Quaestio 12

QVAESTIO XII VTRVM habentes census, uel redditus annuos temporales, uel perpetuos teneantur ad restitutionem huiusmodi uendentibus, seu donantibus.

¶ Quia quaestionis huius solutio dependet ex eo, an constitutio horum reddituum, eorumque uenditio: & emptio siue donatio sit licita, uel non. Ideo praemissis terminorum declarationibus pro articulo primo: sub iugentur conclusiones declarantes, quid liceat in huiusmodi reddituum constitutione una cum responsione ad quaestionem pro secundo in tertio mouebuntur dubia.

¶ Quantum ad primum notandum, quod per redditum, seu censum, nihi aliud intelligit, nisiius leuandi, seu recipiendi aliquam pecuniam: aut pecunia mensurabile: ut bladum, uinum, aut aliud ad usum hominis pertinens de fructibus rerum, bonorum, aut personarum, ut dicit Henti. de Gandi.: in suo tract. de contracti. cap. ij. Et taleius nihil aliud est, nisi potestas iuste recipiendi pecuniam, uel rem aliam.

¶ Et si ultra quaeris: quae res est haec potestas, substantia, uel accidens. Haec quaestio metaphysicalis est parum proposito seruiens: potest tamen dici diuersimode secundum diuersas opiniones de quidditatibus rerum. Vnde potest primo dici secundum Guil. Ockam, quodius, seu potestas non habet quid rei: sed tantum quid nominis: non enim significat rem unam: sed significat hominem: & res aliquas recipiendas, & actum aliquem circa ipsum factum: ratione cuius potest licite rem aliquam recipere, uel aliquid agere, uel possidere: ita quod ius, uel potestas tantum ualet, homo potest licite recipere, uel agere aliquid ex uenditione, uel do natione sibi facta. Vel secundum alios potestas haec non distinguitur realiter ab habente potestatem, sicut nec paternitas apatre: & ita est realiter habens potestatem non simpliciter: sed inquantum per aliquem actum circa ipsum factum potest iuste recipere aliquid agere uel possidere. Vel posset dici: quod potestas illa realiter est res illa praesens, uel futura, quae est sub dominio alicuius licite eam recipere, aut possidere potentis: sicut diuitiae, unde aliquis nominatur diues: sunt res illae exteriores alicui apprepriatae. Vel secundum alios dicitur, quod est quaedam relatio rationis consequens actum rationis uendendi, ueldonandi. Ex illo sequitur secundum allegatum doctorem, qud aliud estius recipiendi pecuniam, uel rem aliquam, & pecuniam, uel res ista: sicut aliud estius haereditatium, & aliud haereditas: & aliud est ius agendi ad certam pecuntam, uelrem aliam, & aliud pecunia, aut res alia: nam unum est corporale: scilicet haereditas, pecunia, seu res alia. Haereditas enim est res haereditaria: puta pecunta, agri, domus, & similia. Alterum uero scilicetius haereditarium, aut recipiendi pecuniam &c. est res spiritualis, idest includens aliquod spiritua le, actum scilicet rationis. Quod sic intellgo, quod illi terminiius ad tem: & res ipsa non significant praecise idem, propter quod unus uerificatur de aliquo, de quo alter non uerificatur: ut de filio familias uere dicitur. quod habetius ad haereditatem: & tamen nondum habet haereditatem pater nam. Et reddituarius habet ius leuand censum etiam antè terminum: & tamen tunc non habet pecuniam in termine leuandam.

¶ Secundo notandum: quod non tantum res corporales: sed etiam spiritua les (secundum modum supradictum) uendi possunt, & emi, & separatim unum sine alio. De rebus corporalibus: ut uino, pane, & terra, domo &c. manifestum est. De incorporalibus patet: quiaius stillicidij in alieno solo: similiter ius transeundi per agrum alterius, seu ducendi riuum aquae perpratum alterius &c uendi potest, & emi¬

¶ Supponitur etiam: quod omnis res precio aestimabilis, cuius habetur dominium: & ciius usus est bonus: potest uendi, & emi: ex dictis q. x.

¶ Dicitur, precio aestimabilis propter res uere spirituales: ut gratia, & sacramenta, & his annexa. Res autem potest precio aestimari: inter quam, & praecium cadere potest proportio aequalitais secundum relationem utriusque ad usum humanum: hinc quoniam nulla est proportio pecuniae ad gratiam: gratia uendi non potest: ut dicitur. q. de simonia.

¶ Dicitur, cuius habetur dominium: quia res aliena uendi non potest: nam in ueditio ne uendens transfert dominiu rei uenditae in ementem: sed non potest tranferre in alium, quod ipse non habet.

¶ Dicitur, cum ius usus est bonus, quia res, cuius nullus usus bonus, est, uendi non potest.

¶ Vltimo est uertendum: quod al ud est qurere utrum constitutio redditu secundum se sit licita: & utrum sit licita cuilibet personae. Sic aliud est, qrere an liceat hinc proprium: & an liceat uniuer saliter cuilibet habere proprium. Qui. n. se cundum se est illicitum: nullipot eem licitum: non tamen econuerso: stat, n. aliquid secundum se icenlicitum: non tamen alicui esse illicitum: sicut cotrectare pecuniam secundum se est licitum: non tamen est licitum fratri minori. Primo igitur inuestigandum: utrum simpliciter, & secundum se licitu sit constituere, seu habaere redditus. Deinde in dubijs cui licitu habere, & uti redditibus.

¶ Hispuijs praemittuntur aliquae conclusiones praeparatoriae ad conclusionem responsalem ad quaem stionem: & haec est prima. In omnibus rebus, quarum usus potest a dominio separari: redditus annui pecuniae, uini, bladi, & aliarum rerum, certi, uel incertipossunt licite constitui. Huic quaestioni consentit Hentide Has. parte ij. suitractatus de contrac. c. iiij. Declaratur primo conclusio postea probanda.

¶ Dicitur, in omnibus rebus, quarum usus separabilis est a dominio: quales sunt res, quarum usus no est eatum consumptio: quia in illis, quae usu consumuntur: ut est nuda pecunia, cuius usus est earum distractio. Item cibus: & potus: & quaecumque; non auferunt homini utilitatem: nisi cum distraliuntur, aut consumuntur: non potest constituiredditus: quoniam redditus manere non potest re, in qua constituitur, consumpta: quia ius leuandi aliqud de eo, quod non est: nihil est: non enim pot aliqd leuari de eo, quod nihil est: ideo in re bus, quae usu consumuntur, non potest fundari, aut constiturius leuandi aliquid annuatim.

¶ Ex quo sequitur: quod in nuda pecunia, inuino collecto in cellarioaut bladis in granatio repositis, & si¬ milibus non potest constitui redditus. Patet: quia talia non habent usum a dominio distinctum.

¶ Sequitur secundo: quod rin rebus penitus inutilibus humao usui, non potest redditus constitui: quia de illo, quod nihil affert: nihil leuari potest.

¶ Sequitur tertio, quod non semper in rebus aequalis ualoris potest aequalis census constitui. Patet: quia in domo. Ioo. flo. potest constitui, & non in roo. flo. quia non in pecunia.

¶ Dicitur uniuersaliter in omnibus rebus talibus: quia non est cura, ansint res immobiles, ut agri, prata, domus, stagna, nemora: siuemobiles, ut animalia: puta oues: boues, serui & anc illae, & huiusmodi: omnia enim haec possunt afferre fructum praeter sui consumptionem: & ita potest constituiius leuandi aliquid de fructibus eorum. Verum de personis hominum quidam uolebant uertere indubium pro eo, quod persona humana naturaliter est libera: & ita obligari non debet alteri. Sed hoc non procedit: quia manifestum est quod seruitus merito peccati iuste est introducta. Denique homo liberse ipsum sponte uendere potest: ut habetur Deut. xv. & Exo. xxi. & seipsum obligare alicui, & facere censualem lad dandum singulis annis tertam summam de opera sua, & his, quem lucratur ultra suam necessitatem domino, aut hospitali, siue monasterio aut priuatae psonae: & ita constituere redditum in persona sua habito respectu ad operas suas: autetiam ad dandumilibram cerae, uel aliquid huiusmodi: sicut sit quotidie in fraternitatibus. Oportet tamen secundum praemissa, quod persona, inqua constituitur redditus potens sit, & idonea ad soluendum de suo labore, & industria: uel aliunde huiusmodi redditus sine defectu necessariorum uitae propriae, & sine detrimento rationabilis, & congrui status sui. Similiter non solum constituipossunt redditus inbonis corporalibus: sed est in bonis i corporalibus: ut in iure recipiendi aliqua ut habens ius recipiendi annuatim centum flo. de aliquibus bonis potest in isto iure constituere redditum decem slo. aut amplius: posset enim decem flo. ex illis centumsobligare alteri, ut eos re¬ cipiat.

¶ Item nihil refert utrum census constituatur in certa persona, uel incerta, ut communitate aliqua: dummodo conmunitas habeat personas, sicut dictum est, qualificatas. Potest itaque constitui redditus in uniuersitate, seu comunitateciuitatis, uillae, eligionis, aut ecclesiae siue collegio, sicut in domo, ueli agro. Est nanque uniuersitas talis tanquam res immobilis, & quodammodo perpetua: et si non quoad praesentium hominum durationem: tamen ad continuam successionem: sicut dicimus fluuium eundem manere propter aquarum sibi succedentium in eodem alueo continuationem. Et sicut per destructionem domus perincendium: & agri per alsuuionem: & similium diminui, uel omnino perire potest redditus in eo fundatus: ita & per de pauperationem, aut destructionem alicuius uniuersitatis per translationem, sugam uel mortem naturalem, aut uiolenta, uel aliunde, diminui potest redditus in uniuersitate constitutus, uel omnino perite.

¶ Dicitur etiam in conclusione, pecuniae; uini &c. quia nihil refert, an red ditus sit pecuntarum, uel aliarum rerum pecunia mensurabilium: omnia enim illa nomine pecuniae intelliguntur. Vnde August. Torum quicquid homines habent in terra: omnia, quorum domini sunt pecunia: uocatur, seruus, uas, ager, arbor, pecus: quicquid horum est, pecunia dicitur. Ideo autem pecunia, pecunia uocata est: quia antiqui, quod habepant, in pecoribus habebant: & habetur infra. q.iij. totum. Omnia enim haec in pecuniam resoluuntur, & pecunia comparantur.

¶ Dicitur ultimo certi, uel incerti: quia non refertutrum in bonis mobi libus, uel immobilibus, aut personis constituitur redditus certae summae pecuniae, uelbladi &c. ut. x. librae annuatim, aut. x. modij frumenti: aut. x. plaustra uini: aut certa quota crementi, uel laborum, aut prouentum. uel tertiam, uel quartam partem: sicut iosepsi constituit partem crementi pharaoni. Gen. xlvij. Similiter non refert, an constituantur in certis bonis, uel in incertis. Incertis ut in certa parte, & mensura terrae signata, uel in persona, aut domo nominata. Aut in incertis: ut in omnibus bonis alicuis hominis, monasterij, uel communitatis.

