Quaestio 1

QVAESTIO VNICA CIRCA hanc distinctioni quaeritur de illa rationis superioris scintilla: quod spntere. Qus di, & de conscientia. Vtrum synderesis, quae rationis scintilla dicitur, & conscientia, sint in intellectu, aut effecti pro articulo primo: ac conclusionibus pro secundo: mouebuntur dubia pro articulo tertio.

¶ Quantum ad primum notam differant, seu distinguantur: ut supra ua potentia.

¶ Praemissis notabilibus dum, quod licet potentia intellectiua, & uoluntas, quam est potentia affectiua, in nullo habitum est dist. xvj. Habitus tamen, & actus intellectiui, & affectiui realiter distinguuntur: unde scientia realiter distinguitur a uirture, & cognitio a uolitione propter hoc frequenter loquimus de intellectu, & uoluntate: ac si essent realiter distinctae propter habituum, & actuum distinctionem. Vnde cum quaeritur utrum sunterelis, & conscientia sinin intellectu, aut uoluntate: nihil aliud est quaerere: quam utrum sint actus, habitus, uel passiones intellectiui, uel affectiui: & ad hunc sensum retorquenda sunt omnia, quae dicentur.

¶ Secundo aduertendum, quod secundum philosophiij. Ethic. c. v. in anima sunt tres potentiae habitus, & passiones, & sub habitu comprehenditur actus scum sanct. Bona. Vel solum loquitur de his, quae sunt principia operationis secundum Bea. ThoVerius tamen passio secundum philosophum est actus appetitus, aut delectatio, uel tristitia consequens: ut concupiscentia, ira, timor, audacia &c. ut exe plificat philoso. de hoc latius Ockam in iij. quaest. xij. &. ij. quodlibet. quaest xvij. Ergo cum synteresis sit aliquid in anima, similiter & conscientia: oporter, quod sint aut potentia, aut habitus, aut actus, aut passiones, quae autem horum sint utrum potentia, habitus, aut passiones idest actus, uariant doc. Nam beTho. tenet par. j. quaest. Ixxix. quod suntere sis sit habitus primorum principiorum practicorum nobis naturaliter inditus unde secundum eum. hoc est synteresis in practicis, quod intellectus (ut distinguitur contra alios habitus intellectuales est in speculatiuis: & conscientia actus est, quo scientia applicatur ad agenda¬

¶ Sed sanctus Bona. de hoc tangit tres opi. in suo secundo dist. xxxix. quaest. iiij. Vna, quod synteresis est superior pars rationis. Conscientia autem est habitus eiusdem, quo regit inferiora.

¶ Secunda opinio ponit differentiam inter conscientiam, synteresim, legem naturae, & liberum arbitrium. Nam prima tria respiciunt potentias rationales, siue cognitiuas, siue appetitiuas inquantum mo¬ uentur motu naturae ad bonum: sed liberum arbitrium respicit potentias rationales, inquantum mouentur deliberati ue ad bonum, uel ad malum. Consequen ter dicit, quod sunteresis dicit potentiam, conscientia habitum, lex naturalis obiectum. Vel synteresis est habitus uniuersalis, conscientia est habitus particularis, lex naturae extendit se ad utrumque Tertia opi. cui ipse consentit: dicit, quod quemadmodum abipsa creatione animae intellectus habet sumen, quod sibi est naturale iudicatorium dirigens ipsum in cognoscendis: ita uoluntas seu affectus habet naturale quoddam pondus dirigens ipsum in appetendis. Sicut ergo conscientia non nominat ipsum iudica torium, nisi inquantum dirigit ad opera moralia: sic synteresis non nominat illud pondus uoluntatis siue uoluntatem cum pondere: nisi inquantum habet illam inclinare ad bonum honestum. Et quem admodum nomen conscientiae potest accipi porpotentia sic habituata, uel pro tali habitu potentiae: sic etiam spnteresis Vsitattori tamen modo loquendi, synteresis magis nominat potentiam habituatam, quam habitum: & conscientia usitatiori modi loquendi magis nominat habitum perficientem intellectum practicum, quam potentiam.

¶ Scotus tenet, quod tam synteresis, quam conscientia sint habitus: Iynteresis principiorum practicorum: conscientia sit habitus conclusionis ex principijs deductae.

¶ Vt autem inuestigetur, quae harum opinionum sit probabilior, attendere oportet conditiones seu proprietates, quam coniter a sanctis attribuuntur synteresi, & conscientiae.

