Quaestio 1

QVAESTIO VNICA. CIRCA hanc distinctionem xxxvij. quaeritur: Vtrum deus sit causa efficiens immediata actualis culpae quantum ad actum importatum propctum subiectiue.

¶ In quaestionis responsione qpeo tribus articulis ponentur notabilia, conclusiones, & dubia

¶ Quantum ad primum notandum, quod huius quaestionis solutio dependet ex hac quae stione: Vtrum deus cuiustibet entitatis positiue sit causa immediata Et quidem quaestio illa quantum ad entia naturaliter producta, dubium non habet apud catholicos: sed de actibus libere productis. hoc est actibus uoluntatis sunt duae opiniones contrariae: secundum quas magister materiam de peccato actuali prosecutus est: ut patet in textu.

¶ Vna ergo est opinio, quae tenet partem questionis negatiuam scilicet quod deus non est causa immediata effectiua actuum uoluttatis. quam magister tangit in hac dist. xxxvij. Vn de dicit haec opinio, quod uoluntas, creata est totalis causa, & immediata sui uelle ita quod deus respectu illius non habet aliquam efficientiam immediata, sed tantum mediatam: puta respectu uoluntatis: & ita eum tantum esse causam causae, & non immediate cuiuslibet causati.

¶ Ad huius opinionis probationem arguitur multis uiis scilicet ex nostrae uoluntatis libertate, ex actuum suorum contingentia, ex eius peccabilitate, ex eius actiuitate, ex com paratione eius ad alias causas creatas.

¶ Ex prima uia arguitur sic: quia si uolum tas ad eliciendum actum suum requireret coactionem dei immediata, sequeretur, quod uoluntas non esse libera. Consequens falsum: ut nuc supponit. Probatu consequentia: quia causa no habens effectum pfecte in ptante sua quantum ad pducere, & non pducere non est libera: sed si uoluntas requirit ad eliciendum actum suum concausatione causae primae, non habet effectum in sua prante: ergo. Consequentia nota cum maiore. Minor prbatur: quia causa requrens ad pductionem effectus aliam causam, quae non est in sua potestate quantum ad concausandum non habet effectum in sua potestate.

¶ Item causa, quae ab alia determinatur ad agedum, non habet effectum in sua potestate: sed si cum uoluntate concurrit deus, ut causa superior deus non determinatur a uoluntate ad agendum: quia temporale non deter minat aeternum: ergo uoluntas nia determinatur a diuina. Nam si neutra determina ret aliam, non esset inter eas ordo essentia lis: & neutra erit mouens, nec mota.

¶ Item si uoluntas diuina non determinaret nostra, posset illa aliquid uelle, quid non fieret uopter uoluntatem nostram, non concordantem

¶ Ex secunda uia arguitur: quia si concurre- ret uoluntas diuina, ut causa immediata, nihil causaret contingenter. Probatur: quia causa superior scilicet uoluntas diuina est aeternaliter determinata ad alterum contra dictoriorum, & illius causae determinationem necessario sequitur determinatio uoluntati nostre respectu eiusdem, alioqunosimul staret deu uelle hoc, & hoc non fore, quiamd est impossibile.

¶ Ex tertia uia arguitur, & probatur, quod uoluntas esset impeccabilis. Probatur: quia si deus sit causa immediata uolitionis; constat, quod est causa supior nostra uoluntate: ergo prius natura causat effectum, quam uoluntas creata. Accipio ergo illud signum naturae, in quo deus causat uelle, inquantum est prius illo signo, aut in illo priori deus causat rectitudinem perfectam in illo uelle: & perconsequens uoluntas in secundo signo non peccat: quia non causateffectum oppositum eius, quid causa prima causat: aut in illo signo deus non causat perfectam rectitudinem in ipso uelle: sequitur, quod uoluntas in secundo signo non potest rectitudinem in suo uelle causare, quia nihil potest causare in secundo signo, quiamd non prducit causa prior in primo sigi o: & per conse- quens non peccat: quia nemo peccat in eo, quam uitare non potest.

¶ Ex quarta uia: quia si concausaret deus uelle, uoluntas creata nullam haberet respectu eius causalita tem. Probatur: quia deus uolendo causat, & ita uolendo est totalis causa effectus, & per consequens non causabit uoluntas creata: quia cum totali causa alicuius nihil aliud potest concausare in eodem genere cau¬ sae.

¶ Ex quinta uia per comparationem ad alias causas. nam si aliqua causa creata est totalis causa alicuius effectus: maxime hoc uerum est de uoluntate respectu suiuelle: quia ipsa est suprema causarum creatarum actiuarum: sed aliqua potest esset totalis. ergo. Minor probatur: quia hoc non repugnat creaturae: cum non ponat in ea perfectionem infinita, nec perfectionem creaturae repugnantem: quia si fuerit causa uniuoca non erit maioris perfectionis, quam effectus: si aequiuoca non oportet in infinitum excedere effectum, sed in aliquo gradum determinato.

