sRa dix enim auquid operatur ad nutritionem ramorum, & fructuum: paecunia uero nihil operatur: sed industria negotiam tis. Est tamen bonum argumentum ad probandum, quod dum per usuram extorquetur possessio fructificans: quod tunc fenerator tenetur utrumque; restituere possessionem, & fructum.

¶ Dicitur notanter in conclusione non generaliter: quoniam aliquando tenetur fructus per industriam acquisitos restituere: quando scilicet aliunde non habet, unde restituat, ut supra habitum est conclusione secunda.

¶ Dicitur etiam non iniuste acquisita: quoniam si quis per pecuniam usutariam iterum feneraretur: sic lucratum: quia usura est subiaceret restitutioni. Et tantum de articulo secundo.

¶ Quantum ad articulum tertium est primum dubium: utrum liceat alicui habenti possessionem mutuare rustico, ut eius possessionem colat: aut ut ei tempore messis frumenta, aut autumni uina uendat. De primo casu, cui secundus similis est. Respondet Antominus parte. ij. titu. j. cap. vij. S. x. & post cum caeteri summistae po¬ steriores, quod non est usura: dummodo tamen dat iustum precium labori: & non minus, quam si non mutuasset. Suo modo in secundo casu de uendendo frumem to, uel uino: allegatur ad hoc Grego. de arimino. Secus si aliquid minueret de iusto precio propter mutuum: tunc enim esset usura. Sed plerique tenet oppositum ut recitat Angelus in sum. in uerb. usura. S. v.

¶ Sed pro concordia distinguendum: aut mutuas hac intentione, obligatrusticum deducens in pactum, ut teneatur sibi colere, & laborare. Et sic est usura: quia ultra sortem per mutuum habet sucrum: scilicet obligationem ciuilem rustici ad suam culturam, quae pecunia aestimari. Etiam rusticus propter mutuum supra sortem, dat mutuanti libertatem suam, quae praecio aestimatur. iuxta illud. Non bene pro toto libertas uenditur auro. Et haec uenditio libertatis posset rustico in notabile damnum uergere: puta quia teipore laboris posset aliud magis sucrosum occurrere: quod cogitur o mittere propter obligationem ex mutuo. Et is, qui mutuat, tenetur ad gratitudinem: & potius ad laborandum mutuanti propter beneficium mutui receptum, quam alteri naturali obligatione: non tamen illud potest deduci in pactum: sicut supra dictum est de remutuatione post principium: & hoc tangit angelus, & baptista, licet obscure, & breuiter. Aut mutuans non obligat rusticum expresto pacto: sed relinquit eum suae libertati. Non tamen mutuaret: nisi speraret eum sibi in cultura iusto preciolaboraturum: & tuc non est usura. Tum: quialicet sperare ea, ad quaeis, cui mutuatur, naturaliter obligatur: ut supra dictum est. Tum: quia hic no adimit libertas colono: quoniam per naturalem obligationem cogi non potest: potest etiam se liberare, quando uoluerit reddensesionis cum rustico conuenite de praedo mutuum. Posset tamen dominus poscio iusto: & pcium, uel parte eius sibi dare prius, quam laboraret, & per hoc eum obligare ad seruiendum: & sic non est species usurae; quia nullum mutuum. Vel posset terminum solutionis statuere ipsum tenpus laboris, ut tunc solueret mutuum pecunia, uel labore.

¶ Per idem dicunt doctores: quod posset quis mutuare alijs, ut trahat per hoc eos, quibus mutuauit ad suam apothecam, molendinum, aut scholas &c. dummodo nihil minus facit, quam si non mutuasset: & eos pacto non obligat. nec eis aufert libertatem. Etiam siconstituat terminum solutionis: dum cessant intrare apothecam, molendinum, aut scholas: quia quilibet mutuans potest statuere terminum solutionis, quem uoluerit. Et licet ex hoc sucrari potest concursum hominum, fama, & amicitiam; tamen non sucratur aliquid indebitum: aut quod pecunia comparatur: dummodo nihil eis propter mutuum subtraliit. Potest autem mutuans sperare lucra: non quidem ex mutuo: sed ex uenditione, aut labore sibi debita: & etiam sucra spiritua lia, amicitiam, fauorem, famam bonam &c.

¶ Panor. in c. si. de usuris, tenet post calen. quod in casu est usura: quia consequitur ex hoc commodum pecunia aestimabile. Exemplum in doctore, ex concursu scholarium efficitur magis famosus: & habet maiores causas praemanibus uel ex hoc ampliatur sibi salarium. & ita in domino molendini: quia plurimi propter hoc concurrunt. Nam uere isti ex nmutuo recipiunt aliquid ultra sortem: ideo tenentur ad restitutionem: sed eausfacere debent pauperibus, quia ab illis, quibus mutuauerunt, non extorserunt pecuniam. haec Panor.

¶ Dubitatur secundo: quid si quis habet. cc. flo. mutuato soanni centum flo. pro suis necessitatibus expendendis cum pacto, quod tantum sibi ultra sortem reddat, quantum lucra buntur alij. c. in negotiatione positiRespondetur sub distinctione: aut uolebat ipsos cc. ponere ad negoriationem: & ad instantiam Ioannis mutuat ei. c. licitus est contractus: quia quod recipit ultra sortem, recipit pro suo interesse: dum tamen adsunt illa quinque supra art. primo posita. Si uero nolebat omnes ducentos in negotiatione ponere: sed tantum centum, quos posuit: usura est: ut dicit Ange. in uer. usura. j. S. xvij. cum uis alleg.

¶ Dubitatur tertio: utrum uedens alicui mercem, qui pecunia indiget ad terminum: & statim reemens ab eo pro minori precio in prompto tradito, sit usurarius. Respondetur post Angelum. in uer. usura. j. S. Ix. quod est usurarit pessimus. Et licet ibi sit contractus uenditionis: tamen resolubilis est in mutuum. Nam perinde est, ac si mutuasset sibi sunmam, pro qua ipse reemit: & tempore solutionis recipere summam maiorem, pro qua ipse uendidit. Quodque; sit illicita uenditio; patet ex dictis. q. x. huius distinctionis.

