Quaestio 2

QVAESTIO II VTRVM per poenitentiae sacramentum deleatur mortale peccatum.

¶ Tribus articulis quaestio uent ilabitur: scilicet positione notabilium, conclusionum, & dubiorum.

¶ Quantum ad primum nota, quod paenitentiae sacramentum. sic describitur a Scot. quaest. iiij. huius distinct. &c. & Ockam. Poenitentiae sacramentum est absolutio hominis paenitentis facta a sacerdote iurisdictione habente, sub certa uerborum forma, cum debita intentione prolata, ex institutio ne diuina efficaciter significantium absolutionem animae a peccatis.

¶ Dicitur primo est absolutio id est quaedam sententia diffinitiua absoluens reum non tamen sententia iudicis principalis: sed iudicis secundarij, uel comissarij. Potest enim quis ex comissione cognoscere in causa: & ita etiam ex conmissione iudicare, seu sententiare pro condennatione rei, si indignus est: uel pro eius absolutione, si dignus est. Quod autem dicitur absol uens non intelligitur uere, & realiter: alias in ficte accedente non esset sacra mentum: sed absoluens i. ist absolutionem significans: unde absolutio in diffinitio ne tantum ualet id est absolutionis prolatio: hoc est prolatio quorundam uerborum absolutionem significantium.

¶ Dicitur facta a sacerdote: ubi tangitur minister huius sacramenti, qui solus est sacerdos: unde ab alio, quam a sacerdote ministrari hoc facramentum non potest: ut inf. dist. xvij. dicetur.

¶ Dicitur iurisdictionem habentem: quia non quilibet sacerdos indifferenter potest hoc sacramentum ministrare, quia ipsum est sa cramentum iudiciale: & sacerdos ut iudex absoluendo profert sententiam ligantem: uel soluentem. Nunc autem sententia a non suo iudice lata est nulla: oportet ergo sacerdotem absoluentem esse iudicem confitentis: & ita in eum habere iurisdictionem. Et haec iurisdictio est de necessitate sacramenti: ita quod si ab alioiurisdictionem non habente ministretur: non solum peccat ministrans: sed irritum est sa cramentum: de quo magis infra. Vnde congruum est, quod idem habeat potestatem in corpus christi uerum, & mysticum: ex quo sequitur: quod nihil pertinens ad sacramentum paenitentiae, potest a laico dispensa ri: sicut nec confectio eucharistiae: quia sicut solis apostolis, & eorum successoribus dictum est. Hoc facite in meam conmemorationem: ita eis tantum dictum est. Ac cipite spiritum sanctum, quorum remise ritis peccata, remittuntur eis &c. Et ideo confessio, quae est praeuia ad sacramentum poenitentiae: facta laico nihil ualet uirture operis operati, ut infra dicetur.

¶ Dicitur hominis penitentis id est consitem tis: quia ad ueritatem sacramentinon requiritur. quod absoluendus sit penitens per actu paeni¬ tentiae interiorem: de quibus praecedenti quaestione dictum est. Nam ficte accedens noest penitens: & tamen uerum est sacramentum caeteris paribus: licet infructuosum: quia ersibi sit facramentum significans: non tamen est res significata propter impedimentum, & obice fictionis: unde etsi significaturab solui: non tamen absoluitur a peccatis: nec gratiam consequitur, quae est res sacramenti, sed necessario requirit confessio pctontum, sine qua non est sacramentum: & in hoc tangit materia huius sacramenti eo modo, quohic inuenitur materia. Vbi nota secundum beatum Tho. dist. psentis ij. j. ar. j. quod quaedam sunt sacramenta, quae non requirunt aliquem actum in suscipiente quantum ad ueritatem sacramenti, nisi per accidens, sicut remo uens, prohibens: ut baptismo, confirmatio ne, eucharistia, ordine, & extrema unctione: & in illis: quia siue suscipientis actu complentur: est aliqua materia id est aliquid materiale praeter uerba formaliare quisitum ad ueritatem sacramenti: ut in baptismo aqua: in confirmatione chrisma consecratu: in unctione oleum infirmorum benedictum: in ordine calixcumpane, & uino ordinando porrectus: uel aliud tale signum secundum exigentiam ordinis: sed de ordine postea uidebitur. Et in illis uerum est uerbum Aug. Accedat uerbum ad elementum, & sit lacramentum. Nam & ipsa uerba haec proferens loquitur de sacramento baptismatis. Alia sunt sacramenta, quae requirunt per se, & essentialiter: hoc est necessario, ut sit uerum sacra mentum, actum eius, quisacramentum recipit: ut in paenitentia, & matrimonio. In poenitentia requiritur consessio pctorum: in matrimonio expressio consensus contrahentium: & in illis non est talis materia, Sed ipsi actus suscipientium exteriores sunt quod materia: sicut actus sacerdotis pro forma: ut uult Alex par. iiii. q. Ix. meb. xx. hoc etiam uult Richar. quod in his sacra mentis pro materia est illud, quod ex parte suscipientis sacramentum cocurrit. unde dicit q. i. dist. xvi. ar. i. & ij. quod partes materiales sacramenti paenitentiae sunt conpunctio, confrssio, & latisfactio: uerum compunctio non est de necessitate sacramenti: sed de necessitate suscipientis facramentum: etiam non est pars sacramentipoenitentiae, quamuis requiratur ut digne agatur: quia non est sensibilis Sacramentum aut constat ex sensibilibus signis tamquam ex materia, & forma: quod additur propter intentionem ministri quae requiritur. Satisfactio similiter in uoto requiritur ad dignam susceptionem non in opere: quia in opere sequitur sacramentum: in uoto tamen non requiritur ad necessitatem facramenti: sola confessio necessario requiritur ex parte suscipientis, ut sit sacra mentum. Sunt tamen; quidicunt, quod ipse suscipientis facramentum sit materia: ut dicit Gerson in suis floribus moralibus. Mate ria suscipiens in sacramento confessionis est homo peccator contritus sponte se subijciens sacerdoti. Sed improprie uidetur suscipiens dici materia sacramenti: quia simili ratione posset minister dici mate ria, uel saltem forma: quod nulli dicunt: unde inter ministrum suscipientem, materiam, & formam debet esse distinctio: tamen illud sustinendo: quia forte in sacrantento matrimonii illa distinctio saluari non potest: saltem realis: ut infra dicetur potest poni tripsex materia sacramenti paenitem tiae remotissima, & sunt peccata: remota, & est peccator consitens: & propinqua: & est ipsa confessio. Quo tamen materia, & forma ponitur in sacramentis non proprie, sed metaphorice: dictum est. supdist. iii. q. i.

¶ Dicitur in diffinitione satramenti poenitentiae: sub certa uerborum forma: ubi tangitur forma huius sacramenti, quae est absolutio sacerdoralis: non autem necesse est hanc formam absolutionis ita praecisam esse, sicut in baptismo, uel eucharistia: quia sufficit, quod exprimatur actus absoluentis: sicut & in iudicem publico non oportet esse limitata uerba: ait enim unus ut Sco. q.iiii. huius dist. de Theodoro marture: subeo ignibus tradi. Alius de Cypriano gladio animaduerti (idest puniti) placet. Communiter tamen ista uerba sunt apta: ego absoluo te: quaecunque alia praemittant, uel consequant secundum diuersam consuetudinem in diuersis ecclesiis. Haec Sco.

¶ Attaxans dicit, quod forma absolutionis. haec e. Absoluo te ab omnibus pctis tuis: & sumitur ex uerbis christi Matth. xvi. ad petrum. Quodcunque solueris super terram, erit solutum & icaelis. Absolutiones aut in publico factae: scilicet misereatur tui&c. uel, indulgentiam, & remissionem &c. non sunt sacramentales: sed orationes ordinatae ad remissionem pctonrum uenialium. Et ergo in sacramentali absolutione non sufficeret eas dicere: quia presbuter non per eas significat fieri absolutionem: sed perit, ut fiat. Praemittitur tamen depraecatio in lacramentali absolutione: ut effectus absolutionis non impediatur: non tamen est de essentia sacramenti. Et quia deus principaliter absoluit per ministerium sacerdotis conuenienter apponitur aliquid, quod pertineat ad auctoritatem principaliter absoluentis: ut sic. Ego absoluo tea peccatis tuis: in nomine patris, & filii, & spiritussancti. Vnde uidentur illa uerba omnino sufficere, & esse congrua: haec enim exprimunt ministrum, & eius actum, & personam suscipientem: & peccata, a quibus absoluitur, & auctoritatem principalem, licet secundum Sco. illa solum sint necessaria: absoluo te: caetera, quasi in forma illa a quibusdam adduntur superssua sunt, & periculosa: ut sunt illa, confessis, contritis, & oblitis: quia secundum multos, non prequiritur contritio: sed sufficit attritio: & sic quantum ad attrita, non contrita frustra ret effectus absolutionis.

¶ Praeterea cum dicitur absoluo te a peccatis: omnia peccata includuntur: & ab omnibus absoluitur: si non ponit obicem. unum enim peccatum saltem mortile sine alio non remittitur: si uero ponit obicem: non omnia quorum habet memoriam confitendo: aut propositum habens peccata continuandi: aut complacentiam in commissis: iam non absoluitur: quaecunque uerba proferantur: & ideo superssue adduntur confessis &c. Et tantum de forma.

