Quaestio 1

QVAESTIO VNICA CIRCA illam distinctionem mouetur haec quaestio. Vtrum obstinatio diaboli in malo, stare possit cum libero eius arbitrio. In quaestione erunt articuli tres. Primus de obstinatione. Secundus de arbitrij libertate. Tertius mouet dubia.

¶ Circa primum doctores uarie assi gnant obstinationis effectum, & causam. Quidam dicunt, quod diabolus sic sit obstinatus in malo, quod non possit in aliquem actuum bonum, semperque sit in actu malo. Causam assignant, quia cum sit spiritus separatus, eius est naturae, quod cuicunque adhaeret, immobiliter adhaeret, & ideo si consideretur ante adhesionem, uoluntas angeli potest libere adhaerere huic, uel eius opposito in his, quae non naturaliter uult: sed postquam adhaesit: immobiliter adhaeret, & resilire non potest In hoc ponentes differentiam inter liberum arbitrium angeli, & hominis, quia liberum arbitrium angeliffe- xibile est ante electionem, non post; hominis uero ante, & post.

¶ Alij tenent oppositum, uidelicet, quod angelus malus potest in multos actus bonos, sed non meritorios. Huius opinionis est doctor subtilis dis. praesenti. Vnde ponit tria. Primo; quod angelus malus potest se suspendere ab omni actu uoluntatis, ita quod uoluntas sua ex sua libertate potest se facer sine actu. Secundo, quod potest elicere actum bonum non solum bonitate naturali, sed etiam bonum bonitate ex genere, & bonitate morali. Tertio modo potest elicere bonum actum bonitate meritoria, siue gratuita.

¶ Ad quorum clariorem intellectum ponit ut ilem distinctionem quadruplicis bonitatis, quam placuit hic inserere. Et idem tangit in quodlibet quaest. xviij. Valent ab hoc dicta Ockam. quaest. x. secundi sententiarum, quae tanguntur infra in. iij. distinct. xxiij. quaest. j. Valet etiam pro illa questione. quaestione. xix. secundi Ockam, cum quaerit, an angelus malus semper sit in actu malo. Est enim bonitas naturalis, & est triplex moralis. Prima est bonitas ex genere, altera est bonitas ex circunstantia, siue uirtuosa, tertia boni tas meritoria, siue gratuita, uel bonitas ex. acceptatione diuina.

¶ Bonitas naturalis est, quae conuenit rei inquam tum est ens positiuum secundum gradum suae entitatis, secundum quam res est melior, quae est essentialiter pfectior Haec est in omnibus rebus secundum magis, & minus Reliquae tres bonitates propriae, & primo conueniunt actui uoluntatis elicito, & per illum actibus imperatis.

¶ Bonitas ex genere est bonitas, que conuenit uolitioni, ex hoc, quod transit super obiectum conueniens tali actu secundum dictamen rectae rationis. Sic omnis sumptio cibi potentia naturaliter nutrire est bona ex genere. Nam uolitionis comedendi obiectum secundum rectam rationem est cibus potens nutrire. Sic uelle comedere uene num, uel argillam, est actus malus ex genere. Et dicitu ideo bonus ex genere: quia sicut genus speciuocatur, & contrahitur per differentias ad speciem, & est primum in diuisione speciei; ita obiectum, est primum, quod requiritur ad actum uoluntatis, sine quo actus uoluntatis esse non potest. Et ex eo contrahitur prima ratio bonitatis, quae est conuententia actus ad obiectum. Et haec est quasi materialis, & formalis, siue perfectibilis per rationes circunstantiarum

¶ Bonitas ex circunstantia, siue uirtuosa, est, quae conuenit actui exhoc, quod elicitur a uoluntate secundum omnes circustantias, quas recta ratio dictat sibi debere competere in eliciendo. Bonum enim est ex causa integra secundum Diony. cap. iiij. de diuinis nominibus. Et est bonum quasi ex pecie moris, quia iam actus habet omnes differentias contrabentes bonum ex genete.