¶ His declarationibus praemissis, probatur conclusio aucto. & ratione. Aucto. ue. testa. Nam in uere. testa, constitutae sunt sacerdotibus, & leuitis primitiae; & decimae: tam in frumentis, quam animalibus. ut habetur Exod. xxij. Leui. xxvij. Numeri. xviij. ubi clare dominus constituit, & deputauit Aaron sacerdoti, & filiis suis decimas, primitias, oblationes, & pecunias. & Deut. xij. & alibi. Similiter in no. test. j. Corint. ix. Quiin sacrario operantur: de his, quae in sacrario sunt, edunt; & qui altario deseruiunt, cum altario participant. Ex quibus patet manifeste. quod redditus licet incerti: scilicet decimarum, primitiarum, oblationum constituti sunt in bonis filiorum ifrael: & personis, quos reddere tenebantur sacerdotibus, & leuitis. Probatur etiam conclusioratione: nam habens plenum dominium in agro, uinea, domo &c. potest ille donare alteri seruata aliqua portione (rei, uel ualoris fructuum eius) annue recipienda: sed hoc faciendo constituit redditum recipiendi ab eoex bonis suis alteri traditis: ergo conclusio uera. Consequentia est manifesta, Minor patet ex terminis: nam redditus estius leuandi aliquid de fructu alicuius rei. Reseruans ergo sibiius leuandi huiusmodi constituit reduitum in re fructifera. Maior probatur per illam maxi- mam. Ioan. cancel. tract. de contra. palij. consi. ultima. Vnicuique fas est uti re sua prout sua: hoc est dictu: fas est unicuique; re sua uti, sicut uoluerit: nisi obuiet legitima prohibitio, in quo casu res iam non dicitur suas Nam res dicitur sua, quad est in eius facultate, & dominio ad disponendum, & agendum cum ea pro suo libito. Potest ergo habens dominium reiipsum in alium transferre gratis: uel percommutationem pro aliquo recipiendo: & hoc uel rem totam, uel eius parten simpliciter, uel cum apposita conditione: nec solam tem ipsam, & eius dominium: sed etiam usum rei retento sibi dominio: uel conuerso, dominio rei, retento sibi usu, siue fructu eius: & hoc ubiusus a do minio est separabilis. Ista maxima fundamentum est iustitiae in omni iusta do natione, aut commutatioe: ut patet ex supra dictis. Potest ergo quilibet partem rei suae dare alteri: & partem sibi reserua re. Et sicut dicitur de re ipsa: ita de eius fructu, & ualore. Potest igitur rem donare alteri: & partem fructuum eius sibi reseruare. Quilibet enim est moderator, & arbiter rei suae, & hoc manifestum est in locatione domus, aut agri ad tempus: uel haereditariae emphiteotae pro certa parte fructuum, aut eius ualore. Item habens bona immobilia importantia annua tim. c. deductis expensis: is potest illa donare perro sub hac conditione: ut det annuatim Ioan. x. Quod si negligens fuerit Ioannes recipiet ipsa bona, & hoc faciendo constituit redditus x. flore. a Ioanne de his bonisleuandos. Antecedens patet: quia potuit a principio dare totum soanni simpliciter, uel sub conditione: ergo etiam in casu, quo non soluantur ei decem a perio: habet ergo in casu Ioannes ius leuandi. x. de bonis huiusmodi in termino staturo annis singulis: & in casu, in quo petrus soluere neglexerit bona ista recipere, & possidere. Item aliquis potest dare proprietatem fundi sui alicui communitati, uel mona sterio, & reseruare sibipartem fructuum ad uitam, uelperpetuo sibi, & haeredibus, & ita ius reseruatum, est redditus (in fundo, quem dedit) constitutus. Et quod dictum est de agris, similiter ueritatem habet in qualibet re: cuius usus non est eius consumptio: quia nulla est ratiodiuersitatis: quare potius in re una, quam in alia: & per hoc patet ueritas conclusionis.

¶ Secunda conclusio. Redditus legitime constituti possunt pro pecunia uendi, & emi, Probatur: quicquid potest preciotaxari, potest propecunia uendi, & emi; sed redditus, siueius seuandi. x. de talibus bonis potest taxari pecunia. ergo. Consequentia nota. Minorpater: quia ius recipiendi. x. de tali fundo non nihilualet. Affert enim magnam utilitatem temporalem habenti ipsum, scilicet recipiendi. x. annis singulis. Nec ualor est infinitus: est quia non est maioripso fundo, in quo constitutus est; & fundus non est infiniti ualoris: ergo potest precio taxari. Maior patet: quia quiequid potest taxari precio: potest commutari protali, & hoc est uendi. Quod uero potest uendi pro pecunta, patet: quia pecunia, siue numisma est medium com mutationis: ut supra habitum est: ergo omne uendibile potest pecunia uendi. Item habens per alium constitutos potest eos uendere: ergo etiam constituens eos potest uendere. Antecedens est ab omnibus etiam: a doc. solemni, qui caeteris est rigidior in redditibus emendis. Consequentia patet, quia non maius ius habere potest habens redditus ab alioconstitutos, quam habuit constituens: cum talis totum ius habeat mediate, uel immediate primo constituente redditus: puta si quis constituit redditum in bonis suis, potest illum donare petro: ergo etiam potest uendere perro. Tenet consequentia: quia cuius estius donandi, huius est ius uendendi. Item donatarius potest uendere redditus sibi donatos: ergo & donans idem potuit. Probatu consequentia: ut supra: quia non potest maius ius habere in re donata, quam habuit is quod donauit. ergo. Ex ista conclusione sequitur corollarie, quod nihil refert in emptio ne, & uenditione reddituum. Ad haec panor. inc. in ciuitate. de usuris. utrum sint de nouo, uel olim constituti: dum tamen legitime constituuntur: pater, quia sicut olim, ita & nunc possunt legitime constitui. Et ideo sicut olim: ita & nunc emi, & uendi: quia habens proprietatem, & plenum dominium pro quolibet tpeesui dominij potest re sua, ut placer, uti. Siergo olim potuerunt habentes duium rei in ea constituere redditus: ita & nunc. sicut olim poterant illos, uendere, acemere: ita & nunc. Et dictum est notanter legitime, quia si constituerentur in fraudem usurae, sicut nunc non licet: ita nec olim licuit. Quomodo aut possunt constitui in fraudem usurae: aut in fraudem uendi: & emi: partim ex dictis: & partim patebit ex dicendis. Nec enim secundum apostolum circunuenire debet quis pxi¬ mum in negotio. j. Thessa. iiij.

¶ Tertia conclusio. Sicut in re separabili ab usu redditus potest constitui legitime, emi, & uendi ad certum, uel incertum tempus: ita etiam potest constitui emi, & uendi perpetuus. Prima pars probatur quantum ad singulas particulas. Primo; quod census possit constitui, est conclusio prima. Item quod constitutus possit uendi, & emi est conclusiosecunda. Quod uero possit ad tempus constitui: patet similiter ex pria conclusione. potest. nio. quis obligate bona sua, ut usque ad terminum temporalem annuatim respondeant partem fructuum sibi, uel alteri: & non post terminum designatum: aut sicut potest fructus integros (uel partem eorum) alteri ad certos annos donare, uel uendere, ut ex praedictis patet. Quuero potest censum, siue redditum ad tempus constitutum uendere, & emere, patet: quia ibi possunt esse omnia ad emptionem legitimam requsitam scilicet personarum contrahentium idonei tas: ut plenum dunium in uendente: & facultas recipiendi in emente. Merx scilicet ius recipiendi redditum constitutum. Precium iustum, & donatio utriusque conditionalis: do, si des: de quibus supra. q. x. circa principium. Omnia haec patent praeter quartum scilicet precium iustum: & hoc declaratur. Nam potest precium adaequari merci, & conmen surari per respectum ad usum humanum: ergo potest esse iustum. Tenet consequentia: quia hic est iustitia precij: si fuerit adequatum merci: ut ibidem dictum est. Antecedens patet: quia aut redditus constitutus est in parte crementi, tertia, quarta, uelsexta ad terminum constitutum: & tumnc merx non est certa, quia uariatur secundum ubertatem, & sterilitatem temporum. Potent tamen aestimari ad medium secundum conmune cursunin tempora bona, & sterilia: & eodem modo precium, ita ut sit aeque dubium, analterum eorum excedat, uel deficiat ab aequalitate. Et talis aestimatio sufficit ad aequalitatem, siue ad aequationem dati, accepti, idest mereis, & precii cessante alias dolo, & fraude. Dubium enim tale excusat inaequalitatem: si accidat: ut in simili habetur in cap. in ciuitate. &. cap. nauiganti. de usuris: ubi excusatur uendens rem plus, quam ualeat: dummodo dubius fuerit: an tempore solutionis plus minus ueualeat. Similiter qui nunc tradit pecuniam: licet res tempore illo plus ualeat: si dubius: an res tempore traditionis plus, uel minus ualeat: & hoc si sit aequaliter dubius in utramque partem.

¶ Siuero redditus constitutus est in certa quantitate crementi: ut gratia exempliin. x. uel xx. modijs tritici: quia iterum ualor eius dubius est: eo quod uno tempore plus: alio minus ualet. Si constituitur precium ad medium ualoris secundum conmunem hominum aestimationem: licet quandoque excedat: quandoque deficiat: tamen propter dubium ad utrumlibet aestimatur iustum. Si autem redditus constituitur in certa quantitate pecuniae, ut x. slo, singulis. x. annorum de tali fundo dandis: runc seruaturaequalitas, si precium constituatur.c. slo. quia. c. slo. recipiet in. x. annis. Verum, quia minus ualet res empta, quae subest periculo: quam si non sit periculum: aut si periculum sit in alium translatum: gratia exempli: minus uaset redditus constitutus in domo aliqua: quam in agro, uel prato: quae domus sub est periculo incendij, cui non subest ager uel pratum. Sic terra i uno loco subest maioripericulo alsuuionis, guerrarum, ferarum &c. quam in alio: propter quod minus uaset in uno, quam alio. Et per hoc etiam census constitutus in bonis pluribus periculis subiectus, minus ualet: quam si constitue retur in honis minus piculosis: quoniam pereunte fundo perit & census in fundo constitutus. Et hoc respectu posset aliqud diminui de precio: tantum scilicet quantum aliquis reciperet pro eo, quod inse periculum suscipet: gratia exempli. Census. x. flo. constitutus est in domo aliqua per. x. annos soluendus, si nullum foret piculum: iustum pcium essent. c. flo. Si uero est periculum. qu. iusto libramine aliquis in se suscipet prox. flo. tunc census ille cum periculo non ualeret ultra. xc. slo. & ita moderandum esset precium secundum quantitatem pericutendenda est dilatio temporis in quo re li cum alijs concurrentibus Non autem at cipiendus est cenius: quia si propter hoc praecise aliquid iusto pcio detrahieretur:, id fueret in fraudem ulurae. Sic. n. lucrum quaere ret ex tpis dilatione: & esset simile ac simutuarem alicui. c. slo. acceptopignore cum pacto quod in. x. annis redderet mihi. c. flo. quod est manifesta usura.

