Quaestio 2

QVAESTIO. II.

SECVNDO quaeritur magis ad materiam distinctionis: utrum ad credendum omnia credibilia una fides infusa sit sufficiens, & necessaria.

¶ Praemittentur in primo articulo notabilia terminorum declaratiua. Secundo responsio conclusiua. Tertio mouenda soluentur dubia.

¶ Quantum ad primum, notandum, quod fides in scripturis uariis modis accipitur. Nam Alex. de Hal. par. iii. que lxxiiii. membro 1 ponit undecim fidei acceptiones. Nam fides quandoque accipitur pro sponsione. i. Timo. v. "Primam fidem irritam fecerunt": Quandoque pro fidelitate. Hiere. vij. "Perijt fides: & ablata est de ore eorum". Quandoque dicitur "conscientia de faciendo, uel non faciendo". Ro. xiiij. "Omne, quod non est ex fide, peccatum est". Glos. "contra coscientia". Quandoque dicitur generaliter assensus conclusionis acceptus per rationem probabilem: secundum quod argumentum dicitur ratio rei dubiae faciens fidem. Quandoque dicitur cognitio patriae.Ro j. "Iustitia dei in eo scilicet euangelio, reuelatur ex fide in fidem" glos. "Ex fide spei in fidem spei". Quandoque dicitur symbolum sidei, quod creditur. unde Athana. "Haec est fides catholica" &c. Quandoque dicitur sacramentum fidei scilicet baptismus: sic dicit Aug. ad Bonifacium. "Quid est aliud paruulos habere fidem: nisi fidei sacramentum". Quandoque dicitur fides habitus informis. Iaco. ii. "Fides sine operibus mortua est". Quandoque habitus charitate formatus. Ro. i. "Iustus ex fide uiuit". Quandoque pro actu credendi. Rom. x. "Fides ex auditu est".

Harum tamen acceptionum tres sunt magis in communi usu: nam fides aliquando accipitur pro actu, quandoque pro habitu, quandoque pro obiecto. Pro actu est assensus uerita tis reuelatae. Pro habitu est habitus ex huiusmodi assensibus frequentatis acque situs: uel immediate a deo infusus: inclinans intellectum ad assentiendum ueritatibus reuelatis. Pro obiecto est ueritas credita, aut res per ipsum significata

De primo dicitur Rom. x. "Fides ex auditu est: auditus per uerbum dei". De secundo Heb. xi. "Sine fide impossibile est placere deo", quod de habituali intelligendum est. De tertio i Timo. iiii. "Enutritus uerbis fidei, & bonae doctrinae, quam assecutus es". "Verbis fidei" id est ueritatum credendarum.

Et potest fides secundam quanlibet harum acceptionum subdiuidi. Nam fides tam actualis, quam habitualis diuidi potest in fidem formatam, & fidem informem: ita diuidit magister post beatum Aug. cum dicit in textu, quod fides accipitur "pro eo, quo creditur, & est uirtus, & pro eo, quo creditur, & non est uirtus": fidem dicens esse uirtutem, quae charitate formatu: illam uero non esse uirtutem, qui sine charitate est: que & inanis est, & mortua. Credimus autem fide actuali, & habituali. Actuali formaliter: habituali tamquam dispositione nos disponente, id est concausante, & inclinante ad actum credendi firmius eliciendum.

Potest & fides secundum easdem acceptiones diuidi in fidem acquisitam, & in fidem infusam.

Fides etiam secundum tertia acceptionem potest subdiuidi multipliciter secundum diuersitatem articulorum, & ueritatum credendarum:

& secundum has diuersas acceptiones aliter, & aliter fides habet diffiniri: nam & uarie diffinit a sanctis, & doctoribus.

¶ Magister dicit "Fides est uirtus, qua creditur, quod non uidetur": & eam declarando subdit. "Quod tamen non de omnibus, quae non uidentur, accipiendum est, sed de his tantum quae "ad religionem pertinent": ut ait. Augu."

Haec diffinitio datur de fide habituali formata: quod notatur in termino uirtus.

Hugo. lib i. de sacramentis parte. x. cap. 1. ita diffinit fidem post expositionem diffinitionis apostoli. "Fides est certitudo, id est certa cognitio quaedam animi de rebus absentibus supra opinionem, & infra scientiam constituta".

"Certitudo" dicit id est certa adhaesiua cognitio: per quod distinguitur ab aestimatione, conjectu ra, & opinione: quae dubitationem, & formidinem de opposito secum compatiuntur "Sed ubi adhuc dubitatio est (ait) fides non est".

Quod addit: "infra scientiam", exponit: "non quantum ad meritum: sed quantum ad cognitionem: nisi enim crederet aliquando plus esset quam uerauidere: nequaquam uisio subtraheretur, ut fides mereretur: nec dictum fuisset. "Beati, qui non uiderunt, & crediderunt"". Quantum uero ad cumulum felicitatis, & perfectionem ueritatis, plus est praesentem uidere, quam absentem credere. Excluditur ergo uisio, idest euidentia scientiae, quia "si uides, inquit, non est fides".

Haec diffinitio generalis est conueniens tam actuali, quam habituali infusae, & acquisitae: extendendo certitudinem ad cognitionem actualem simul & habitualem.

Damas. in iiij. ita diffinit conformiter ad apostolum. "Fides est eorum, quae sperantur hypostalis, id est substantia". Vel sic. "Fides est assensus non inquisitus circa primam ueritatem"

Haec diffinitio datur quantum ad actum suum principale, qui est assentire primae ueritati reuelanti: & ideo dicitur assensus non inquisitus scilicet ratione argumentatiua: sed acceptus per reuelationem.

Beatus Dionysius i lib. de diuinis nominibus sic diffinit. "Fides est ratio simplex ueritatis per se existentis". Per rationem simplicem intelligit cognitionem acceptam per reuelationem, non per argumentatiuam inquisitione: ueritatis per se existentis, id est ueritatis primae, uel ueritatis certae.

Beatus Augu. praeter eam, quae supra dicta est: ad Consentium ita describit. "Fides est illuminatio mentis ad sum mam ueritatem", id est cognitio reuelata illuminans mentem ad cognoscendum summam ueritatem:

Haec etiam datur de fide secundum perfectissimum credendi actum.

¶ Apostolus Paulus gentium magister ad Heb xj. ita diffinit. "Fides est substantia rerum sperandarum: argumetum non apparentium".