¶ Dicitur consequenter in diffinitione: cum debita intentione prolata: quia intentio ministri requiritur in omnibus sacramentis faciendi illud, quod ecclesia intendit: ut latius dictum est de baptismo.

¶ Dicitur: ex institutione diuina efficaciter &c. ubi duo Itangnutur: scilicet institutio eius quae sicut aliorum sacramentorum fierinon potuit nisi per christum: ut dictum est dist. i. q.ii. Sed quando, & ubi institutum sit: dicetur in tertio articulo secundi efficaciam significationis eius, qua est signum certum demonstratiuum, semper habens affectum nisi ponatur obex: sicut latius expositum est de sacramentis in genere. q. i. dist. j.

¶ Ex his omnibus colligposset quid nominis sacramenti poenitem tiae clarius sic. Sacramentum poenitentiae est prolatio certorum uerborum super homine peccata sua consitente a sacerdote idem neo, debita intentione ex institutione diuina efficaciter significantium absolutionem confitentis a peccatis. Et patent clausulae. Nam quod dicitur idoneo: excludit lacerdore auctoritate absoluendi confitentem non habentem, ueluti non potentem.

¶ Corollarium. Poenitentia sacra mentum in re nihil aliud est, quam uerba formalia dicto modo prolata.

¶ Secundo notandum, quod licet apud omnes con cedatur, quod per sacramentum poenitentiae deletur culpa: quo tamen ista deletio in telligenda sit diuersae sunt opiniones. Vna est magistri dist. xviij. ubi uidetur sentire, quod in hoc soluit peccata sacerdos euam gelicus: quia ostendit ligatum, uel solutum: unde dicit: hi ergo scilicet sacerdotes peccata dimittunt, uel retinent, dum dimissa a deo, uel retenta iudicant, & osten dunt. Ex quibus consequenter sequitur quod per sacramentum poenitentiae non remittitur cuipa: sed a deo per contritionem praeuiam est remissa, priusquam suscipiat sacramentum in effectu: licet non prius quam suscipiatur in uoto, & propositoEt ad hoc multa adducit, quae ibi patent iu textu: & illam opinionem coniter sequum tur doctores antiqui. Sed Sco. qeiiij. huius dist. oppositam tenet opinionem scilicet quod etiam uirture huius sacramenti cuipa remittitur, quaesine hoc sacramento in actu non remitteretur. Vnde arguitur contra primam opinionem dicens. Ista opinio uidetur nimis derogare sacramento puenitentiae: nam secundum eausa per sacramen tum poenitentiae numquam deleret peccatum: sed necesse esset prius deleri per contritio nem ad hoc, quod digne susciperetur sacramen tum poenitentiae: quia nullus digne ostenditur mundus a lepra peccati, nisi prius sit immunis ab eo: sed hoc est inconueniens: quia tunc sequeretur, quod poenitentia non esset sacramentum nouae legis: nec aliquam causalitate, uel dispositionem causalem haberet ad primam gratiam.

¶ Praeterea sequeretur, quod nunquam sacramentum poenitentiae posset esse secunda tabula post naufragium: quia nunquamliberaret naufragum a periculo submersionis. Item susceptio illius sacramenti est in strumentum ad gratiam id est dispositio, efficax, & necessaria est staturo diuino ad gratiae susceptionem. Instrumentum autem uel dispositio praeuia non est signum rememora tiuum, siue ostensiuum alicuius, utiam praeteriti; sed futuri: ergo collatio sacramenti poenitentiae ad hoc, ut digne fiat, non oportet ut sit signum praecedentis absolutionis diuinae. dicitur ergo, quod sacramentum poenitentiae potest digne recipi ab attrito, & hoc tanta attritione, quae non sufficeret ad suscipiendum gratiam in terminoattritionis sine sacramento, quam tamen recipit uigore absolutionis sacramentalis: ut dicit dist. xviij. & dis. xiiij. qeiiii. ubi latius prosequitur. Dicit, quod ita deus requam rit dispositionem de congruo ad hoc, ut peccatori conferat gratia: & hoc non quod alliget potentiam suam sacramentis: quintamen sine dispositione praeuia, & congrua, quae sufficeret, conferat per sacramentum gratiam: & hoc est maioris msericor diae scilicet duplicem uiam instituere, per quam iustificetur peccator: quam ipsum ad unam uiam arctare. Sicut eroo adultus prima gratiam desentem originale pot habere dupliciuia, scilicet ex bono motu disponente ad illam de congruo: uel ex susceptione baptismi: sic in proposito. Et hoc declarat sic. Ad primam susceptionem gratiae requiritur aliquis motus meritorius de congruo. Ad secundum autem non requiritur nisi uoluntaria susceptio baptismi, & sine fictione: hoc est cum intentione suscipien di quod confert ecclesia, & sine actu uel uoluntate peccati mortalis: ita quod in primo requiritur aliquod opus intrinsecum aliquo modo acceptum tan¬ quam meritum de congruo. In secundo solum requiritur opus exterius cum remotione. impedimenti interioris. Non solum erge attritus per aliquod tempus usque ad certum instas in ultimo instanti recipit gratia delentem peccatum tanquam per uirtutem meriti de congruo: sed non habens talem actum, qui sufficiat ad meritum de congruo: sed tantum habens uoluntatem suscipiendi sa cramentum ecclesiae: & sine obice peccati mortalis actualiter infacto, uel in uoluntate inhaerentis suscipit (non ex merito, sed ex pacto diuino) effectum illius facramenti: ut sic parum attritus (etiam attritione, quae non habet rationem meriti ad remissionem peccati: uolens tamen recipere sacramentum paenitentiae sicut dispensatur in ecclesia: & sine obice peccati mortalis in uoluntate in actu, in utimo instanti illius prolationis uerborum: in quo scilicet est uis sacramenti istius) recipiat effectum sacramentalem scilicet gratiam, poenitentialem. Non quidem ex meri to: quia dispositio interior non erat sufficiens per modum meriti: sed ex pacto dei assistentis suo sacramento ad essectum illum, ad quem instituit sacramentum: alioquin non apparet, quomodo facramentum poenitentiae est secunda tabula: si nunquam per ipsum (ut sacramen tum est) posset recuperari prima gratia amissa: sed tantum per attritionem, perdispositionem praeuiam, & per contritionem tanquam per dispositionem conpletiuam. Haec illae.

¶ Et consequenter respondet ad August & Cassio. ( super illud Psal. Dixi confitebor &c. & turemisisti &c. Nondum pronuntiauit, ait August. sed promittit se pronuntiaturum, & deus dimittit. Et Cassio. Ma gna pietas dei: quod ad solam promissionem peccatum dimittit: uotum enim prooperatione iudicatur) quod frequenter dimittitur peccatum per aliquem motum attritionis, tanquam per meritum de con gruo ante susceptionem sacramenti poenitentiae: sicut in adulto frequenter dimittitur originale ante susceptionem baptismi: nec tamen sequitur; quod per sa cramentum non dimittatur: quia si illa alia dimissio quandoque non adsit, ista non deficit: & ista minus requirit, solam scilicet intentionem suscipiendi baptismum, siue sacramentum poenitentiae sine obice contra effectum.

¶ Similiter ad illud Aug. super Ioann. xi. de reluscitatione Laxa ri. Nemo potest consiteri nisi resuscitatus: quod probat tripliciter. Primo de resuscitatione Laxari, qui primo suscita tus est, quam de monumento eductus. Secundo per illud Eccl. c. xvii. A mortuo uelut qui non est, perit confessio. Tertio per illud prs. Numquid medicisuscitabunt, & confitebuntur tibi. Respondet; quod du plex est confessio, laudis, & fraudis Confessione laudis nullus digne constetur, nisi prius suscitatus: quia non est speciosa laus in orepeccatoris: secundi Hieron. in epistola. Cogitis &c. Sed confessio fraudis accepta est in ore peccatoris: hoc est eius, qui adhuc peccator est id est cuius peccatum nondum remissum est: dum tamen non sit peccator in uoto, seu actu interiore, uel exteriore. Concedit ergo: quod ante perceptionem dignam poenitentiae oportet suscitari, uel simpliciter: & tunc per poenitentiae sacramentum non deletur peccatum: sed gratia, quae infuit, augetur: uel suscitati secundum quid, scilicet ut habeat aliqualem displicentiam de peccatis: & propositum cauendi de caetero: & uelit suscipere sacramentum paenitentie: in quo attritiosit contritio: & tunc suscitatur simpliciter per facramentum.