¶ Similiter potest uendi ad tempus incertum: ut ad uitam hominis, quod probatur: quia quis potest emere fundum, uel domum ad uita suam: ergo etiam censum in eo constitutum. Te net consequentia: quia non est maioris ualoris census, quam fundus. Sed antece- dens patet: & est communis practica, & ab omnibus concessum. Item quis habens bona fructifera potest alteri donare: ut singulis annis seuet de fructibus earum quarta partem: uel certam quotam fructuum, uelpecuniam aequiualentem. Manifestum est; quod donatarius poterit illud ius sibi donatum alteri uendere: ergo conclusioquoad hanc clausulam uera. Sic & primo donansius tale leuandi tantum ad uitam donatarij, potest illud uendere per illam maximam. Cui competit ius dandi aliquid uendibile, ei competit, & ius uendendi. lus autem illud est uendibile, quia est precio aestimabile: ut supra argutum est in probatione secundae conclusionis.

¶ De ista parte conclusionis quoad redditus ad uitam. Henri. de Hal. recitat rationes contrarias doctorum contraria opinantium: & licet tendat ad hoc: quod scrupulosum sit emere huiusmodi census, & non expedire reipublicae: tenet tamen; quod contractus in se non sit illicitus. Vnde postrecitationem dictarum opinionum coactus rationibus unius opinionis dicit. Quicquid sit quantum, ac contractum emptionis census ad uitam de expedientia respectu reipub. uidetur: quod utique secundum se sit licitus, ita uidetur, quod sine peccato exerceri posset: quia sicut apparet ex cap. iiij. secundae partis huius tractatus: quilibet potest in re sua (census capace) constituere censum perpetuu, uel ad tempus solum: ut ad uitam alicuius, uel ad obliquos annos: & hoc censum certae quantitatis: ut quartam uel sextam fructus rei suae: ut uineae, domus uel alterius. Cum ergo sicut quilibet potest darerem suam, & fructum eius secundum totum, uel partem cui uult: ita potest dare, cui uult omne cen¬ sum, quem in re sua constituit. Videtur etiam cum sit finiti ualoris: & determinati: quod uendere possit secundum aliquam aestimationem iustam. Haec Henri. par. ij. sui tract. c. iij. primo.

¶ Secunda pars conclusionis, icilicet quod in rei usu: non consumptibili census ppetuus possit constitui, uendi, & emi: probatur; quia redditus perpetuus potest constitui in fundo aliquo perpetuo ex conclusione prima: nam habens dominium in re aliqua plenum, potest in re illa constituere censunilli rei coaequeuum. Et ille dicitur in proposito perpetuus: & ille potest uendi, & emi: sicut gratis donari. Sicut & fundus, in quo constitutus est redditus: uendi potest aut emi, uel donari.

¶ Praeterea si redditus perpetuus uendi non posset: maxime ex eo; quia non potest esse qua litas inter datum, & acceptum: siue mer cem, & precium pro eoqu successu temporis incomparabiliter plus in ualore proueniet ex redditibus, quam sit pecuniae ualor, pro qua emitur. Ematur ( exenpli gratia) redditus unius floreni proxx. Ilo. inmille annis; accipientur quinqua gesies. xx. flo, & sic successu temporis incomparabiliter magis: sed hoc non. Tum quia fundo, in quo constituitur census perpetuus, potest assignari precium aequale, pro quo poterit iuste uendi, & emi: ergo etiam censum in eo constitutum, quia census in fundo constitutus non potest esse precisior fundo.

¶ Praeterea aequalitas precij, & mereis non est attendenda ex quantitatae corum in se considerata secundum gradum naturae: ut patet ex dictis supra, quae. x. sed penes gradum utilitatis ad finem humanum consequendum deseruientis, quem homines habent, uel habere possunt ex eo rum usu. Talis autem gradus aestimari debet ex commum cursu, & consuetudine patriae. Vnde tunc aestimatur precium ae quale merei: quando uendens secundum communem cursum tantam utilitatem consequi potest ex precio, quantam emens ex merce. Vnde si quis poterit emere secundum cursum communenfundum, de quo deductis laboribus, & expensis haberi potest regulariter fru¬ ctus unius floreni pro xx. iIlo. runc. xx. flo. aestimantur iustum precium census unius flo. annui: quia isti. xx. flo. possunt tantum proficere uendenti censum: quam tum census talis ementi. Potest enim emens pro. xx. flo. emere alium fundum, de quo habiturus est annue. j. slo. deductis laboribus, & expensis. Ex quo patet: quod illa consequentia non ualet: successu temporis incomparabiliterplus prouenit de redditibus in ualore, quam sit pecunia illa, pro qua emitur: igitur non est aequalitas inter censum, & precium: quia aequalitas illa non est attendenda secundum omnes, & singulos successiuos pro uentus mercis: sed ut dictum est: tam ex gradu utilitatis, quam ex usu tam mereis, quam precii habere possunt regulariter contrahentes. Qui gradus mensuram dus est secundum consuetudinem, & conmunem aestimationem patriae: ut dictum est. Et illa mensura non consistitindiuisibili, sed in medio quodam inter excessum, & defectum habentem latitudinem, ut dictum est. In hac etiam aestimatione non debet attendi industria singularis ementis, potest tamen attendi damnum uendentis: maxime si ad instantiam emen tis uendat, alias non uenditurus; ut supra dictum est: & ideo additum est regulariter: & secundum hanc mensuram tantus esse potest ualor. xx. flo. numeratorum: quantus unius floreni perpetui census: alioquin nunquam oppidum, uilla, ager, uinea: & aliae possessiones annuum fructum afferentes possent pro certa, & numerata pecunia emi, aut uendi, quod est ab surdum: quia semper emens huiusmodi ecundum communes causas inferiorum, & superiorum, & sui successores incom parabiliter plus percepturi sunt ex prouentibus possessionum emptarum: quam sitisum ma pecuniae pro qua emerunt.

¶ Ex his sequitur corollarie: quod non aequale precium similis census in diuersis locis: neque in diuersis tpibus. Patet: quia fundi, in quibus constituuntur census, non sunt aequalis precij in diuersis regionibus, & temporibus. Vnde si pro. x. flo. posset emi fundus in certo loco, de quo haberi posset annuatim ualor unius flo. deductis labo¬ ribus, & expensis: quod contingere posset propter faecunditatem terrae: raritatem, & paucitatem colentium: aut pecuntae aut alias causas: ibi decem flo. essent aequale, & iustum precium unius flo. census in tali possessione constituti. Et secundum hoc olim dum minor fuerat numerus populi cultoris terrae: census minori precio comnparabatur, qua nunc comnparatur. Vnde quondam emebatur una libra pro xiiij. in certis regionibus tanquam pro iusto praecio; prout declaratum est in bullis Martini papae, & suc cessorum suorum super his emanatis. Ista conclusio cum suis probationibus, & declaratione est de mente domini Inno. inc. in ciuitate. de usuris. omnia haec sententialiter ponentis.

¶ Quarta conclusio. Conditio facultatis reemendi redditum pro uoto ementis apposita non uitiat contra ctum, si caetera ad iustitia contractus requae sita sunt paria. Probatur conclusio: quia adiectio huius conditionis non uitiat contractum emptionis cuiuscumque rei uendibilis: ergo nec redditus. Consequentia notaAntecedens probatur aucto, & ratione. Aucto. se. ue. quae fuit diuina. Nam Leui. xx. praecepit diums: quod possessiones uendi de berent precio supputato secundum distantiam ab anno iubileo: quo possessio libere reuertebatur ad dominos suos, scilicet uenditores. Nonnne poterant uendi nisi usque; ad annum iubileum: secus tamen de domibus. Iterum ibidem praecipitur. Terra non uendetur in perpetuum: sed cuncta regio possessionis uestrae sub redemptionis conditione uendetur. Et infra de uenditione domus subditur. Qui uendiderit domum intra urbis muros: habebit licentiam redimendi: donec unus impleatur annus. Si non redimerit: & anm circulus reuolutus fuerit emptor possidebit eam, & posteri eius in perpetuum: & redimi non poterit etiam in iubileo: hoc singulare de domibus in ciuitatibus mutatis.

¶ Ex illis Gerson elicit tria. Primum: quod uendi tio perpetua licita est: patet in uenditio ne domus intra muros urbis. Secundum: quod uenditionem non inficit conditio redimendi. Tertium: quod si emptor post x. uel xx. annos uelit reddere illud, quod emit suo uenditori qualicunque precio: non tenetur fructus medij temporis deducere in preciscompensationem. Sed di. oppositum huius uidetur praecipere dius. dicit. n. Siuenditor inuenerit precium ad redimendum: conputabuntur fructus ex eo tpe, quo uendidit: & qud reliquum est, reddetemptori: ergo fructus conputandi erunt in sortem. Respondetur: quod terra promissionis erat immediate ipsius dei: & iudaei ibi habitam tes non erant sicut coloni: & ideo diius uoluit terram illam aliter uendi, uel alienari: ut dicit Lyra inpostilla ibidem. Voluit. nio dominus facere pretatem populo suo pauperi uenditori. unde uoluit, quod uenditores semper possent redimere uendita: quod que fructus ab emptoribus seuatisubuenirent emptori in solutione precijredemptionis. Sicut & uoluit: quod possessio uendita in anno iubileo gratis reuerteretur ad uenditores. & hoc duntaxat in populo suo peculiari. Illae autem conditiones non sunt de natura contractus uenditionis: nam possestor domus emptae in urbae murata empta a dimo suo: & infra anni circusum non redempta: licet emptor non cogebatur reuendere uenditori: poterat tamen etiam post reuolutum annum reuendere uenditori, uelcui uoluisset: & tunc non tenebatur fructus receptos computare in sortem. Verum illa iudicialia ue. te. non obligant in le. no. niside nouo essent praecepta. Nec allegata sunt tanquam pro numc obligatoria: sed ad hoc tantum ut ostendatur: quod emptio rei sub conditione reemptionis non est de se illicita: eo quod aliquando a domino praecepta. & alludens legi diuinae olim obligatorie: nihil. n. illicitum ex se unquam a dumno pcipitur. Sequitur etiam ex eisde alle gatis, quod res potest uendi ad tempus: ita quod lapso tpere redeat ad uenditorem: patet: quia scum legem non poterant uendi, neque emipossessiones: nisi usque ad annum iubileum.

¶ Probatu etiam conclusio ratione, quia haec conditio nihil tollit, quiad est essentiale contractu emptionis: quia non obstante illa conditione, ibi possunt esse omnia ad iustam emptionem requisita: puta emens, uendens, idonei, merx, iustu pcium: & uoluntas plena dandi, & accipiendi. Denique non est in grauamen ementis, quad sponte se obligat i ad reuendendum. Nec uendentis: quia in hoc magna pietas exhibetur uenditori quai attenuatus uendit posses siumculam suam, uel rec ditus, ad quos redire potest dumo prouidente: & fortuna piguiori atridente: qud alias fieri non posset.