¶ Pro quo notandum tertio, quod synteresi attribuitur instigare ad bonum & remurmurare malo. Item, quod deus est scintilla rationis non extinguibilis. Haec innuuntur in glol. super. c. i. Exec. ubi di cit, quod per faciem animalis similem aquilae desuper ipsorum quatuor. intelligun synteresim: quae scintilla conscientiae in Cam quoque non extinguitur. hoc quo ad tertium. Et quoad prima duo dicitur ibi, quod animae rationabilitatem, irascen¬ tiam, & concupiscentia ad hominem & ad uitulum referunt: rationabilitatem in cerebri arce, feritatem atque iracundiam in felle, uoluptatum cupidinem inecore. Primumque per faciem hominis, secun- dum per faciem leonis, tertium per faciem uituli intelligentes. Et subdit de synteresi, ostendens eius differentiam a praedictis dicens. Victi uoluptatibus, uel surore, & ipsa interdum rationis decepti similitudine nos peccare sentimus: synteresis, quam proprie aquilae de putant non se miscentem tribus: sed ipsa errata corrigentem, hic est spiritus, quiinterpellat pro nobis gemitibus inenar rabilibus. Haec gl. paucis pro clarioriintellectu mutatis. Conscientiae autem attribuitur testificari, ligare, uel mitigare, uel etiam accusare, remordere aut repraehendere: nam cum cognoscimus nos aliquid fecisse, uel non fecisse secundum illud Eccles. vij. Scit conscientia tuaquia & tu crebro maledixisti alijs. conscientia nostra testificatur. Dum uere iudicamus aliquid faciendum, uel non faciendum: dicitur conscientia ligare, uel instigare. Cum etiam iudicamus factum aliquod bene, uel male factum: dicitur conscientia excusare, uel accusare, seu remordere. haec Tho. ubi sup. arxiij.

¶ Ex his colligi potest, quod quia synteresis in omnibus ponitur quoddam naturaliter inclinans ad bonum, ac remur murans malo inextinguibile: non potest esse actus rationis, uel uoluntatis: quia nullus talis est semper in homine, cum in principio creationis anima sit tanquam tabula rasa &c. iij. de anima. Nec est habitus aliquis acquisitus eadem ratione. Sed erit uel habitus innatus inseparabilis ab aninia si ponitur: uel ipsamet potentia ad bonum necessario, & naturaliter inclinata.

¶ Similiter conscientia, quae mutabilis est, & nunc recta, nunc erronea, nunc testificans, numc ligans: numc accusans, uel excusans circa operationes, & facta particulares, & particularia erit aliquod dictamen ostendens aliquid faciendum, uel male, aut bene factum.

¶ In processu aut nostro ad operandum concurrit potentia intellectiua, & uoluntas, intellectus: ut ostendens operandum, & dictas scilicet illud, quo fieri ostensum est ad operandum: uoluntas ut imperans. & eligens.

¶ Intellectus ostendendo, & dictado procedit a principijs per se notis, adconclusiones immediatas, & mediatas, quae significant aliquid operandum, acceptandum, uelfugiendum. Principiis aunt apphensis terminis intellectus dissentire non potest tam practicis, quam speculatiuis: hoc aunt assentire conuenit intellectui ex conditione suae naturae: nec propter hoc oportet ponere habituminnatum: quia posita anima intellectiua, & appraehensione principij, omnibus alijs semotis, statim assentit sine quocunque habitu. exempli causa. Intellectus practicus ex illo principio: omne honestum est facien dum, cuinaturaliter assentit appraehensis, & intellectis terminis coassupta illa minore. Honorare parentes est honestum. concludit, quod parentes sunt honorandi. Similiter ex illo principio, omne debitum est soluendum, obedientia deo est debita: cocludit ergo obedientia deo est soluenda. Vnde dicit Alex. de hales par. ij. qu. vij. quod sunteresis est potentia naturaliter habituata intellectus natus assentire maiori illi, est synteresis: & siponitur habitus innatus hic simpliciter est synterelis: quia est aliquid inextinguibile in homine instigans ad bonum, & remurmurans malo. In hoc enim instigat ad bonum, & malo remurmurat: quia dictat assensiue de bono faciendo, & malo fugiendo in uniuersali: siquidem huic naturaliter assentit, bonum est faciendum. malum fugiendum: assensus uero horum principio, & habitus acquisitus sunt es fectus synteresis: assensus quidem immediatus, habitus autem mediatus. qui protanto non sunt synteresis: quia inextinguibiles sunt: non enim sunt coaeuae animae: sed acquiruntur per animam, sunt enim actus animae: assensus autem conclusionis illatae, & habitus, derelictus ex assensu est conscientia actualis, & habitualis: hic enim assensus dictando aliquid faciendum, aut fa¬ ctum esse, aut accusat, uel excusat: difuerit conclusionis significantis aliquic sic faciendum: aut sit bene, uel male factum: non n. aliter testificatur, ligat, accusat, remordet, aut excusat, nisi dictam do scilicet quia est assensus, aut habitus propositionis simoo significantis: seu quia assentit actu, uel habituppositioni simoi significanti: & si ppositio fuerit uera, est coscie tia recta: si falsa, est conscientia erronea hoc ergo est conscientia in practicis, quo scientia in speculatiuis: nisi quod scientia fre quentius accipitur prohabitu: & conscientia frequentius pro actu.