Pro intellectu huius diffinitionis apostoli aduertendum, non diffinit fidem in genere: sed fidem formatam. Et quim illa est habitus quidam ut infra dicetur: & habitus cognoscitur per actus, & objecta: ideo diffiniri debet prproprium actum, & proprium objectum Actus autem fidei est credere, quiem actus in tellectus uero assentientis procedens exuoluntatis imperio: quia nullus credit nisi uolens: secundum beatum August. super Ioan. & ideo actus, qui est credere non solum habet pro obiecto uerum: quod est objectum intellectus: sed etiam finem uel bonum: quod est objectum uoluntatis & per haec tria diffinit apostolus fidem. Actum innuit, cum dicit, argumentum, obiectum intellectus in uerbonon apparentium. Obiectum enim fidei est ueritas non uisa, idest non eui dens, cui firmiter adhaeret fides: non ex rei euidentia: sed ex auctoritate diuina. Obiectum uoluntatis in uerbo rerum. sperandarum: In uerbo substantia, quod pro genere ponitur, innuit fidei quidditatem. Vfbi nota, quod substantia non accipitur hic absolute pro re per se subsistente, aut pro rei essentia: sed accipitur connotatiue: ut dicitur a substando proquadam rei inchoatione: ut dicit sanctus Tho. ij. ij quaest. iiij. articu. i. & post eum Nico, de Iyra in postilla. Seu procausa aut fundamento rei, qua res subsistit in se in esse subjectiuo: uel in intellectu in ee obiectiuo: ut uult glos. Hebxj Sic ergo fides dicitur substantia rerum sperandarum (Haec sunt bona in futura beatitudine nobis conferenda scilicet uisio, & fruitio diuinae essentiae &c) inquantum est quaedam inchoatio futurae beatitudinis: quia fides est prima uirtus infusa, sine qua res sperandas nemo consequi potest: & ita est causa rerum speram darum: quia facit res sperandas quandoque subsistere in nobis. quod est dictu: facit consequi futura bona: & sic substat sperandis: quia facit ea esse in credentibus in futura uitauere, & realiter, quae sunt nunc per fidem in cordibus credentium in esse cognito siue obiectiuo. Siquidem fide cognoscimus bona sperata nondum existentia: sed in futura beatitudine possidenda: ac per hoc est fundamentum omnium bonorum, quod nemo mutare potest, sine quo non est bona aedificatio haec glos. in effectu. Argumentum accipitur secundum glol. pro certitudine rerum, quae non apparent: hoc est certa, & firma adhaesio.

¶ Potest ergo diffinitio apostoli sic exponi. Fides formata est substantiarerum sperandarum, id est inchoatio quaedam causa, uel fundamentum assequendi res sperandas in beatitudine. Argumentum non apparentium. idest certa, & firma adhaesiua cognitio sperandarum, id est nondum apparentium. Quae enim speramus non apparent: secundum illud apostoli Romaviii. Spes, quae uidetur, non est spes, quod nam quod uidet quis, quid sperat.

¶ Per hoc quod dicitur, substantia rerum sperandarum, distinguitur a fide communiter sumpta, quae etiam eorum est, quae ad beatitudinem non ordinantur: sic dicimus quandoque. Credo Ioannem currere, similiter, & a fide informi: haec enim quia non est meritoria: non est substantia principium, uel causa sperandarum: neque per ipsum subsistunt, & acquiruntur.

¶ Per hoc, quod dicitur, argumentum, distinguitur ab opinione, suspitione ac dubita. tione: quae sunt cum formidine de opposito.

¶ Per hoc quod dicitur, non apparentium, distinguitur a scientia, & intellectu, & generaliter a non euidenti, per quam sit aliquid apparens, & quodammodo uisibile intellectui. Et ex illis colligit sanctus Tho. diffinitionem sic posse poni in forma. Fides est habitus mentis, quo inchoatur uitaae terna in no¬¬ bis, faciens intellectum, assentire non apparentibus. Et addendum erit firmiter, & certe alias conueniret diffinitio sua opinioni, & suspitioni, etiam siloco habitus poneretur notitia adhaesiua, esset generalior: quia tunc includeret utrumqui, habitum, & actum. Neque enim actus fidei excluditur in diffinitio neapostoli. saltem formatus: ipso enim meremur adipisci speranda: ut patet in tuenti: sic ergo patet, quod singulae diffinitio nes recitataebonae sunt, & formales: si bene exponantur: licet non aeque genera les.

¶ Potest autem colligi ex praemissis dif¬ finitio generalis, conueniens fidei secundum quod pertinet ad theologicam considerationem tam infusae, quam acquisitae: tam habituali, quam actuali. tam formatae, quam informi: quae talisest, fides est notitia adhaesiua, certa, & firma, ueritatis ad religionem pertinentis, per reuelationem accepta.

Dicitur "notitia adhaesiua", quod in cludit tam actualem assensum, quam habitum acquisitum, uel infusum ad actum assentiendi inclinantem. Diuiditur enim communiter notitia adhaesiua in actualem, & habitualem. Dicitur certa, & firma ad excludendum notitias adhaesiuas cum formidine de opposito.

¶ Ad intellectum tamen huius clausulae est aduertendum, quod licet certitudo, firmitas, & euidentia frequenter accipiuntur unum pro alio a doctoribus: tamen si proprie accipiuntur termini, non parum differunt. Qua cognita differentia, facile cognoscitur quomodo fides est certa, firma seu euidens, etiam comparata ad alias uirtutes intellectuales.

"Certitudo" ergo respicit obiecti (creditae scilicet ueritatis) infallibilitatem: nam certum est, quod infallibile est, cui scilicet assentiendo nemo fallitur.

¶ "Firmitas" respicit inteltellectus adhaesionem, qua scilicet constanter sine formidine adhaeret assentie do ueritati.

¶ "Euidentia" respicit manifestationis modum, quo scilicet ueritas sic manifestatur: ut intellectus non possitdissentire: quae manifestatio sit uel per cognitionem experimentalem, quae prae supponit notitiam intuitiuam termino rum: aut per complexionem notam ex terminis: aut per demonstrationem ex huiusmodi principiis. Dicitur enim euidentia quasi expressa, uel clara uidentia aut uisio: & haec euidentia non est fidei sed scientiae, & intellectus principiorum. Fides enim est non apparentium, id est ueritatum non euidentium.