¶ Et cum arguitur de Lararo: respondet, quod reus obligatur debito paenae aeternae: quosoluto, obligatus est ad poenam temporalem: prius aut sulcitatur, quam obligatio prima mutetur in se cunda. Vel qud uerius est: prius suscitatur, quam soluatur asecunda obligatione: & hoc modo ad sacerdotes pertinet soluere non simpliciter: sed pro parte penae, quam possunt relaxare uirture clauium: & sic Laxa rus uiuificatus a christo id est pctora morte culpaeper gratiam resuscitatus, & solutus a carcere sepuleri id est a debito poenae inferni, relinquitur discipulis soluendus ab institis id est a poenis temporalibus, in quas commutatur paena aeterna, quas penas temporales potest relaxare facerdos claue non errante. Et conse- quenter addit, quod sacerdos ita dimittit peccatum in poenitentia, sicut in baptismo: & ita absoluit sicut baptixat: quia utrobique simpliciter uerum est, quod ministrat sacramentum. Effectum aut sacramenti ministerialiter causat: quia aliquid causat ad quod secundum dispositionem, seu pactionem dei regulariter sequitur effectus facramenti. Sic stinducitur illud Hiero. quod sicut sacerdos legalis ostendebat seprosos mundatos: sic sacerdos euangelicus ostendit peccatores iustificatos, affirmatiuam concedit: sed negatiuam (scilicet quod non aliter sacerdos euangelicus se habeat ad leprosos spiritualiter, quam sacerdos legalis ad leprosos corporaliter, scilicet praecise ad ostendendum munditiam, & immunditiam) hincinde negat tanquam faliam. Et rationem assignat: quia deus non dedit in uere. le. aliquam cerimoniam, uel purificationem, cui ministrante a ministro idoneo assistat regulariter ad mundandum lepram corporalem. Dedit autem in lege noua aliquod sacramentum, cui ex pacto regulariter assistit ad mundandum leprosum spiritualiter: nisi impediat obex contrariae uoluntatis. Haec omnia Sco. dist. xiiij. q.ulti.

¶ Et distin. xviij. hanc differentiam sacerdotii legalis ab euam gelico, etiam ostendit dicens: quod uerum est, quod sacerdos euangelicus ostendit istum mundatum, & solutum pro instanti, proquo intelligitur sua absolutio: sed non hoc solum: immo sic ostendit, quod illa ostensio est dispositio praeuia, & necessaria ad illud, quid ostenditur. Haec est inquit, excellentia sacramentorum nouelegis: quod eorum susceptio est dispositio sufficiens ad gratiam illorum autem legalium nec susceptio erat dispositio efficax ad mundationem corporalem leprae uel huiusmodi faeditatis: esset autem simile, si fieret sermo de sacerdote legali purificante aliquem per aquas lustrationis ab aliqua irregularitate contracta in lege ex conctatu leprae uel huiusmodi: tumc enim facerdos ille exerceret quaedam actum: qui esset signum efficax reconciliationis huiusmodi irregularitatis, & mundationis illius polluti, in cuius munda¬ tionis actu uel termino sequitur effectua signatus; scilicet, quod iste est dignus communicare cum caeteris synagogae. Haec ibi. Ista opinio esset ualde acceptanda, si haberet firmamentum scripturae, & sanctorum patrum: etiam si sicut ex hac parte facilitat, & relaxat uiam ad conse quendam gratiam, & peccatorum deletionem: non ex alia parte arctaret, & difficultaret. Sed quantum ex parte sacramenti suscipiendi uiam reddit facilem, & certam (nam satis certus esse potest quis de se, quod habet uoluntatem recipiendi sacramentum. Certus etiam esse potest, quod non ponit obicem: quia certus esse potest, quod actu non peccat mortaliter: & quod non habet uoluntatem, seu propositum peccandi mortaliter in futuro: quibus stantibus, si suscipit sacramentum: certus est se consequigratiam, & peccatorum remissionem) tantum reddit aliam uiam (qua per bonum motum interiorem, scilicet peccati detesta tionem propter deum, tanquam per meritum de congruo consequi potest iemissionem peccatorum) dubiolam, & incertan: quoniam ut in prima quaestione ostensum est: dicit, quod non quaelibet talis detestatio sufficiat ad meritum de congruo: etiam si fuerit sufficienter cis cumstantionata & perfecta in genere moris, nisi fuerit certae intentionis: & ad certum temporis terminum continuata, qui soli deo notus est. Vnde sequitur, quod nullus quantumcumque doleat perfecte de peccatis comissis: possit non dico certitudinem: sed nec coniecturam probabilem habere, se habere sufficientem dispositionem de congruo ad remissionem peccatorum & gratiae collationem: cum omnino coniecturari non possit an gradum intentionis necessarium attigerit: & terminum temporis, quo deus ordinauit contingi deberi per motum bonum detestationis: ut esse possit dispositio sufficiens ad gratiam: cum gradus ille, ac temporis terminus nulli notus sit: nec alicui per scripturam speciuocatus. Et tollerentur de medio illae tres ueritates summe consolationis peccatorum resurgere conantium: quas illu¬ minatissimus doctor Ioanm. Gersoncancellarius parisien. ponit in suo tripertito: & cum grandi auiditate a multis acceptantur: non. n. tunc sufficeret dicere. Domine penitet me sic uel sic peccasse contra te: propositum habeocauendi peccata: habeo etiam propositum integram confessionem faciendi omnium conmissorum. Non, inquam, sufficit, ut se curus sit se esse in statu salutis: quia non nouit, an haec sua uoluntas, seu propositum sit sufficienter intensum, & an usque ad terminumtemporis a deo staturi continuatum.

¶ Item uidetur, quod doctor ilse in illa secunda uia sacramentalisit sibiipsi contrarius: nam dicit in dist. xiiij. lib. iiij. q ultima, quod ad susceptionem gratiae per sacramentum non requiritur aliquis bonus motus: quia nullum opus in trinsecum: sed tantum opus exterius scilicet susceptio uoluntaria sacramenti cum re motione impedimenti interioris: hoc est fictionis uel obicis, ut supra habitum est. Et iterum ista remissio peccatorum uirture sacramenti requirit solam intentionem suscipiendi sacramentum penitentiae sine obice contra eius effectu. Similiter dicit distinct. xvij. q. i. hic inquit nihil oportet nisi non ponere obicem ad gratiam: & hoc consequenter declarat. Idem innuit in dist. xviij. ubi notat excessentiam sacramentorum nouae legis, supra sacramenta uere. le. in hoc, quod sacramentorum non. le. susceptio est dispositio sufficiens ad gratiam: siergo susceptio sacramenti, quod est signum exterius sensibile sufficit: non requiritur aliqua attritio interior: dutaxat non ponatur impedimentum obicis.

¶ Sed non obstantibus illis, dicit in distinct. xiiij. quod ad susceptionem sacramenti peenitentiae oportet, quod habeat aliqualem displicentiam de peccatis: & propositum cauendi de caetero &c ut supra positum est: ubi ponit, quod ad consequendum gratiam per sacra nientum poenitentiae, requiruntur duo actus interiores respectu peccati. uins respectu praeteriti, scilicet al. qualis displicentia: alius respectu suturi, scilicert propositum cauendi de caetero. Et si ista requiruntur cum uoluntate suscipiendi sacramentum & remotione obicis: tumc non confertur gratia ex opere operato ministratione scilicet sacramenti: sed cum hoc requiritur attritio. Nam duo illiactus, quos oportet adesse, pertinent ad attritionem, quaeper sacramenti susceptionem sit contritio: ut ibidem ait: & hoc obuiat primo dicto, quod nihil requiritur nisi susceptio sacramenti uoluntaria, & non positio obicis. Huic uidetur suffragari, quod in diffinitione, qua diffinit poenitentiam dicit absolutio hominis paenitentis. Sed non potest homo esse penitens; nisi per aliquem actum interiorem hoc contra hominem.

¶ Sed contra opinionem in se arguitur primo auctoritatibus deinde ratione. Primo auctoritatibus, quas ponit magister dist xvij. ad quarum aliquas responsum est per Scot. supra: ideo eas hic dimittoItem Aug. in lib. de poenitentia: & alse gat magister in dist. xvi. huius quartiNemo suae uoluntatis arbiter, nisi peniteat eum ueteris uite: nouam inchoarre potest, a qua paruuli sunt immunes, cum baptitantur: quia nondum possunt uti libe. arb. quibus tamen ad remisionem originalis peccati prodest eorum fides, a quibus offeruntur: idem habetur dist. iiij. & ibidem dicit magister. Sine gemitu interiori nemo adultus renouatur. Ratione arguitur. ad iustificationem impij requiritur motus liberi ar bitrij. ut dispositio praeuia: sed per sacramentum poenitentiae iustificatur impius: ergo. Consequentia nota cum minori. Maior est Alexand. beati Thom. sancti Bonauent Richar. Durand. Palud. &c & probatur per glol. ad Rom. v. super illud. Tustificati per fidem, idest ex motu liberi aib qui est ex fide: ideo dicitur Actuum xv. Pide purificans corda: quia motus fidei primo requiritur ad putilicationem. Et probatur ratione post Durandum in iiij. dist. xvi. q. i. & Palud, quia iustificatio impiiest remissio peccati, sed peccatum non temittitur, quamdiu uoluntas eius, quod prius uolebat, manet in eo: uoluntatem auntrecedere ab eo, quod prius uolebat, est displicere ei, quod prius placebat: in qua displacentia consistit contritionis dolor, & hic est motus lib. ar. ideo requirit hic motur libe. arbi ut discedat prior uoluntas: sine cuius discessu non iustificatur impius: ergo.

¶ Praeterea, ut arguit sanctus Bonauen sicut iustificare non est nisi dei uolentis: sic etiam non dat eam deus nisi uolenti: dummodo sit in statu, quod consentire, & dissentire possit: sed uelle consentire est motus lib. ar. ergo motus lib. arb. est necessarius ad iustificationem.