¶ Item illud est totalis causa alicuius, quiad omni alio per impossibile circunscripto, adhuc causaret illud: sed si esset subjectu, omni alio circunscripto, adhuc causaret suam propriam passionem: ergo subiectum est totalis causa suae passionis, potest ergo uoluntas esse totalis causa suaeuolitionis. Cum ergo praeter totalem causam, nihil aliudcauset in eodem genere causae: alioquin idem bis causaretur: & ita sequitur, quod deus non immediate causabit uolitionem.

¶ His C rationibus per Sco. dist. xxxvij. latius recitatis adduntur auctoritates. Vna Eccl. xv. Deus ab initio constituit hominem: & reliquit eum in manum consilisui. Adiecit mandata, & praecepta ei: siuolueris mandata conseruare, conseruabunt te. Apposui tibi aquam, & ignem, ad quam uolueris porrige manum tuam. Ante hominem uita, & mors: bonum, & malum, quod placuerit ei, dabitur illi. Item August. vij. de ciui. dei. c. xxx. Sic deus res, quas condidit, administrat: ut eas agere proprios motus sinat. Anselm. etiam de cocordat. par. j. cap. viij. Deus facit omnes actiones, & omnes motus: quia ipse facit res, a quibus, ex quibus, & in quibus sfiunt: & nulla res habet ullam potestatem uolendi, aut faciendi, nisi ipso dante. Et par. ij. idem ait. Non deus, qui praedestinat, facit uoluntatem cogendo, aut uoluntati resistendo: sed in suo esse dimittendo. Et commentator. ix. Metaphy. comme. vij. Moderni ponunt unum agens omnia entia causare sine medio scilicet deum: & conuenit illis dicere, ut nullum ens habeat actionem propriam naturaliter: & cum entia non habuerint actiones pro prias non habebunt essentias proprias siue potentias. actiones. n. non distinguuntur nisi per essentias diuersas. Et ista opinio est ualde extranea a natura hominis.

¶ Si haec opinio uera esset, faciliter assignari posset modus, quomodo deus non esset causa peccati: quia totum, quod est in peccato, & materiale, & formale, esset causatum a uoluntate quodlibet suo modo tanquam a causa totali: & ita nullo modo a deo nisi mediate: quia deus pro duxit uoluntatem, qui sic & sic posset uel D le.

¶ Sed contra ista opinionem sic arguit. Si deus non est causa immediata actus demeritorij: eadem ratione nec erit causa immediata actus meritorij. Consequens falsum, & supra improbatum dist. xxviij. Et patet consequentia. Tanta est liber tas uoluntatis respectu actus meritorij, sicut respectu actus demeritorij. aeque n. libera est uoluntas respectu cuiuscuque; actus sui eliciti. Nec impedit, quod ad meritum requiritr gratia: quae est a solo deo, quae naturaliter inclinat ad actum meritorium: quia hoc nihil arguit: iisi quod deus esset causa mediata actus meritorij, quia causa causae. Et sic etiam est causa actus demeritorij: quia est causa actus elicientis actum dmeritorie.

¶ Item posito, quod deus non infundat gratiam uoluntati elicienti actum cum omnibus circunstantijs etiam finis ultimisecundum dictamen rectae rationis: tunc talis actus erit perfecte bonus moraliter: & tamen non erit a deo. Et sic non omn bonum bonitate naturali, & morali esset a deo, contra beatum Aug. & caeteros in plerisque; locis asserentes deum esse auctore omnis boni. unde de fi. ad pe.c. xx ait. Tirmissime tene, & nullatenus dubites oem creaturam mutabilem a deo inconmutabili factam. E Ad idem in ench. c. ix. & sequenti.

¶ Contra eandem opinionem arguit Sco. ubi sup. dist. xxxvij. Si deus non esset causa immedia ta uolitionis. deus non esset pseius futurorum contingentium. Consequens falsum. Probatur consequentia: quia nullius est pseius, nisi quid certitudinaliter nouit: alioquin¬ scientia eius esset fallibilis: sed actum uoluntatis contingentem non potest certe, seudeterminate noscere: quia quamcumque partem contradictionis noscet, potest uoluntas in oppositum, si fuerit totalis caua suae uolitionis. Item sic non esset omnipotens. Consequens est contraarticulum fidei. Probatur cosequentia: quia qucquid uult omnipotens, hoc sit: sed si uelit uolitionem meam fore, & illa est in potesta te uoluntatis meae tamquam totalis causae contingenter se habentis ad illam, potest eam noelicere: & ita non siet, quad deus uult fieriergo non est deus omnipotens. Similiter si uolitio mea est totaliter in potestate mea, non potest impediri a deo: & sic posset esse deo nolente eausa esse.