¶ Posset ergo synteresis sic describi. Est potentia nata assentire naturaliter principio practico euidenti ex terminis dictanti id est significan ti in uniuersali aliquid operandum, appetendum, uel fugiendum. Dicitur potentia: phoc excluditu actus, & habitus acqusitus. Dicitur nata assentire: quia non oportet, quod actu assentiat: quia etiam potentia dicitur synteresis, dum actu nullum principium apphendit. Dicitur naturaliter id est statim apphensis terminis: quia non requrit poationem, uel discursum ad hoc, quod assentiat: sed ex conditione suae naturae statim apphensis terminis non potest non assentire. Dicitur principio non practico: quia non dicitur synterelis respectu principij specula tiui. Quod sequitur dictanti &c. declarat hoc, quod dicitur principium practicum Dicitur euidenti ex terminis: quia respectu principij euidentis per experientia non dicitur synterelis: eo quod tale principium appraehensum potest ignorari. Additur in uniuersali: ad excludendum conscientiam, quae est conclusionis practicae in particulari dictantis &c.

¶ Conscientia autem est notitia adhaesiua actualis, uehabitualis conclusionis dictantis id est significantis in particulari aliquidbene, & laudabiliter esse operandum, uel omittendum: aut enuntians operationem aliquam fieri, aut factam esse, omitti, uel omissam fuisse: enuntians id est significans.

¶ Particulae satis patent ex praemissis: nisi quod hoc attendatur, quod dicitur in particulari dictantis esse operandum &c. per quod pater, quod non quelibet notitia conclusionis practicae dicitur conscientia, non. n. illius, quae tantum ostendit modum agendi: sicut conclusiones artium mechanicarum, quae ostendunt modum agendi: non tamen dictant aliquid esse agendum: ut dictum fuit. q. pen. prologi. Sed solum illa notitia, quae ad prudentia, aut moralem scientiam pertinet, cui conformiter uoluntas elicit, uel disformiter bene, uel male operat: & ideo additum est etiam bene, & laudabiliter. Et tantum de illo articulo.

¶ Quantum ad secundum articulum est conclusio prima. Synterelis, quae est scint illa conscientiae, non est actus, uel habitus in uoluntate. Probatur: quia synteresis est aliquid necessario dirigens saltem in uniuersali ad operationem iustam, & rectam: sed nihil tale pertinet ad uoluntatem. Nihil enim, quod est in uoluntate, necessario inclinat: ergo non est aliquid pertinens ad uoluntatem. Consequentia notaMaior patet ex conditionibus sunterefiattributis: nam inclinat ad bonum, & remurmurat malo: & hoc necessario: quia scintilla inextinguibilis: igitur non potest non inclinare ad bonum: & ita necessario inclinat ad bonum. Minor pbatur: quia cum uoluntas sit potentia libera cotingenter tendens in quodlibet obiectum etiam ultimum finem: ut patet dist. j. lib. i. nihil ad ipsum pertinens necessario inclinat ad hoc, uel ad aliud obiectum.

¶ Secunda conclusio. Synterelis, quae est scint illa rationis pertinet ad partem intellectiuam hominis. Probatur. quia ptinet ad partem hominis rationale, & non ad uoluntatem ex conclusione precedenti: ergo ad partem intellectiuam. Consequentia nota: quia pars rationalis hominis illas potentias tantum includit: intellectum ilicet & affectum, qui est uoluntas: Maior ab omnibus est cocessa: quia synterelis pertinet ad partem superiorem hominis, quae est rationalis. Minor est conclusio praecedens.