¶ Dubitatur quarto: utrum emens a Petro debitum pecuniarium: ei in certo termino futuro, uel terminis futuris soluendum: pro minori pecunsa statim tradenda, quam sit debitum: sit usurarius apertus, uel palliatus. Respondetur post Ange. in sum. in uer. usura. i. s. ixiij. & Ixiiij. quod debitum pecuniae futuris terminis soluendum, non potest emi, uel uendi pro minoripecunia, quam sit debitum ipsum sine usura aequiualenti: quia idem est: gratia exempli. Sit debitum in quinque annis soluendum scilicet slo, & ema tur pro. xl. flo, statim traditis, ac si nunc mutuaret. xl. slo, & post tres annos reciperet scilicet quod est apertausura.

¶ Vnde bre uiter: sicut non licet mutuanti. xl. recipere posterius ex pacto scilicet uimutui: ita nec in casu praemisso

¶ Et dico uimutui: quia pro suo interesse, aut poena aliquid recipere posset ultra sortem. Vnde si Ioannes habens huiusmodi debitum scilicet tlo. rogat Petrum, ut emat pro. xl. quia indiget pecunijs: & Petrus habet. xl. flo. quibus uult negotiari, & uerisimiliter lucrari scilicet posset emere, uel mutuare huiusmo di debitum tradendo. xl. ut supra dictum est.

¶ Similiter si debitum non esset liquidum, uel certum, aut in exigendo expectaret periculum, & laborem a debitore non compensandum: pro tali periculo, & labore posset aliquid accipere ultra sortem: tamen secundum quantitatem periculi, & laboris, nullo respectu habito ad tempus solutionis staturum: siue breue, siue prolixum. Idem est si obligor Pe tro. c. slo. in x. annis soluendos: & creditor indigens pecuniis paratus est ac¬ cipere Ixxx. pro tota summa statim solutdos: debitor minus tribuendo propter praematuram solutionem, usuram committit. Quoniam perinde est: ac si nunc mutuaret. I xx. recepturus post decem annos. c. nisi ut supra: non pro mutuo: sed pro uero interesse acciperet. Ixxx.

¶ Dubium quintum: utrum emens oues, boues, aut res alias a pauperibus, quas non habent: & locans easdem uendenti bus pro precio annuo, committat usuram. Respondetur: quod si id scienter facit: est manifesta usura: quoniam de mutuo recipitur ultra sortem. Nam in casu, neque est uera uenditio, neque locatio: quia non est ibi merx aliqua, neque locatum: sed nomina uacua. Veru si emens bona fide emeret huiusmodi, credens ea esse apud uenditorem: & eadem fide eidem locaret: non est credendum, quandiu bona fides durat emptorem peccare: nec ad restitutionem de consumptis teneri, bona fide durante.

¶ Dubium sextum: utrum habens pecuniam, cuius ualorem timet minuendum tempore futuro, propter ordinationem nouam rectorum reipublicae: posset sine usura eam mutuare hoc pacto: ut reddatur sibi pecunia in eodem ualore, in quo nunc est. Respondet Angelus in uerb. ulura. j. S. Ixxxvj. quod potest sine usura: si ille, qui recipit, expendere ualet ante ordinationem in eodem ualore: quia nihil ultra sortem recipit, nam potuisset etiam aliquid emere, quod postea uendens, rehabuisset aequiualens pecuniae. Nam quamuis in mutuo non liceat sperare sucrum: potest tamen uitari damnum sine alterius damno.

¶ Tenent tamen aliqui oppositum: nam in omni mutuo satis sit creditori, si id integrum restituitur, quod mutuauit: ut supra dictum est de eo, qui frumenta uetera mutuat, ut recipiat noua. Vnde sic praecludere debitori uiam reddendi idipsum, quod mutuo accepit: uidetur sapere usuram, Cautius igitur faceret; si res aliquas emeret, quas post mutato ualore numismatis pro iusto precio uenderet.

¶ Dubitatur septimo: utrum ciuis compulsus ad mutuandum ciuitati possit acciperet annuam pensionem sibi a ciuitate constitutam: puta quinque de.c. Variae sunt opiniones doctorum: sed uidetur, quod potest emere pensionem quinque pro centum a ciuitate fundatam in bonis ciuitatis, ut sequenti quaestione dicetur: etiam compullus, quos posset emere non compullus. Compulsio enim non excusat: ut possit licite, quae alias non licent: nam compulsio ista non potest fieri nisiper metum: sed metus, propter quem committitur usura: aut generaliter mortale peccatum, non cadit in constantem uirum. Hoc ergo potest compulsus in casu nostro, quod potest non compullus. Siuero mutuat, & non habet intentionem emendi; non potest recipere, nec sperare sucrum ui mutui: sed recipere pot ultra sortem pro suo interesse: quia forte damnificatur ex mutuo, aut alijs causis supra positis.

¶ Dubitatur octauo: utrum quis potest mutuare domino, aut communitati, ut sibi conmittatur officium, de quo sperat honorem, aut lucrum. Respondetur: quod siprincipaliter mutuat propter spem habendi lucrum ex officio: cum illud possit pecunia aestimari: usura est, ex difinitione usurae in principio huius quaestionis posita. Secus si sperat secundario, mutuaturus, etiam si officium non consequeretur: ut supra dictum est: & licet mutuans principaliter spe consequendi officium sucrosum peccet mortaliter, & sit usurarius; non tamen credo, quod tenea tur ad iestitutiouem lucri ex officio consecuti: dum modo tale sucrum sit proportionatum laboribus officij, & alias iustum: quia non consequitur illud lucrum ui mutui: sed propter labores officij. Et si non licet mutuare spe officij lucratiui conse quendi: multo minus licet speratum de: ducere in pactum.

¶ Dubitatur nono: utrum uendens carius rem aliquam data dilatione pro solutione precii: quam si dare tur praecium statim, sit usurarius.