¶ Item uoluntas omnipotens, pducit uolitum in esse, quando uult ipsum esse, & per consequens uolendo uolitionem meam esse ipsam producit in esse. igitur non producit a uoluntate creata, tanquam a causa totali.

¶ Et respondet ad rationes ex quinque uiis supra inductas. Ad primam negetur consequentia. Et ad probationem causa non habens effectum perfecte in potestate &c. Negetur illa: quia tunc etiam secundum opinionem illam, quae sic arguit. Voluntas creata non esset libera: quia non habet sic effectum in sua potestate, quod circunscriptis omnibus alijs possit producere, & non produce- re effectum. Requirit enim cognitionem obiecti uolibilis, sine quo no potest uel se cognitio, quae non est in potestate sua: sed reqrit ad causam simpliciter sufficit tem, quod omnibus circunscriptis possit, pducere effectum: hoc autem nulli conuenit citra deum. Ad libertatem autem uolunta tis sufficit, quod omnibus ad productionem effectus requisitis, eodem modo sehabentibus, habet in potestate sua ita non producere, sicut producere: ut supra dictum est distin. xxv. Et hoc con uenit uoluntati creati.

¶ Et cum arguitur. Si requiritur concausatio prima causae non habet effectum in sua potestate. Negetur consequentia: & ratioest: quia primam causam concausare habet uoluntas creata in sua potestate: nam uoluntas diuinacuicunque; concedit an¬ tecedentia, concederet, & consequenti: quantum est ex se: nisi esset impedimentum. Dando autem uoluntati libertatem, dedit ei omnia opera, quae sunt in eius potestate: ideo deus semper coagit ad omnem actum, quem uult elicere: ergo semper est uoluntas ante instans, quo elicit actum potens elicere, uel non elicere.

¶ Ad secundum in eadem uia dicitur, quod utraque uoluntas & diuina, & creata libere determinat seipsam, & neutra necessario alianm: ita quod ad alterius determinationem necessitaretur ad agendum: sed uoluntas creata libere producit actum suum, & diuina libere coagit. Libere enim deus se deter minat producendo uoluntatem liberam sibi coagere ad producendum quemcumque; actum interiorem elicitum.

¶ Et cum arguitur. Tunc non esset ordo essentialis inter causam prima, & uoluntatem creatam, si neutra determinaret alia. Negetur Nam in hoc est ordo essentialis, quod uolum tas creata non potest elicere actum non concurrente prima coefficiendo, licet non econuerso: & in hoc subordinantur essentialiter primae cause. Nec sic mouetur a prima causa, quasi aliquid de nouo causet, uel infsuat in uoluntate, quo uoluntas uelit: sed quia produxit uoluntatem liberam ponens actum suum in sua potestate.

¶ Ad aliam si uoluntas diuina non determinaret nostram &c. Dicitur quod non sequitur: quia nihil efficienter uult diuina uoluntas uoluntatem creatam uelle, nisi qud uult uoluntas creata, ad hoc enim determinat se diuina uoluntas dando uoluntati creatae libertatem. Siquidem nihil aliud est dare libertatem uoluntati, nisi dare ei facultatem eliciendi, & non eliciendi: & ad quemlibet actum quem elicere uoluerit, uelle sibi coagere. An autem uoluntas creata possit cogi uel non: require supra distinct xxv.

¶ Ad illud de secunda uia dicitur negando consequentiam. Ad probationem dicitur: licet ab aeterno uoluntas diuina sit determinata ad alterum quorumlibet condictoriorum: non tamen necessario est determinata, sed contingenter: & ergo potest non determina ri: sicut de praedestinatione. Nam licet praedestinatus sit ab aeterno praedestinatus: quia tamen est contingenter pdestinatus, potest non praedestinari, & potest nunquam praedestinatus fuisse. Neque. nion praedestinatio aeterna dicit aliquem actum secundum in deo ab eterno additum deo, sed dicit deum: qui est daturus alicui uitam aeternam: & ita uoluntatem determinari ad effectum aliquem contingenter non necessitat uoluntatem, neque tollit esfectus contingentiam.

¶ Ad argumentum de tertia uia de signo priori, in quo causat causa superior, siue posteriori. Dicitur, quod tale signum non est dabile: sed in quocunque; instanti causat una causa partialis: in eodem causant omnes causae partiales eundem effectum causantes: nedum efficientes, sed etiam materialis, formalis, & finalis. Vt exempli gratia, In quocunque; signo producitur forma substantialis compositi, in eodem causat ipsam deus caelum efficiens particulare in genere causae efficientis. Similiter materia in suo genere, & causa fina lis: nec in aliquo priori temporis, uel naturae unum causat sine alio: quamuis unum possit esse perfectius alio.