¶ Fides ergo est certa: immo certissima: immo omni humana cognitione uiae certior. Est enim reuelatorum a deo: secundum illud. Io i. "Deum nemo uidit unquam, unigenitus filius, qui est in sinu patris. ipse enar rauit". Et ij. Pe. i. "Non uoluntate humana aliquando allata est prophetia: sed spiritu sancto inspirati locuti sunt sancti dei homines". Reuelata autem a deo (qui est prima, & infallibilis ueritas, cui falsusubesse non potest) certissima, sunt quibus falli est impossibile. Non ergo uincitur certitudo fidei certitudine scientiae humanitus acquisitae: immo eam uincit: pro quanto ueritas prima, quae deus est, cui fides innititur: infallibilior est quacunque inquisitione humana. Si uero scientia accipitur pro certa uisione in patria: adhuc non est certior fide: nam qui se uidendum praebet in patria, ipse ueritates fidei reuelauit in uia: licet patriae uisio sit euidentior: & ita extendendo nomen certitudinis ad euidentiam, exponendae sunt auctoritates sanctorum, quae certitudinem scientiae uidentur praeferre certitudini uiae.

¶ Sed diceres Fides non est tantum necessariorum, sed etiam contingentium: sicut, quod christus uenturus est iudicare uiuos, & mortuos. Contingentia autem mutari possunt: posset enim christus non uenire ad iudicium: & sic hic articulus posset esse falsus: & per consequens non est quo ad ueritatem infallibilis, & sic non est certus.

¶ Praeterea credens per fidem potest moueri dubitatione circa obiectum fidei: ergo fides eius non est certa: cum certitudo excludit omnem dubitationem.

¶ Item spei, & charitati potest subesse falsum: ergo & fidei; praesupponunt enim fidem. Assumptum probatur. Potest enim quis sperare beatitudinem, qui praescitus est: & potest charitate tendere in aliud deceptus errore inuincibili, qui non expellit charitatem, cum excusat a peccato.

¶ Ad primum dicitur, quod contingentia quorundam articulorum fidei non tollit, nec minuit certitudinem fidei non plus, quam necessitas articulorum. Tum quia certitudo fidei (quae est quaedam infallibilitas) non innititur necessitati ueritatis creditae: sed diuinae reuelationi, quae fallere non potest: non plus quando reuelat contingentia: quam dum reuelat necessaria: quia reuelare non potest esse futurum: nisi illud sit a deo praescitum, seu praevisum. Sed infallibilis est prescientia dei: ita quod simpliciter impossibile est eam falli: quoniam licet dei praescientia non imponit rebus necessitatem: itau non obstante praescientia, res aliter possunt se habere in sensu diuiso, pro quanto contingenter sunt, praeuisa: & possunt non esse praevisa seu praescita (quod hic pro eodem recipio: nunquam tamen potest reuelatio (quia praeuisum) fallere in sensu composito: & ita impossibile est, quod reuelatum fallat: & hoc sufficit ad certitudinem fidei: nunquam credens fallitur. Et per hoc ad formam argumenti conceditur, quod fides etiam est contingentium: conceditur etiam, quod contingentia possunt mutari de ueritate in falsitatem absolute, & in se considerata: sed considerata in ordine ad diuinam reuelationem, secundum quam considerationem subsunt fidei: hoc est inquantum stant sub praeuidentia diuina: non possunt esse falsa. Vnde licet simpliciter Christus posset non uenire ad iudicium de potentia absoluta, tamen stante reuelatione: & per consequens praescientia dei non potest non uenire ad iudicium: quia illa simpliciter est impossibilis: Christus reuelatus, seu preuisus ad iudicium, non uenit ad iudicium: & ion consequentia illa non ualet: articulus fidei potest esse falsus: ergo potest fallere credente fide: quia fallere credentem fide duo importat:ilicet quod credens habet fidem de articulo: & per consequens, quod articulus sit. reuelatus: & quod sit falsus: quae duo simul stare non possunt.

¶ De secunda replica patebit dist. sequenti: ubi tractabitur per quid corrumpitur fides: tamen in proposito dicitur, quod certitudo non necessario tollit omnem motum dubitationis, qui consurgit ex parte credentis: sed tollit omnem fallendi possibilitatem.

¶ Ad tertium. Concesso, quod spei, & charitati subsit qumque falsum: ut deducit argumentum: neget consequentia: quia fides et uirtus intellectualis, cuius objectum est uerum: io uirtus intellectualis penitus excludit falsum. Speautem & charitatis tamquam uirtutum pertinentium ad appetitum intellectualem, quarum obit ctum est bonum non simpliciter excludunt ertorem. Potest, enim quis ex charitate agere, circa objectum, circa quod habet errorem inuincibilem: quomodo non ageret uirtuose cessante errore: ut cognoscens alienam credens eam esse suam: dummodo non fuerit ipse in culpa errandi: & ideo licet spes, & charitas praesupponant fidem: tamen possunt circa obiectum commune habere actum, ubi contingit error; non per actum fidei: sed per alium actum cognitiuum. Non enim solus actus fidei sufficit ad opus charitatis, uel spei: sed requiruntur alij actus cognitiui, qui non sunt actus fidei. Gratia exempli: ad reddendum debitum uxori propter diuinum praeceptum est actus charitatis: & tamen non sufficit fides, qua cognoscitur debitum esse reddendum: sed etiam oportet scire, quod illa sit. uxor: quae cognitio non est cognitio fidei: & sic de alijs.

¶ Dicitur consequenter in diffinitione fidei, firma, ad excludendum suspitionem, & opinionem, quae habent annexam formidinem de opposito.

Est enim firmitas adhaesionis de ratione fidei: "nam dubitans in fide, infidelis est", ut habetur extra de haereticis c. i. Et si infidelis: ergo fidem non habet, Hinc in symbolo Athanasij dicitur. "Haec est fides catholica, quam nisi quisque fideliter, firmiterque crediderit, saluus esse non poterit".

Et beatus Aug. in de fide ad Petrum: in omnibus capitulis, quibus credenda proponit, praemittit. "Firmissime tene, & nullatenus dubites". Et bene dicit firmissime in superlatiuo: quia uiator nulli ueritati firmius adhaerere debet, ueritatibus fidei;

quod & in sanctis martyribus exemplatum est, quos fides magis adhaerere fecit ueritati creditae, quam aliqua scientia rei scitae. Nam nec per blandimenta, nec per tormenta induci poterant: ut contra fidem aliquid saltem oretenus dicerent: quod in scientiis non contingit. "Stultus enim esset, qui pro quacumque certa conclusione" geometrica mortem subiret: ut dicit sanctus bonauen.