¶ Respondetur breuiter. Vendens rem plus iusto pcio statim soluendo propter terminu soutionis concessum, usuram comittit: & ad restitutione tenetur eius, in quo excedit precium iustum. Probatur per.c. con¬ suluit. de usu. & patet etiam ex praemissis. Est. n. contractus ille resolubilis in usurarium contractum manifestum: perinde enim est, ac si mutuaret emptori precium iustum: & intermino solutionis acciperet ultra sortem: dando enim mercem, idem est, ac si daret precium iustum mereis. Et ideo inhis casibus, in quibus licet mutuanti aliquid accipere ultra sortem: etiam licet carius uendere ad terminum, quam res ualeat: sententia est Angeli in uer. usu ra. j. S. lix. Et sic mercator posuo interesse posset uendere rem plus iusto precio ad terminum, si non haberet respectum ad dilationem: sed solum ad interesse.

¶ Sed pro clariori intellectu rememorandum ex praequislis, quod iustitia precij non consistit in indiuisibili: sed habet latitudinem quandam, quae si non exceditur, non est precium iniustu. Gratia exempli. Maldrum filiginis uenditur nunc pro numerata, & propta pecunia pxx. pro xxj. aut pro xxij. sol. & haec est latitudo iusti precii, ut pono: qudlibet horum trium preciorum iustum aestimatur: si autem uenditur. xxiij. sol. iam precium erit iniustum: quia excedit latitudinem in uno solido. Sic si emeretur xix. sol. deficeret precium in uno solido: & utrobique requirit restitutio unius solidi, quem restituet uendens in primo casu: & in secundo restituet emens. Si ergo uendens ad terminum non excedit illam lati tudinem non conmittitusuram: licet remissius uenderet soluenti in propto: puta si maldrum in casu posito dat soluenti in futuro proxxii. sol. & soluenti in propto pro xx. uel xxi. sol. quia non recipit ultra fortem: nam merx tradita hent rationem fortis, cuius iustum ualorem non excedit: manet tamen in latitudi neiusti pcij. Idem est in eo, qui non uult progare terminum solutionis peritus a debito re, nisi aliquo munere dato.

¶ Ex illo est sequitur, quod non oportet: si quis uedit proparata pecunia rem aliquam minus iusto per cio, quod uendat et pro simili precio rem eiusdem ualoris soluendo in termino futuro,

¶ Si quaeris: unde sumit aestimatio iusti prcij: de hoc latius quaestione praecedenti: potest enim sumi ex communi foro ementium pro pecunia prompta: quod sinulli emerent proprecio statim soluen¬ do: sed omnes ad terminum: tunc estimare oportet precium secundum modos positos in priori quaestione: ibi uideatur.

¶ Dubitatur decimo: utrum in societatibus, dum unus ponit pecuniam. alius facit labores: possunt simul participare lucrum sine nota usurae.

¶ Pro responsione nota: quod societas est fraternitas quaedam & conuentio plurium contracta ob commodiorem usum, & uberiorem quae stum: ut dum plures conueniunt ad simul mercandum componentes simul pecuniam, labores, & industriam ad commune lucrum. Possunt autem huiusmodi societates multipliciter contrahi. Vno modo: quod omnes locij aequaliter componant pecunias, industria, & labores. Alio modo, quod difformiter. Et hoc multipliciter. Vel quod unus tantum faciat labores, & in dustriam in exercitio mercantiae: alius tantum ponat pecuniam. Vel si plures concurrunt: aliqui labores, aliispecunia, & hoc uel aequaliter aut inaequaliter tanin laboribus, quam pecunia: & quod unus ponat medietatem: alius tertiam: alter quartam: uel unus milse: alius centum: alius octoginta &c. suo modo de laboribus, & industria: unus sic: alius sic: unus plus: alter minus laboret.

¶ Et omnibus his modis licita est, si haec duo seruentur.

¶ Primum si mercatio ipsa, & modus eius fueritlicita: puta ars, & negortiatio: nam in re turpi, & flagitiosa societas contrahi non potest: ideo ad committendum usuram societas contrahi non potest: & similibus.

¶ Secundum, quod aequitas seruetur in omnibus damno scilicet & lucro: ita quod quilibet sociorum participet dam nis, & lucris proportionabiliter secundum suos labores, industrias, & pecuniam appositam: ut gratia exempli. Qui medietatem posuit pecuniae; medietatem participet in lucro & damno: qui tertiam, tertiam. Sic & de industria, arte & laboribus: qui plus laborat indufiria, uel arte, & utilius plus accipiet. Et quoniam aliqui apponunt laborem, industriam, uel artem & non pecuniam: oportet illa estimare pecunia, secundum quod magis confert ad finem societatis, idest honesti lucri: ut sic possit esse aequa distributio lueri, & damni. & diligenter aduertendae sunt regulae Scori supra posite articj.

¶ Ratio autem: quare hic licet accipere de pecunia negoriatori, & non it mutuo, haec est: quia in mutuo dominit transit in eum, qui mutuum recipit una cum periculo: ideo si mutuans accipit sucrum: accipit illud de non suo: in societate uero dominium pecuniae traditae & periculum manet apud socium: ideo si contingit sucrum: de suo lucratur.

¶ Ex quo sequitur primo, quod si in contractu societatis fiant pacta contraria: puta uinon seruetur dicta aequalitas: puta ut ponens pecuniam nihil sentiat de dam noaut minus ponens plus recipiat de lucro: uel minus quam parti suae debetur &c. non est licita haec societas & tenentur restituere ea, quae indebite recipiunt, his, quifraudati sunt. Sententia est Angeli uerbo, societas. S. v. Secundo sequitur, quod siquis uellet capitale suum esse saluum: & tamen participare de sucro, quantum sociisplaceret: non excusatur ab usura: est enim idem, ac si mutuaret pecuniam petens lucrum ex mutuo: Veruntamen siquis periculum summae capitalis ponentis uellet in se suscipere, & cum assecurare pro precio sibi dato non esset usura dare pro securitate: nec esset usura recipere pro periculo in se susceptoEt similiter si aliquis ex sociis susciperet in se periculum: ita quod societas non staret pro periculo: posset accipere lucrum ex pecunia: & hoc modo se liberare a periculo. Haec Ange. in sum ubi sup.

¶ Tertio sequitur: quod quis ponens operas suas tantum: posset facere pactum pro certo, quod acciperet pro opera sua: ut nihil sentiret de dam no, nec de ulteriori lucro. Sed non erit ille contractus societatis: sed locationis operarum suarum.