¶ Quarta bonitas gratuita, siue meritoria, est quae conuenit actui ex hoc quia elicitmr uirtuose, & conformiter principio maerendi: quod est gratia siue charitas. Hoc est actus bonus meritorie est actus uirtuosus elicitus a uoluntate secundum inclinationem charitatis sibi inexistetis. Exemplum primi. Sic omnis actus positiuus est bonum naturale, immo id, quod est positiuum in peccato est bonum bonitate naturae. Exeplum secundi. Dare eleemosynam rem utilem ei, cui da tur. Exemplum tertij. Dare eleemosynam de propriis indigenti, in loco quo sibi potest competere, & propter deum. Exen plum quarti. Istud opus facere non tan¬ tum ex inclinatione naturali sicut potuit fieri in statu innocentiae, uel forte hoc fieri posset a peccatore nondum perueniente ex pietate naturali motum ad proximum, sed ex charitate, ex qua faciens esset amicus dei respicientis opera eius ad praemiandum

¶ Haec quadruplex bonitas ita ordinata est, quod semper prior praesupponitur sequenti, & non econuer so. hoc est, prima sequentibus tribus. Secunda similiter sequentibus duabus & tertia, quartae, & non econuerso. Non enim potest actus esse bonus secundo, tertio, aut quarto modo; nisisit bonus primo modo. Nec potest esse bonus tertio, aut quarto modo; nisisit bonus primis duobus. Nec esse potest bonus quarto modo, nisi sit bonus aliis tribus modis, non autem econuerso.

¶ Huic quadruplici bonitati opponitur triplex malitia; positiua, uel priuatiua quoad tres sequentes bonitates; sed priuatiua tantum primae bonitati: quia nihil est malum naturaliter, sed dumtaxat non ens, non est bonum naturaliter. Secundae opponitur malitia ex genere, quia scilicet transit super obiectum disconueniens: ut uelle come dere uenenum, uel argillam, odire deunTertiaeopponitur malitia ex circunstantia, quia habet circumstantiam actum inor dinantem, puta contra dictamen rationis rectae licet transeat super obiectum conuentens secundum dictamen rationis rectae, aut careat aliqua circunstantia debita in esse actui, ut sit bonus uirtuose: ut uelle comedere cibum naturae conuenientem contra praeceptum aecclesiae. in tempore scilicet prohibito, ut carnes in sexta feria. Quarta malitia est in demeri to, dum actus non elicitur secundum inclinationem charitatis, uel quia non in est, uel siin est, non tamen secundum eius inclinationem elicitur. Quaelibet trium ultimarum malitiarum potest accipi positiue: scilicet contrarie, uel priuatiue respectu bonitatis sibi oppositae. Et ut priuatiue accipitur, tantum priuatipsam bonitatem, hoc est reddit actum non bonum tali bonitate. Vt accipitur contrarie: ponit aliquid ultra carentiam illam repugnans talibonitati.

¶ Sed nota, quod malitia ex genere accepta priuatiue, & contrarie conuertuntur, idest separantur; quia non potest esse malitia priuatiua ex genere: quin ponat malitiam contrariam: quia actus non potest esse, quin transeat super obiectum. Obiectum autem necessa rio est conuentens uel disconueniens actui. Et ita actus bonus ex genere necessario transit super obiectum conueniens. Malus ex genere, super obiectum disconueniens. Malitia opposita tertiae bonitati contraria, & priuatiua non conuertuntur. Potest enim aliquis actus carere aliqua circumstantia requisita ad perfectionem actus uirtuosi; & tamen non elici cum circumstantia repugnante, que redderet illum actum uitiosum, puta si det eleemosynam pauperi non ex circumstantia finis, quia non considerat, nec secundum alias circumstantias requisitas ad actum uirtuosum. Iste quidem actus non est bonus, uel uirtuo sus moraliter; quia non est circumstantionatus, eo quod non est ordinatus in de bitum finem. Nec tamen malus contra riae, sicut esset, si daretur propter finem malum, ut puta propteruanam gloriam, & ita non est uitiosus. Sic etiam malitia tertio modo contrarie, & priuatiue non conuertuntur; quia actus potest esse ma lus hac malitia priuatiue, ita quod non eliciatur ex gratia, & tamen non erit demeritorius. Vt si actus uirtuosus, & bonus tertia bonitate eliciatur non ex gratia, iste non est meritorius, & tamen non erit demeritorius. Et ita in tertio, & quarto membris potest poni actus indifferens; qui licet sit malus priuatiue, idest non bonus, non tamen est malus contrarie, idest uitiosus. Licet illa distinctio non in omnibus concordat mo do loquendi doctoris nostri, qui dicit omnes circumstantias esse obiecta; quia tamen ualet ad intelligendum multa dicta doctorum, placuit eam hic poneD re. Et secundum illam distinctionem respondet ille doct. ut praemissum est.