¶ Dicitur "ueritatis ad religionem pertinentis": quia non adhaesio cuiussi bet ueritatis ex auctoritate dicentis ent si certa fuerit) fides dicitur ut declarat sanctus Aug. in enchiric. viij. & xv. Vnde quaecumque "non pertinent ad felicita te consequendam": neque ad illam conducunt, non pertinent ad religionem, qua deus sum mus colitur in via: ut tandem beatificet in patria. Vnde ait Aug. "Cum quaeritur, quid credendum sit: quid ad religionem pertineat: non natura ista rimanda est: quem admodum ab eis, quos physicos Graeci uocant". Et sequitur. c. xvi. "Sunt enim, quae nescire, quam scire sit melius".

¶ Dicitur "per reuelationem accepta": nam fides non innititur demostratiuis probationibus, nec experientiae, quae generant notitiam euidentem: sed tantum auctoritati reuelantis: & per hoc distinguitur a scientia, prudentia, & sapientia: similiter a uisione beatifica.

¶ Consequenter notandum, quod multipliciter differunt fides acquisita, & infusa.

Primo: quia fides acquisita est habitus naturaliter acquisitus ex actibus credendi frequentatis. Sed fides infusa est habitus a deo supernaturaliter, & immediate in anima creatus. Est autem fides infusa habitus (non secundum diffinitionem habitus praecedenti quaestione posita) sed dicitur habitus: quia est qualitas producta a deo in anima: inclinans ad eosdem actus mediate, uel immediate, ad quos inclinat habitus acquisitus.

Secundo differunt: quia fides acquisita immediate inclinat ad actum credendi: nec aliud coexigit nisi appraehensionem credibilis id est ueritatis credendi: sicut etiam ex actibus huiusmodi immediate est genita. Exempli causa. Credens referentem aliquod credibile esse ueracem, statim credit tale credibile ab eo relatum, ex actu illo credendi, generatur habitus ille ad eliciendum actum credendi: nec aliud aliquid requiritur ad actum credendi: sed habitus infusus nunquam inclinat ad actum credendi respectu cuiuscunque objecti proprij, uel mediate sine habitu acquisito, aut actu eius. Nam si puer baptizatus nutriatur solus: & non informetur de his, quae sunt fidei, habet fidem infusam respectu illius complexi. Omne reuelatum a deo est uerum: quod est, eius proprium obiectum: nunquam tamen potest aliquem actum circa illud elicere, cessante miraculo diuinae illuminationis, nisi instruatur, quod omne reuelatum a deo, est uerum: & credat per fidem acquisi: amper instructionem. Et sicut requiritur fides acquisita ad actum credendi illud complexum: ita requiritur fides acquisita ad credendum quencumque alium articulum in speciali. Tertio differut: quia fides infusa est unica circa omnes articulos credendos: non sic fides acquisita. De hoc infra in conclusione v. & vi. Quartodifferunt: quia fides infusa corrumpitur per quemcumque errorem circa quemcumque articulum. Fides acquisita stat cum errore respectu alterius articuli, seu objecti. huius declaratio patet infra in dubijs. Conueniunt autem fides acquisita, & infusa in hoc: quia utraeque inclinant ad actum credendi. De acqui sita manifestum est ex dictis huius, & praecedentis quaestionis quomodo inclinat ad actum.

¶ Sed de habitu infuso quomodo inclinat ad credendum articulos fidei, est duplex positio: utraque probabilis: licet neutra demonstrari possit.

¶ Prima ponit, quod sicut fides acquisita credit ueracitati testis asserentis credibile: & ideo credit articulo asserto peripsum: non enim credens innititur certitudini ex euidentia obiecti crediti: sed ex ueracitate testis scilicet dei. Vnde quia credit illam tanquam principium deus uerax est, credit illam. Omne assertum a deo est uerum: ex illa tanqua maiore deducit singulos articulos, subsumendo: hoc est assertum a deo concludendo: ergo hoc est uerum: quae creditur, sicut praemissae sunt creditae: & per hoc fides dicitur esse cognitio ex parte & in enigmate, & obscuritate: sicut dicit apostolus j. Cor. xiij. Videmus nunc per speculum in enigmate: tunc autem facie ad faciem. Sequitur. Nunc cogno sco ex parte; tunc autem cognosca, sicut & cognitus sum. Et loquitur de cognitione fidei: quia habens fidem non credit articulum uerum esse ex cuidentia objecti: sed ex hoc, quia assentit ueracita ti dei asserentis. Sic fides infusa hent proobjecto proprio, & immediato hoc conplexum. Omne reuelatum a deo est uerum: in sensu inquo reuelatur esse uerum: quid potest esse praemissa, & principium partiale, inferens omnem articulum fidei in speciali: sic arguendo. Omne reuelatum a deo est uerum in sensu, quo est reuelatum esse uerum. Sed deum esse trinum, & unum, esse incarnatum, passum &c. est reuelatum a deo: ergo est uerum: Et sicut illud complexum est principium in ferens omnem articulum fidei in specia li: ita habitus fidei infusae (cuius hoc con plexum est immediatum objectum) inclinat mediate ad omnem actum elicitum circa quemcunque articulum uirtute illius complexi.

¶ Verum (ut dictum est fides infusa non potest esse principium sufficiens cum intellectu, & appraehensione obiecti immediati, uel mediati ad eliciendum actum credendi circa obiectum: sed requiritur fides acquisita circa idenm objectum. Potest enim dici, quod fides infusa immediate inclinat ad actum circa proprium obiectum: qui habita fide acquis ta circa illud complexum: omne reuelatum a deo &c. potest immediate concurrere cum intellectu, & fide acquisita: sicut causa partialis ad eliciendum primum actum credendi theologicum, & meritorium, si fuerit formata circa illud complexum: ita quod ille habitus est causa immediata illius actus nunc, cuius prius esse causa non potuit: quia defecit causa partialis necessario requisita: puta fides acquisita: & ideo immediata: quia non requirit alium actum praecedentem respectu alterius complexi, quasi principij respectu illius: sed respectu aliorum articulorum specialium, habitus infusus non est causa immediata: sed mediata: quia est causa causae: quia ad alios articulos non inclinat nisi mediante actu proprio: sicut habitus principij non inclinat ad actum conclusionis, nisi mediante suo proprio actu: pr tanto enim in clinat ad actum articuli specialis: quia inclinat ad actum proprij obiecti sex quo inferri potest quilibet articulus specialis.