¶ Multa alia hic consideranda occurrunt, quae ex dictis discerni possunt: quorum particulariorem declarationem ad dominos canonistas, & legistas remitto¬

¶ Dubitatur undecimo: quomodo in societate, siue commutatione anima lium (quam socidam uocant) caueri possit usura: cum in traditione il¬ lorum lucrum quaeritur ex capitali.

¶ Pro responsione notandum, quod in his multiplex currit differentia. Quandoque sit commutatio animalium tanquam mereis pro precio pecumario, aut aequiualenti per simplicem uenditionem. Et sic seruandae sunt leges iustae uendi tionis praecedenti quaestione positae: ut scilicet sit precium iustum: caueatur dolus, & deceptio: nec propter teniporis dilationem carius uendatur: dominium quoque cum periculo transeat in ementem: & caetera supra dicta. Quandoque traduntur animalia pro annuo censu, dominio eorum manente apud tradentem: & est contractus locationis, in quoattendendum: quod census constitutus sit proportionatus utilitati, quam affert ei, qui per locationem accepit deductis laboribus, & expensis: quod que periculum tan naturale, quam fortuitum, & causale ( alias casuale) maneat apud locatorem: nisi dolus, traus, aut negligentia eius, qui recipit animalia, & nutrit, dederit causam periculo: tunc enim redundaret in eum, qui causam dedit: nisi etiam quis sponte in se susciperet periculum precio dato.

¶ Quandoque sit communio in animalibus, & lutro in eis permodum societatis. Et hoc potest contingere dupliciter. Aut quod communiter emant animalia, quolibet sociorum ponente partem precij: & ipsa uendunt, uel locant aliis non socijs: & tunc com munia erunt eis pericula meliorationis animalium, & lucra secundum proportionem pecuniae in emptione animaliupositae. Aut ipsa animalia traduntur uniex socijs: ut puta colonus, & ciuis simul emunt tauros, uel uaccas, aut oues &c. quolibet ponente partem precij: puta quilibet medietatem: aut unus unam tertiam: alius duas tertias: & colonus utitur animalibus ad suos labores, aut aliam utilitatem, quam ex eis capit: & ea suis expensis nutrit: tunc prius deducendae sunt expensae, labores, & industria nutrientis: & postea pericula, & lucra diuidentur communiter secundum proportionem pecuniae positae in emptione animalium: possunt nihilominus pacisci d¬ periculis, & expensis &c. ut colonus certam pecuniam recipiat pro istis de lucro deducendis: & residuum lucri diuidatur. In quibus pactis seruanda est equa litas, ut neutra partium grauetur ad arbitrium boni uiri. Sratuitur etiam terminus, in quo ad arbitrium utriusque pecora uendantur, & precium ut supra diuidatur. Vbi cauendum: ne terminus diuisioni staturus sit uni parti piudicialis.

¶ Quandoque ciuis habet boues, & uendit medietatem colono, expectans solutionem medietatis usque ad solutionem societatis: & sic tradit bouem totum colono, locans suam medietatem pro certo censu annuo: Retinet etiam pericula, expectatque lucra suae medietatis, alia medietate damni, & lucri manente cum dominio eius apud colonum. Et per omnia simile est, ac si simulemissent bouem, & eiuis mutuasset pecuniam medietatis precii colono: & tunc uideat ciuis: quod propter hoc mutuum niham maioris sucri percipiat, alioquin usuram committit. In his solent uaria pacta, & recompensationes hincinde fieri: inquibus semper si seruatur aequa litas, ut nulla partium grauetur, peccatum uitatur: sin autem, dolo, & fraude, & cum iniusto pauperum grauamine. res agitur, peccatur: & damnificans tenetur ad damni restaurationem.

¶ Similiter in uenditione pecorum: dum societas illa re resoluitur: caueatur, ne fraus committatur in aessimatione precij, in diuisione lucri &c. Ne forte colonus pauper (qui adhuc medietatem precii ex prima emptione, qua medietatem pecoris emit: tenetur socio: nec ualens emere pecus) in diuisione in hoc fraudetur: quod pecus minori precio, quam ualeat, aestimet: ut sic socius abundans illud retineat per minori precio dato.

¶ Dubitatur duode cimo de cambijs, utrum in cambio conmittatur ulura. Pro quo notandum post Anto. & Ange. quod tripliciter potest fieri cambium. Quandoque reale: ut cum pro moneta aurea recipio argenteam: aut promoneta unius generis recipio monetam alterius generis, & simulcurrunt datiounius monetae, & receptio alterius: in tali cambio non conmittitur usura etiam siplus, uel minus iusto datur: aut recipitur: quia non est ibi mutuum. Potnt tamen esse iniustum lucrum, scilicet quando ualor moneteuerus hincinde non seruatur: sed plus, uel minus datur: & sic recipiens simoi sucrum ad restitutionem tanquam sucri iniusti tenetur. Si tamen campsoropas suas impendit tenendo bancum, & familiam, facitque labores, & expensas, comparando diuersi generis monetas: & trans terendo cum periculo de loco ad locum, pro his potest accipere moderatum lucrum, & recompensam: sicut in uenditione mercium: quando talis contractus cabij uicinus est contractui uenditionis, & emptionis. Qui uero nec operam, nec laborem impendit: non potest sine peccato accipere lucrum. Gratia exepli. Elorenus ualet nigintiocto sol. hall. camplortenens bancum dat pro floreno uigintiocto sol. minus duobus hall. quos lucratur pro suis opera, & labore. Similiter siquis ab eopetit unum florenum pro denarijs, recipit xxxviij. sol. &. ij. hall. non est usurarius: nec in iuste lucratur. Alius uero uta carnifex in macello: aut caupo uini: seu pistor uendens panes in foro acquirit paruam monetam denariorum, & & hall. & uellet potius hre aurum: uenit ad eum aliquis uolens cambite florenum: situmc mercator ille uult recipere simile sucrum, sicut campsoriniustum est: quia nul lam operam, uellaborem, aut artem impendit, & tenetur ad sucri restitutionem, nisi per labore numerandi pecumam aliquid reciperet: quod utique minimum foret: & forte alias libenter impenderet: ut haberet aurum. Vnde patet: quod licitum est camspsori recipe luerum ex casbio, quod alteri minime licet.