¶ Praeterea ad iustificationem impij, necessaria est gratiae infusio: tunc sic ad infusionem gratiae necesse est subie- ctum praeparari Non enim inducitur forma in subiectum indispositum: & habens contrarium formae inducendae: ergo necesse est disponere subiectum ad gratiam, per quam expellitur peccatum: & quam uis hoc fieri posset a deo sine nobis: requirit tamen etiam aliquid a nobis: secundum illud Augu. Qui creauit te sine te: non iustificabit te sine te. Illud autem, quod a nobis requirit deus, est aliquis motus uoluntatis respectu peccati prohibentis gratiae infusionem, iuxta illud ad Eph. v. Surge, qui dormis: & exurgea mortuis: & illuminabit te christa. Haec resurrectio est per displicentiam mortalium peccatorum post somnum maice- scentis corporis in eisdem. Est etiam aliquis motus respectu dei, qui est conuersio per amorem in deum: secundum illud ach. j. Conuertimini ad me: & ego conuertar ad uos. Et illud laco. iiij. Appropiate deo, & appropinquabit uobis. Appropinquamus deo non pedibus, sed amore: secundum Augusti. & utrumque docuit Petrus Actuum. iij. Paenitemini, & conuertimini: ut dele antur peccata uestra. Poenitemini de peccatis: conuertimini ad deum. Et his duobus motibus uoluntatis odij in peccatum: uoluntatis in deum, respondent duo, quae a deo sunt iustificante, secundum sanctum Bonauen. scilicet gratiae infusio, & peccati expulsio: & haec quatuor innuit propheta in Psalm. lix. Commouisti domine terram; & conturbasti cam: sana contritiones eius; quia commota est. Vt exponit gloilice magistri Gratia, inquit, ueniens in animam, com mouet rationem, & conturbat uoluntatem: quae partes sunt lib. arbi. per contritionem: & post modum sanat per peccati expulsionem, cuius ratio redditur; quia commota est commotione, qper quam animae gratiae se conformat. Vnde Augsuper eodem ipsalm. Non digna est sana ri, si mota non est.

¶ Praeterea tres ponum tur partes paenitentiae secundum omnes, contritio, confessio, satis factio: sicut ergo contritio, & satis factio non sufficiunt sine confessione in uoto: sic nec confessio, & satisfactio sinc contritione in uoto. Sed ubi est uotum conterendi: ibi est contritio: quia uotum seu propositum conterendi, est uelle habere detestationem, hoc est nolle peccasse: sed uolendo me nolle peccasse, habeoipsum nolle peccasse: quia actus eliciti uoluntatis sunt in plena facultate uolumtatis: & ideo quemcumque actum uoluntatis uolo habere, statim eum habeo: immo uidetur: quod sitidem actus uelle, menolle peccasse: & nolle peccasse: uel ad minus inseparabiles.

¶ Praeterea secundum dei ordinationem non est possibile aliquem a peccatis liberari sine actu amoris praeuio. Nam sicut in omni peccato sit auersio a deo ad creaturam plus deo dilectam, propter cuius dilectionem diuinum praeceptum contemnitur: ita in conuersione necesse est se auertere a creatura, & peccato propter deum.: peor cuius amore creatura contemnitur: ut conuersio ex opposito correspondeat lapsui, & auersioni. Propter hoc beatus August. xiiij. de ciui. dei. c. ultimo. hos duos amores tanquam radices duarum ciuitatum: iustorum scilicet, & reproborum posuit illius amorem dei usque ad contemptum sui: & istius amorem sui usque ad contemptum dei. Vnde omnis iustus habet in se amorem dei usque ad contemptumsui, & omnis reprobus amorem sui usque ad contemptum dei: unde necessario sequitur; quod in iustificatione impij relinquatur amor sui, qui dictus est: & assumatur amor dei: & per conse- quens ad iustificationem impij requiri¬ tur motus lib. arb. in deum per amorem dei. Et hoc etiam ex uerbis apostoli ad Rom. vj. accipi potest. Hlumanum dico uobis propter infirmitatem carnis uestrae: sicut exhibuistis mebra uestra serur re immunditiae, & iniquitati ad iniquita tem: ita nuc exhibete membra uestra seruire iustitiae in sanctificationem. Quod rectius, & uerius intelligitur de membris interioribus, intellectu, & uoluntate: quibus principaliter seruiendum est iustitiae; quae christus est: sicut ergo illa menbra auersa sunt a deo ad iniquitatem in perpetratione mortalis peccati: ita conuertenda sunt ad deum in conuersione a peccato. Haec autem auersio sit, & conuersio contrarijs actibus intellectus, & uoluntatis

¶ Hoc idem quantum ad conuersionem ad deum per actum amoris testatur beatus Ioan. j. soan. iij. Qui non diligit, manet in morte. ergo sine disectione dei, nemo suscitatur a morte. Hoc idem innuit August. de uera, & fal sa paenitentia. c. ix. loquens contra eos qui putabant posse agi paenitentiam de uno peccato absque alio: dum ait. Sciodeum inimicum omni criminoso: quomodo ergo qui crimen reseruat de illo recipiet ueniam. & sequitur ad propositum. Sine amore dei consequetur indul gentiam: sine quo nemo unquam inuenit gratiam. Patet ergo; quod actus interio res requiruntur ad iustificationem, praeter actus exteriores sacramenti: hoc est praeter confessionem oris, & absolutio nem sacerdotis.

¶ Et ad motiua Scotus responderi potest ad primum cum arguit, quod secundum illam opinionem nunquam per sacramentum paenitentiae deseretur peccatum: negetur illa consequentia: & cum probatur; quia prius esse desetum &c. dicitur concedendo, quod ante absolutionis facerdotalis pronuntiationem, confitens consecutus est peccati remissionem, uigore contritionis praecedentis apud deum, & quoad cuipam: sed non apud ecclesiam etiam quoad penam absoluitur uigore absolutionis acerdoralis: quia uirtute clauium aliquid penae tempora lis remittitur ultra eam, quae ex contritione praecedenti est remissa: de hoc ma¬ gis dicetur infra dist. xviij. Item ut dicit Alexan. parte. iiij. q.Ixxx. mem. j. Sacramentum penitentiae delet actuale peccatum prout compraehendit contritionem interiorem, & exteriorem, confessionem, & satisfactionem: hae enim ponuntur partes sacramenti poenitentiae ad inteliectum infradicendum. Et cum dicitur, quod hoc est nimis derogare sacramento penitentiae: quia per hoc non haberet causalitatem ad primam gratiam: & sic esset simile sacramentis ue. le. quae tamtum significabant gratiam: sed non conferebant. Respondetur, quod in nullo dero gatur sacramento: sed magis comnen datur: quoniam (ut uult Tho. dist. xvij. q. xv. ar. j. sententialiter) causat effectum siue culpae deletionem in uoto, quod in cluditur incontritione, & sic quodamdo operat in cotritione antequam exhibetur in opere eo modo, quo saciamenta habent causalitatem respectu sui esse ctus: quia statuit deus, quod cum quis conteritur habens uotum, seu propositum suscipiendi sacramentum: assistere uult sic contrito ad deletionem peccati, quod non faceret, si uotum recipiendi sacramentum non esset: sine illo enim non esset contritio: & hoc est signum magnae efficaciae, sicut, & passio christi in hoc est efficax: quia operata est salutem in patribus ue. te. priusquam exhiberetur in effectu Nec propter hoc est simile sacramentis ue. le. quae tantum significabant, seu promittebant: quia hoc sacramentum confert gratiam: etsi non primam simpliciter, confert tamen augmentum gratiae sicut & baptismus adusto: & caetera sacramenta suicipientibus: & hoc ex opere operato, quod non faciebant ueteris testa. sacramenta. Vnde quam tumcunque per contritionem praeuiam gratia prima confertur delens peccata ante sacerdoralem absolutionem: tamenin termino absolutionis sacramentalis confertur nouus gradus gratiae: & additur priori, per quem prior augmentatur.

¶ Ad secundum, quomodo dicatur secunda tabula: dicetur in dubi,s: & patuit supra dist. iiij.

¶ Ad tertium patet; quod est signum efficax, & dispositio ad gradum gratiae priori additum: & signum demodo stratiuum: uel etiam pronosticum inquam tum praecedit natura, ut dispositio: & est quoad aliquas sui partes tempore, gratiam infusam. Est etiam efficax rememoratiuum primae gratiae prius infusae, & tunc inexistentis. Et hoc sufficit: quod facramentum sit gratiae inexistentis: licet prius productae: tamen per ipsum produceretur, siprius non fuisset producta, Sic est in proposito: si quis non sufficienter contritus accederet ad sacramentum: & in ultimo non esse uerborum absolutionis eliceret plenum, ac perfectum actum contritionis: in illo instanti infunderetur prima gratia, quae correspondet actui contritionis: cum gradu praecise correspondente operationi sacra mentali, & totum esset una, & prima gratia, cuius efficax signum esset sacramentum paenitentiae: ut includit contritionem in actu, & satisfactionem in uoto: & ita nunquam sacramentum penitentiae deset peccatum sine contritione puia, uel concomitante.