¶ Sed contra illum modum ponendi arguitur. Si fides infusa respicit hoc complexum tanquam obiectum proprium: & mediante actu suo circa illud inclinat ad actus aliorum articulorum: sequitur, quod nunquam aliquis fide infusa assentiret illi. Deus est trinus, & unus. Probatio consequentiae: quia secundum dicta assentio huic. Deus est trinus, & unus: quia reuelata est a deo: & omue reuelatum a deo est uerum: tunc quaero, quomodo assentio huic: deum esse trinum, & unum, est reuelatum adeo.

¶ Sed dicis, quia reuelatum est a deo, deum esse trinum, & unum credo deum esse trinum, & unum reuelatum esse a deo: tunc iterum quaero de illa: quomodo illam credo: & erit processus in infinitum. Et per consequens nunquam aliquid credo firmiter: sicut de scientia conclusionis, si resolueretut in principia: & illa principia in alia in infinitum: nunquam sciretur illa conclusio: sicut nunquam esse potest aliquid, quod dependet essentialiter a causis infinitis.

¶ Si dicis, quod assentio huic. Deum esse trinum, & unum est reuelatum fide acqui sita. Contra. Tunc sides infusa dependet in esse: & in firmitate adhaesionis alicui articulo a fide acquisita sicut a principio: & sic fides acquisita esset per fectior fide infusa tanqua causa aequiuoca suo effectu. Respondetur admisso antecedente: negetur consequentia. Ad probationem dicitur, quod assentio huic: deus est trinus, & unus: quia reuelata est a deo: & huic deum esse trinum, & unum reuelatum est a deo assentio: quia testem hoc asserentem credo ueracem sit apostolus, sit ser ptura sacra, a qua audiui, uel legi. Et huic assentio fide acquisita sicut ex prioribus: quia sicut dictum est: numquam assentio alicui articulo fide infusa sine fide acquisita: & ita non sit processus in in finitum. Et cum contra obijcitur, quod tunc sides infusa dependeret ab acquisita &c. Negetur illa consequentia quantum ad ambo illata: nam fides infusa in esse a nulla creatura dependet: quoniam a solo deo creante infunditur, & conseruatur: nam in funditur in baptismo infantibus: & conseruatur nulla in eis existente fide acquisita.

¶ Similiter in firmitate non dependet: nam fides infusa ultra firmitatem adhaesionis, quam actui dat: fides acquisita addit aliquid. Intensiorem itaque actum elicit habens utramque fidem acquisitam, & infusam: quam habens acquisitam solam: ut infra dicetur. & per consequens firmius assentit. Verum, quod fides infusa ad producendum actum circa suum obiectum immediatum, uel mediatum coexigit fidem acquisitam tanquam partiale agens: & ita actus fidei infusae dependet tam a fide infusa, quam acquisita: similiter a potentia, & ab appraehensione obiecti: quae omnia cum deo integrantunam causam tota lem actus. Nec est alius actus fidei infusae, & acquisitae: sed ad eundem actum concurrit utraque fides. Et licet fides acquisita actum producere posset sine infusa: & non econuerso: non tamenposset producere actum ita perfectum, & intensum, ac firmum sine infusa sicut cum infusa. Neque posset producere actum theolo gicum, & meritorium sine fide formata. Et per hoc patet; quod acquisitanon est perfectior infusa tanquam causa effectu: quia acquisita non est causa infusae. Deperfectione tamen eatum infra uidebitur.

¶ Alia positio, quod fides infusa immediate inclinat ad actus omnium articulorum fidei: & non ad unum mediante alio: sed aeque immediate ad quem libet: concurrente tamen simul fideacquisita: & ponit hoc modo Ockam in quodli. iij. q. vij. Quia sicut sol immediate concurrit cum causis inferiori bus ad generationem rerum naturalium, plantarum, animalium, elementorum mixtorum: non tamen sine causis secundis inferioribus. Sic deus homini infundit fidem, quae est quidam habitus uniuersalis, uniuersalitate causalitatis: & ex sua natura immediate inclinat ad actum cuiuscumque articuli, ad quem inclinat fides acquisita. Et quia actus diuersorum articulorum differunt specie: sequitur, fides infusa est causa eorum aequiuoca, & non uniuoca: sicut sol respectu in feriorum specie distinctorum. Haec de illo articulo.

¶ Quantum ad secundum articulum est prima conclusio. Fides c acquisita ad credendum fidei articulos est necessaria. Probatur illa conclu¬ sio auctoritate apostoli Roman. x. Fides ex auditu est: auditus autem per uer pum christi. Et praemisit. Quomodo credent ei, quem non audierunt: quomodo audient sine praedicante: quae non possunt intelligi de fide infusa, quae non est ex auditu praedicationis: sed immediate creata a deo. Et probatur ratione. Sco. distinct. praesenti. Ad credendum articulos necesse est credere ecclesiae: hoc est credere ecclesiam esse ueracem: hoc credimus fide acquisita: ergo. Consequentia nota. Major est beati August. in epistola fundamenticontra Manichaeos. "Euangelio non crederem: nisi crederem ecclesiae": ergo secundum eum libris canonicis, & scriptu rae non est credendum: nisi quia primo credendum est ecclesiae approbanti libros illos, & contenta in eis. Et licet quidam libri auctoritatem non habeant ex auctoritatibus suis: tamen firmiter non adhaeretur eis: nisi quia creditur ecclesiae testificanti ueraces esse illorum luctores. Vnde ibidem ait August. Euangelium Nazareorum non admittam: quia non admittitur ab ecclesia. Minor probatur: quia sicut fide acquisita credo alijs historijs a famosis uitis scriptis, & narratis: quia auctores creduntur ueraces; ita credo euangelio; quia ecclelia, cui credo: approbat, & tenet scriptores eorum ueraces esse. Quodego audiens acquiro mihi habitum credendi eorum dictis.

¶ Praeterea supra probatum est, quod nullus articulus credi potest sine fide acquisita: quia fides infusa non inclinat ad assentiendum cuicunque sine fide acquisita.

¶ Praeterea homo non dubitat de ueritate dei: quia illud naturaliter cuilibet insertum est, deum esse ueracem. Nec dubitat de approbatione ecclesiae, quae apptobat dicta, & scripta uirorum ueracium: ergo eis fide acquisita ex auditu firmiter adhaeret.