¶ Scdo modo sit causbium plitteras: ut quis habet pecuniam in certo loco: puta centum aureos, quos uellet transferre in alium locum, accedit ad campsorem: tradit sibi centum florenos: recipit ab eo Itas, perquas in alio loco recipit. xcv. post aliquos menses.

¶ Dicendum; quod canpsor lucrando quinque non conmittitusu ram: quia minuit sortem: in usura autem recipitur ultra sortem: potest tamen esse in iustu lucrum, si excedit iustum precium prola¬ bore, ingenio, arte, expensis, & periculis trapexitae debitum.

¶ Sed quid si quis habet coloniae milse ducatos, quos uelset transferriuenetias ad patriam suam: inuenit coloniae campsorem habentem bancum uenetijs: tradit sibi pecuniam, ut uenetijs recipiat adforum ducatorum & cambii uenetiarum, ubi plus ualent dutati, quam coloniae. Respondetu: quod contra ctus ille potest esse licitus, quando non intendit propter priorem traditionem habere lucrum: sed tantum ratione patriae: quia ibi plus ualent. Res. n. in uno locoplus ualet, quasi in alio: recipit ergo uene tiis, quod tradidit colonmae. Quod uero plus ualet, quod recipit: non est ratione. mutui, uelaequiualentis mutuo: sed ratio ne loci. Si aut ideo plus reciperet, quia terminum logiorem solutioni praestaret: iam esset usura.

¶ Tertio modo sit cambium sine traditione pecuniae: ut quis indiget Romae pecunia, uadit ad bancarium, petit summam centum ducatorum, in partibus suis puta coloniae restituendam in moneta ibi currente post sex menses, aut alium terminum constituendum: & ultra lucrum cambij licitum (exurgens ex uarietate ualoris monetarum in diuersis locis, & expensarum, ac periculorum, in translatione pecuniae de loco ad locum &c. quae occurrunt in arte capsoria) perit aliquid: puta de centum quinque, uel octo: satis manifestum est: quod committitur usura: quia sperat ex mutuo dato sucrum: & manifestior est usura, si auget lucrum propter terminum, id est solutionis staturae prolixitatem: ut si plus perit addi centenario: si slatuit terminus solutionis post annum, quam si statueretur post medium annum.

¶ Ex praemissis multi calus caunbij discerni possunt: quoniam quicquic spe lucri ex mutuo accipitur: usura est: secus si pro interesse. Secus etiam si hic tradit, uel recipit pecuniam: aut in alio loco in termino staturo: & in alia moneta secundum rationem cambij soluendam: si dubitatur, utrum lucretur, uel perdat, ut supra dictum est de uenditio ne rei pro pecunia secundum forum illius rei in termino solutionis currentis. Et illud cambium tertij generis dicitur tambium siccum secundum Ange. quia siccum est a charitare proximi: & siccas animam a gratia dei. Haec de cambijs.

¶ Dubitatur tredecimo: utrum deponem pecuniam apud mereatorem, uel camipsorem, cum qua depositatius negotiatur, possit aliquid recipere ultra fortem sine uitio usurae. Respondetur: si deponit per modum societatis: & stat periculo capitalis lucri, & damni: potest recipe re partem sucri: ut sup. dictum est de societate: quia proprie non est depositum. Si uero uult suum capitale esse saluum: aut deponit in spem id est quod idem sibi redda tur: si tunc mereator negotiatur cum deposito, & lucratur: peccat contra legendepositi: non tamen tenetur aliquid deponenti de sucro iniusto: sicut nec usurarius ex lucrousurae, ut sup. Si uero de ponit in numero: ut pecunia eiusdem numeri, & ualoris restituatur sine diminutione in omnem euentum: non potest aliquid recipere spe sueri: multo minus expacto: tamen oblatum liberaliter, & gratuito recipere possit sicut in mutuo,

¶ Dubitatur decimoquarto: utrum liceat recipere pecuniam sub usuris: siue utrum liceat dare usuram. Et uidetur: quod non: nam qui pecuniam recipit ad uluram, consentit usurario in suo peccato usurae: uolendo enim dare usuram uult usurarium recipere: & ita uult eum peccare: sed con sentiens parificatur facienti Rom. j. Item dans usuram dat occasionem usurariofenerandi: nullus enim feneraretur, sinullus daret usuram: dans autem occasionem damni damnum dedisse uidetur: & hoc pertinet ad rationem scanda li.

¶ Pro solutione dubij notandum est postbeatum Tho. ii. ii. q.ixxviij. art. iiij. quod refert inducere aliquem ad senerandum, & dare faenus, seu usuram. Nam inducere consulendo, iubendo, uel suadendo ad peccandum mortaliter est peccatum mortale: nisi id fieret propter cauere maius peccatum: ut si quis abundans nollet subuenire in extrema necessitate alicui morituro, nisi sub usura; inducendus esset, ut potius daret sub usura, quam ut homicidium committeret: ut uult Ange. usurali. S. ii. Panor in cap.¬ super eodem. de usuris. Sed illud non uidetur rationabile: nam non sunt facienda mala, ut eueniant bona. Roman. iij. ideo propter cauere malum (quod cauere bonum est) non est faciendum malum: ergo propter cauere homicidium non est committenda usura. Vnde Alexand. iii. in cap. super eodem. de usuris. Cum scriptura sacra prohibeat proalterius uita mentiri: multo magis pro-¬ hibendus quis est, ne etiam pro redimenda uita captiui usurarum crimine inuoluatur.

¶ Ad iduero, quod committi non debet, nullus debet induci: unde sicut pro nulla causa faciendum est malum: ita pro nulla causa inducendus est quis ad faciendum malum. Et haec est opinio Ioann. an. in regula, peccatum ficet Panor. teneat contrarium, aliegans cap. si quod uerius. xxxiij. quaest. ii. ubi August. consuluit minus peccatum, ut euitetur maius.

¶ Sed tex. ad oppositum est: non enim ibiconsuluit Augustinus adulterium, ut uitetur homicidium: immo dicit non esse illicitum proillicito faciendum. Et sequitur. Si utrumque; nepharium est: non debet alterum peralterum perpetrare: sed utrumque; uitare. Verum glol. ibidem dicit. Permittitur minus malum, ut euitetur maius. Quod quidem uerum est: ut patet in supanaribus, & in libello repudij, & usura alienigenarum: in v. titu. ut sup. habitum est. Sed longe aliud est permittere, aliud consulere, uel inducere.