¶ Praeterea in potestate cuiuslibet est se obligare emptori obligatione, quae non est lege prohibita. Nec illicitum est deducere in pactum, quid alias non est illicitum: ubi pactum non repugnat, quid dicitur propter donationem liberam & gratuitam: quia si accedit pactum, ian non erit donatio libera. Et per hoc in mutuo licet aliquid gratuite supra sortem donare: non aut licet pacisci. Concordat prdictis Gersonponens pro regula: quod omnis contractus, quo licite emutur, uel uenduntur red ditus perpetui potest similiter esse licitus: si eodem cotractu similiter se habente det facultas mutua rem emendi, praesertim in foro conscientiae. haec ille. Nec refert secundum eundem: consideratione septima tract. suide contrac. si in contractu uenditionis, & emptionis pactum potestatis redimendi rem uenditam limitetur ad tempus certum uel in certum. ut gratia exempli; sidatur facultas redimendi usque ad x. annos & non postea: aut quod potest redimere post. x. annos: & non ante, uel quod potest redimere, quandocumque placuerit uenditori. Et hoc patet: quia cum contractus possit esse perpetuus id est sine facultate redimendi concessa: quandocumque; illa facultas conceditur: piaest, & gratiosa cessantibus alias dolo, & fraude usurarum. Addit etiam idem cancellhanc considerationem. Venditionis, & emptionis contractus non ion praecise dicitur illegitimus iure diuino, & naturali: dum propterlibertatem redemptionis uenditae rei, res ipsa minori pcio uenditur, uel emitur. Patet hoc: quia mensuratio precificri habet secundum ampliationem dumii suj rem empta. Costat. nion quod in casu concesse redemptionis cedit res empta emptori in minus amplundumium: quame si non posset redimi: & econtra uenditor non ita plene, & totaliter denudat se a dumio suae rei, quam uendit. Si igitur potest precium augeri: dumius, uel dumiu est pinguius, latius, & ubeeius: potest etiam dominio diminuto, & pcium dliminui, proquo facit textus Leui. xxj. allegatus: quanto minus tpis numeraueris: tanto minus emptori constabit. Confirmatur ex consideratione locationis, & conductionis sibi sit translatio solius usus retento dominio. Quis, nim nesciat temperari, uel augeri precium iuxta temporis, & usus comoditatem maiorem, uel minorem: haec ille.

¶ Denique res espta, & cum pacto reemptionis: minus ualet emptori propter facultatem redimendi reseruata uenditori. Non non poterit emptor rem sub talipacto empta tanti uendere alteri: sicut sipactum hoc non interuenisset. Dicitur aut notanter in conclusione: si caetera sunt paria id est nihil pter conditionem, uel pactum illud interueniat, quod cedat in fraudem usurarum: uel alias uitiare possit contractum: sed seruantur debite, & rationabiliter substantialia contractus ut scilicetibi sit consensus liber utriusque uendentis, & ementis. Et sit ibi merx scilicet res, quae emitur, seuius recipiendi censum. Ematur etiam iusto pcio rationabi liter taxato secundum ualorem rei, quae uenditur secundum consuetudinem loci, & tpis: prout secundum rectum iudicium rationis expedire (utque ementi & uendenti & reipu. )iudi cat: ita quod fiat adaequatio dati, & accepti, scum proportione ad usum hominum, in quem ueniunt: seu nata sunt uenire. Sitque; uere intentio illius uendendi, istius emendi: non sub colore nominum uenditionis emptionis, mutuandi, aut impignorandi. Quoniam si aliqud eorum deficit: contractus no est licitus: & posumit in fraudem usurarum factus. Et maxime hoc posumit, si peiumnon fuerit iustum: nec ualori rei uenditae secundum modum dictum conmensuratum: aut siex pacto periculum rei maneat apud uenden tem: quid de natura emptionis manere de bet apud ementem. na periculum rei sequitu pprietatem, seu dominium rei.

¶ Circa peium rei tenet Henti. de opta in trac. suo notabili de contracti. quod si prpter adiectionem conditionis, reemptionis: minus detur de precio, quam res ualet secundum rationabilem aestimationem: quod contractus sit illicitus: quia contra aequitatem. iustitiae conmutatiue contra opi. Ioan. Gerson supra recitatam. Et probat sic: quia adiectio talis conditionis nullum facit praeiudicium emptori scudm ueram aequitatem iustitiae conmuratiuae: & in no debet peio taxari. Vnde si taxatur per eio, ut minus detur, quam si simpliciter, & peruo uenderetur, iam deficitur ab aequita te iustitiae conmutatiuae: & per consequens contractus illicitus. Antecedens probatur: quia uel emptor rem empta Cbtinebit prpetuo por se, & haeredibus suis: uenditore nunquam puenien te ad piguiorem fortunam: aut alias nunqumem se, uel haeredes suos redimente: aut quomque reuendere oportebit propter adiectionem conditionis saepe dictae. Si primum: constat, quod tantum habet in tali contractu, ac si con ditio non fuisset adiecta: & per consequens conditio adiecta nullum facit sibi piudicium. Si datur scum: tuc si emisset rem iusto precio: totum sibi redditur, quid exposuit: & cum hoc lucratur fructus de re empta perceptos: quid sibi debet sufficere secundum ueram aequitatem iustitiae conmutatiuae. Et consequens si minus dat, contractus ex par te illa redditur illicitus: & uenditor iniuste danificatur phoc: quod medio tpe defectum habuit iusti precii, quid sibi debebatur pro re sua uendita.

¶ Et ad rationem Gerson supra tactam: quod res empta minus ualet emptori propter conditionem &c. Respondet uno modo negando assumptum: quoniam obligatio cadens solum in personam non diminuit ualorem uenalis rei, sicut facit obligatio, quam cadit in rem ipsam: ut puta rem iptam aliquo censu, uel seruitio grauans: ergo propter istam obligationem personae tamen res non minus ualet.

¶ Sed illam solutionem, quae etiam est Henri. de has. impugnat & benes quam licet talis obligationon facit rem minus ualere in se, quam si obligatio non esset: tamen facit eausa minus ualere emptori: quia ut dictum est: emptor cum illa conditione non habet taum plenum dominium, sicut sine illa. Nec uerum est: quod obligatio personae non minuit ualorem rei: saltem respectu personae obligatae. Posset. ni. per sonae imponi obligatio aliqua seruitutis: uel alia, quaipsum sic grauaret: quod melius esset sibi rem simpliciter non habere, quam sic grauari. Posset etiam obligatio esse talis, quod possessio illius rei in duplo minus ualeret: quas si obligatio illa, quasi in suam personam cadit, non esset. Et per consequens sedmueram aequitatem iustitiae conmutatiuae aliquis licite posset emere rem aliquam cum ta¬ li obligatione in suam personamcadente in duplo remissius.

¶ Verum ergo est, quod obligatio prsonae, quae non consequitur rem aliquam possidendam: illa non facit rem minus ualere. Secus de obligatione, qua persona obligatur propter rem possessam.

¶ Ideo aliter soluit dicens: quod licet secundum aestima tionem; eorum, qui corrupunt habent iudicium sequentium inordinatam cupiditatem; res uendita minus ualet emptori propter simo obligationem: non tantum secundum rectam rationem secundum quam homo lege charitatis tenetu alterius onera portare: & alteri sub uenire pro loco, tpe & negotiis hoc expostulantibus. Et si contra legem charita tis peccat in proximum, quai aliquid diminuit d iusto precio propter obligationem adioctam in contractu: quod res fine illa obligatione ualeret: attento, quod dato iusto precio, emptor non haberet damnum: sed lucrum: ut supra deductum est.

¶ Sed illa solutio deficit, nam non peccataemens contra legem charitatis in contractu, qua nihil minuit de iusto precio: iustum aunt precium rei uenditae cum obligatione, mini est precio eiusdem rei uenditae sine obligatione ementis, ppter diminutionem dumij in re empta ex smoo obligatione: nam & obligatio illa pecunia aestimari pont.

¶ Quis. n. non uideat: quod emens posses sionem liberam non sine precio se obligaret ad reuendendum uendito ri ad eius uota. Similiter obligatus ad reuendendum, pecunia digna se redimeret ab hmoi obligatione. Et ideo tanto minus ualet res cum obligatione uendita: quanti obligatio aestimatur secundum aequitatem rectae rationis. Nec hoc uerum est: quod emens rem cum obligatione pro precio, quod res simpliciter ualet sine obligatione, nullum patitur danum. Nam non potest postea cum libuerit aliter uendere, & consequi precium quid ipse dedit: quia non potest alteri uendere a suo uenditore: nisi cum obligatione ad reuendendum &c. propter quam obligationem alter non daret precium, quod ualet sine obligatione. Etiam non potita libere utire empta ipsam colendo, meliorando: sicut faceret, si non esset obligatus ad reuendendum.

¶ Et ideo uidetur opinioGerson esse probabilior, & uerior: licet magis tutum esset, & magis pium fi¬ in contractu illa obligatio ad reuenden dum, non aestimaretur praecio: Sitamen aestima tur pcio non tamen excussiuo: sed tanto, quato quis secundum iectam rationem, & patriae consuetudinem uellet in se suscipere hmodoi obligationem, non peccat inpximum: nisi ped ximus esset in extrema necessitate, in qua etiam de suis sine contractu teneret subuenire. Rarius tamen illi contractus fiunt ex tali necessitate, quae non aliter possit tolliNam & frequenter diuites, & abundantes sic uendunt: uolentes pecunia ad maiora lucra, uel comoda uti. Vnde accidit huic contractui, an uendens sit pauper, an abumdas: & qua occasione rem suam sub huiumodi coditione uendat.

¶ Quinta conclusio, & ramensalis. Habentes redditus legitime constitutos ex donatione, haereditate, aut iusta emptione non tenent ad restitutio nem receptorum horum occasione. Haec conclusio probatur: nullus tenetur ad restitutionem bonorum ad se iusto tirulo uenientium, sed redditus legitime instituti (de quibus conclusio) ueniunt iusto titulo ilicet donationis, haereditatis, aut emptionis precio iusto: ergo. Consequentia nota cum maiore, Minor patet ex conclusionibus praemissis. Vtrum aut cuilibet liceat comparare huiusmodi redditus: dicetur in dubijs.

¶ Sexta conclusio. Si quis constituit, aut possidet redditus perpetuos, ueltem, porales in fraudem usurae, aut damnum iniustuproximi: tenetur ad refusionem dam laesae parti. Ista conclusio fatis patet ex pmis sis. q. ii. huius dis. & perc. si culpa. de iniu. & da. frequenter allegato. Et hoc de arii.

¶ Quantum ad articulum tertium: quia uariae sunt opi. doc. in hac materia ideo ut clarius pateat ueritas: motiua eorum in quantum obuiant conclusionibus praemissis, pona, & soluam.