¶ Secunda conclusio. Non potest naturali ratione probari fidem infusam ad credendum fidei articulos esse necessariam. Probatur conclusio: quia ad credendum omnia credibilia sufficit fides acquisita: ergo praeter illam alia non est necessaria. Consequentia nota. Antecedens probatur: quia si aliquis puer gentilis, uel ludaeus nutriretur inter fideles non baptizatus: ille non haberet fidem infusam: sicut nec charitatem, quae simul infunduntur. Et tamen si instrue retur inter fideles (quia crederet suos instructores esse ueraces) omnia crederet, quae Christianus crederet.

¶ Praeterea per solam fidem acquisitam potest credi singulus articulorum: ergo omnes. Tenet consequentia: quia sibi non repugnat. Omnem. uerum uero consonat. Antecedens patet: quia quocumque articulorum signato, hunc potest credi errando circa alium isti articulo impertinentem: & tunc non habet fidem insufam: ut patebit. Et per consequens credit articulum signatum sine fide infusa.

¶ Item sicut credo fide acquisitareferenti historiam: quia relatorem credo uerarem: ita credere possum sola fide acquisita eeclesiam collectam ex uiris grauissimis (omne mendacium danantibus: & pro testimonio articulorum sanguinem proprium sponte sundentibus) esse uera cem: nec approbare, nisi quae uera sunt: & propter hoc credere quicquid ecclesiaapprobat: sed omnes articulos fidei approbat: ergo omnes credere possum sola fide acquisita. Consequentia nota cum maiore, & minorest manifesta. Quia autem haec possit credere sine fide infusa, patet: quia haec credere potest non baptitatus existens in mortali, in quo non est fides infusa.

¶ Item si possum credere sola fide minus ueracibus historiographis gentilibus: quanto magis ueracibus christianis uita probatissimis.

¶ Sed diceres: licet non posset probari fidem infusam esse necessariam propter actus credendi substantia: tamen necessaria est propter firmiorem adhaesionem. Respondetur. Et si fides infusa facit firmius adhaerere, quam solandes acquisita: hoc tamen ratione naturali probati non potest: tamen quia sicut firmiter credo sine, omni fonmidine de opposito: mundum praecessisse me, & partes mundi esse: ac ciuita tes, quas non uidi: puta Graeciam, Constantinopolim, Hierusalem, Alexan¬ driam: quia non dubito de ueracitate narrantium haec uera esse: multo minus dubitare possum de ueracitate praedicam tium fidem maxime sequentibus miraculis, & signis: & per consequens possum firmiter fide per uerbum eorum, & signorum ueracium testimonia acquisita credere eorum praedicationi.

¶ Prae terea quis potest errori firmiter adhaere. re: & pro eius testimonio mori ut patet: de haereticis sine aliquo dono infuso: ergo multo magis potest firmiter adhae rere ueritati sine fide infusa.

¶ Tertia conclusio. Fidem infusam poni praeter acquisitam creditum est, & expressum per scripturam. Probatur conclusio: nam ad Heb. xi. Impossibile est sine fideplacere deo. Sed multi placuerunt deo sinefide acquisita: ut patet de infantibus pro christo ab Herode occisis: & similiter de infantibus baptizatis: ergo in eis fuit fides non acquisita, patet: ergo infusa. Item de baptismo, & eius effectu cap. maiores. in uerb. illud uero, quod opponentes. & in clemen. j desum. trinit. in fine habetur de infusione uirtutum: uide de hoc Panor. inc. maiores. ubi. supra. Itenmj. Corinth. xiij. Habitibus infusis speiscilicet & charitati connumerat fidem: ideo & ipsa est habitus infusus.

¶ Item iusius ex fide uiuit. Roma. i. Item ibidem. iij. Per fidem iustificamur, & filij dei constituimur. Sed haec non possunt intelligi de fide acquisita, quae etiam in daemo nibus esse potest: ergo deinfusa. & similia innumera sunt in scriptura. Item ad Ephes. ij. loquitur apostolus. Gratia estis saluati per fidem: & hoc non ex uobis. Dei enim donum est: non ex operibus, ut ne quis glorietur. quod non potest intelligi de acquisita: hoc enim opus nostrum est: sed de infusa. Quia enim illa requiritur signum est: quia duo audiunt eundem praedicantem: uident & eadem miracula, facientem, unus credit, alius non: ut patet in praedicatione Christi, & apostolorum. Cuius ratio est: quia ille recipit donum fidei de super, alius non: nec alia ratio facile dari potest. Et potest persua deri haec conclusio: quia lex diuina haec est, quando perficit hominem, perfecte perficit: sicut quando sanat aliquem secun dum corpus, perfecte sanat pro statu, in quo est: ita etiam secundum animam. Et quia in anima est imago dei secundum potentias tres, quae deformatae erant per peccatum; christus sicut reformando perficit uolun tatem per charitatem: sic intellectum per fidem: Ista persuasio non demostrat: quia non est euidens, quod upluntatem perficiat per charitatem infusam: sicut dictum est in j. dist. xvij. se cundum hocipsum est creditum.

¶ Quarta coclusio. Respectu omnium respectu quo rum est fides infusa: respectu eorundem esse potest fides acquisita. Patet ex praemissis: quia fides infusa non potest inclinare ad quemcumque actum sicut acquisita: ut probatum est: ergo conclusio uera. Tenet consequentia: quia alias frustra esset fides infusa: cum utraque fides sit propter inclinare ad actum. Antecedens probatum est.

¶ Quinta conclusio. Diuersorum articulorum diuersae sunt fides acquisitae: nedum numero, sed specie condistinctae. Probatur conclusio: quia actus credendi diuersos articulos distinguuntur specie: ergo & habitus ad ipsos inclinantes. Tenet consequentia: quia habitus distinguum tur penes actus. Et uniuersaliter tanta est distinctio habituum, quanta actuum, exquibus generantur: ut sup. in prologoprimi Ockam & alibi. Antecodens probatur: quia duo actus credendi eiusdem articuli in diuersis subjectis: puta Ioan. & Petr. aut in eodem successiue inhaerentes differunt numero: ergo duo actus diuersorum articulorum differunt specie: cum inter differentia numeralem, & specificam non sit medium: sed duo actus diuer sorum articulorum differunt plus, quod numero: quia plus quae duo actus eiusdem articuli, qui differut numero: & intelligo per eosdem articulos non synonymos: quia actus articulorum non syuonymorum non plus differunt, quam plures actus eiusdem articuli.