¶ Richar. praesentidistinct. artic. v. quaest. ult. dicit, quod ille non peccat, qui bona intentione ad instantiam pauperis rogat usurarium mutuum dare pauperi: quia quamuis sciat: quod usurarius recipiet usuram: hoc tamen non intendit iste: quia potius uel set, quod mutuaret sine usura. Rogare tamen usurarium, ut mutuet: non est inducere ad usuram: sed ad mutuum: quod licet. Et uidetur generaliter sine exceptio ne, quod in nullo casu licet inducere ad usuram: ut uultbeatus Thomas.

¶ Accipere autem ad usuram potest contingere dupliciter. Vel ad opus illicitum: ut ad popam, luxuriam, aut alia illicita perpetranda: & sic non licet secundum Rich. ubi sup. Hoc enim prohibetur propter damnum reipublicae, & ad restitutionem malorum. Aut recipit pecuniam ad usuram ad suam necessitatem: uel ad opus reilicitae: & sic accipiendo mutuum non peccat: non enim consentit directe in osuram: sed in mutuum: quod maxime uerum est: dum mutuans etiam alias paratus est dare ad usuram, & frequenter exer cet usuram: quoniam si paratus non esset dare ad uluram, nullo modo liceret eum inducere.

¶ Ratio praedictorum est: quia quamuis non licet inducere ad peccatum: licet tamen peccato alterius, quid ipse sua sponte comittit, uti ad bonum, non ad malum: sicut secundum August. in enchirid. c. x. & xix. deus utitur peccato hominum ad bonum. Neque.n. deus omnipotens (cum summe bonus sit) ullo modo sineret malum fieri: uisi usque adeo esset omnipotens, & bonus: ut benefaceret de malo. Sic ergo licet malo uti ad bonum: non ad malum. Sic in simili licet utiiuramento eius, qui per falsos deos iurat, in quo tamen iurans manifeste peccat, diuinam reuerentiam adhibens idolis. Vnde Aug. ad publijcolam: Qui utitur fide illius, qui per falsos deos iurat: non ad malum, sed ad bonum: non peccato illius se sociat, qui per daemonia iurauit: sed pacto eius bono, quo fidem seruauit. Adducitur exemplum Laban iurantis per deum Sochot. Gen. xxxi. & Abimeleci iurantis Abraae. Gen. xxi. ac Romanorum iurantium Iudae machabaeo: & habetur xxij. quaest. i mouet te.

¶ Item qui soluit usuram faeneratori, iniuriam patitur: ideo non peccat, nisi consentias facienti: quia non pati; sed facere iniuriam peccatum est.

¶ Praeterea: iutans soluere uluram tenetur ad implere iuramentum: ut inc. debitores. de iurciur. & per consequenslicet soluere usuras. Similiter licet incidenti in latrones manifestare bona, quae habet: quamuis latrones diripiendo illa peccent: exemplo decem uirorum dicentium ad Hismael. Noli occidere nos: quia thesauros habemus in agro. Hiere. xli.

¶ Et per hoc ad primam rationem dicitur, quod recipiens pecuniam ad ulura non cosentit usurario¬ in pctom ulurae: non none placet sibi acceptiousurae: sed magis uellet eum non recipere: nec dando usuram, uult usurarium recipere: sed magis permittit. Quod aut mutuum habere non posset, nisi daret usuram: utitur peccato usurarij ad bonum.

¶ Ad secundum dicitur: quod recipiens pecuniam ad usuram non dat occasionem usurario recipiendi usuras: sed mutuandi: ipse autem usurarius sumit occasionem peccandi ex malitia cordis sui. unde scandalum passiuum est ex parte sua: non actiuum ex parte recipientis mutuum: ipse.n. petendo mutuum perit rem licitam: & ita non est ibi ex parte recipientis factum non rectum: & per consequens non scandalum actiuum Propter scandalum autem passiuum ac ceptum non datum oportet desistere ab actu bono, & recto.

¶ Dubitatur quindecimo: utrumiutans usuras dare teneatur iuramento. Respondetur: quod sic: nam iuramentum quod sine interitu salutis seruari potest, seruandum est: potest autem usura dari sine peccato. Habet tamen sic iurans duplex remedium. unum, quod petat absolutionem a iuramento: secundum, quod potest post dationem eaus repetere officio iudicis. Quod si iurauit, neque petere relaxationem iuramenti: neque repetere: potest denuntiare iudici, qui ex officio debet compellere usurarium per censuras ecclesiasticas ad non exigendum recipiendas, & ad restituendum receptas. c tuas. de usuris. Si uero etiam iurauit non denuntiare: non tenetur iuramento: quia illici tum est. Non nnm potuit se obligare contra bonum charitatis, & dispositionem euangelij. Si peccauerit in te frater tuus &c. sequitur. Site non audierit &c. dic ecclesiae. Eundare autem se debet denuntians super peccato creditoris, & salute animae eius: ut sua denuntiatione emendetur: & non super proprio commodo: ut dicit Panor. inc. allega. tuas.

¶ Dubi tatur sextodecimo: utrum liceat ulurarijs uendere, & ab eis emere. Pro responsione praemittendae sunt aliquae distinctiones. Nam quaestio potest intelligispecialiter de pignoribus, quae ex lapsu temporis peruenerunt ad usurarios lococapitalis, & usurae. Vel generaliter de quibuscunque emendis, & uendendis. Vel generalius, an aliquid recipi possit ab usurarijs, siue per modum doni mere liberalis: siue per modum contractus pro aliquo retribuendo.

¶ Secundo potest intelligi quaestio de ulurario nihil aliud habente, nisiquae per usuram acquisiuit: ut communiter sunt iudaei apud nos, quinec laboribus, nec negotiatione, aut industria aliquid acquirunt, quorum omnia bona obligata sunt restitutioni. Vel potest intelligi etiam de usurarijs, qui praeter lucrum usurarium habent aliqua iuste possessa: puta acquisita per iustam suc cessionem haereditariam, aut iustam negotiationem laboris, uel industriam: quae bona non sunt obligata restitutioni: nisi quatenus bona usuraria non sufficerent restitutioni faciendae. Item aut per huiusmodi receptionem ab usurario usurarius redditur impotens ad plene restituendum usuras, aut non.