¶ Sed contra illam responsionem, & opiniones utrasque ponit Ockam q. xix. secundi aliquas conclusiones: quarum probationes impugnant opiniones iam tactae.

¶ Prima conclusio. Angelus dannatus necessario est in aliquo actu uoluntatis. Necessario dico non de potentia dei: quin possit eam priuare omni actu; sed necessario de potentia creaturae: ita quod nulla creatura potest eam priuare omni actu. Probatur conclusio; quia impossibile est diabolum seu damnatum esse sine pena, & tristitia: stante illa sententia saluatoris. Ibunt hi in supplitium aeternum. Matth. xxv. Et iterum. Ignis eorum non extinguetur; & uermis eorum non morietur. Marci. ix. & Esa: ulti. Tristitia autem non potest esse sine actu nolendi: dicente Augustinoxiiij. de ciuitate dei. c. xv. Animi dolor, qui tristitia nominatur: dissensio est ab his rebus, quae nobis nolentibus acciderunt, & praemisit. Dolor carnis tantummodo, offensio est animae ex carne, & quaedam ab eius passione dissensioSicut igitur per potentiam creaturae non potest esse danatus sine pena, & tristitia: ita non potest esse sine actu nolendi penam, & illo undetristatur.

¶ Secunda conclusio. Aliquis actus est in angelo danato, qui non est in eius potestate. Probatur; quia licet uoluntas non potest se facere sine omni actu, potest tamen se suspendere ab omni actu, quiest in potestate sua, & elicere alium: & per consequens si actus nolendi penam esset in eius potestate, posset suspendere se ab illo actu, & facere se sub actu diligendi seipsum sine omni alio: & ita posset se facere sine paena.

¶ Tertia conclusio. Deus totaliter, & immediate causat aliquem actum in uoluntate angeli mali. Probatur; quia aliquis actus est in uoluntate angeli mali, a quo sesuspendere non potest ex conclusione prima: Sed ab omni actu suo potest se suspendere ex probatione secundae conclusionis. Nam omnis actus suus est in sua potestate, cum sit essentialiter libera; & patet per illud Augu. lib. j. retract. c. xxij. Nihil ita est in potestate uolun¬ tatis, sicut ipsa uoluntas id est uoluntatis actus: uellae, & nolle. Ergo aliquis actus est in angeli uoluntate, qui no est suus effectiue; nec potest esse ab alio, quam a solo deo: ergo.

¶ Item si non causaretur a solo deo, aut causaretur a uoluntate, uel ab habitu. Non a uoluntate, quia tumec posset eam non elicere. Non ab habitu, quia habitus non necessitat uoluntatem, nec in uia, nec in patria. Est enim in potestate uoluntatis uti habitu, uel non.

¶ Item declarabitur in quarto, quod uisio beatifica, & fruitio est a solo deo in beatis, & ita non in potestate uoluntatis. ut supra tactum fuit in primo dist. i. Et ita uidetur, quod actus ille in quo essentialius consistit miseria: sit etiam a solo deo: qui est iustissimus retributor meritorum, & demerite rum.

¶ Istis praemissis assignatur ratio confirmationis bonorum, & obstinationi, malorum. Pro quo est illa prima conclusio.

¶ Aliquis actus repugnans formaliter omni actui peccati, est in beato a solo dec in fieri, & conseruari. Illa conclusio probatur: quia actus beatificus clara scilicet dei uisio, & perfecta dilectio est in beato a solo deo, ut nunc supponitur; & iste formaliter repugnat omni peccato. Non enim stant simuloffensio dei, & dilectio dei perfecta super omnia.