¶ Tertia conclusio. Synteresis, quae est aliquid intellectus: non est actus, neque habitus. Probatur: quia non est habitus acquisitus: quia synteresis est sem per in homine: quia scintilla inextinguibilis: sed nullus actus, uel habitus acquisitus est semperin homine. Nec est habi¬ tus innatus: quiatalis non est ponendus i. nomen sunteresis supponit pro potentia intellectiua connotans eam natam assentire principiis practicis: ut deductum est in notabili tertio: ergo conclusio uera.

¶ Quarta conclusio. Suntere, sis est potentia intellectiua realiter principiis practicis ex terminis euidentibus nata assentire naturaliter. Probatu: quia potentiae intellectiuae conueniunt conditiones, seu proprietates synteresi attributae: ipsa enim est, quae assentiendem principiis practicis euidentibus, & necessarijs dictantibus aliquid operandum instigat ad bonum: & dissentiendo contra rijs remurmurat malo. Nam cum principia practica dictantia, seu significantia aliquid esse operandum semper concordent rectae rationi: & intellectus eis appraehensis, non potest non assentire, stimulat ad bonum, inquantum totumliberum arbitrium habet unam causam partialem recte dispositam: quia recte dictantem, cui si se conformauerit: uoluntas erit semper iecta, si se difformauerit, praua. Et hoc potentia inpellectiua est naturale sumen, & natura lis scintilla, quae extingui non potest: quia non potest non assentire principio ex terminis euidentibus. Ipse quoque intellectus est in omni anima rationali: uerius est ip sa animia rationalis. Item synteresis est in anima rationali, & non habitus, nec pasio id est actus: ergo potentia, & non affectiua: quia illa non necessitatur respectu cuiuscumque obiecti intellectualis.

¶ Quinta conclusio. Non in uoluntate est conscientia sed in intellectiua potentia. Probatur: quia conscientia est habitus, uel assensus conclusionis practicae dictantis aliquid operandum esse, uel omittendum: aut testificans opera tum esse, uel omissum: talis aut est actus, uel habitus intellectus: ergo conclusio. uera. Consequentia nota cum minore. Ma ior patet ex dictis in j. art.

¶ Sexta conclusio. Coscientia est actus, uel habitus assensiuus, non apprehensiuus. Probat: quia eiusdem obiecti eodem modo appraehensi possunt esse contrariae conscientiae, stante eadem apprehensione: ergo appraehensio obiecti no est conscientia. Cosequentia nota. Ante¬ cedens patet: quia in diuersis intellectibus simul: aut in eo dem intellectu successiue stante illo obiecto: gia exempli. In illa prpositione. in casulicite est iurandum, eodem modo apphensio praeset esse conscientiae contrariae, quia potest unus assentire, alius dissentire, quo sut actus contrarij: & similiter habitus cose- quentes: & per comns conscientia non est actus, aut habitus apprehensiuus: cum idem numero, uel spen sibi ipsi non contrariet.

¶ Quantu ad tertium articulum dubitatur primo. Vtrum spnterelis posset perpeccatu extingui: & uidet quod sic: quia in daemonibus, & obstina tis pctoribus uiatoribus nihil est, quod inclinet ad bonum: igit in eis non est synte resis. Tenet cona: quia poprium est suntere siinstigare, & inclinare ad bonum. Antecedens pater per illud glo. super Exech. c. i. loquenm tis de synteresi dicit. Hanc (cum sicut in Prou. diciur impius cum in pfundum uenerit, contemnit) saepe praecipitari uidemus, & suum locum amittere: cum qdam sine pudore peccant, qubus merito dicitu. Eacies meretri cis facta est tibi: noluisti erubescere.