¶ Ad argumentum de quarta uia dicitur, quod licet deus uolendo causat omnia, quaecausat, non tamen ideo est causa totalis: quia uult etiam secum concurrere alias causas, & utrumque uult & effectum esse, & causas secundas secum concurrere, non diuersis, sed una uolitione: nec unum plus alio, sed aeque utrumque & simul.

¶ Ad illud de quintauia dicitur, quod nulla crea tura est causa totalis sui effectus: quia semper concurrit deus immediate tanquam causa partialis: solus deus est causa totalis efficiens effectuum creatorum. Et quando arguitur, esse causam totalem non repugnat creaturae &c. Dicitur, quod repugnat omnipotentiae dei: quia si creatura esset causa efficiens, & totalis, posset efficere aliquid deo nolente: & sic non esset omnipotens.

¶ Item repugnat creaturae, quae est de nihilo, & de se tendit in nihilum: & ideo sicut non potest esse sine deo conseruante, ita multo magis non potest agere nisi deo coagente: cum enim agere prae supponit esse, non minus dependet: deo in agere, quam in esse. Quod etiam arguitur, quod subiectum est totalis caussuae passionis. Talsum est: quia siue accipiatur passio pro aliquo inhaerente subie cto, sicut calor, dicitur passio calidi: siue dicatur aliquod praedicabile de subie cto, subiectum primo modo causat pasionem tanquam causa totalis: sed con currit deus, & inffuentiae: Secundo modo omnino subiectum non causat passionem: quia unum praedicabile non causat aliud.

¶ Ad auctoritates: ad prima de Ockam uera est sicut iacet: nec est pro illa opinione. Non nin dicit, quod sic relinquatur homo in manum consilij sui, ut aliquid possit sine deo: sed quod potest utrumque; bonum, & malum eligere, quodcunque; autem elegerit, concurrit deus ad elici dum, huiusmodi uelle.

¶ Sic Augu. non dicit, quod sinat res agere proprios motuss ne deo: sic. ni. deus in nulla actione naturali creaturae concurreret, & rediret error dicentium. Circa cardines caeli ambulat, & nostra non considerat: ut recitat bea tus Iob eiusdem. xxij.

¶ Smiliter aucto ritas beati Ansel. non est pro illa opinione, sed magis pro opposita: sicut actoritas beati Aug. Non n. negat deum con currere: quamuis dicat deum causis secundis potentiam agendi dare; dat. n causis secudis potentiam agendi deus, sed non si ne eo, sed cum eo.

¶ Ad auctoritatem conmem. ix. Metaphy. conmen.vij. quod conment: tator repraehendendo eos, quos dixit suo tempore modernos, errauit sicut infide lis, quenmadmodum in aliis multis: ideo in hac parte auctoritas sua recipienda non est. Nec hoc sequitur, quod infert scilicet quod nullum ens habeat actione propriam naturaliter: sed bene sequitur, si deus solus sine concursu secundarum causarum omnia produceret. Nec sequitur, quod conse- quenter infert: quod si non habent actiones proprias, ergo nec essentias proprias: quia materia habet propriam essentiam distinctam a forma, & a composito. & tamen nullam habet actionem propriam: neque prius distinguitur formaliter, & intrinsece per posterius. Actio autem est posterior essentia: quia agere praesupponit esse. Et hoc ipse subdit cum dicit. Actiones non distinguuntur nisi peressentias. ergo actiones distinctae praesup ponunt distinctionem essentiarum: licet hoc ipsum non sit uerum, cum ab eadem essentia procedunt diuersae actiones specie, & numero distinctae.

¶ Quantum ad secundum articulum est haec conclusic i. Summa dei creatrix essentia omniun effectuum positiuorum est causa imme diata. Haec conclusio post dicta in dist j q.ij. probatur Io. j. Omnia per ipsum facta sunt, & sine ipso factum est nihil. Item in syumbolo Niceno. Patemur deum factorem caeli, & terrae, omnium uisibilium, & inuisibilium. Et quid est factorem omnium &c. nisi omnium essentiarum entitatum, & rerum. Vnde Aug. contra Manich. in lib de moribus eorundem ait. In catholica ecclesia dicitur omnium naturarum, atque substantiarum esse auctorem deum. ubi naturam, & substantiam generaliter proentitate accipit. Nam ante uerba allegata dicit. Ipsa natura nihil aliud est quam id, quod intelligitur in suo genere aliquid esse: ita ut nos iam nouo nomine ab eo, quid esse uocat essentia: quia plerumque; substantia nominamus: ita ueteres, quam haec nomina non habebant po essentia, & substantia, naturam uocabat. Ex quo patet, quod beatus Aug. pnaturam intelligitoem quid in suo genere aliquid est: & omne; quid habet esse, siue qud est, & nos qdiibet tale uoca mus esse siue essentiam. Et confirmatur ex alio: nam ex hoc, quod omnium naturarum, deus est auctor: & tamen non est auctor mali, uult ibi concludere malum formaliter nihil esse, Ait. n. ubi sup. Idipsum ergo malum, si pter ptinaciam uelitis attendere: est deficere ab essetia, & tendere, ut nihil sit. Quocit ca cum in catholica dicitur ecclesia. Omnium naturarum, atque; substantiarum auctorem esse deum: simul intelligit ab his, quae possunt intelligere non esse deum auctorem maliQuid utique malum, si nihil esse non concluderet: nisi nomine naturae generaliter omnis entitas, & esse quod non est nihil sed aliquid in suo genere intelligeretur