¶ Et quia pri:a conclusionem omnes admittunt: ideo dubitatur contra secundam conclusionem arguendo: quod non liceat emere, aut uendere redditus pecumarumlegitime constitutos quiad probatu primo sic. Pecunia emi non pott: sed emere redditus pecuntales est emere pecuniam: ergo redditus pecunia emi non possunt. Consequentia nota. Maior probatur: quia contra naturam, & rationem numismatis est: ut si terminus emptio¬ nis. Nam numisma inuentum est, ut sit medium commutationis, & non terminus. V. Ethic. Et ideo ut arguit doctor solennis viij. quodl. q. iij quadocumque traditur pecuma tanquam extremum commutationis, emptionis scilicet & uenditionis: & non tamnquam medium mutuo traditur: ideo spes accipiendi aliquid pro istius pecuniae traditio ne usura est: siue tota similiter accipiatur postlapsum temporis: siueper quotam aliquam singulis annis intentione plus recipiendi: siue per se: siue per suos haeredes: usura est. Minor probatur: quia nihil aliud est emere redditus pecuniarum: quam per pecuma iam semel datam emere pecuniam successiue recipienda.

¶ Item in tali contractu uendens nullam rem trasfert in ementem: sed solum se. obligat ad certam pensionem: ergo non est uerus contractus emptionis, & uenditionis. Tenet consequentia; quia in omni contra ctu emptionis dominium alicuius rei transfertur in ementem. Antecedens patet: quia nec fundum, in quo constituitur census; necusum eius uendens transfert: quia utrumque cum eius dominio manet apud uendentem; nec pecunia successiue recipiendam: quia illa non est: nec tota est in potestate uendentis.

¶ Item census uenditio nis incoparabiliter excedit precium. Similiter merx uendita incerta est, & praecium ceptum: quae omnia repugnant iustae emptioni.

¶ Si dicitur; quod ius recipiendi de tali fundo annuatim tantam pecuniam transfertur.

¶ Contra: quaeritur, quid sit illud ius: aut est pecunia recipienda, & stat argumentum: aut fundus, uel pars eius: sed hoc non: quia non transfertur in ementem, ut argutum est. Nec est ipse uendens: quia iste est psona libera, ut supponitur, quam non debet obligari. Denique tunc desinente persona ueridentis: nihiliuris maneret ementi ad leuandum censum. Et per hoc uidetur: quod uenditio census non sit nisi contractus mutui, quodatur pecunia numerata, & certa alicui: ut succes si ue reddatur dato fundo, uel re alia pro pignore. Et per consequens quicquid accipitur temporis successu supra lortem; usura est.

¶ Ad ista licet facile responderi possit ex declaratis; tamen ad maiorem ueritatis indagationem: respondetur breuiter ad singula.

¶ Ad primum breuiter potest negari minor scilicet quod emere redditus est emere pecuntam. quoniam dctum est in j. notabili: quod aliud est redditus: aliud pecunia. Quoniam redditus est ius recipiendi pecuniam, quod est uendi bile: & emibile, sicutius stillicidij, uel transeundi per terram alterius: ut ibi de claratum est. Et ad probationem patet falsum esse, quod assumitur: scilicet quod nihil aliud est emere redditum, quam pecunia &c nec probatur.

¶ Sed quid de maiori, qua dicitur: quod pecuma emi non potest: & quod non potest esse terminus emptionis, & uenditio nis, sed medium: quoniam hoc est contranaturam, & rationem numismatis &c. Licet illa maior si esset uera, non foret contra conclusionem: tamen de eius ueritate modi cum uidendum est. Et primo dicitur: quod non est uerum, quod sit contra naturam numisma tis: quod sit terminus emptionis: quia autum, & argentum non monetatum est eiusdem naturae, & speciei cum numismate: & tamen emipotest, & uendi.

¶ Praeterea, si per terminos uenditionis, seu generalis conmu tationis intelligitur datum, & acceptum: conmutantibus, certum est: quod in omni uen ditione pecunia est terminus: quia data ab emente, & accepta a uendente. Sicut merx econuerso datur a uendente, & accipitur abemente. Praeterea qud aliud est dare pro una moneta aliam alterius generis aequiualentem: ut pro aurea argenteam, uel econuerso quam aurum emere pro argento, uel econuerso.

¶ Praete rea si uendere est transferrre dominium alicuius rei in alium pecunia mediante ut sup. diffinitum est: tuc transferendo damium pecuniae meae in alium, quod pecunia alterius uere uendo pecuniam: quia etiam pecunia res aliqua est: quia quod nulla res est; nihil est secundum Aug. j. de doctrina christiana. Et iuste si seruatur aequalitas inter datum: & acceptum. unde ita iustum est pecuniam, pr pecunia comutare aequitate ualoris utriusque seruata: sicut rem pre. Et sicut ust ra comittitur in mutuo pecuniae propecunia: ita in mutuo rei. Exempli gratia: pranorum, aut uini, pro grano, aut uino Vnde nihil refert ad iustitia conmutatio nis: utrum termini conmutationis sint res aliae a pecunia, uel pecunia. Vnde si trado pecuniam unius monetae pro pecunia alterius monetae eiusdem ualoris: iusta est conmutatio: uocetur quocunque nomine placuerit, priutatio, cambium, siue ueditio, uel emptio. Variatio. no. nominum tantum non iustificat: neque mutat substantia contractus: neque eius circumstantias, quibus manentibus manet eiuiustitia, uel iniustitia. Et quamuis pecunia sit terminus in conmutatione, seu uend tione rei pro pecunia: nihilominus est medium commutandi rem pro re: quid non est intelligendum, quod in una conmutatione rei pro re pecunia sit medium: quia dum immediate res pro recomutatur, non interue nit pecunia. Sed est medium acquirendi rem pro re per diuersas comutationes. Gratia exempli: habeobladum, & uolo proeo habere uinum: uendo bladum popecunia. ecce una commutatio. Et pro pecunia emo uinum: ecce alia conmutatio, in quarum utraque pecunia est terminus. Et perhunc modum pecunia est medium conmutationis rei pro re. Verum si uenditio strictissime sic diffinitur: est translatio dominij alicuius rei, quae non est pecunia: in aliam pecunia mediante: tunc conmutatio pecuntae pro pecunia non est uenditio: sed uel casbium, uel contractus innominatus. Veruntamen in omni uenditione sic diffinita: aut pecunia erit unus terminus uenditionis: aut in uenditione erit unus tantum terminus scilicet res uendita. Sed quare potius datum dicatur termino, quam acceptu: cum tamen idem sit datum, & acceptum respectu diuersorum. Gratia exempli: res uendita datum est uenditoris, & acceptum emptoris: sicut precium datum est ab emptore, acceptum a uenditore. Respondeat, qui conclusionem nostram negat.

¶ Ex quo patet, quod ratio illa, quae a nonullis magnipenditur, nulli fundamento innititur: sed i terminorum impositione laborat.

¶ Per A hoc solutum est secundum argumentum, quod ( quaerit, cuius rei dominium transferatur. Et patet: quod dumnium redditus scilicetiuris recipien p di annuatim tantum dehis bonis, uel peso r nis, in quibus census constituitur.

¶ Et cumt ibi replicatur: quaerendo quid sit illud ius n quod transfertur. Responsum est sup. ar. i.t qius illud plura importat scilicet personam ementis fundum: pecuniam recipiendam: personam uendentis: & conuentionem inter eos factam, quae est consensus uoluntatum signo exteriori expressus. Ratione quorum omnium emens potest iu ste recipere suis temporibus censum constitutum. Ius ergo tale non est aliquid unum: nec habet quid rei: sed quid nominis. Significat tamen multa, ratione quorum facultas recipiendi censum (quae fuit in uendente) transfertur in ementem. Quod etiam ibi additur; quod persona libera non debeat, seu possit obligari: improbatum est sup. in j. art. Et ut clauus clauo retundatur; quaero, quid emitur dumius stillicidij, aut transeundi peragrum alicuius, aut seruitus aliqua in conmunitate uillae; uel in persona emitur, & multis similibus: qui tamen posse uendi, & emi nullus est, qui negat. Et quod ibi respondet: admittant etiam in casunostrae conclusionis. Similiter de ueteribus censibus pro fundationibus ecclesiarum: aut reipub. conseruatione constitutis, quas nullus reprobat, nec posse uendi negat idem argumentum locum habet.

¶ De alio, quod pecunia leuanda successiue incomparabiliter credit precium. Dicendum, ut nunc dictum est: quod pecunia successiue recipienda non emitur: sed ius recipiendi. Quodlicet det fa cultatem recipiendi successiue incom parabiliter plus, quam precium: non propter hoc est infiniti ualoris: alioquin & fundus, ager, uel pratum, & caetera pro pter fructus successiuos (quos secundum conmunem cursum nature affert) essent infiniti ualoris. De quo satis dictum in probatione tertiae conclusionis.

¶ Quod etiam arguitur: quod merx incerta est: & praecium certum: quia incerta est quantitas redditus subseuandi &c. lam dictum est, quod pa cunia subleuanda non emitur: nec est merx: sedius subsenandi &c. & hoc iurita certum est, sicut precium. Etiam sus illud transfertur in ementem: simul & praecium in uendentem, saltenm ita fheri potest. Nec tamen oportet ad hoc, quod sit iusta uenditio: quod sit equa certitudo mercis, & praecij: sicut non requiritur: quod utraque; sint praesentia: inmmo quod sint in rerum natura. Potnt enim quis emere fructus decenannorum ex agris certis dato precio in prompto: & tamen tuc non sunt fructus in rerum natura. Similiter potest merx esse praesens: & precium expectari per plures annos soluendum. Non ergo repugnat naturae contractus uenditionis: non aequa certitudo precii: & mercis.

¶ Ad ilud, quod in conclusione, seu replica conclusionis uere additur: quod in persona libe ra census constitui non possit: alioquin deficiente persona, deficeret census: hoc ultimum conceditur. Nam generaliter deficiente illo, in quo constituitur census: deficit census ipse: ut declaratum est in de claratione primae conclusionis Ius. n. recipiendi aliquid de eo, quod nihil est: & ipsum nihil est.