¶ Secunda conclusio. Nulla potentia creata potest impedire actum beatificum. Patet: quia quiad a solo deo producitur, & conseruatur, a creatura destrui non potest. Voluntati enim eius quis resistit. Rom ix

¶ Tertia conclusio. Stante actu beatifico in uoluntate, non patet ipsa uoluntas elicere actum peccati. Patet quia contraria non possunt simulstare. Sed omne peccatum repugnat actui beatifico. Et quia uoluntas beati non potest in actum peccati stante actu beatifico. Ille uero non est in sua potestate; sed solius dei, qui illum perpetuo conseruat in beatis; patet ratioconfirmationis, qua peccare non possunt. Et licet actus beatificus non sit in potestate beati, non tamen ideo cogitur quia illo actu formaliter uult, & diligit deum non minus, quam si esset ab eius propria uoluntate causatus.

¶ Quar¬ ta conclusio. Angelus beatus est impeccabilis sola uoluntate diuina, sua propria natura. Probatur; quia deus causat in uoluntate eius actum beatificum tamquam totalis causa; & eum conseruat. Item non coagit ad causandum malum in eis; & hoc sola uoluntate sua, & perhoc angelus non potest peccare. Tenet consequentia; quia subjecto existente sub uno contrariorum non potest recipere aliud, ergo existens sub actu beatifico non potest accipere actum peccati, & ita nec producere; quia est formaliter contrarius actui beatifico. Est autem sempsub actu beatifico; quia agens, & conseruans fortius est in causando, & conseruando quam agens effectum contrarium in producendo. Deo ergo agente, & conseruante illum actum, non potest creata noluntas etiam de potentia sua absoluta pducere actucontrarium. Posset autem deus actum beatisicum destruere in angelo, & relinquere angelum suis naturalibus, & taumec per arbilibertatem posset peccare sicut ante confirmationem potuit. Sic ergo patet, quod confirmatio bonorum non est ex natura angeli, sed ex conseruatione dei.

¶ Quo ad obdurationem damnatorum, quae simpliciter in duobus consistit scilicet in non posse habere bonam uoluntatem, & in non carere mala. Est haec prima conclusio.

¶ Angelus malus non potest habere aliquem actu bonum, bonitate uirtuosa, & meritoria. Pater: quia nullum actum habere potest nisiconcurrente deo. Sed omne auxilium gratiae specialis auxilij dei subtrahit deus, sine quo non potest habere huiusmodi bonam uoluntatem. Et hoc innuit beatus Augu. in de fide ad perrum parteprima. De angelis; homoc disposuit, & impleuit: ut si quis eorum bonitatem uoluntatis perderet, nunquam eam diuino munere repararet. Et praemisit de intellectuali creatura generaliter. Ita cognoscendi, & diligendi se facultatem uoluntatemque donauit; ut etiam eam unusquisque habere posset, & perdere. Si quis tamen sponte eam perderet; deinceps arbitrio scilicet suo resumere non ualeret, ut illius esse sanctae co¬ gitationis initium gratuitae dono beatitudinis denuo reuocandis, quibus uelet infundere, cuius fuit in ipso creationis exordio nullis praecedentibus meritis spiritus, & corpora locis atque affectionibus pro eo, ut ipse sapiens uoluit mirabiliter ordinare.

¶ Ex quibus uerbis Augu. duo eliciuntur. Primum, quod perdita bonitate siue ab angelis, siue ab homminibus, facultate ppria id est arbitrij liber tate resumi non potest. Nec aliter nisi diuino munere reparari potest. Secundum quod uoluntatem bonam perditam ab angelis, eis de suo munere nunquam reparat.

¶ Secunda conclusio. Anoelus malus non potest carere actu malo. Patet, quia non potest non uelle beatitudinem quam deus non uult dare. Nec potest nonnolle penam, quam deus uult infligera; & ita contra deum. Nec nolle esse intali loco, quo a deo deputatus est. Qui actus inquantum sic per eos fertur in obiectum, inordinati sunt; licet non imputantur ad noua demerita, & peccata: quia sunt extra statum uiae, & nunc in termino; sunt tamen pena peccati. Grauis enim pena est uelse beatitudinem, & tamen carere ea; sic nolle paenam, & tamen sustinere eam &c. Ex illis autem actibus scilicet consideratione perpetua acerbissimae penae gehennae: & actualis considerationis beatitudinis amissae cum omnimoda desperatione, recuperandi, in quibus penis iustissime de tinetur a deo: o mni auxilio dei destitutus; spiritum impatientiae agitatur, & surgit in continuum murmur, & odium dei punientis. Ex quo etiam in plures alias pessimas cadit uoluntates. Et per haec patet ratio obstinationis. Sed forte quis replicaret. Quamuis illi actus possunt sic elicia uoluntate daemonis: potest tamen ex arb. libertate non elicere; quia in omni actu elicito est liber ad opposita, ut supra dictum est. Ad hoc dicitur, quod actus illi pena les nolle paenam: & nolle carere beatitudine, no sunt in potestate daemonis: sed conseruantur a deo tamquam a causa totali. Etiam si diabolus non primo eliceret cum deo: deus solus in uolutate eius pro¬ duceret, cuius penama perpetuo conseruat, quae sine huiusmodi actibus uoluntatis nulla esset.