¶ Ad illud, quod posterius addit: quod sacerdos eo modo dimittit peccatum, sicut in baptismo: uerum est: & bona comparatio, si caetera sunt paria: hoc est, si ubique suscipiens est adultus: quoniam patuulus nondum habens rationis usum, non est capax sacramenti paenitentiae: quia non potest consiteri: quod tamen necessario requiritur ad sacramentum poenitentiae numc autem adulto baptirato baptiimus non confert primam gratiam: requiritur. n. (utdigne suscipiat) puia eius dispositio per peccatorum displicentiam: sicut in poenitentia, quae si fuerit sufficiens: ian dimitti: ut originale, & omnia actualia priusquam haptiretur, quo ad culpan: licet non quo ad omnem paenam, ut latius supra dictum est dist. iiij. q.ij. & ita illa ratio est ad oppositum, & contra opinantem: ut satis patet. Nam dispositio praeuiainterior respectu peccatorum, & dei requiritur in haptismo adulti: ergo magis inpaenitentia adulti: quia non en paenitentia efficacior ad remittendum cuspam, quam baptismus. Antecedens patet ex dictis. Vltra si requiritur in pe¬ nitentia adulti, ergo in omni paenitentia: quia non est paenitentia nisi in adultis.

¶ Tertia opinio, quae est quasi media in terpriores duas, duo dicit. Primum, quod requiritur motus interior intellectus, & uoluntatis, quo peccatum displicet: ad hoc ut paenitentiae sacramentum ha beat effectum suum: in quo accedit ad opinionem magistri. Secundo dicit, quod illo non obstante, peccatum quandoque dimittitur uigore sacramenti poenitentiae in ultimo instansti prolationis uerborum absolutionis sacramentalis, sine qua non remitteretur: & tunc sacramentum habet plenum suum effectum, qui est collatio primae gratiae peccatum remittentis: & in hoc accedit ad opinionem Scotus. Vnde dicunt; quod dispositio interior requisita, ut praeuia facramento: quandoque est sufficiens ad gratiae infusionem: & tunc ipsa habita gratia infunditur ante confessionem, & absolutionem sacramentalem: & tumc peccatum remittitur ante sacramentum perceptum: & tunc sacramentum super ueniens non confert primam gratiam, sed augmentum eius: ut supra habitum est: & haec dispositio uocatur contritio: & in hoc omnes concordant. Omnes. n. concedunt; quod per contritionem ueram, & sufficientem, peccatum remittitur sine sacramento in actu. Quandoque dispositio illa praeuia non est sufficiens: sed diponit quasi a remotis: & hanc uocant attritionem siue paenitentiam informemn: & illa non sufficit ad peccati remissionem. Sed superueniens sacramentum, sinon ponitur obex, suppset imperfectio nem illius attritionis: & confert peccatorum remissionem, & gratiam: & perhanc format attritionem, ut mereatur dici contritio. Haecopinio est beati Thoancti Bonauen. Richar. & Duran. ac Palu. Et per hoc patet secundum illos; quomodo sacramentum paenitentiae ex opere operato confert primam gratiam: quia illam confert; quando dispositio praeuia est insufficiens in ultimo instanti absolutionis, siue primo non esse (non curo modo) & dum praecedit sufficiens dispositio: tunc non confert primam gratiam: quia eaus inuenit iam subjecto collatam: conferre tamen si praeuentum non esset: & ideo non minor est eius efficacia: & licet tunc non confert primam gratiam: auget tamen collatam, & minuit penam.

¶ Contra hanc opinionem arguo unum argumentum: probando, quod nonnuquam per sacramentum paenitentiae datur prima gratia confortando ultimam rationem contra Sco. Ad effectum sacramenti poenitentiae, quae est gratia remittens pctum: requiritur dispositio praeuia ex partepeccatoris iustificandi: quae est detestatio pctorum. Hoc concedit haec opinio: & probatum est contra Scor.

¶ Aut ergo requiritr detestatio peccato rum sufficiens ad infusionem gratiae: & ut ultima dispositio: & tunc statim infundit gratia. Hoc similiter omnes concedunt quia inter sufficientem, & ultimatam dispositionem ad formam, & formae productionem seu eductionem, nullum est medium: tam in naturalibus, quam gratuitis: alioquinnon esset sufficiens, & ultimata dispositiu. Nec ualet, si diceretur: quia deus, quod solus gratiam infundit, contingenter agit: & ideo non necessitatur per quamcumque; dispositionem subiecti ad gratiae infusionem: quoniam licet ita possit non infundere gratiam de potentia sua absoluta: tamen secundum ordinatam, qua statuit non deesse facienti, quiad in se est: nec subtrahere gratiam sufficienter disposito ad eius receptionem: necessitatur ad gratiae infusionem, exissente sufficiente, & ultimata dispositione: hac. n. facit homo quicquid in se est: tunc ultra, aut requiritur, uel sufficit disposito insufficiens: tumc quaero, unde haec peccati daetestatio est insufficiens: aut quia neon est de omnibus peccatis: sed aliquod peccatum adhuc placet: uel est de omnibus: uel cum proposito non abstinendi ab omnibus: & patet, quod illa dispositio impedit infusionem gratiae: quia ipsa est mortalis cul pa: & ergo illa stante etiam per sacramentum penitentiae non remittitur culpa. Aut quia est de omnibus etiam sine proposito non abstinendi: immo cum, pposito ab stinendi: sed non est sufficienter circumstantionata omnibus circunstantiis inesse debitis in genere moris, & maxime circumstantia finis, quae principalissima est omnium circumstantiatum: & maxime debita ut sit perfecte uirtuosa in genere moris: ut dictum est in tertio: ut quia dolet se peccasse non propter deum tanquam finem ultimum: sed propter se, & amorem sui: puta quia peccata inductiua sunt peenae: aut impeditiua gloriae, aut confusiua personae; uel impeditiua alicuius temporalis commodi: uel occasiotemporalis damni sui, uel suorum: uel alicuius alterius huiusmodi in seipsum finaliter ordinati: sed haec detestatio omnino est dispositio ad peccati remissionem ad gratiam: quia haec etiam est in malis, & dam natis. ut dicit Alex. par. iiij. q. Ivij. memb. ii. unde ait. Actus dolendi de culpa causatur dupliciter: aut ex laesione naturae: aut ex offensione maiestatis diuinae, & praeuaricationis iustitiae. Primum dolorem de cuipa habere potest quis ex sola natura, sine gratia. Sicut enim homo naturaliter se diligit: ita odit omne popter quod malum incurrit: & hic dolor, siue poenitentia est in malis, & damnatis, & angelis malis: & cum hoc uiuit, & regnat mala uoluntas: ideo deus eausa non acceptat: nec sic dolens inuenit gratiam, uel ueniam. Haec ille. Talis itaque actus detestationis peccati, quia caret circunstantia ultimi finis non ordinantur in deum: nec assumi tur propter deum: & per consequens no est dispositio qualiscunque; sufficiens de con gruo ad gratiam dei consequendam. Actus enim, qui non sit propter deum, sed praecise propter creaturam: si ibi statuitfinem ultimum erit fruitio creaturae. Etiam sipropter deum in ordine ad creaturam finaliter erit usus dei: quae est omnis peruersitas secundum Aug in lib. Ixxxiij. q. & ita mortale peccatum: & per conse quens impedimentum gratiae.

¶ Si autem sit propter creaturam: non tamen ibi constituendo finem ultimum: nec tamen in ultimum finem referendo: licet non sit fruitio creaturae: quia tamen caret cir cunstantia ultimi finis. non est pfecte mora liter bonus. Etiam quia non sit propter deum: sed praecipue ppter creaturam: non habet it nem meriti cuiu: cunque apud deum: maxime respectu gratiag, quae est perfectissimum in¬ ter omni adona dei, secundum apostolum. Est enim gratia essentialiter eadem charitati: ut in secundo patuit: & hoc latius deductum est in probatione primae opinionis.