¶ Et per hoc soluitur; quid additur: quod uenditio redditus non sit nisimutuum, quo datur pecunia numerata: ut successiue reddatur dato fundo, uel realia propignore. Negandum est. no. quod sit mutuum: sed est realis emptio, qua emitur ius leuandi annue de tali fundo, uel realia fructifera talem pecunma. Nec fundus, uel res illa datur pro pignore. Nam de ratione pignoris est: si pignus perit: perit absque culpa eius, cui impignoratur id est creditoris: nihilominus tenetur debitor soluere debitum. Item si creditor ob non solutionem debitiuemdit pignus post debitam denuntiationem minori precio, tamen sine fraude debitor tenetur soluere illud, quod restat. Et generaliter periculum pignoris manet apud debitorem: similiter & casus fortuiti; nisi aliter conuentum fuerit. Sed in emptione redditur constituti in re aliqua periculum redditus: & per consequens rei, in qua fundatus est: transit in ementem: sicut generaliter periculum rei emptae transit in emptorem. Ita si peritres: perit & census: unde res illa non est pignus. Similiter si uenditor census relinquit fundum, uel rem, in qua fundatur census: liberatus est acensu. Sic si emens censum ob non solutionem census tollit fundum: solutus est: licet minus ualeat, quam precium, quod dedit, cessante dolo, & fraude uenditoris. Sicut si quis simpliciter emit fundum aliquem: non est fundus ille pignus: quia periculum eius non manet apud uenditorem: sed sequitur rem ipsam: & ideo quicquid lucratur, suum est: nec tenetur ad restitutionem. Et haec differentia bene notanda est, ut discerni possit inter mutuum, & uenditionem.

¶ Ex quo se quitur: quod si in emptione census adduntur fideiustores, uel pignora ad hoc, ut census soluatur in casu, quo res (in quibus constitutus est) perirent: aut deteriorarentur: etiam sine culpa uenditoris: contractus est illicitus: & de fraude usuraria uehementer suspectus. Nam pereunte fundo, non esset, unde census redderetur. Et ergo obligatio ad tunc reddendum censum, esset obligatio ad reddendum aliquid de eo, quod non est. Item in tali contractu res, in qua constituitur census: magis habet rationem pignoris. In nullo, non differt a pignore: nisi fortein solo nomine, uendo, impignoro. Et ideo si quid accipitur ultra quantitatem pecuniae traditae: restituendum est: aut in sortem computandum. Verum si fideius sor sit ad hoc, quod contractus seruetur: pita, quod talis census de illis bonis soluatur: aut quod bona in debita cultura seruentur: licitus est contractus, sed tunc pereunti bus bonis, cessat obligatio fideiussionis

¶ Secundo dubitatur: contra conclusionem tertiam & primam eius partem, approbantem emiptionem reddituum ad uitam.

¶ Arguitur sic: contractus ille, quoemitur redditus soluendus ad tempus in certum: puta ad uitam emptoris: est reso subilis in contractum manifesse usurarium: ergo est uitiosus, & in fraudem usurarum inuentus. Consequentia nota ex supra habitis. Antecedens probatur: quia cotractus ille simillimus est huic, in quo fieret pactum de dando alicui centum flout reciperet post. xi. annos centum & xi- slo. qui est manifesste usurarius. Antecedens probatur. pono, quod aliquis eimat. x. florenorum redditus ad uitam suam proc. Ilo.¬ & uiuat xi. annis: tumc proc. flo. quos dedit, reciperet exi. Ilo. in xi. annis: nec refert quantum ad usuram: quod dans. c. Ilo. recipit exi. slo. successiue singulis annis x. quia maior pietas fieret uendenti: si emens totam summam expectaret usque ad. x. an num: & tunc accciperet exi. Quod aut sit simillimus: patet: quia nulla apparet hic differentia.

¶ Praeterea contractui emptio nis redditus ad uitam accedit spes, & ex pectatio recipiendi ultra sortem: ergo est usura. Tenet consequentia: quia solaspes recipiendi ultra sortem facit usurarium: secundum illud ltucae. vi. Mutuum date nihil inde sperantes. Antecedens patet: quia emens redditus ad uitam sperat uiuere ultra tempus, in quo recepturus est sortem: & ita recipere ultra sortem. Nam sicertus esset se non uicturum ultra tempus, quo recepturus est sortem, potius uellet pecuniam suam, siue sortem in aliquo locosecurerepositam successiue consumere: & in potestate sua seruare, quam huiusmo di uitalitium emere: & se utcditota sua pecunia pro libito potestate priuare.

¶ Vn de, ut uidetur tota ratio huiusmodi emptionis est spes recipiendi successine ultra sortem. Suo modo contractus ille illicitus uidetur ex parte uendentis. Nam uendens cupit de alieno gratis recipere: sperans emptorem cito moriturum. nam certum est: quod uendens si nosset emptorem, diuultra receptionem fortis suae uiuere: non uenderet tales redditus: nisi magna necessitate compullus.

¶ Praeterea cum in talicontractu aequedubium sit: an emens lucretur: an uendens: quid est aliud in hoc casu sibi mutuo consentire, quam utrumque ad fortunam ponere: an sucretur, uel perdat. Et per hoc similes sunt ludentibus ad taxillos: & ponentibus ad fortunam, quis eorum sucretur. Sed ludus est contractus illicitus, ut infra dicetur. q. sequenti: igitur & contractus, de quo sermo: quia d similibus simile est iudicium.

¶ Rationes illae aeque, & plus militant contra redditus perpetuos: quam cotra uitalitia: sic ne nominatur redditus empti ad uitam. Respondetur igitur ad primam: negando antecedens, quod contractus ille sit resolubilis, & simillimus manifesto usurario. Magna est n. inter illos duos contractus; de quibus arguitur, differentia: cum unus sit mutuum: alius sit uera uenditio. Nam emens uitalitia emit redditus constitutos in certis bonis mobilibus, uel im¬ mobilibus, aut personis, quae subsunt periculo bonorum, inquibus constitutus est, hoc est emitius recipiendi annuatim ad uitam suam de bonis huiusmodi, uel personis talem summam pecu. quae si periclitatur, pdit redditum. Sed tradens simpliciter centum florenos: ut recipiat ex pacto. cxj. siue simul, siue successiue nihil refert: pure mutuat: nec emit aliquid, quod subsit periculo, & magis haberet apparentiam in redditu perpetuo, ubi emens longeplus recipiet per se, uel haeredes: quam sit precium datum. Et aequa liter posset argui de emente pratum, uelagrum. c. flo quem, uel quod locaret alicui annue pro. v. slo. Non est usurarius: quamuis recepturus est uitra fortem totum, quod recipiet post cursum. xx. annorum. Esset tamen ulurarius, si mutuaret. c. flo. ut in triginta annis reciperet. cl.

¶ Ad secundum: quod contractus ille sit sperecipiem di ultra sortem. Respondetur distinguendo de nomine sortem: quia uel persortem intelligitur precium datum: & tumc dicitur, quod spes recipiendi de re empta ultra sortem non facit usurarium: nec contractum emptionis illicitum. Nam in iusta emptione tam emens, quam uendens sperat lucrum, seu conmodum consequi ex simoi contractu: alioquin non cotraherent. Nam emens desiderans mercem, nisi speraret mais conmodum ex merce, quam ex pecunia, quam tradit, non emeret, nec uendens uenderet, nisisperaret sucrum ex peio. Sed sperare lucrum ex mutuo usurarium facit. Vn notanter dicit disdns Mutuum date. non dicit: uendite. Si uero per sortem alicuius intelligitur illud, quod suum est: uel quod suo iure sibi debetur: tunc negatur, quod emens uitalitium postemptionem recipiens redditus emptos, quantumcunque; recipiat ultra praeciun datum; recipiat ultra sortem: quia quaequid recipit, recipit ratione sortis: quia ratione sui iuris, quod emit ad recipiendum annue talem censum de tali fundo conitate, uel monasterio, aut persona &c. Sicut emens fundum temporis successu lo ge magis recipit ex fructibus fundi, quam sit precium datum: non tamen recipit ultra sortem: quia de suorecipit, quod iuste emit. Sic siquis emitagrum, & locat cum uenditori, per¬ annuo censu haereditarie, tanquam emphiteotae, quod utique iuste potest: loge plus recipit, quam sit precium successu temporis, sine nota ulurae.

¶ Quod uero additur de uenditore, quod cupit de alieno gratis recipere: quia sperat emptorem cito moriturum. Respondetur: neutrum oportet: licet utrumque fieri posset: sed hoc accidit contractui. Potest enim uendens, & debet simplici oculo uelle uendere redditum constitutum ad tem pus uitae emptori pro iusto precio, & tumc non cupit gratis recipe de alieno. Cupit enim accipere precium dignum pro redditusuo, qua aequalet pcio accepto, siue emens diu uiuat: siue cito moriatur. Nec opot tet ualere, quod sequitur: si sciret illum diu uicturum: & ultra precium datum recepturum non uenderet &c. quia uendens redditus perpetuos indubitanter nouit emptorem ultra precium datum recepturum, & tamen uendit non semper necessitate compulsus: sed maiori commodo motus: quia nouit per precium datum maius commodum procurare, aliquid utilius emendo, aut uenditum redimendo: uel alias pecuniam ad maiorem utilitatem dispensando.

¶ Ad aliud, quod comparat contractum uitalitij ludo tax illorum. Dicendum: quia non est simile: nam contrahentes modo pdicto iusto iterueniente pcio, non se conmittunt fortunae: nec aliqud desiderat res alterius gratis, sicut faciut ludentes: ubi lucras nihil dat colludenti. Sed contrahentes modo dicto aequiualenter dant, & accipiunt: uendens, n. dat ius leuandi tantum ad uitam de certis bonis &c. quod secundum rationabi dem aestimationem sumptam ex consuetudine, & communi aestimatione, ac cursu patriae tantum ualet, quantum precium acceptum. Et sic neuter damuificatur ex contractu, cum quilibet recipit aequa se ipso dato per eum, iste redditum: ille pecuntam. Stat etiam, quod uterque; lucretur, quia potest uendens precio recepto utiad maius commodum, quam sitiacturain dando censum etiam ultra precium receptum. Similiter potest emens ex red ditu empto habere sucrum. Quod si casu aliquis perdat: & alter sucretur, quod dubium est, & nulla certitudo: ex hoc non sequitur; quod contractus fuerit fortuitus: nec quod contra habentes posuerunt se ad fortunam: sed posuerunt se ad rationem aequalia dandi, & accipiendi; ut dictum est. Secus in ludo, ubi unus recipit, & nihil dat: alius perdit, & nihil recipit.

¶ Tertio dubitatur contra eandem conclusionis partem. Contractus licitus debet conuenire omni aetati: sed sic non est de contractu uitalitij: ergo. Ma ior patet: quia aetas contrahentium (sal tem perfectum rationis usum habentium non uariat substantiam contractus. Minor probatur: quia in illo contractu nepotest seruari aequalitas dati, & acceptiin qualibet aetate. Quod probatur: sit nanque; senex habens. Ix. aetatis suae annos, qui emat. x. libras. c. libris hall. & sit iuuenis. xx. annorum: & uterque uiuat usque ad Ixx. annum. In illo casu: quia iuuenis excedit uitam senis in quintuplodabit precium quintuplum: scilicet. ccccc. libras, quia recipiet in quintuplo plus sene.

¶ Et si forte dicis propter dubium uitae minus dabit: detigitur medietatem quituplicis precij, quae est cel. Sed hoc nonquia pro his emeret. xxiij. libras perpetui census. Nec uidetur, quod aequalis prportio inueniri possit pacij ad mercem, ut aequitas seruaretur.