¶ Sed diceres. Cum ex odio dei in daemone sequatur maxima paena, & tristitia: in eo quod audiendo deum uult deum non esse omnipotentem, iustumen, omnibus superiorem. In cuius omnimoda potestate & ipse & omnis creatura plenissime constituta est. Et uult eum simpliciter non esse, quorum opposita contra suam huiusmodi uoluntatem eueniunt. ex quo sequitur maxima tristitia. Vnde uidetur sicut in beatis maximum gaudium sequitur pfecta difectionem dei, in qua est essentialiter beatitudo; ita maxima paena da natorum sequitur ad odium dei, in eo quod necessario subesse oportet ei, quem summeodiunt: sequitur, quod odium dei a quo immedia te pduceret, & conseruaret in diabolo. alioquand si esset partialiter a diabolo posset non elicere: & per hoc se a maxima pena odiu consequenti liberare: consequens tamen falsum. Cuenim odium dei sit actus es sentialiter malus; sicut dilectio dei amicitiae est essentialiter bona; sequitur quod deus esset auctor peccati, & grauissima peccati: quod est absurdum. Sic enim deus peccaret cum peccatum grauissimum tamquam totalis causa produceret.

¶ Ad illud concedunt multi, quod deus est tota lis causa sui odij in uoluntate diaboli quam tum ad omne positiuum, siue absolutum in actu odiendi deum. Et dicunt in hoc consistere obstinationis rationem; quia actus odien di deum non est in potestate uoluntatis diaboli; nec potest eua se remouere etiam de sua potentia absoluta. quo. actus habet formalem repugnantiam ad actum diligendi deum. & ita eum non compatitur secun: nec per consequens aliquem actum bonum. Cum nullus actus sit bonus: qui caret circunstantia finis ultimi, quam est deus. Et ideo quandiu stat ille actus in uoluntate; uoluntas est obstinata. Quod aunt deus potest causare actum illum odij: quantum ad esse absolutum: probat, quia quicqud deus potest causare cum causa secunda concutrente in genere efficientis, potest se solo causare, sed odium potest causare cum daemone: ergo se solo. Neque eniu aliquis actus positiuus potest produci deo non concurrente. Nec dicunt, magis horrendum est dicere deum esse causam totalem odij, quam dicere eum esse causam eius partialem, & principa lem. Secundum autem dicere oportet, nisi negaretur deum esse causam principa le, & uniuersalem omnium effectum absolutorum. Consequenter dicunt odium dei non esse es sentialiter malum, aut peccatum: quia potest separari a deformitate morali, & meritoria non minus, quam dilectio dei in angelo separari potest a bonitate morali, & meritoria: ut puta si a deo infunditur, & non a uoluntate creata elicitur. Sic enim, quia non elicitur a uolunntate libera: non erit actus bonus moraliter, nec meritorius: cum ad utramque bonitatem requiritur, quod sit a uoluntate creata libere elicitus. Vnde talis actus odij inquantum a deo est: non habet rationem culpe: sed penaeProducitur enimi a deo: non in malum: sed inbonum finem, quia in iusta penas maxima diaboli. Nec sic producendo deus peccat, quem peccare est simpliciter impossibile. Nam numquam aliquis peccat, nisiquia facit, quod tenetur non facere, aut non facit quid tenetur facere. Deus autem non tenet, nec obligatur tamquam alicuius debitor: ideo non pot facere quod non de bet, nec non facere, quid debet. Vnde licet omnis actus peccatipositiuus, pducatr a pctore homine, & deo coagente: & hoc faciendo peccat, non tamen deus cooperando. Vel posset dici, quod licet deus odium sui non causat in diabolo sine diabolo libere eliciente, conseruat tamen tamnquam totalis causa: & ita non potest diabolus ab eo resilire, parum tamen refert illud a primo. Quia conser- uare dei est, pductionem eius continuare: immo conseruando poducit secundum beatum Aug. Vide ad hoc Ockam ubi sup. q. xix. secudi, & q. xix. primi quodlibet. Si hoc non placet, oportet concedere, quod diabolus obstinatus possit non odire deu, & saluare obstinationem ex alijs actibus malis: secundum quod dicit secunda conclusio.