¶ Praeterea: quaecunque sic se habent, unum stat cum uno contrariorum, cum quo aliud non stat: illa distinguuntur specie. Patet in exen plo: quia dulcedo stat cum albedine: & nigredo non stat cum albedine: erge dulcedo, & nigredo specie distinguuntur. Et probatur ratione: quia quando aliqua sunt eiusdem rationis, qui cquid stat cum uno, stare potest cum alio: & quicquid repugnat uni repugnat etiam alteri: sicut cum duae albedines sunt eiusdem speciei: quicquid stat cum una, potest stare cum alia: & quod uni repugnat, etiam repugnat alteri: sed error repugnat fidei acquisitae circa eundem articulum: & non repugnat fidei acquisitae circa alium articulum: ergo duae fides diuersorum articulorum distinguuntur specie. Consequentia nota. Maior est probata pro prima parte. Patet: quia eundem articulum non contingit credere, & errare: quia idem articulus non potest esse uerus, & falsus. Secunda pars probatur: quia haereticus errans circa unum articulum potest habere fidem ac quisi tam circa alium. Potest enim credere. christum natum de uirgine: & circa articulum trinitatis errare: asserens christum esse creaturam, & non deum: sicut errant Arriani.

¶ Sexta conclusio. Vna est fides infusa ad omnes fidei articulos mediate, uel immediate inclinatiua. Probatur conclusio secundum ambas positiones suprapositas: nam secundum prima, est unus habitus inclinans immediate ad obiectum proprium, seu immediatum: & mediate ad alia particularia obiecta. Se cundum opinione secundam similiter est unus habitus immediate ad omnia credibilia inclinans. Hic autem habitus est idem specie in omnibus fidelibus: quia in omnibus habet eadem obiecta, & actus specie: ita quod quaecumque objecta habet in uno fideli, eadem specie habere potest in alio: similiter & actus: licet obiecta in uno fideli differant specie: in eodem autem est idem numero respectu omnium credibilium: ita quod in eodem non possunt esse plures, seu distinctae fides infusae simul: possunt autem successiue: ut si primo infusa per ertorem corrumpitur: & post correcto errore iterum infundatur. Haec, quae se cundo infunditur, non est eadem nume ro ei, quae prius corrupta est: cum idem corruptum numero non reuerta¬ tur: forte per nisi speciale miraculum. Vlterior huius conclusionis declaratiopatet ex notabili ultimo. Et tantum de articulo. ij.

¶ Quantum ad tertium articulum, dubitatur primo ad quid ponit fides infusa: cum enm firmiter, & certe per fidem acquisita articulis fidei assentiosine formidine de opposito: sicut assentio, quod mundus me praecessit firmiter, & sine formidine: multo magis reuelatis a deo: uidetur, quod frustra ponitur fides insusa. Respondetur; quod quia fides infusa adeo animae donatur: dubium nullum esse poterit, quin fructuose, & ad perfectionem, & utilitatem hominis infundatur. Non enim potest a diuina bonitate procedere aliquod uanum, & inutile: sicut nec a diuina essentia aliquod inordinatum: Dei enim perfectasunt opera: etiam si nos llateat utilitas doni. Quantum tamen nunc sufficit: fides infusa in actu primo perficitintellectum. Est enm fides in fusa perfectior acquisita: immo quocunque habitu naturaliter acquisito, puta scientia, sapientia prudentia naturaliter acquaesita. Nam fides infusa est habitus superna turalis, qui propter sui perfectione non potest causari nisi a deo: licet habitus acquisiti, scientia &c. quantum ad euidentiam cognoscendi obiectum suum excedant habitum fidei infusae. Simpliciter tamen, & in se consideratus habitus infusus perfectior est quocunque acquisito. Vnde est quidam supernaturalis animae ornatus ex eo, quod animae inest, eam multum perficiens, & nobilitans. Perficit etiam animam in actu se cundo: quia cum fide acquisita, & potentia causat perfectiorem actum credendi, & quantum ad actus substantiam, & quantum ad intensionem, & quantum ad assentiendifirmitate. Nobilior, enim est actus credendi intensior, & firmior, cum elicitur cum concurrente fide infusa: quam a sola potentia, & fide acquisita. Nam sunt aliqui, qui uellent magis assentire: & tamen minus assentiunt: ideo petunt illud apostolorum. Domine adauge nobis fidem. & petitur idem in collecta quadam. Omnipotens sempiter ne deus da nobis fidei, spei, & charitatis augmentum &c. Hoc autem augme tum sit per fidem infusam.

¶ Secundo dubitatur: per quid corrumpitur fides. Defide acquisita dicitur sicut praecedentiquaestione dictum est de corruptione habituum. Nam quo ad actum corrumpitur per errorem contrarium circa eundem articulum. Impossibile enim est, quod eundem articulum quis simul credat, & discredat. Stat tamen simul actus crededi unum articulum cum errore circa alium articulum: ut dictum est. Sic & habitus fidei acquisitae per habitum erroris contrarij corrumpitur: uelper longam negligentiam eliciendi actum suum circa proprium objectum, propter defectum conseruantis. Non autem corrumpitur habitus fidei acquisitus per actum erro ris circa idem objectum: quia licet actus repugnet actui: non tamen actus repugnat habitui: dicitur tamen quandoque actus repugnare habitui: quia actus gignit habitum, qui est contrarius habitui: & sic dicitur mediate repugnare. Vnde generaliter nullus actus repugnat habituis & ion actus fidei stare potest cum habitu scign tiae: est cum habitu erroris circa idem obiectum. Sic econuerso habitus fidei stare potest cum actuscientiae: & similiter cum actu clarae uisionis: etiam cum actu erroris circa eandem conclusionem.

¶ Primum patet: quia si aliquis habeat habitum scientiae circa aliquam conclusionem per demonstrationem acquisitam, obliuiscatur demon strationis manente habitu, potest eidem conclusioni postea assentire ex anctoritate doctoris: uel quia credit sibi eam quandoque fuisse demonstratam, Sic si quis habet actum fidei circa aliquod objectum, circa quod prius errauit, habitus erroris manet: quia sentit se postea inclinatum ad actum erroris, donec & quousque per habitum fidei genitum habitus erroris corrumpitur.