¶ Item: nulla potest esse, pportio redditus perpetui ad uitalitium: cum ille sine proportione hoc excedat, sicut per petuum temporale: ergo si alterius horum contractuum daripotest precium aequiualens redditui, in alio dari non potest: quia finiti ad infinitum nulla est proportio. Sed talis debet esse proportio precij ad piecium: qua lis mereis ad mercem. Et posset sic argui: sit ualor redditus ppetuia, & uitalitij b, sit precium iustum redditus perpetur e, & uitalitijd, tunc arguit. Sicut se habet a, ad c, sic se habere debet b, ad d, quia utrobique; debet esse aequa proportio praeciad mercem, si iusta est utraque uenditio: quia iustum in emptione, & uenditione attendit penes adaequationem precii ad ualorem mercis. v. Et hi. igit in commutando proportionem sicut se habet a. ad b, ita se habet c, ad d. Sed a, ad b, nulla est pportio: quia in afinitum excedit b, quia ualor recipien¬ di unum florenum quodli. duorum annorum est aliquantus: & ualorrecipiendi unum florenum quolibet quituor annorum est duplus: & sic deiceps: ergo ualor recipiendi unum florenum quolibet annorum perpetuo est infinitus: uel infinite excedit ualorem recipiendi unum florenum quolibet annorum uitae. Et ita etiam non erit proportio e, ad d, id est precijad precium: quod tamen falsum est, cum utrumque; sit finitum: aut precium alterius contractus non potest esse iustum.

¶ Praeterea emptio redditus ad uitam procedit ex prudentia carnis, quasm inimica est deo Rom. viij. ergo est iniusta. Tenet consequentia: quia non potest arbor mala bonos fructus facere. Mat. vij. Antecedens probatur: quia procedit ex cupiditate includente timorem deficiendi in necessariis, & diffidentia quadam de eo: quasi non prouideat illis, qui faciunt erga ipsum, quod debent. Aut procedit ex nimia solicitudine se certificandi de sufficientia rersiut ilium pro ista uita contra illud. Nolite soliciti esse &c. Mat. vj. Aut ex amore inordinato uoluptatis, & otij: contra illud Adae, & suis filiis a deo inflictum. In sudore uultus tui uesceris pane tuoGen. iij. Est etiam contra rempublicam: quia si passim omnes uelint uiuere de redditibus: & per consequens fugere labores, & otiari: sequet caristia in necessarijs humanae uitae: dum omnes agri, qulibet uinea, & pratum, domus, macellum, & caetera grauantur censibus: cogentur talia pos sidentes omnia carius uendere: ut possint soluere census: & etiam sibi ipsi, & famlliae uitae necessaria habere.

¶ Ad ista ramendetur per ordinem: ad primum conceditur maior: & negatur minor. Ad probationem admisso casudi, quod potest serari aequam litas hincinde precij ad ualorem redditus scum rationabilem aestimationem ualoris, qua maius preciu aestimatur dandum: iuuene, quam a sene. Non tamen oportet: quod plus det secundum pportionem aestimatorum annorum uitae iuuenis ad annos uitae senis. Nec etiam propter dubium, si tollatur medietas, aut alia pars aliquota, secundum pportionem aestimatorum anporum uitae iuuenis, & senis, & florenoru secundum hauc proportionem ab utroque recipiendorum ad se inuicem. Sed sufficit tanto plus dare iuuenem, quantum iudicatur aequum secundum aestimationem non pecuntae singulis annis recipiendae: sed penes utilitatem, quam secundum rationabilem aestimationem ex conicursu, & consuetudine patriae haberi potest: penes gradus utilitatis ad finem humanum consequendum: ut dictum est in per batione conclusionis. Attentis etiam, & pensatis conditionibus ementis quoad etatem, & complexionem statum, & indigentiam personae. Consideratis etiam conditionibus uendentis quoad industriam; & alia simodo, secundum quae considerari potest, quantum ualeat sibi pcium acceptum, & aliorum, quam secundum praedicta in quantificatione precij sunt attendenda.

¶ Per hoc soluitur secundum; & negandum est; quod non est, pportio redditus perpetui ad temporalem. Nam licet perpetui ualor excedit temporalem ualorem: non tamen infinite sicut neutrius ualor est infinitus. Neque pensandus est ualor secundum quantitatem pecumae recipiendae per singulos annos: ut frequenter dictum est: sed secundum utilitatem utriusque ementis, & uendentis; ut scilicet tamen ualet precium, quod dat emens uendenti: quantum ius recipiendi annuam pecuniam emptum ualet uendenti secum rationabilem estimationem: ut sup. Et scudm haec paesent adinuicem pportionari.

¶ Et nota: quod non emitur ualor praecipiendi pecuniae successiue; sed ius percipiendi, cuius ualor quo sit taxandus,. patet ex praemissis.

¶ Ad tertium de commutatione pportionis, patet quod in falso laborat fundamento scilicet quod ualor redditus perpetui sit infinitus: quod non est uerum. Quamdo ualor redditus est ualor iuris recipiendi ppetuo singulis annis certam pecunia, qui non est infinitus: sed certae quantitatis secundum rationabilem aestimationem. etiam si pecunia recipienda esset infinita syncathegorematice: quia non est idem percipere florenum singulisannis: & ius prcipiendi florenum: ut dictum est: immostat aliquem habere ius percipiendi, qui tamen num quam aliquid prcipiet: uel quia res perit: aut non sufficienter colit: aut ipse alias impedit: ideo concesso; quod nulla sit pportio ualoris pecuniae pepetuae recipiendae ad ualorem pecuniae epaliter accipiendae: non ideo sequitur: quod nosit proportio ualoris redditus huius ad illum.

¶ Et si arguitur de proportione ualoris reddituum: conceditur: quod talis est proportio a, adb, talis est etiam e, ad, d, ut arguitur ex permutata proportione: & hoc si utrobique est precium rationabiliter taxatum. Talis, inquam, proportio non est mathematica: sed moralis, quae secundum praenissa non consistit in indiuisibili: sed in certa latitudine: sed nullibi est excessus infinitus.

¶ Ad ultimum dicendum: quod ac cidit contractui, unde procedat an ex cum piditate, an ex rationabili prouidentia, uel personae, uel reipub. Potest enim in contrahendo esse oculus simplex: tam quo ad deum: quam ad seipsum quam ad rempu. Vt si contrahitur ex rationabili prouidentia personae in futurum, non excludendo confidentiam in deum: & ut perso na possit liberius intendere diuino cultui, aut reipub. aut pauperibus subuenire: & huiuimodi. Potest etiam esse oculus nequam sicut in emptione fundi, & cuiuslibet rei: immo in ipso labore est inuenite utrumque; oculum. Et ideo contra ctus reddituum scdm se, & suam substantia non est culpandus: nec malitiam includit: licet accidere possit prauitas, & malitia o distortam intentionem, & eius abusum: sicut in qualibetalia conmutatione. Et per hoc patet solutio eorum, quae sequuntur: non enim semper procedit ex prudentia carnis: aut diffidentia dei: aut superssua solicitudine. Nec semper est conra rempublicam: immo multum pdest rei ub. quia sic cogruenter praesent pesonae reipu. necessaric stipendiari, per quas respublica erigit, & conseruatur. Et per hoc potest respu. in necessarijs prouideri sine grauamine conitatis, & perconsequens conserua ri.

¶ Dubitatur quarto contra conclusionem, quartam, quae asserit licitam esse uenditionem redditus cum conditione facultatis: reemendi reseruata uenditori. Talis con tractus est usurarius, aut in fraudem usut rarium inuentus: ergo illicitus. Consequent tia nota. Antecedens pbat: quia nihil differt a mutuo dato sub usura, nisi solo c none. Sed uariatio nominum tamen manen¬d reeadem substantia contractus: & eisdem circumstantiis, non iustificat contractum sub uno none, qui sub alio esset iniustus: ut supra dictum est in solutione primi dubij: ergo ralis contractus est usurarius. Antecedens peor secunda parte patet ex dictis Sed pro prima parte probatur: quia contractus ille oino similis est huic cotra ctui, quoques tradit alteri pecunia certamputa centum florenos sub eo pacto, quod singulis annis reddat quinque florenos: donec soluat sortem, siue pecuniam capitalemc. florenorum: addito pro cautio nepignore sufficienti: & iste contractus manifeste est usurarius: ergo. Sed quod sit ei similis: patet, quia in nullo differt: nam hic traditur pecunia, proqua recipitur singulis annis certa quota, donec pecunia data integra restituatur: & prosecuritate obligatur aliquis fundus, uel possessio tanquam pignus sicut in priori mutuo. Nec potest assignari aliqua differentia illius ab isto nisi nominum tantum: quia hic dicitur mutuo: ibi uendo. Quod autem primus contractus sit mutuum, & usurarius, manifestum est: quia traditur nuda pecunia soluenda cum lucro.

¶ Praeterea contractus, de quo conclusio non est uera emptio: ergo. Antecedens probatur: quia de ratione uera emptionis, & uenditionis est: quod neuter contrahentium obligetur alteri, ergo non stat cum uera emiptione, quod emens obligetur uenditori ad reuendendum, cum uoluerit. Antecedens probatur: quia ui contractus emptionis aequeplene res uendita sitemptoris: sicut pecunia, uel res emptoris situenditoris: sic enim fuerat: quand res pro reconmutabatur: ergo & modo, dum res propecunia comutatur.

¶ Item in emptione secundum iustitiam legalem: aequod ualens recipitur pro aequiualenti seduiustitiam commutatiua, quae aequale dat ued aequali, ideo in tali contractu non plus obligatur emens uendenti, quam econuerso. Confirmatur per iustitia commutatiuam, quae locum habet inuenditione, & emptione: sicut duium precium plenetransfertur in uendentem: ita & duium rei uenditae plene transfertur in ementem: ergo sicut uendens ui contractus emptio¬ nis non obligatur ad restituendum precium emptori recepta merce uendita: ita nec econuerso potest obligariemptor ad restituendum mercem accepta pecunia.

¶ Praeterea iniquum est: quod reseruatur facultas redimendi mercem eodem precio, quo uendita est: quoniam stat: quod tpe redem ptionis merx sit in duplo melior: aut uilior: & sic dando precium, pro quo primum uendita est: aut emens, aut uendens fraudabitur, non dando aut recipiendo iustum precium rei reemptae.

¶ Ad ista respondetur, ad primum negando, quod con tractus noster nihil differt a mutuo nisinomine tantum: nam in contracto nostro est merx certa scilietius recipiendi de cerribonis immobilibus, uel mobilibus annuam pensionem. Est & iustum precium: nec bona illa, in qubus redditus fundatur habent rationem pignoris: quoniam periculum pignoris manet apud impignorantem, & non apud eum, cui impignoratur. In proposito autem periculum rei, in qua fundatus est census quantum ad censunrecipiendum, transit in emptorem: unde si percunt bona, de quibus recipit census, perit & census, nec uendens censu ultra obligatur ad soluendum censum. Secus depignore, quam si peritpignus saltem sine cuspatenentis pignus, propter hoc non absoluitur is, quae mutuo pecuniam accipit: quam nihilominus tenetur soluere sortem. Non est ergo tantum differentia nonmsed est differentia in substantia contractuum, in uno uera uenditio, in quo est merx, & precium, & caetera ad emptione requisita In alio mutuum, quia nuda traditio pecu & merx nulla, & per consequens nec precium aliquod.