¶ Aut illa dispositio non est sufficiens: quia licet sit sufficienter omnibus circumstantiis moralibus uestita: etiam ultimi finis: tamen non est sufficienter intensa: aut non usque ad terminum temporis a deo praefixi continuata secundum imaginationem Sco. Sed hoc non; quia si haec detestatio fuerit uestita, & circumstantionata circumstantia ultimifinis, idest si fuerit elicita propter deum tanquam ultimum finem: & ita super omnia dilectum, est sufficiens dispositio, & meritum de congruo (quantumcunque; fuerit remissa, aut momentanea) ad graeinfusionem in eodem instanti temporis, in quo est talis dispositio. Quod sic ostenditur: quia detestatio illa procedit ex dilectione dei super omnia: quia ex disectione dei, ut ultimi finis. Quod autem diligitur ut ultimus finis: diligitur propter se: ut simpliciter optimum, & summum: in quod omnia bonasunt ordina ta. Haec enim est ratio ultimi finis, ubi autem est dilectio dei super omnia: statim, idest simultempore infunditur gratia: quia nulla perfectior dispositio ad gratiam potest assignari: ut habitum est supra. q. praecedenti. Nec potest esse nimis remissa: quia si ad eam intensam in funditur intensa charitas, etiam ad eam remissam infunditur remissa charitas: & ideo intensio, aut remissio dispositionis (dum alias fuerit sufficiens in spe) non uariat quantum ad infusionem, & non infusionem gratiae: licet bene differentiam faciat quantum ad infusionem intensae, aut remisse gratiae. Est ergo detestatio remissa peccatorum (tum propter deum tanquam propter ultimum finem) dispositio ad remissam: & intensa ad intensam gratiam. Praeterea per quamcunque auersionem a deo ad creaturam, qua creatura deo praeponitur actu perfecto, & deliberato quantumcunque remisso peccatur mortaliter, & aufertur gratia: ergo etiam per actum perfectum quantumcunque remissum, quo deus praefertur omnibus: & super omnia disigitur: restituitur gratia. Tenet conse- quentia: quia pronior est deus ad miseram dum, quam ad condem nandum. iuxta illud Plalm. exliiij. Miserationes eius super omnia opera eius. Ad hoc est aucto ritas Chrus. in de reparatione lapsi: & allegat magister prope finem dist. xiiij. Talis, iquit: mihicrede: talis est erga hominem pietas dei: nunquam spernit penitentiam, si eisuncere, & simpliciter osferatur. Etiam si ad summum quis perueniat malorum: & inde tamenuelit reuer ti ad uirtutis uiam, suscipit libenter, & amplectitur: & facit omnia quatenus ad priorem reuocet statum. Syncere dicit quantum ad omnia peccata. Si nanque non paenitet de omnibus peccatis: non est syncera, neque pura: quia adhuc admixtaesunt feces peccatorum, placet. Simpliciter dicit quantum ad circumstantiam finis, idest propter deum finaliter. Alioquin si displicet peccatum propter aliud a deo principaliter:iam oculus intentio nis non est simplex, & per consequens corpus, idest actus paenitendi manet tenebrosum. iuxta uerbum christi Matt. vj. Si oculus tuus simplex fuerit &c. Et sub dit Chryso magis ad propositum. Quod que adhuc praestantius est, & eminentius: etiam si non potuerit quis explere omnem satis faciendi ordinem quantulancunque tamen, & qualibet breui tempore gestam: non respuit paenitentiam. Suscipit etiam ipsam, nec patitur: quamuis exiguae conuersionis, perdere merceden. Ecce dicit quantulamcunque: quod respicit gradum intentionis. Et quamlibet breui tempore gestam: quod respicit moram temporis.

¶ Est tamen hic considerandum; quod detestatio peccati compara ri potest ad detestationem alterius generis, idest ad detestationem aliorum masorum temporalium, uelaeternorum, uel ad det estationem eiusdem generis magis, uel minus intensam. Primo non oportet detestationem esse maximam: quia sicut propter nullum malum uitandum, eligendum est peccatum: ita nullum malum plus est nolendum, quam pctum: immo dete statio peccati propter deum tanquam

¶ Quarto, quod attritio prout distinguitur contra contritionem: non est sufficies dispositio ad gratiae infusionem.

¶ Quinto, quod ad iustificationem impij requiritur detestatio peccati propter deum, tanquam propter ultimum finem: quia dispositio requiritur, & attritio non sufficit: ergo alia requiritur, quae non est nisi illa detestatio propter deum.

¶ Sexto sequitur: quod ad remissionem peccati, & infusionem gratiae requiritur contritigin habentibus usum rationis: ut meritum de congruo sufficiens: non quidem ut dispositio praeuia: sed ut concomitans gratiae infusionem. Corollaria haec satis patent ex praemissis.

¶ Tertio notandum, quod sacramentum paenitentiae dupliciter accipitur. Vno modo solum pro exteriori sensibili signo, includente confessionem peccatoris, & absolutionem sacerdotis cum debita intentione utriusque; & illo modo diffinitum est in. j. notab. quia nihil aliud est de essentia sacra menti, quam materia, & forma debitae, & intentio conferendi in ministro, & suscipiendi in eo, cui ministratur id, quod ecclesia intendit conferre. Illis enim existentibus, & omnibus alijs circumscriptis, uere est sacramentum: etiam si propter fictionem suscipientis non habeat suum effectum. Alio modo accipitur, ut praeteriam dicta etiam includit contritionem, & confessionem in actu: & propositum satisfaciendi in uoto; ut scilicet includat suas tres partes: sicut, & accipit Alex. ut supra allegatum est.

¶ Quarto notandum, quod peccatum remitti peraliquod multipliciter potest intelligi: secundum quod Iy per, dicit uarias causaecircumstantias. Vno modo intelligitur peccatum mortale deleri peraliquod, tanquam per causam formalem: & quando illud est forma inhaerens animae, expelleus, seu non compatiens secunmortale peccatum. Secundo modo tanquam per causam efficientem principalem, uel dispositiuam, aut instrumentalem. Tertio modo per ipsum, ut per signum pronuntians, uel ostendens absoiutionem a peccatis. Declarationes horum membrorum partimpatent ex prio¬ ultimum finem, non potest esse nisi maxima: hoc modo quia fundatur in dile ctione dei super omnia: quae nihil deosed deum omnibus praeponit. Nam si aliquid praeponeret deo: iam non esset dilectio dei, & finis ultimi. Sic etiam detestatio in hoc amore fundata nullius mali odium poponit odio mali, quo offenditur deus. Et si praeponere odium alicuius mali:iam odium peccati non esset eiusdem generis: quia non esset odium peccati propter deum, & ultimi finis. Circumstantiae enim (praesertim finis) mutant genus moris: ut habitum est in tertio. Et isto modo odium, uel detesta tio peccati propter deum ut propter finem ultimum: quantumcunque remissa fuerit; est maxima. Secundo modo conparando ad detestationem eiusdem generis, uel speciei, idest ad detestationem peccati propter deum magis, uel minus intensam: tunc in quodcunque gradu sal uatur genus moris, idest ut sit detestatio peccati propter deum, ut finem ultimum: in eodem est dispositio sufficiens ad gratiae infusionem: quia ut dictum est in quocunque gradu fundatur in amore dei super omnia: quae esse non potest in aliquo suo gradu sine proportionabi li gratia.

¶ Ex illis sequitur; quod non requiritur continuatio detestationis peccatij ut sit sufficiens dispositio ad gratiam: ita quod antè terminum illius temporis non esset sufficiens dispositio: quia in quocunque; instanti habeatur: habetur etiam dilectio dei super omnia, in qua fundatur: sed illa non potest eensine gratia: ergo in nullo instanti potest esse talis detesta tio peccati sine gratia

¶ Ex quo sequuntur sex corollaria. Primum, quod nulla de testatio peccati sufficit ad remissionem peccatitanquam dispositio de congruo, nisi fuerit circumstantionata circumstantia ultimi finis.

¶ Secundo, quod omni talis displicentia peccati sufficit, ut ultimata dispositio ad gratiae infusionem: immo non potest esse sine gratia: & ideo non est dispositio praeuia: sed concomitans: sicut omnis ultimata dispositio respectu formae.

¶ Tertio, quod omnis talis detestatio, dicitur & est uera contritio¬ ribus: & partim ex sequentibus conclusionibus.

¶ Item peccatum remitti intelligitur, quandoque quo ad culpam: quar doquae quo ad paenam: & quandoque quemo ad utrumqu. Et haec de articulo primo

¶ Quantum ad secundum articulum, in quo ponendae sunt conclusiones responsiuae ad quaestionem. Et quoniam, ut re citatum est in priori articulo: diuersae sunt opiniones, quarum quaelibet habet grasues uiros defensores: sequor nunc opinionem magistri, quam etiam sequitur pfundissimus ueritatis indagator Guil Ockam: cuius doctrinam tanquam clariorem frequentius imitor. Ponam ergo conclusiones probabiles secundum opi. primam: nihil praeiudicans alijs opinionibus.

¶ Prima conclusio. Neque tanquam per causam efficientem principa lem: neque formalem deletur mortale pecicatum in suscipiente per paenitentiae sacramentum. Prima pars probatur: quia ille principaliter remittit peccatum; quioratiam creat, & infundit: sed hoc est solius dei. Vnde scriptum est; quod filius hominis uenit quaerere, & saluum facere, quod perierat. Luc. xix. Secunda probatur: quia peccatum desetur per gratiam animam informantem, & formaliter sanctificantem: gratia autem realiter distirguitur a sacramento: sicut signatum sasigno: & effectus a sua causa: & spirituale a sensibili.

¶ Secunda conclusio. Sacramentum paenitentiae acceptum ut in cludit partes suas in actu, & uoto: liberat confitentem non fictum a mortali peccato. Patet: quia sic accipiendo includit contritionem in actu, quae quia semper formata est gratia: nullum peccatum secum compatitur. Et quia in contritione semper uotum sacramenti includitur: quia sine uoto suscipiendi sacramentum paenitentiae displicentia peccati non dicitur contritio: ut infra patebit. Et sic etiam poenitentiae sacramen tum antequam ministratur in ipsa contritionepeccatorum remissionem operatur.

¶ Tertia conclusio. Sacramentum poenitentiae acceptum proprie nunquam confert primam gratiam instrumentaliter sine contritione. Probatur: quia sine contritione peccatum non dimittitur: ut satis probatum est in. j. ar. contra opinionem Sco. ergo nec sine ea prima gratia confertur. Cum ergo praecedit contritio sacramentum poenitentiae tempore: prima gratia non confertur per sacramentum: quia iam collata est per contritionem. Siuero contritio primum in sacramenti ministratione elicitur: tunc prima oratia uigore utriusque; contritionis, & sacramenti confertur: ut supra dictum est.