¶ Ex quo patet, quod glol. & responsio, quam tenentes partem quaestionis oppositam de prima opinione dant ad auctoritatem Aug. quibus asserit omnem naturam, & substantiam, quae deus non est, esse factam a deo: & quod ipse est causa omnium, quae sunt: dicentes eum per natura intelligere sub stantia non omnem essentiam, uel entita tem uniuersaliter: sed tantum eas, quae perse subsistit, & per se agere, uel pati potest Et proprio nomine substantiae appellantur secundum, quod substantias ab accidentibus distinguimus: ut magister tangit in littera: non est ad mentem ipsius. Hinc etiam in lib. de natura boni exponens illud Ioan. i. Omnia per ipsum facta sunt, & fine ipso factum est nihil: dicit id est sine it so non est factum aliquid.

¶ Item xij. de ciui. dei c. v. Deus sumnie est: & ab hoc, & ab illo facta est omnis essentia, quae non summe est: quia neque illi aequalis esse debet, quae de nihilo facta est. Neque uilo modo esse posset, si ab illo facta non esset. ergo actus malus cum essentia quae dam sit, & non summa essentia nullo modo esse posset, nisi a deo facta esset.

¶ Item per batur conclusio: quia omnis entitas conser uatur a deo: ergo & omnis entitas producitur a deo. Tenet consequentia: quia conseruatio rei est quaedam productio, ut ex superioribus patet. Antecedens pater per illud Heb. i. Portas omnia uerbo uirtutis suae. Loquitur de patre. ubi glosSicut ab eo creata sunt omnia, ita pereum immutabilem conseruantur. Item Sapxj. Quomodo posset aliquid permanere, nisi tu uoluisses: aut quod a te uoca tum non esset, conseruaretur. Vbi uult sapiens nihil conseruari nisi uocatum a deo: uocare dei est producere rem in esse.

¶ Secunda conclusio, & resposalis ad titulum quaestionis. Actus malus, qui est materiale in peccato, immediate causa tus a peccatore, simul est & ab efficiente deo. Probatur conclusio quoad illud, quod est a deo, quia quod quid sit a peccatore, nullus uertit in dubium: quia omnis entitas positiua est a deo tanquam a causa efficiente immediata. omnis actus malus, qui est materiale in pcto, est entitas positiua: ergo est a deo tamquam a causa efficiente immediata. Consequentia nota. Maior est conclusio prima. Minor prbatur: quia omnis talis actus est effectus uoluntatis. ergo est aliquid, & non nihil.

¶ Item est actus uitalis. ergo est aliquid positiuum.

¶ Item sicut actus intelligendi est aliqua entitas in intellectu, ita actus uolendi est aliquid in uoluntate.

¶ Praeterea omne bonum naturae est a deo efficiente, & omnis actus peccatoris est bonum naturae. ergo. Maior est Aug. ij. de libe. arb. cap. xxix. Tu pietatem id est fidem inconcussam tene: ut nulluntibi bonum uel sentienti, uel intelligenti, uel quoquo modo cogitanti occurrat, quid non sit ex deo: ita. noe nulla natura occurrerit, quae non sit ex deo. Minor probatur: quia omne, quid est, inquantum est, bonum est: actus huiusmo di est: ergo bonum est, non bonum moris, sed naturae.

¶ Item omnis actus uoluntatis quantumcunque malus est: est perfectior, & nobilior entitas quocunque accidente corporali: ergo quilibet actus talis est quoddam bonum: cum omne accidens cors porale est bonum. Antecedens probatur: quia quilibet actus uitalis, & spiritualis est perfectior secundum naturam quolibet actu corporali non uitali. Quod pater per beatum Aug. ix. de tri. c. xj. qui specienrei existentem in anima, probat esse meliorem specie corporali, extra cuius est similitudo: per hoc, quod est in meliori natura scilicet anima. Vnde ait: Melior tamen est imago corporis in animo, quam illa species corporis inquantum in meliori natura est id est in substantia uitali sicut est animus.