¶ Ad illud dubium ramendet sanctus Bonauent. q. v. huius dist. quod synteresis quantum ad actum impediri pot: sed extingui non potest ideo aut extigui non potest: quia cum dicat quid naturale, non potest omnino auferri. unde glos. Luc. x. supillud. Abierunt semiuiuo relicto. Immortalitatem exuere secundum ra tionis usum onino abolere non possunt. quinhomo possit sapere, & deum cognoscere. Nec unquam uitium deset extrema naturae uestigia quis aut actus eius omnino auferri, uel extingui non possit: potest tamen ad tempus impediri, siue ppter tenebram obeaecationis, siue prpter lasciuia delectationis, siue ppter duritiem obstinationis. Propter tene bram obeaecationis impeditur ne malo remurmuret: qpo eo, quod malum creditur esse bonum: sicut in haereticis, qui morientes per impietate erroris, credunt se mori propietate fidei: & ideo remorsum non sentiunt: sed magis propter gaudium fictum, & uanum: propter lasciuiam delectationis: aliquando, nion in peccatis carnalibus ita absorbetur homo, ut remorsus non habeat locum: quia carnales homines tantoim petu delectationis feritur, ut ratiotumc non habeat locum. Propter duriciam obstina tionis etiam impeditur synteresis, ne ad bonum stimulet: sicut in danatis: quia adeosunt in malo obstinati: ut nunquam possint ad bonum inclinari. Et ita syntere sis quantum ad instigationem ad bonum sempiternum habet impedimentum: & propterea quantum ad illum actum potest dici extincta: non tamen est extincta simpliciter: quia habet alium usum scilicet remurmurationem: nam secundum illum usum, secundum quem synteresis habet pungere, & remurmura re contra malum maxime uigebit in danatis, & hoc put remurmuratio tenet rationem penae: non put tenet rationem iustitiae: quia illa remurmuratio erit ad conmendandam diuinam iustitia, non ad eliciendam fructuosam paenitentiam: haec ille.

¶ Sed haec responsio uidetur extendere nomen synteresis ad conscientia, siue ad actum rationis deliberatiuum: sicut etiam glo. super Exechiae. uidetur synteresim extendere ad conscientiam: unde in auctoritate allegata ex glo. Exechiae. di. Hanc tamen conscientia quamuis in prima parte auctoritatis nominat synteresim, quam uocat scint illam conscientiae, quae in Caimnon extinguitur.

¶ Vn de clarius randetur ad dubium, quod de synterisi possumus loqui quantum ad id, quod est, uel quantum ad actum eius. Quantum ad primum est ipsa potentia intellectiua: & illa est ipsa natura rationalis, quae manet in demonibus, & damnatis. Quantum ad actum possumus dupliciter loqui; uel quantum ad actum immedia tum: & hic est assensus practicus principij euidentis ex terminis: & quantum ad hunc extingui non potest: potest autem impediri; non potest extingui, quinappraehensis clarè terminis assentiat: sic enim demones, & damnati apprae hensis principiis assentiunt: alioquinnon remurmurarent: quia remurmurare nihil aliud est, nisi certe, & euidenter cognoscere contrarium principij practici feri non debere: sicut instigare ad bonum, nihil aliud est, quam assentire, & cognoscere principium: ostendens aliquam operationem esse bonam, & iusta, camque; fieri debere: hoc autem nouerunt daemones, & danati. nouerunt. n. se praue uelle agere, & peccar: uerum impediri potest: quia potest ratio turbari tantum poenis uel delectationibus, aut alia dispositione necessaria, quod terminos principij clare appraehendere non potest: aut se ad ipm principium conuertere ipm aduertendo: & sic impeditur quantu ad assensum:

¶ Possumus etiam loqui de synteresi quam tum ad actum mediatum scilicet quantum ad actus deductos ex principijs deliberatione media: qui actus sunt actus immediati conscientiae: & quantum ad illos impediri potest, sicut & conscientia potest errare.

¶ Et per hoc patet responsio ad dubium, quod sunteresis quantum ad potentiam extingui non potest manente natura rationaliQuantum ad actum immediatum non potest extingui sic, quod dissentiat principio: potest non assentire principio: quia potest ipsum non appraehendere: quantum uero ad actum mediatum idem est dicendum, quod diciende conscientia: quia actus mediatus synteresis est actus immediatus conscientiae.

¶ Ad rationem in propositione dubij motam dicitur, quod in uoluntate damnatorum nihil est id est nullus habitus, uel actus, quiad bonum bene operandum inclinet: secus in intellectu: manet enim in eis cognitio boni, & mali: alias tolleretur ab eis remorsus, & uermis. Et si inclinare est ostendere siue dictare bonum: conceditur, quod in eis intellectus inclinatur ad bonum: quia dictat bonum faciendum esse: sed uoluntas non sequitur inclinationem.

¶ Ad auctorit. glo. patet, quod loquitur de actu uoluntatis, quiest effectus remotus synterelis, & conscientiae: nam contenere, & peccare ad uoluntatem pertinent. similiter & obstinatio, synderesis, & conscientia ad rationem.