¶ Quarta conclusioSacramentum paenitentiae est certum signum remissionis culpae: quandoque totalis: & quandoque partialis penae. Primum patet: quia quicunque sacra mentum poenitentiae suscipit non ficte, habet contritionem praeuiam, aut concomitantem, per quae consequitur peccatorum remissionem: ut prius probatum est. Et ideo sacramentum uerum, & certum signum est inexistentis gratiae: partimper contritionem: partim perfacramentum infusae: & per consequens remissionis cul pae. Secunda pars infra ostendetur dist. Iviij. ubi declarabitur: quod sacerdos, ut arbiter uirture clauium aliquid penae remittit, poenaescilicet temporalis satis factoriae: poena aeterna per contritionem iam in temporalem conmutata.

¶ Quinta conclusio: quamuis regulariter percontritionem praeuiam peccatundimit. titur: & gratia prima iustificans, confertur ante susceptionem sacramenti penitentiae, ipsum tamen sacramentum sen per est efficax signum gratiae per sacramentum confitenti, non ficto collatae. Prima pars patet ex conclusione tertia, Secunda probatur: quia ut dictum est: non ficte accedenti ad poenitentiae sacramentum, confertur gratia prioriper contritionem collatae addita: cuius sacra mentum est infallibile, & efficanx signum. Nam omne sacramentum digne acce- ptum. aut gratiam nouam, seu primam confert: aut si gratiam in subjecto inuenit, auget: alioquinnon mereretur dicisacramentum: ut patet ex dictis dist. i. huius quarti.

¶ Sexta conclusio. Regula riter per sacramentum penitentiae aliquid temporalis paenae remittitur peccato ian deleto debitae. Conclusio haec infra distin. xviij. ostendetur. Dicitur autem regula riter: quia quandoque per contritionem praeuiam tota pena dimittitur: si fuerit perfectissima: & tunc nihil remanet per sacramentum remittendum: in quo casu, licet facramentum penitentiae non remittat penam, neque culpam; non tamen frustra suscipitur: quia augmentat gratiam: & liberat ab obligatione praece- pti, & confessione.

¶ Ex his conclusionibus patet responsio ad titulum quaestionis, quomodo, quando, & quibus modis paenitentiae sacramentum deset mortale peccatum. Et tantum de articulo secundo.

¶ Quantum ad tertium arriculum, est primum dubium de unitate sacramenti paenitentiae: utrum paenitentia sit unum sacra mentum. Et uidetur, quod non: quia ad unitatem sacramenti requiritur simultas earum, ex quibus sacram tum integratur: puta materiae, formae, & intentionis: sed in sacramento paenitentiae non sunt simul confessio, & absolutio: quae sunt eius materia, & forma: sed uno poenitus desinente, scilicet confessione: etiam perid mora interposita succedit absolutio: ergo non sunt unum sacramentum. In oppositum nisi esset uerum sacramentum: essent tantum septem sacramenta nouae legis. Respondetur: quod de unitate genera liter sacramentorum habitum est supra diiij. & dis. viij. qii. Et breuiter hic dicitur. quod sacramentum paenitentiae iuxta diffinitionem datam. q. i. huius dis. in qua absolutio ponitur, pro genere: est realiter ipsa absolutio prolata a sacerdote: licet ad hoc, ut illa absolutio dicatur facramentum poenitentiae, plura requirantur, prout dictum est distinct. viij. quaest. ij. de sacramento eucharistiae. Et secundum hoc dici potest, quod sacramentum penitentiae est unum eo modo, quo oratioquae est absolutio, dicitur una. Si uero fsacramentum peenitentiae acciperetur pr omnibus ad esse huius sacramenti requum tis: tunc est unum sacramentum unitate ordinis: quia omnia illa ordinant ad unum esse ctum scilicet remissionem culpae actualis, & unita tem significationis: quia significant eundem effectum scilicet gratiam peccata deientem. Sed quo¬ respondendum est ad id, quod ante oppositum dubij tangitur scilicet cum non sint simul materia, & forma: quomodo perficiant sacramentum. Ad quod dicendum: quod in sacramentis, quorum materia non est actus suscipientis sicut inbaptismo, confirmatione &c. necesse est, quod formalia uerba simulsint cum materia, ut dictum est de baptismate. Vbi autem materia est actus successiuus suscipientis sacramentum habens ordinem temporis ad uerba formalia: sicut in proposito confessio poenitentis, quae est materia huius facramenti est res succes siua: & ordinatur tanquam obiectum ad absolutionem: ibi non requiritur: nec esse potest illa simultas. Vnde inter confessionem, & ab solutionem potest cadere notabilis interceptio temporis: potest. nne poenitens continuare confessionem suam per aliquot dies: ut nonnunquam faciunt, quigeneralem confessionem omnium com missorum a puero perficere laborant: ubi necesse est confessionem per tempus in tercipere. Sic confessoraudita confessione potest tempus deliberandi accipere: ut consulat: an confitens sit absoluendus, anne. Sufficit ergo tanta simultas, quanta requiritur inter obiectum, & actum potentiae: hoc est tanta, scilicet, quod con fessor possit uerba absolutionis referre ad peccata confessa: itaque existimo: quod requiritur aliqualis memoria peccatorum confessorum: ut ad ea possit dirigere intentionem in absoluendo. Nec impedit ab unitate sacramenti, quod partes eius non sunt simul tempore: dum tamen illae sibi succedentes referuntur ad unum significandum, & efficiendum. Si tamen accipitur sacramentum, ut pro sola absolutione supponat: & caetera requisita connotat: tunc ratio non procedit; quia tunc confessio non est pars laciamenti: sicut albedo non est pars albi: sed est aliquid requisitum ad hoc; ut absolutiodicatur sacramentum requisitum: non ut concomitans: sed ut praeuium. Nec oportet semper connotatum termini simul esse cum substracto: sicut peccator supponit pro homine obligato ad poenam propter aliquod commissum, uel omissum contra dei legem: & sic connotat poenam futuram, & transgressionem legis praeteritam: quae non sunt simul cum peccatore: saltem non oportet

¶ Secundo dubitatur, cur poenitentia dicatur secunda tabula post naufragium. Respondetur; quod poenitentia siue uirtus, siuelacramentum, qua homini estituitur gratia, per quam attingit ad portum salutis, dicitur tabula post naufragium metaphorice. Cuius metaphoraera tio uaria assignatur a doctoribus: sed sufficiat una. Mundus, in quo creatus est homo: mare magnum intelligitur: secundum illud ps. Hoc mare magnum &c. Na uis, est status innocentiae, in quo per gratiam facile, & satis secure homo creatus poterat peruenire ad portum salutis: quia nondum erat illa scopulosa rebellio, & periculosissima pugna sensualitatis, & rationis. Naufragium perditio, est status innocentiae in Adam: quo integritas nauis fracta est: & perditus innocentiae sta tus. Tabulae, sunt remedia id est sacramenta, quibus gratia perdita restituitur: non autem nauis reintegratur. Quia ersi quandoque innocentia restituitur sicut in baptismo, & perfecta paenitentia: qua omnis culpa, & poena remittitur: non tamen status innocentiae restituitur: quia manet peccati somes: manet bellum intestinum: manent scopuli, & arenae multiplicium impedimentorum: quae in statu innocentiae non fuissent. Ideo sicut per tabulam cum magnis labore, & periculis enatare oportet naue fracta adlittus: ita sub gratia restituta, in statu huius miseriae cum magnopericulo, & labore pugnaque contra tentationem ad mortem peccati inducere laborantes enatare oportet. Et quia duo sunt sacramenta ordinata contra duplex peccatum, quo naufragus periclitatur: scilicer contra originale, baptismus: contra actuale, poenitentia: & sicut origina le dimissum non redit: ita baptismus non est iterabilis: homo uero frequenter iterat peccata actualia: ideo necessaria fuit non solum baptismi tabula: sed & poenitentia, quae iteraripot est, quoties peccatum iteratur. Et quoniam pri¬ mum peccatum, in quo nascimur est originale: contra quod ordinatus est baptismus: ideo baptismus ipse dicitur prima tabula postillud generale naufragium: naufrago generi humano, a misericordiarum patre concessa, & ordinata: sequentia peccata sunt actualia, per quem umiliter homo periclitatur: contra quae est ordinata paenitentia: ideo dicitur secunda tabula. Nec opus est tertia: quia paenitentia sufficit contra omnia actualia. His tabulis restituitur gratia; sed non nauis integra: quibus tamen quisquis haeserit: licet cum labore, & periculo tamen ad salutis stadium enatabit. Alias rationes alij assignant: sed haec assignatio satis concordat sancto Bonauen.

¶ Ex simili ratione accipitur, cur penitentia dicitur fundamentum: ubi aduertendum quod secundum beatum Tho. post Alex. par. iii. q.ixij. membro. ij. art. j. fundamentum in spiritualibus dicitur ad similitudinem fundamenti aedificij corporalis dupliciproprietate. Prima: quia fundamentum est primum in aedificio. Secunda: quia totum aedificium sustentat, & sic in aedificio spirituali fundamentum dicitur uel ratione prioritatis: uel ratione conseruationis aliorum: uel etiam ratione utriusque.