¶ Et si diceres: ibi et est merx, quiaius recipiendi tantum annuatim propecunia recepta. Rndetur, qius illud nullum est, nisi sit aliquid fructificans, de quo possit huiusmodi pecunia haberi. Nihil autem tale in huiusmo di contractu est, in quo fundari posset hmoi ius, non enim in pecunta, quia non habet ulum a sua consumptione distinctum, sic si in pecunia fundatetur, tuc distracta pecunia perijsset ius recipiendi censum: etsi posset recipiens pecuntam sub annuo censunumquam soluere censum; quia posset statim distrabere pecuniam: & sic se liberare a censu, & a capitali.

¶ Si dicis: recipiens pecuniam potest censum fundare, seu constituere in sua persona: quia forte talis est, qui suo labore, uel industria aliquid acquirit ultra necessitatem sustentationis suae: unde potest soluere censum. Respondetur: quod utique; sic potest in sua persona (si talis est) constituere censum, & se censualem red dere: & censum sic constitutum uendere: sed tunc deficiente persona, perit census cum capitali: aquo enim peteret, uel ca pitale, uel censum deficiente persona. Nonn. ab haeredibus: quia non tenetur haeres soluere censum de eo, quod non habet: cum non sit, in quo constitutus est census scilicet persona: & nemo obligatur ad dandum censum de eo, quod no est.

¶ Ad secundum negetur: quod de ratione emptionis sit, quod neuter contrabentium obligetur alteri: alioquin non posset emiseruitus personalis, aut realis in fundo aliquo: unde obligatio unius contrahientium, alteri non repugnatuere emptioni. Ad probationem dum arguitur: quia in uera emptione ita plene transfertur dominium mereis in ementem, sicut precii in uendentem: hoc posset concedi: sed per obligationem ad reuendendum nihil minuitur ementi de dominio rei emptae: quoniam interim quod non redimitur: manet emptori plenum dominium mercis. Habet enimplenum dominium iuris recipiendicensum: donec redimatur: licet sit obligatus ad reuendendum.

¶ Aliter dicitur: quod non est uniuersaliter uerum: quod tantum dominium rei uenditae transfertur in ementem: sicut precii in uendentem: quia potest quis uendere alicui domum quantum ad proprietatem: & tamen sibi reseruare in eadem ulum ad tempus, uel ad uitam. Sic potest aliquis uendere uillam, uel agrum, aut bona ruralia: & tamen sibi reseruare in es, uel eis aliquam seruitutem: & tunc non transit ple- num dominium in emptorem: licet plenum dominium praecij transeat in uenditorem. Praeterea ut sup. ostensum est: in leoe non uendebatur possessio: nisi sub pacto reuendendi: & tamen fuit uera uenditio.

¶ Vel dicitur tertio, concedendo: quod sicut dominium precij plene transfertur in uendentem: ita dominium reiquatenus uendatur, plene transit in emptorem. Sed considerandum: quod non semper plenum rei dominium uenditur: sicut. n. habens rem aliquam in pleno dominio potest pattem rei uendere, & partem sibi reseruare: ita potest totum dominium simpliciter sine limitatione uendere: uel partem dominij, aut dominium cum certa limitatione: & secundum hoc etiam precium erit moderandum: dominium itaque rei uendi tae, eo modo, quo uenditur plene transfertur in ementem: sicut precium in uendentem. Si uero dominium non plene, & simpliciter: sed sub certo modo, & limitatione uenditur: non simpliciter transit in ementem: sed tantum sub conditione, qua uenditur. Precium uero si iustum fuerit: totum & simpliciter transfertur in uendentem: quia ipsum moderatur secundum dominium, quod uendi tur. Quanto. no. de dominio diminuitur: tanto proportionabiliter, & praecium diminuendum est; ut etiam sup. tactum est. Et illa ultima solutio uidetur formalior.

¶ Et per hoc patet solutio ad ter tium, negando ultimam consequentiam: quia cum hoc, quod aequum datur pro equali: stat unum contrahentium obligari alteri: & non econuerso; quia etiam lla obligatio potest precio compensari. Potest etiam ista oblipatio sponte, & gratuite fieri, ut precio non compensetur: sed tunc non sit ui contractus emptio nis: sed quasi gratuitae donationis, quaem frequenter coniungitur emptioni. Per hoc ad confirmationem concesso antecedente intellecto de dominio praecise, quod uenditur: negetur consequentia: quia unum potest compensari precio, & non alterum.

¶ Videtur tamen: quod utrumque posset fieri: nam sicut emens potest se obligase ad reuendendum ad uota uenditoris: ita etiam uenditor potest se obligare ad reemendum: quod & frequenter solet fieri Potest enim quis nendere alicui domum, uel agrum: & obligare se ad resoluendum contractum: si emens infra annum, uel duos duceretur paenitentia. Et sicut hoc po¬ test ad annum, uel duos: ita potest ad plures, uel perpetuo Et posset ista obligatio aestimari pecunia: si tamen oculus fuerit simplex. Et est uera emptio, ac uenditio: quia semper periculum rei emptae, transit in ementem: & lucratur emens fructus, donec, resoluitur contractus: uerum hoc dico recitatiue, & pbabiliter, sciens quosdam doctores notabiles haec scripsisse: offero tamen examini peritorum.

¶ Ad ultimum uidetur ualde aequum, & securum, quod si status rei mutatus esset tempore redemptionis; quod mutaretur, & precium: maxime si mutatio rei accidisset sine dolo, & cuipa possidentis. Iniquum. n. uidetur, quod si quis uenderet domum ruinosam: aut agium modici ualoris, pro iusto ac uili precio defectui rei comensurato: & re notabiliter meliorata redimeret eodem precio: & sic econuerso, attamen ubi est probabile dubium, anres melioraretur, uel uilesceret: dubium excusare posset: sicut in uenditione rei soluendae in certo termino secundum forum in illo terminocurrentem: ut est casus in ca. in ciuitate. &.c. nauiganti. de usu.

¶ Quinto dubitatur: utrum indisse renter cuilibet liceat emere: & possidere redditus annuos ad uitam, uel perpe tuos.

¶ Pro responsione aduertendum: quod emere, uendere ac possidere annuos red ditus legitime constitutos non est perse malum: sed est actus de genere bonus: quia cadit super debitum obiectum scilicet rem uendibilem: ut patet ex conclusionibus: potest tamen fieri bene, & male ex circumstantijs: ut supra tactum est, Inter illas principalis est circumstantia debiti finis nedum propinqui: sed & remoti, ac ultimi: quoniam (ut dictum est in tertio) actus non potest esse perfecte uirtuosus, nisi fuerit in finem ultimum ordinatus. Ordinatur autem in ultimum finem; quando quis procurat huiusmodi redditus, siue perpetuos, siue temporales: ut quietius possit seruire deo: interesse diuino cultui, ac orationi, medita tioni: atque; salubribus exercitiis uacare, aut ut possit diuinum cultum in aliquo loco de nouo instituere: uel institutum conseruare, augeae: uellapsum refor¬ mare: siue ut pauperibus, ac miseris personis possit liberalius misericordiam impartiri propter deum: aut elemosunas: uelhospitalia fundare: siue ut possit renpublicam ad bonam politiam conseruam dam, iustitiam & pacem: ut quietius deo populus samuletur, seruire: uel etiam ut sibi prouideat quatenus in senio, aut infirmitate corporali sustentari possit: dum laboribus manuum intendere non ualet, nec his sibi prouidere. Et breuiter in illis casibus, nquibus licet thesaurum non necessarium personae ac suis praesenti tenpore ex rationabili prouidentia colligere: licet etiam redditus emere, aut possidere. Si uero deficit circumstantia ultimi finis: & adest alis finis reprobus: pura si ordinatur ad fugiendum labores: ut possit in ocio uiuere, aut uoluptatibus, & poipis fomenta praestare: aut cum dam no reipu. & pauperum ditari: uel thesa a ros superfsuos personae, & statur congre- gare, & sic de similibus, illicita est reddituum emptio, & uenditio, sicut omnis commutatio. Et generalius omne medium ordinatum in finem malum, malum est ex citcumstantia finis indebiti. Requiritur etiam circumstantia modi: ut fiat iusto precio interueniente, & sine caeterorum grauamine libera contrahen tium uoluntate: & sic de alijs, quae generaliter ad iustam emptionem requiruntur. Quibus praemissis, respondetur per duas propositiones.

¶ Prima: Emere red ditus temporales, uel perpetuos, & emptos possidere non licet eis, qui nec diuino cuitus, nec reip. seruitio, uel defesic ni sunt deputati: nisi ipsis redd tibus sciant & uelint sine ocio ad bonum finem utiPatet illa propositio: quia cum in paeram originalis peccati impositum est Adae, & soboli suae pane in sudore uultus sui uesci: & per hoc, ociose uiuere nemini sit concessum: sequitur: quod nemo debet de reduitibus uiuere: nisi qui per officium, aut opus spirituale impeditur laboribus uictum acquirere: nisi ad al os fines bonos uelit reddituum prouentus ordina te.

¶ Secunda propositio. Quilibet sciens reduituum prouentus in bonum finem ordinare: poteiant reduitus annues sut caeterorum damno emere, & possidere: Patet illa propositio: quia quilibet potest licite exercere actum de se non ma lum benecircumstantionatum, talis aunest emptio, & uenditio redditus in bonum finem oruinatus, iusto precio interueniente: ergo. Consequentia nota cum nmaiore. Minor probatur: quia si aliqua cir cunstantia deficeret, maxime in idoneitas personae ementis: puta, quia est persona rustica nullum habens officium in republ. aut cultu diuino: & ideo laboribus manuum deputata: sed hoc non: quia talis persona non obstantibus redditibus potest labores sibi debites perficere: & prouentus reddituum in alios usus bonos conuertere: aut pro futura prouilione reseruare: potest etiam diuino seruitio tamquam priuata persona diligentius uacare: & ocium lasciuum cauere: aut cul tum diuinum augere: & ita de multis alijs. Nemo enim prohibitus est a laboribus exterioribus uacare: ut possit quietius, & intimius spiritualibus exercitijs occupari. Et tantum de hoc dubio, & de tota hac quaestione.

¶ DE RESTTTVTIONEAequisitorum per turpe lucrum. OQVTQVAMtractatum est de restitutione usurarum: fi militer, & eorum, quae nonnunquam in fraudem usurarum comittumtur: ut in emptionibus, & uenditionibus reddituum ad tempus, uel perpetuo accedente con sensu utrorumque contrahentium: consequenter quaerendum est de restitutio ne acquisitorum per turpe lucrum.