¶ Tertia conclusio. Angelus in malitia obstinatus potest habere actum bonum de genere: quia potest uelle beatitudinem, & nolle penan¬ Et utrumque est obiectum debitum uelle, & nolle. Quodcumque enim obiectum potest ordinate appeti, & refutari: simpliciter est obiectum conueniens, siue adsint aliae circunstantiae bonae; aut eorum oppositae. Et hoc est, quid uult magister hac dist. c. j. cum dicit. Mali permalitiam adeo sunt obstinatis quod bonam uoluntatem habere, siue bene uel se non ualent. Et si bonum sit, qud aliquando uolunt, uolunt enim aliquando aliquid fieri, quod deus uult fieri, & utique; illud bonum est, & iustum fieri; nec tamen bona uoluntate hoc uolunt. Voluntas autem diuina tranfire non potest super indebitum obiectum. Exeplum; ut punire uolunt animas danatas: quas & deus uult puniri.

¶ Quantum ad secundum articulum, praemittendum, quod multiplex distinguitur libertas scilicet a seruiture, a coactione, ab immutabilitate seu necessitate.

¶ Libertas a seruitute est, qua aliquis non est subiectus, uel addictus seruituri culpae miseriae uel temporalis penae. Et secundum hanc triplice seruitutem, posset illa libertas opposita tripliciter subdistingui.

¶ Libertas a coactione est, qua quis non potest uiolentari ad faciendum aliquid, uel patiendum contra naturalem inclinationem, quo modo graue motum sursum uiolentatur. Ista libertas etiam conuenit intellectui; quia licet aliqua cognitio potest causari in intellectu immediate a deo: ita ut illa non sit elicita ab intellectu; nec in eius potestate; non tamen intellectus per illam cogitur intelligere; quia intelligere per quamcumque intellectionem, non est contra naturalem inclinationem intellectus. Et illa libertas non excludit necessitatem, quia in casuintellectus necessario intelligeret: non tamen coacte.

¶ Libertas immutabilitatis, uel necessitatis prout necessitas opponitur contingentiae: est quaedam indifferentia, uel contingentia ad utrumque oppositorum id est facultas agendi, & non agendi, patiendi, & non patiendi. Et sic distinguitur contra principium naturale. ij. physi., & ix. methaphisicae: quod necessario agit caeteris paribus. Voluntas libera omnibus alijs eodem modo se habentibus potest uelle, & non uelle. De hoc latius quaere dist. i. q.vj. dist. x. quaestione ij. primi scripti Ockam.

¶ His praemissis est prima conclusio. Angeli a deo in bono confirmati a seruitute culpae, miseriae; & penae penitus sunt liberati. Patet conclusio ex dictis; quia nulli horum sunt subiecti, neque peccare possunt, nec pena quacunque affligi. Quia sicut in beatitudine nihil est coinquinatum. Apocal. xxj. Ita neque luctus, neque clamor, sed nec ullus dolor ibidem.

¶ Secunda conclusio. Angeli damnati, hac libertate cui opponitur seruitus, sunt priuati. Patet: quia sunt addicti perpetuo mise- riae, culpae, paenae.