¶ Prioritas attenditur dupliciter: uel quantum ad scienda in religione christiana: uel quantum ad agenda in uita christiana. Et hoc uel quantum ad fugam mali: uel quantum ad prosecutionem boni. Quantum ergo ad doctrinam, quae respicit intellectum: fides est fundamentum: quia sine fide uana est omnis doctrina. Hinc Heb. xj. Pides est substantia rerum sperandarum. substantia a substando, idest fundamentum. Et ibidem. Credere oportet accedentem. Et quia intellectus praecedit effectum: fides est simpliciter primum fundamentum. Quantum autem ad esfectum, & fugam mali, timor, & poenitentia dicuntur fundamentum. Timor: quia est primum in toto genere recedendi a malo tam commisso, quam committem do. Paenitentia uero fundamentum est recedendi a malo commisso. ad Heb. vj. Non iursus iacientes fundamentum peenitentiae: & ideo regulariter timopraecedit poenitentiam sicut communius speciale. Sed quantum ad prosecutio nem boni, charitas est fundamentum: se cundum illud Ephes. iij. In charitate radicati, & fundati.

¶ Ratione autem conseruationis in prosperis, humilitas dicitur fundamentum: in aduersis autem fortitudo. Et secundum hoc diuersae uirtutes dicuntur fundamenta spiritualis aed ificii secundum diuersos ordines procedendi in diuersis paslibus scripturae,

¶ Iuxta hoc dubitatur tertio de origine poenitentiae maxime uirtutis: quia ipsa praecedit poenitentiam sacramentum: propter hoc dicunt magistri, quod poenitentia a timore concipitur. Responde tur; quod licet q. praecedeti plura de ordine actuum poenitentiae dicta sint: tamen propter eorum maiorem declarationem aliqua hic adduntur: & dicitur, quod non est idem processus a peccatis conuertendi ad poen itentiam diuersimode habituatis. Et licet secundum beatum Aug. super illud pos. Ixxix. Incensa igni, & suffossa &c. Ad omne factum nostrum amor, & timor inducit: bonus ad bona: malus ad peccata: tamen etiam timoris amor est radix. Nunquam. nion malum timetur nisi ei, quid amatur. Et ideo alius est processus in habituatis ad amam dum se: & in habituatis ad diligendum deum. habituatis dico habitu acquisito ex actibus: hi enim mauent mutatis acti bus: nam habituatus ad amandum deum potest peccare. Et licet per peccatum destruitur habitus charitatis infusus: cui repugnat omne mortale pctunm, tamen non acquisitus. Sic habens habitum acquisitum amandi seipsum: si surgit a peccato incipiens amare deum: licet infundatur habitus charitatis: non tamen continuo corrumpitur habitus cupiditatis id est propriae dilectionis. Non nne mutatis actibus mutantur habitus: nec habitibus infusis, & eorum actibus contrariantur habitus acquisiti: ut habitum est in tertioIn habituatis itaque in amore sui, processus conuersionis regulariter incipit ab amore sui, cui annexus est timor maliuel disconuenientis sibi: in habituatis in amore dei incipit a dilectione dei, & tiiore offensionis dilecti. Et ita uniuer saliter uerum est dictum magistri, quod poenitentia a timore concipitur iuxta illus Esaiae. xxvi. ut allegat magister. Atimore tuo concepimus domine, & peperimusspiritum salutis. Sed quandoque a timore seruiliquoad primos: quandoque a timore initiali, uel etiam filiali, & casto quoad secundos. In utroque autem praecedunt actus intellectus, quos praesupponituoluntas in actibus suis. In utrisque; ergo praecedit actus fidei, quo appraehenduntur peccata commissa: uel ut nociua, puta ut inductiua poenae temporalis, uel aeternae: aut alterius incommoditemporalis: uel ut priuatiua aeternorum gaudiorum, seu temporalium commodorum: uel etiam ut ofsensiua dei: ut separatiua summo bono: uel ut contraria diuinae iustitiae. Sub omnibus his rationibus, & similibus aut aliqua, uel pluribus earum. Et haec appraehensio conmunis est utrisque.

¶ Hunc actum intellectus tertio sequitur alius intellectus actus, quo credit se per peccata meruisse praedicta mala peccata consequentia quem per uoluntatem refugit. Ex quo statim sequitur passio timoris aut seruilis quoad primos: aut initialis quoad secundos.

¶ Quarto sequitur odium, seu displicentia peccati, hoc est uelle non peccasse propter aliquem finium praedictorum. Et hoc aut ex amore sui praecise: quia sunt sibi mala: & sic displicentia illa non sufficit ad peccati remissionem: quia caret circumstantia debiti finis: immo quandoque ipsa est peccatum: si eliciatur propter se tamnquam propter finem ultimum: ut sup. dictum est: potest tamen esse actus indifferens: ut quando ex amore sui, non tamen ut finis ultimi oritur: & tantum caret circumstantia finis ultimi: non enim tenetur homo sem per omnia opera sua ordinare in ultimum finem: quia non tenetur semper merito rie operari: tenetur tamen semper nihil sibi praeter deum ut finem ultimum praestituere. Potest enim homo seipsum diligere sine peccato: & incommoda pro pter seipsum nolle: non tamen in se quiescere tanquam in ultimo fine. Sed sic se diligendo: aut propter se operando: non ulterius ordinando in deum ut finem: non meretur gratiam, & pctorum remissionem. Non de condigno, ut manifestum est: nec de congruo tanquam per dispositionem sufficientem: ut sup. ostensum est. Potest tamen esse aliqua dispositio remota ad dispositionem de congruo: dum, ut magister ait dist. xxxiiij. artic. iii. timendo paenas, paulatim sit consuetudo iustitiae: & succedit timor initialis: & incipit amare, qud durum eratamari: & excludi seruilis timor intrantecharitate. Timens enim gehennam, mala cauet: & ex eo, quod mala cauet: se corrigit: & incipit bona desiderare. Incipit enim assuetus in omissio ne malorum, & operatione bonorum considerare diuinam bonitatem, cuius prius solam iustitia attendit: & sic incipit amare deum, quem timebat: & timere, neamittat, quem amat. Sic timor seruilis introducit charitatem, & succedentem timorem filialem. Et secundum hoc timorest dispositio: sed remota ad gratiam. Detimore plura proposito nostro deseruiem tia uide quaest. j. dist. xxxv. lib. iij. Et detestatio ab hoc timore seruili orta, dici tur etiam dispositio de congruo ad penitentiam non immediata: nec sufficiens: sed multum remota: nam cum hoc timore incipiunt peccata displicere. Ne haec displicentia, ac informis poenitentia uertatur in desperationem: opus est quinto considerare diuinae misericordiae largitatem per fidem, qua firmiter credat deum omni ad se toto corde conuersoparatum remittere debita, ex qua consideratione sequitur actus spei, per quem incipit concupiscere deum, ut bonum summum.

¶ Et consequenter ex illo actu spei ascenditur sexto ad diligendum deum summum, & essentiale bonum in se: & appetere unionem sui cum deo.

¶ Ex illo actu considerato, quod peccata sunt deo contraria, & diuinae maiestatis offensiua: incipit septimo elicere de nouo peccati odium: & nolle peccasse propter deum final ter super omnia disectum. Et ille actus poenitentiae est a lius a priori displicentia peccati propter alium finem. Et illa poenitentia necessaria est ad peccatideletionem: & est dispositio sufficiens, non praeuia: sed concomitans ad gratiam peccati desetricem: quia esse non potest sine dilectione dei super omnia: & per conse- quens nec sine gratia. In habituatis uero ad dilectionem deisuper omnia, non oportet seruare hunc processum: quia tales postpeccatum redeuntes ad seipsos: & considerantes peccatum ut dei ossensiuum, quem consueuerunt diligere: & ad illud inclinantur per habitum acquisitum immanentem: statim eliciunt actum detestandi peccatum propter deum tanquam finem ultimum. Qui actus est uirtualiter duo actus: scilicet odium peccati, & amor dei: quia est respectu medij, & finis: & sufficiens dispositio ad gratiam concomitantem: ut sup. dictu est dist. j. primi. & in hoc quarto. Si uero post considerationem peccati uolunitas prius eliceret actum dilectionis finis: & hinc specialem actum respectu medii, scilicet odium peccati: tunc odium peccatise queretur dilectionem dei, ut finis, quam cocomitatur gratia: & non posset diciproprie dispositio ad gratiam: quia illam praesupponeret.

¶ Istos autem actus sequi tur octauo timor filialis, ne offendat deum: & per hoc propositum emendatio nis uitae cauendi peccata: seruandi praecepta: & per hoc confitendi, & satisfaciendi: & in omnibus uoluntati diuinae praeceptiuae se conformandi propter eundem finem.

¶ Et ita patet, quod iste ordo actuum non est essentialis: potest enim uariari, & praeposterari: tamen regulariter ita serua tur. Ex praemissis facile potest cognosciordo uirtutis poenitentiae ad alias uirtutes, tam originis, quam dignitatis: quoniam talis est ordo habituum ad seinuicem: qualis actuum. Et tantum de illa quaestione.