¶ Rememorandum est etiam: quod de translatione dominij lucriusurarij in usurarium, duplex est opinio doctorum. Et perhas distinctiones uarie respondendum erit.

¶ Et primo de pignoribus est haec propositio. Emens, aut domo recipiens pignora scienter per usuram acquisita, tenetur ad eorum restitutionem dominis suis: sicut emens rapta, uel furto alienata: & hoc secundum opinionem probabilem tenentem, quod in his non transferatur dominium. Patet: quia eadem est ratio in his, sicut in istis. Nam & sanctus Amb. appellat usuram rapinam. xiiij. qeiij. S. si quis. Non n. potest quis uendere, uel donare rem non suam, siue alienam: nec eam potest aliquis huiusmodi emere, aut recipere: nisi uelit domino suo restituere. Res aunt per usuram acquisitae, non sunt usurarij: sed eius, qui usuram dedit: apud hunc. noe manet rei dominium. Potest tamen sic emens repetere a domino rei sortem, seu pecuniam mutuatam, uel eam retinere. Idem de pecunia, & re quacunque acquisita per usuram: quia non transfertur dominium illarum in ulu rarium: ut probat Henricus de Hassia in suo tract. de usuris cap. xxxvij. ut habitum est sup. in fine art. j.

¶ Et haec con¬ clusio ueritatem habet secundum hanc opinionem, siue usurarius sit in soluendo, siue non. Res. n. aliena in specie debet restitui suo dumo: hoc est eaipsa, quae alienata est: si extat, & non in suo ualore. Si aunt teneretur opinio opposita, scilicet quod dominium transfertur: dicendum erit de pignoribus huiusmodi sicut de caeteris usurarii bonis restituendis.

¶ Dicitur notanter, scienter: quoniam si recipiens ignoraret recepta fore usuraria durante bona fide non tenere tur ad restitutionem: postquam uero sciuerit, restituere tenebitur, sicut in furto.

¶ Secunda propositio. Ab usurarijs licet recipere per uenditionem, aut liberale donationem ea, in quibus habent dominium: dumodo per haec non redduntur impotentes ad iisuras plene restituendum. Patet: quia cum illorum habent dominium, possunt ea alienare, sine tamen iniuria, & dano proximorum. Sed per hanc aliena tionem non fraudatur proximus: quia adhuc habet usurarius, unde satis faciat plene proximo, quem usuris iniuste aggrauauit. Et uerum est hoc: nisi ea, quae emunt, uel recipiunt recepta eadem in specie secundum modum loquendi canonistarum id est eadem identitate numerali sint acquisita per usuram: illa. no.e nunquam licet recipere: sicut dictum est de pignoribus praecedenti propositione secundum opinione quod in usura non transfertur dominium.

¶ Ex illa propositione sequitur: quod serui usurariorum, qui non utiliter seruiunt usurarijs: puta acquirendo suis laboribus tantum, quantum recipiunt: ut sunt, quiseruiunt usurarijs ad pompas, uanitatem, uperfluitatem, aut uoluptatem: non possunt ab eis recipere mercedem laborum suorum: dum per huiusmodi receptionem usurarij redduntur impotentes ad plene restituendum. ut sunt usurarij nihil habentes msi acquisita per usuram: puta qui tenentur ad restitutionem omnium suorum bonorum: si uero recipiunt, tenentur ad restitutionem receptorum: non quidem usurarijs: sed illis, qui dederunt usuras: ut sup. quaest. ii. huius dist. Secus si seruiunt utiliter in rebus honestis: ita quod commodum, quod consequun- tur ex opere seruientium, compensatur cum mercede, quam dant seruientibus.

¶ Secundo sequitur: quod mutuantes usurariis scienter ad res inutiles non possunt recipere ab eis solutionem mutui: dum perhanc solutionem redduntur minus sufficientes ad restitutionem usurarum: secus si usurarij non obstante solutione huiusmodi sufficiunt reddere usuras. Idem est de recipientibus ab usurarijs ex contractu, uel quasi, uel ex delicto.

¶ Sequitur tertio: quod principes, & recto res communitatum non possunt accipere ab usurarijs nihil habentibus praeter usuras, munera, telonea, propinas, aut censum domorum eis locatarum, & similium. Patet: quia per omniahaec redduntur impotentes ad plene restituendum usuras. Quod si aliquid talium receperint, tenentur ad restitutionem. Sententia est etiam beati Tho. in episto la ad dominam blancam.

¶ Sequitur quar to: quod qui remissius emuntab usurariis non habentibus nisi bona usuraria, quam res empta ualet: tenetur ad restitutionem illius, in quo deficit precium da tum a precio iusto: ut gratia exempliEmisti tunicam ualentem tres florenos pro duobus florenis: teneris in casu ad restitutionem unius floreni.

¶ Sed quid de his, qui uendunt usurariis necessaria uitae: ut cibum, uel ueste. Respondetur saluo meliori iudicio: quod idem est de his, & alijs rebus uendibilibus extra necessitatem extremam: nam non potest uendens recipere mercedem, si non habuerit usurarius nisi acquisita per usuram. Et quia non transfertur dominium mercedis in uendentem: & quia per hoc usurarius redditur impotens ad plene restituendum usuras. Si fuerit extrema necessitas: tenetur habens cibum, uel uestem sibi ex debito subuenire: secundum illud Ambro. in lib. de officijs: & allegatur in decretis dist. Ixxxvi. cap. pasce. Pasce fame morientem. quisquis enim pascendo hominem seruare poteris: si non pauisti: occidisti. Nec pro illo potest accipere recompensam ab usurario, non plus, quam ab alieno nihil habente: quia ulurarius non est dominus rerum, quas occupat.

¶ Dubitati hic posses: utrum diuites teneantur mutuare gratis pauperibus petentibus. Similiter dubitari potest: utrum pauperes possint recipere eleemosunam ab usurarijs. De his duobus dubijs differatur responsio usque; ad distinctionem sequentem: cum agetur de eleemosyna.