¶ Tertia conclusio. Vtrorumque bonorum, & malorum uoluntatis arbitrium a coactione est liberum. Probatur illa conclusio; quia si uoluntas posset cogi, maxime per actum uelle, aut nolle: quem in ea deus causaret; & tanquam causa totalis in ea conseruaret; sed hoc non: ergo. Consequentia nota cum maiore. Quia actu a seelicito uoluntas non cogitur: cum omnem talem secundum propriam potentiam naturalem elicit. Minor probatur: quia illum actum a deo causatum, non recipit cotra naturalem inclinationem: ergo non uiolenter: Antecedens patet: quia nullum actum recipit uiolenter; quem potest recipere naturaliter; sed omnem uolitionem potest accipere naturaliter, quia omnem potest, pducere naturaliter, sed quamcumque potest elicere naturaliter, potest etiam recipere naturaliter.

¶ Item uoluntas non inclinatur ad cuiuscumque; uolitionis oppositum naturaliter, ergo nullam recipituiosenter.

¶ Nec ualet dicere, quod licet non recipiat uiolenter; tamen per ea uiolenter tendit in obiectum, quia non est a se elicitus.

¶ Item quicqud accidit uoluntati contra uelle ipsum uiolentat; sed uoluntas danati potest uelle se non habere talem actum a deo in eo causatum. Item per illum actum uoluntas necessitatur: ergo cogitur.

¶ Primum non ualet, quia existente uolitione in potentia a quocumque producatur per ea uoluntas aeque tendit inobiectum. sicut uisionem in oculo existente, siue sit in increata siue a potentia, & obiecto producta: per eam oculus ui¬ dendo tendit in obiectum. Implicat enimuelle respectu alicuius obiecti esse in uoluntate; & uoluntatem non uelle obiectum. In eo autem, quod uult: non uiolentatur.

¶ Secundum etia non probat: quia existente uolitione in uoluntate, no potest uoluntas simul oppositum uelle: uel actum repugnantem habere. Sed actus illi de quibus arguitur formaliter repugnant; ut uelle, & nolle eiusdem. Nec tertium: quia stant simul, quod uoluntas per actum a deo in ea causatu necessitatur; ita quod illo stante non potest in eius oppositum. Et quod illum actum adeo conseruatum in ea non possit remouere. Non tamen cogit: quia stante illo actu uolens peum tendit in obiectum: non minus, quam si esset per seipsam elicitus.

¶ Quarta conclusio: quamuis uoluntas angelitam confirmati, quam obstinati, quantu ad omnem actum a se elicitum, sit libera tertiomodo: non tamen ad onem actum, quem recipit immediate a solo deo. Probatur: quia respectu cuiuslibet actus elicitihabet se contingen ter; quia potest elicere, uel non elicere, non aut ad actum a solo deo causatum: illum enim non potest non recipere; neque per cum receptum non tendere in obiectum.

¶ Ex quo patet, uod confirmatio, & obstinatio tollit liber tatem arbitrij illo tertio modo, quantum ad actus a deo immediate causatos; non autem quantum ad alios a uoluntate eliciendos. Vnde quantum ad actum beatificum, boni non sunt liberi. Et neque mali quantum ad actum, in quo essentialius consistit miseria. Sunt aut liberi quantum ad alios: ut illi ad ministrandum nobis, & ad custodiam nostri: illi ad tentadum. Tales unt omnes actus accidentaliter se habentes niseriam, uel beatitudinem: hoc est, sine ibus manere potest beatitudo in confirma tis, & miseria in obstinatis.

¶ Quinta conclusio. Sicut li ar. in bonis per cofirmationem reddit liberius, & esenat: ita in malis per obstinationem deprimit. Prima pars patet: quia per cofirmationem assequitur confirmatus plures modos liber tatis scilicet a culpa, a pena, a miseria. Etiam quo ad tertium libertatis modum; quia minus potest quantum ad actus multos imperatos, impedire a causis extrinsecis propter confirmationem in bono, quam an. quia ad actus indecentes, imperfectos, minus impedientes: nec cogi nec allici possunt sicut ante confirmationem. Possunt ergo in quoscunque actus bonos sine ipedimento. Seda pars patet: quia per obstinationem tollitur ab eis libertas prima; quia abducunt alias addicuntur prpetuae seruituti culpae, & penae. Nec quo ad tertium modum possunt assurgere in bonas uoluntates: sed tantum ad malas depssi, ad quas eliciendas sunt male liberi¬

¶ Quantum ad tertium articulum, est dubium Vtrum aliquis locus sit daemonibus disconueniens, & penalis.