¶ Item sicut omnis anima humana quantumcunque praua fuerit, melior est, & nobilior secundum naturam quo cunque corpore: sic omne accidens animae est melius quocunque accidente cor poris.

¶ Praeterea Ansel. in de casu diaboli. cap. xix. discipulo dicenti, quod quidem deus rerum naturas rerum omnium faciat, fatendum est. Quod uero singulas actiones peruersarum uoluntatum uelut ipsum prauum motum uoluntatis, quo ipsa mala uoluntas se mo¬ uet, faciat, quis concedit. Respondit: quid mirum, si dicimus deum facere singulas actiones, quae fiunt mala uoluntate, cum eum fateamur facere singulas substantias, quae fiuntiniusta uoluntate, & inhone sta actione. &. infra. c. ulti. Adeo necesse est esse omne, quod aliquid est. &. c ulti. loquens de iniusto uelle diaboli, queo peccauit, dicit.: Velle autem secundum essentiam bonum: sed quoniam non iuste factum est, est malum: & tamena deo fuit, a quo est omne, quod aliquid est. Idem in de concor dia praescientiae cum libero arbitrio aliquantulum post principium. Oinis quippe qualitas, & omnis actio, & quicquic aliquam essentiam habet a deo est, a quo est omnis iustitia, & nulla iniustitia. Eacit igit deus omnia, quai iusta, uel iniusta uolum tate fiunt id est bona opera, & mala In bonis quidem facit, quod sunt: & quod bona sunt, in malis uero facit, quod sunt: sed non quod mala sunt. Sequitur. Iustitia, n. aliquid est, in iustitia uero nihil, & post modicum. Et sicut deus non facit iniustitiam, ita non facit aliquid iniustum esse, quitamen fa cit omnes actiones, omnes motus: quia ipse facit res, a quibus, & ex quibus, & per quas, & in quibus siunt: & nulla res habet ullam potestatem uolendi, aut faciendi nisi illo dante. ipsum quoque uelle, quod aliquando iustum est, aliquando iniustum a deo est: no esse uero rectum, non est quid, nec a deo est.

¶ Quantum ad tertium articulum dubitatur primo, cum secundum conclusionem secunda concedendum est, quod deus facit actum, qui est peccatum siue materiale in peccato utrum concedendum sit, quod deus causat, uelfacit peccatum.

¶ Et uide tur quod sic: quia qua ratione conceditur, quod uolutas creata facit peccatum, eadem ratione concedendum est de deo; nam deus esfectiue concurrit, & causat actum peccati sicut uoluntas, & libere sicut uoluntas, etiam concurrit defectiue ad formale in peccato id est ad priuationem rectitudinis, quae esse deberet in actu, ut esset rectus, sicut uoluntas creata nam uoluntas pro tam to est defectiua rectitudinis causa non inexistentis: quia eausa non dat actuid est casa non causat, quam causare posset: & ita deus non dat, seu causat eadem rectitudinem, quam tamen libere causare posset: ergo est causa defectiua sicut uoluntas formalis inpeccato: & per consequens ita est causa peccati, sicut uoluntas creata.

¶ Item expositorie: deus causat hoc demonstrando actum peccati, & ille actus est peccatum: ergo deus causat pctum.

¶ In oppositum: impossibile est deum peccare: ergo impossibile est deum facere peccatum: quia peccare, & facere peccatum idem sunt. Antecendens probatur: quia peccare est male agere, & iniuste, quod non conuenit, nec couenire potest summae, ac infinitae iustitiae. Respondetur, quod deum impossibile est peccare- Cuius potassignari triplex ratio.

¶ Prima: quia peccare est se auertere a deo: sed deus non potest se a seipso auertere, nec formaliter, nec uirtualiter. Non formaliter: quia non potest se non summe diligere. cum diligere est actus essentialis adintra simpliciter necessarius, & aeternus nihil respiciens adextra, sicut cognoscere seipsum. Nec uirtualiter: quia nihilaliud a se est sibi necessarium ad uolendum, seu diligendum se: cum nihil contingens, & temporale est necessarium ad actum essentialem, aeternum, & necessarium.

¶ Secunda ratio est: quia uoluntas dei est suiipsius regula, & ideo non potest esse non recta: nec quodcunque extra se: ideo uult quia rectum: sed quia uult, ideo est rectum: unde impossibile est uoluntatem diuinam discorda re a recta ratione, ut dictum est.

¶ Tertia ratio est: quia deus nullius extra se est debitor: neque enim habet superiorem, cuius praecepto obedire non tenetur: quia autem peccare est a deo formaliter, uel uirtualiter auerti: & a sua regula recta scilicet ratione discordare, & contra debitum & legem, cui subest tenetur libere agere. patet: quia impossibile est deum peccare.