¶ Secundo dubitatur: Vtrum con scientia liget hominem ad faciendum ea, quae dictat facienda, & omittendum, quam dictat ommittenda. Pro solutione notam dum, quod dubium non quaerit de qualibet conscientia: non enim de illa, quae solum est testificatiua alicuius facti. Illa enim non ligat nisi forte improprie ad credendum suo testimonio. Impro¬ prie dico: quia ipsa aestimet credulitas seuassensus propositionis testificantis: nihil autem proprie ligat seipsum, ut hic loquimur de ligatione. Quaerit autem de conscientia, quae est assensus propositionis dictantis aliqua facienda, uel omittem da: in hoc autem conscientia dictat aliqud faciendum, uel omittendum: quia est assensus propositionis significantis tale aliquid esse lege constitutum, uel ordinatum. Continet autem lex in scripturis nobis tradita praecepta, prohibitiones, consilia, informationes, & exhortationes Praecepta obligant ad aliquid faciendum. Prohibitiones ad aliquid uitandum. Consilia ad aliquid perfectius non tamen saluti necessarium persuadent. Informationes modum exequendi consilia, & praecepta conuententem tradunt. Exhortationes uelut preces amicabiles ad praedicta hilariter perficienda inducunt. Sola ergo praecepta, & prohibitiones obligant ad exequendum, aut omittendum praecepta, aut prohibitaCaetera non obligant nisi ad non contemnendum. Coscientia uero est quasipraeco legis. Ostendit enim nobis legis dictam ina dictans assensiue haec. uel illa esse legis praecepta prohibitiones, uel consilia: & ita ligat auctoritate legis, quam nobis insinuat, aut insinuare putatur. Opinio. noe nostra nobis legem facit: ut dicit beatus Ambr. lib. de paradiso.

¶ Per hoc ad dubium dicitur, quod conscientia recta ligat nos eo modo, quo dictat legen nos ligare: hoc est, si dictat aliquid esse prceptum, ligat ut praeceptum: si dictat esse consilium, ligat, ut consilium. Et breuiter sicut praeco iudicis ligat eum, cui insinuat iudicis mandatu, non uirtute sui, sed uirture mandati iudicis. Ita conscientia quem est uere praeco, & nuntius legis.

¶ Veruquia duplex est conscientia, recta, & erionea. Recta, quae est conformis legi. Erro nea, quae est difformis legis. Recta obligat, ut dictum est. Erronea etiam obligat, sed non sicut recta: non enim obligat ad faciendum, quod contra legem dictat credens se conformiter legi dictare: quia tunt obligaret contra legen¬ Et per consequens teneretur quis facere contra legem, & cum lex obligat ad sui obseruantia, quis simul obligaretur ad opposita incompossibilia, quod est absurdum. Obligat ergo conscientia errtionea ad deponendum eam, non uinculo conscientiae hoc dictantis: quia creditur non erronea: sed uinculo diuini praecepti: quia dicitur Eccl. xvij. Non demoreris in errore. Item quia lex diuina uetat cotemnere deum, qui autem agitcontra conscientiam, qua credit deum aliquid prohibuisse: licet erret, contemnit deum: hoc autem uitare non potest nisi deponendo conscientiam: ergo tenetur deponere conscientiam.

¶ Ex illo duo inferuntur.

¶ Primum, quod omnis agens contra conscientiam contrarium praeceptiue dictantem, peccat mor taliter. Patet per glos. Rom. xiiij. Onne quod non est ex fide, peccatum est. Glol. Quod non est ex fide id est quod est contra conscientia pctum est. Et patet ratio ne: quia contemnit deum, contra cuius praeceptum se facere credit.

¶ Secundum est: quod stante erronea conscientia de aliquo necessario ad salutem, quid saluti repugnat id est quod est contra legem dei: talis est perplexus. Vt exempli causa. Siconscientia petri dictaret cum debere adulterari, ut conuerteret adulteram ad fidem. Manente illa conscientia, petrus est perplexus: quia non potest sic manens euadere peccatum mortale: si agit secundum conscientiam, agit contra legem diuinam, quam tenetur scire: & sic peccat mortaliter: si omittit contra conscientiam, iterum aedificat in gehennam contemnendo. Verum non est simplex perplexus, quia patet sibi uia euadendi licet deponere conscientiam erroneam: quod si non facit, ex sua culpa est perplexus.

¶ Sed diceres: quid si esset error inuinci bilis. Respondetur, dicendum est, ut supdist. xxij. Nam in tali casu teneturse coformare conscientiae, & non legi diuinae oppositum praecipienti, quam ignorat: non enim obligatlex nisi scientem legem, uel scire debentem. Vult autem deus, quod uoluntas se conformet conscientiae non culpabili. Talis autem est conscientia erronea errore inuincibili.