¶ Ad hoc breuiter dicitur, quia de penis danatorum hominum & daemonum magis pertinet ad dis. xliiij. li. iiij. Vide pro illo dubio Ockan. q. xix sedi. & i. quodl. q. xix. Dicit ergo, quod nullus locus est conueniens, uel disconuentem naturae spuns separati tanquam eius saluatiuus, uel corruptiuus; quia quantum est ex ipso, natura sua aequaliter onem locum respicit. Locus tamen aliquis dicitur conueniens, uel disconueniens in ordine ad uoluntatis actum. Vnde locus, in quo uult esse, dicitur conueniens, & in quo uult non esse, disconue niens. Van neque ignis, neque aer ille caliginosus, quo detrusi sunt, eent daemonibus disconueniens, nisi qpoquanto nolunt ibi esse, & ibi detineri. Locu tamen istum in quo de tinentur maxime odiunt; quia intensiss me ibi detinerinolunt. Tu quia appetit diabolus liberum usum potentiae suae: ut sicut natura sua est indifferens ad quodcunque corpus, sic possit se facere praesentem cuicunque corpori. Intendit autem hunc appetendi actum supbia; consummat inuidia ppter quam nusquam uellet determinate esse propter sententiam, & actio nem diuinam. Istud autem nolle, & apprehensionem noliti sui scilicet detensionem in hoc locopotestate diuina, quam summe odit, sequtur grauissima tristitia: tanto grauior quanto nolle est intensius; & appraehensionoliti certior. Hoc autem nolle: & haec appraehensio noliti, non est in potestate demonis: quia conseruatur a solo deo in poenam sui peccati: & ideo grauiorem tristitia. Nec tamen aequalis est tristitia in omnibus: sicut nolle non est aequale in omnibus. Intenditur enim proportiona liter peccato, quo illam poenam meruerunt. Sicut enim actus nolendi non est in potestate eorum: ita nec modus eius, & intensio. Et ideo est probabile quod immediate causetur a deo.

¶ Sed di. Locus ille ilicet caliginosus aer, conueniens est tentationi hominum, quam uolunt: ergo uidetur, quod locum istum uelint, & delectentur in co propter hominum tentationes, in quo rum uictoria delectantur.

¶ Item si locus ille est in eis disconuentens propter poenam peccati: posset eis etiam esse in conueniens sine peccato praecedente: quia quicquid deus positiuum facere potest cum peccato alterius: potest etiam facere sine peccato, & sic locus esset disconueniens, uel conueniens ratione naturae: & non tamquam in penam peccati.

¶ Ad primum diciur, quod etsi daemones uelint tenm tai hones: & uelint uincet; non tamen de sua uictoria delectantur, aut gaudent. Quia sicut omnis dolor, & tristitia repugnat beati tudini: ita omne gaudium, & laetitia miseriae. Et licet gaudium sequatur naturaliter appraehensionem uoliti; non tamen sequitur in daemonibus: quia deus non concurrit ad delectationis productionem. Si quidem sicut delectatio realiter distinguitur a uolitione; ita potest deus concurrere ad actum uolendi causandum in uoluntate daemonis, absque hoc, quod concurrat ad causandum delectationem in eodem. Et licet uelint homines tentare: nolunt tamen esse in loco etiam tentamini apto: eo modo quo ibi sunt scilicet contra libertatem suae motiue potentiae: & tanquam in carcer, & in penam pcti: & a deo hoc agente.

¶ Ad scum dicitur, quod locus ille non est eis disconueniens praecise: quia peccauerunt; sed quia est inflicta pena ppter pctamen; & formaliter quia nolut ibi esse: & contra hanc uoluntatem detinentur sicut in carcere. Et licet omnia illa positiua posset deus facere sipeccatum non praecessisset: & esset tunc aeque afflictiuum; tamen non meretur dici paena, quia pena connotat asflictionis correspondentiam ad peccatum praecedens: sicut etiam afflictio brutorum proprie non potest dici paena. Tamen de potentia ordinata non infligit deus penam, nisi praecesserit culpa. Vel in eo, cui cuipa imputatur; ut in nobis. Vel in alio; ut in christo qui penam sustinuit; non propter sua; sed propter nostra peccata. Et tantum de illa quaestione