¶ Secundo aduertendum, quod illa deus facit peccatum, duplicem potest habere sensum: siue de uirtute sermonis, siue non. Vnus est. Deus facit peccatum id est facit actum illum, qui est peccatum denominatiue. Alio modo est sensus: facit pecca¬ tum, idest peccat: id est facit, quod non debet: uel omittit, quod debet. Suo mode dicitur de illa: deus facit malum, & unde secundum primum intellectum ualde diffe runt: deus facit malum, deus facit male deus facit iniustum, & deus facit iniuste nam qua facit male, uel iniuste, peccatorem: non autem omnis, qui facit malum, uel in iustum: sicut secundum philosonhum. Non est iustus, quae facit opa iusta, sed qufacit iuste. ij. Ethi.

¶ Per hoc ad dubium respondetur, quod illa, deus facit, uel causat peccatum in primosensu concedenda est: non aunt in secundo sensu. Primum patet per conclusionem secundam. Secundum patet in illo sensu hic. Deus facit peccatum, aequiualet illi: deus facit, quod non debet: seu facit oppositum illius, ad quod tenetur: siue deus peccat, quas sunt impossibiles, ut probatum est.

¶ Ad rationes uero dubij: ad primam, quae nititur probare dubium in sedo sensu, in quo conceditur, quod homo facit peccatum, & peccat: ideo negetur antece dens qua ratione &c. Ad probationem conceditur, quod concurrit effectiue ad productionem actus pcti, & defectiue ad priua tionem rectitudinis, ut probat ratio: sed non sicut uoluntas creata: quoniam uoluntas sic concurrit ad utrumque, quod tenetur ad oppositum utriusque non aute deus, nam uoluntas tenetur dare illam rectitudinem actui idest tenetur actum elicere cum illis circunstantijs, quas lex dictat, cuisubesse tenetur: deus autem cum non sit sub lege, sed supra, ad illas circumstantias non tenetur: non enim sola priuatio rectitudinis in actu nominat pctamen sed priuatio rectitudinis, ad quam eliciens actum tenetur. Aliter potest dici, quod etsi deus eo modo est causa effectiua actus peccati, quo uoluntas, non tamen sic est causa defectiua: quam ita est deus causa defectiua rectitudinis: quod quam tum est de se, daret illam actui, si uoluntas cooperaretur: uniuersaliter. n. quic quid deus dedit antecedenter, daret & consequenter, quantum est ex se: si non esset impedimentum, ut dictum est: uoluntas autem quantum est ex se, non dat rectitudinem suo actui.

¶ Et si diceres: deus libere non dat, potest ergo simpliciter dare, & non dare: dicitur. quod potest: & in illo casudefectus illius rectitudinis non inducit peccatum: non respectu uoluntatis diuinae manifestum est: nec ratione uoluntatis create: quia illa tunc non posset da re rectitudinem, si uoluntas diuina primo, & simpliciter dare nollet. Illa responsio est Sco. distin. praesenti: sed prima est Ockam lib. j. distinct. xlvij.

¶ Ad spllogismum expositorium secundum rigorem logicae ille differunt: deus facit peccatum, & deus peccatum facit, sicut illae. Butida nus papausa percussit, & buridanus percussit papam: nam quando terminus conno tatiuus sequitur Iy facit, tuc facit, appel lat factionem adiacere significato forma li termini connotatiui sequentis: & ita importat factionem secundum quid. Siuero praecedit, facit, appellat suum forma le adiacere materiali significato termini, connotatiui praecedentis, & importat factionem simpliciter: sic deincipit, desinit, & similibus. Vnde deus facit peccatum, ualet tantum, deus facit illud formaliter, quo aliquis dicitur peccator, hoc est priuat rectitudinem, ad quam tenetur: sed illa deus peccatum facit, ualet illam: deus facit actum, qui est peccatum: sic igitur secunda conceditur, prima negat. Per hoc patet, quod syllogismus expo sitorius non ualet: comittitur. n. fallaciaaequiuocationis, nam facit in minori, importat factionem simpliciter: quia ipsum seqtur terminus absolutus hoc, quod demonstrat absolute realitatem actus, quam est pctumen in conclusione importat factionem secundum quid. Verum Ockam illam differentiam non attendit, & pro eodem accipit illas: deus facit peccatum, & deus pctamen facit secundum hunc dicitur, quod de rigore uerborum consequens esset concedendum: & syvllogismus est bonus: sed ad Sensum illum, in quo sanctieam accipiunt: falsum est consequens, & male concludit: ut patet ponendo loco eius Iynonymam suam scilicet deus facit: ad cuius oppositum tenetur: & ita Iy peccatum aequiuocat in minori, & conclusione: ut patet exponendo terminum. Ratio post oppositum procedit secundum sensum propositi onis: & uerum concludit.