¶ Dubitatur decimo septimo: quomodo restitutio fieri debet ab usurario: an sufficiat usurario obtine re remissionem usurae ab eo, qui deditusu ram; etiam si non proposuit restituere remissione non facta. Hanc quaestionem tractat Egidius de Roma. ij. quodlibet quaestio. xxvij. unde quaerit: utrum offerens se restituere usuras, & nolens restituere cum possit: si ille, cui debet restituere, condonet: sit absolutus, ut non teneatur ulterius restituere. Et est casus satis communis: quod obligatus ad restituendum non habens animum testituendi frequenter rogat eum, cui restituere tenetur: ut donet seu absoluat a restitutio ne. Et respondet sub distinctione. Quia aut talis usurarius offert se restituere tanmtum uerbis: & non exhibet pecuniam restituendam: neque ita se oftert, ut non sit in sua potestate se retrahendi a restitutione, ita quod is, cui fieri debet restitutio, habeat liberam potestatem accipiendi oblatum: sed sicut credens se non posse habere restituendum: remittit, siue donat: sic non absoluitur usurarius a restitutioe: quia magis fingit se donare, quam quod libere donet. Si uero usurari: offerret pecunia restituendam: quod omnino tutius esset: aut taliter se offert (si pecuniam non exhibet) quod tamen ille, cui restitutio facienda est, liberam habeat facultatem recipiendi restituendum, si uelit recipere: & tunc sponte, & libere donauit, non tenetur postdonationem restituere: licet non nabuerit animum restituendi.

¶ Satis concordat Panor. in c. consuluit de usur. ubi dicit. Nota: libera donatio debitioccasione mutui non prodest creditori habenti intentionem deprauatam, ut quod alias non fuisset mutuaturus, nisi sperasset inde aliquid consequiEt singulariter facit iste textus:: quod remissio usurarum etiam liberaliter facta ab eo, quisoluit: non prodest ipsi usu rario habenti mentem corrupta, & propositum non restituendi remissione non facta: quod intelligit quantum ad remissionem culpae: quia ut dicit inc. cum tu. eo. ti. non uideo: quomodo possit recte paenitere, nisi paeniteat sei exercuisse usuram: & habeat firmum propositum resti tuendi: sialias remissio non fuerit facta: licet non habeat tempore remissionis aliquid, quod possit restituere, siue unde restituat: quod omnino uerum est: quoniam si non habet firmum propositum restituendi, sed haberet propositum non restituendi, si non fuisset facta remissio: illo proposito stante peccat mortaliter: durante denique huiusmodi proposito non potest absoluia peccato. Si tamen proximus, a quo extorsit usuras pure simpliciter, & sine dolo non circumuentus remisit usuras: satis factum intelligitur proximo, ut nihil ei restituere teneatur: & si non deo. Et quod dictum est de restitutione usurae, locum habet etiam in alijs restitutionibus in iuste acquisitorum. Sed quid de usurariis mentalibus, id est qui receperunt aliquid ultra sortem ab eo, cuilmutuarunt principaliter spe recipiendi lucrum ex mutuo: nullo tamen pacto interuentente.

¶ Hic sunt opi. doct. quos Ange. per hanc distinctionem concordat. Quia aut mutuum recipiens dat aliquid ultra sortem mere liberaliter, cre dens mutuantem hoc non exigere, aut desiderare; & tunc non tenetur restitue re de necessitate salutis: licet teneatur paenitentiam agere: eo quod mutuauit spelucri, in quo mortaliter peccauit. ut supra habitum est. Aut mutuum recipiens non dat liberaliter: sed ideo dat; quia per signa depraehendit mutuatem sic uelle, seu habuisse intentionem aliquid recipiendi ultra sortem: aut dat, ne mutuas alias non mutuaret, & tunc tenetur mutuans restituere: quia est quasi pactum interpretatiue. Nec est illa datio liberalis; sed quasi sub conditione coacta: ut dicit Rich. in iiij. dist. praesenti. arti. v. q. v. Sic etiam mutuans gratis si de praehiendit recipientem mutuum aliquid sibi da re ultra sortem occasione mutui: licct ipse hoc mutuando non sperauit: tene¬ tur restituere. Si uero credit eum donare gratis: sicut ipse gratis recipit: non tenetur restituere: licet alius non gratis donet, quandiu durat bona fides. Post. quam uero scit, quod non liberaliter dedit; tenetur de extantibus, nisi per praescriptionem, uel usucapionem facta fuisset sua: ut dicit Asten. non autem de consumptis durante bona fide: & de hoc supra. q. v.

¶ Vltimo dubitatur depena usurariorum. Respondetur, quod usurarij ma nifesti ultra paenas, quibus puniuntur a deo: multum paenas incidunt a iure inflictas: scilicet infamiam: iuris repulsionem a communione altaris, & oblationis: priuantur ecclesiastica sepultura: repelluntur a facramento poenitentiae: donec secundum suam facultatem restitue rint: aut idoneam cautionem de restituendo praestiterint, repelluntur eorum testamenta: exterminantur a terra, si non fuerint oriundi de terra: non admittuntur ad petendum usuras, quas ipsi alijs soluerunt: dum bonis caedunt: non habetur respectus, ne egeant, ut in alijs debitoribus: ad modum raptorum, & furum: non solum tenentur restituere acquisita per ustu ram: sed etiam fructum rei sic acquisitae, quem acceperunt, uel accipe potuerunt. Sed quis dicitur manifestus usurarius, quidictis paenis subijcitur. Respondetur, quod ille, qua e notorius notorietate iuris: puta quia conuictus, uel condemnatus est aut coram iudice sponte confessus. Similiter notorius not orietate facti: puta quia tenet bancum publicum: aut in cubili mutuat omnibus uolentibus ad usuram. Item qui cotam sacerdo te in mortis articulo coram testibus confitetur se usurarium: & mandat restitui usuras, & resignat libros: si illa tria simul concurrunt: alias sola confessioextraiudicialis non facit manifestum usurarium. Dehis latius uide Angelum in summa in uer. usuraria. & S. iij. & sequen. Multa alia de materia usurae rescinduntur propter nimiam materiae dissusionem.