¶ Secundo. dubitatur contra conclusionem secundam: nam secundum August. lib. Ixxxiij. quaest. iij. Deo auctore non sit homo dterior: sed si deus facit actum peccati, quo homo sit deterior: iam deo auctore sit deterior. Respondetur post Greg. de arim. dist. xxxiiij. ar. iij. se re iuxta finem, quod non quicunque causat actum peccati, eo auctore sit homo deterior: nam siplures homines ex aequo concurrant ad idem opus malum: neuter dicitur altero auctore peccare, uel deterior fieri, similiter si unus principaliter, alius instrumentaliter, uel secundario concurrit, quae principaliter concurrit, nunquam dicitur reliquo auctore peccare: sed quando aliquis est alij causa faciendi idunde deterior sit: uel etiam unde melior erit, ille est auctor: ut puta mouens alium in ducendo ipsumconsilio, uel praecepto &c. sic autem deus non mouet uoluntatem hominis ad faciendum malum: non n. est ei causa, ut faciat malum: licet secuntanquam causa partialis producat actum malii, nec quantum est ex se concurrit, ut dictum est: sed quia uoluntas libere hunc producit, deus comproducit, est aunt homini auctor, ut fiat melior: quia ad hoc inducit, & mouet, consilio, promissione, & praecepto.

¶ Velpotest breuius dici, quod deus non est auctor huius formalis, quoaliquis sit peccator: quia non esse iustitiae seu rectitudinis non habet causam efficientem, quae proprie dicitur auctor.

¶ Tertio dubitatur contra eandem conclusionem. Quicunque causat actum, cui essentialiter annexa est deformitas, & malitia, causat malitiam, & deformitatem: deus no causat malitiam: ergo nec actum, cui essentialiter annexa est malitia. Consequentia est in baroco. Minor uidet manifesta, & ab omnibus concessa. Maior, prbatur: quia quicunque causat aliquid, cum nseparabiliter annexum est aliud, causat illud annexum, sicut creans animam, creat etiam potentias animae: secundum ponentes distinctionem potentiarum ab essentia animae. similiter secundum alios producens subiectum, pducit etiam passionem propriam: & maxime quado illud annexum cum eo, quod peraducit, incipit, & desinit esse, ppter materiam prima, quam producit generans conceptum: licet materia sit essentialis conposito. Quaedam autem sunt positiua, quibus essentialiter annexa est malitia: ut latrocinium, furtum, adulterium. de quibus dicit philoso. iij. Et hi, quod mox nominata conuoluta sunt malitia: nam simalitia ab eis foret separabilis, nomina ri possent absque; malitia.

¶ Ad illud dubium respondetur, quod nullus est actus positiuus, cui essentialiter annexa est malitia: nam deformitas, aut malitia non est aliquid, sed priuatio iustitiae debitae: & illa nullipositiue entitati est insepara biliter annexa: quia nulla est entitas positiua, quam deus operatur cum secunda causa: quin eam efficere posset deus sine causa secunda, quod si faceret, nul la annecteretur iniustitia: nec careret aliqua rectitudine debita inesse: cum nullius deus sit debitor: & ita maior similiter est falsa: quia subiectum pro nullo supponit.

¶ Et ad illud, quod postea additur de latrocinio, adulterio &c. dicitur, quod actus illi in specie, & numero: & quicquid est positiuum in eis possunt fierisine deformitate: ut Iy actus latrocinij qui realiter non est nisi occisi hominis) fieret a iudice, aut de mandato dei, aut in furia, aut a uinolento, non esset peccatum: & ita sublata esset deformitas: sic de adulterio, furto &c. immo sideus qualitatem illam, quae est odiundei, crearet in uoluntate, quod non est impossibile, non esset peccatum: nec actus deformis.

¶ Ad philosophum dicitur, quod uerum est, quod mox nominata his nominibus latrocinium, furtum &c. conuoluta sunt malitijs: quia illa nomina connotant deformitatem: & in casu proposito homicidium non esset latrocinium: nec ablatio rei talis esset furtum: nec conmixtio sexuum esset adulterium: esset tamenidem actus, unde possent nominari aliis nominibus sine malitia: ut occisio hominis, cotrectatiotalis rei, commixtio sexuum: etiam si sub iectum maioris supponeret pro aliquo¬ adhue maior non esset uera: nisi de annixis positiuis: quia non oportet, quod causans effectum positiuum causet omnem priuationem illi actui conuenire potentem: eo modo, quo priuatio dicitur alicui conuenite: ut si duo seuarent eundem lapidem, unus ex praecepto, alius contrapraeceptum sibi factum, ambo causarent eundem motum lapidis: & secundus causat deformitatem, & non primus: posito etiam ad imaginationem, quod praece- ptum de non leuando necessario constringeret secundum. Et tantum de quaestione.