¶ Secundum similiter patet: quia non est maior repugnantia inter illa, quam inter habitum scientiae, & actum errandi circa eandem conclusionem: & similiter inter habitum temperantiae, & actum intemperantiae: sed illa stare respectu eiusdem objecti non in cludit repugnantiam: ergo. Conse¬ quentia nota cum maiore. Minor probatur: quia ut supra argutum est: habens habitum scientiae acquisitum per demo strationem potest obliuisci demonstra tionis: per syllogismum falsigraphum decipi circa conclusionem prius scitam ad dissentiendum ei: adhuc sentiet se magis inclinatum ad actum scientiae, quam fuit ante habitum. Sic habens habitum temperantiae potest elicere actum intemperatum: ergo multo magis possunt simul stare habitus fidei cum actu scientiae, & clarae uisionis. Et licet habitus stat cum actu habitus contrarij: tamen habitus actuum contrariorum non stant simul. Vnde quando actus sunt contrarij, & incompossibiles: etiam habitus eorum contrarij sunt incompossibiles: & econuer so. si non, non. Et hoc probabiliter dicitur. Et licet habitus fidei stet cum actu scientiae: & habitus scientiae cum actu fidei: etiam habitus fidei cum clara uisione respectu eiusdem obiecti: tamen actus fidei est incompossibilis actui scientiae, & actui clarae uisionis: quia de ratione fidei est obscuritas siue incuidentia: sed de ratione uisionis, & actus scientiae est euidentia, & claritas.

¶ De habitu uero infuso dicitur: quod sicut a solo deo creandoinfunditur: ita ab eo solo annihilandocorrumpitur. Vnde nulla causa creata cum corrumpere potest: corrumpitur demeritorie: non quidem per quodlibet mortale, sicut charitas: sed per errorem circa quencumque articulum pertinacemNam qui errat circa aliquem articulum, demeretur sibi auferri illud donum infusae fidei, quo inclinatur mediate, uel immediate ad assentiendum cuilibet articulo fidei. Vnde per quamlibet haeresim conrumpitur fides infusa: alioquin idem esset fidelis, & haereticus. Haereticus per erro rem pertinacem circa certum fidei articulum: & fidelis per infusam fidem: & sicut dictum est de errore: ita dicendum est de dubio pertinacia eadem ratione: quia & dubitans pertinaciter circa quemcumque articulum, haereticus est: nullus autem haereticus habet fidem infusam.

¶ Dicitur tamen notanter per¬ tinaciter: quia error non pertinax: similiter & dubium, circa articulum particularem, non repugnat fidei infusae: licet acquisitae secundum eunde articulum. Potest enim quis circa aliquam uerita tem in canone bibliae contentam errare, uel dubitare explicite: & tamen eundem implicite credere: hic tamen uere fidelis censetur, sicut laicus firmiter credens fidem catholicam esse ueram: & similiter omnia contenta in biblia. Ignorat autem Saram uxorem fuisse Abraae: aut cre dit eam fuisse matrem Abraae; uel dubitat, paratus informari: non est infidelis. Et credendo omnia contenta in biblia esse uera implicite credit Saram fuisse uxorem Abraae: quamuis explicite ignoret, dubiter, aut oppositum putet: quia nescit hoc contineri inbiblia.

¶ Quae autem ueritates sint catholicae: & quis fidelis & infidelis, seu haereticus cepsendus: remitto ad secundum, & tertium librum primae partis dialo. Ockam: ubi haec late tractatur.

¶ Ex praemissis sequi tur, quod fides infusa, & acquinta specie distinguuntur. Patet: quia aliquid ( puta error pertinax circa obiectum particulare) repugnat fidei infusae: quae stat cum fide acquisita. Nec est inconueniens duos habitus alterius rationis poni in eadem potentia respectu eiusdem actus immediate, ad eum inclinantes: dummodo unus fuerit supernaturalis: alias naturaliter acquisitus: secus si ambo essent acquisiti.

¶ Dubitatur tertio: utrum sides informis sit donum dei, & uirtus. Supponatur hic, quod multiplicia sunt dei dona: naturalia, & gratuita. Et gratuitasunt duplicia: quaedam gratis data: quaedam gratum facientia, quo rum multa enumerat apostolus j. Corxij. Diuisiones gratiarum sunt &c. Dehoc in ij. dist. xvj. Hic donum accipitur pro dono gratuito, non pro natura li: quoniam sic accipiendo non est dubium. quin omnis natura est donum dei. Et per hoc respondetur ad primam partem dubij: quod fides acquisita informis non est donum gratuitum. Pater: quia fides acquisita acquiritur ex naturali hominis potentia: sicut alia ars, aut scien¬ ria, ut habitum est: stante generali infiuentia dei: igitur non est donum gratuitum. Tenet consequentia: quia donum gratuitum est, quod naturae facultatem excedit: & a solo deo naturae superadditur.

¶ Secundo dicitur, quod fides informis infusa est donum dei. Patet: quia est habitus a deo supernaturaliter infusus: ut patet ex praemissis.

¶ Pro responsione ad secundam partem dubij, notam dum quod secundum Alexam. parte. iij. q. Ixxiiij. membro. iij. uirtus accipitur quadrupliciter. Primo communissime secundum uod di uiditur in uirtutem naturalem, politicam, & gratuitam. Secundo modo conmuniter, ut diuiditur in politicam, quae est habitus acquisitus: & gratuitam, quae est habi us infusus. Tertio stricte pro habitu insuso tantum: siue sit gratis datus: siue gratum faciens. Quarto strictissime pro habitu gratuito gratum faciente determinatiuo ad operabilia: & hoc modo solus habitus charitatis, aut charitate formatus est uirtus. Et sic acc ip¬s tur in principio distinctionis. ubi ex uerbis beati Augustini magister, distinguit fidem in id, quo creditur, & est uirtus: & in id, quo creditur, & non est uirtus: & inid, quod creditur, quod est aliud ab eo, quod creditur.

¶ Ter hoc patet: quod fides infusa informis est uirtus primo, se cundo, & te tio modis quia habitus in fusus gratuitus gratis datus: sed fides formata est uirtus quarto modo. Fides autem acquisita uirtus est primo, & secundo modis, accipiendo uirtutem proquolibet habitu acquisito dirigente potentiam ad aliquam actus sui rectitudinem: quo modo etiam habitus intellectualis dicitur uirtus.

¶ Quartum dubium: an fide, acquisita sit uirtus intellectualis, uel moralis. pro responsione notandum, Quo accipiendo uirtutem communissime: ut in praecedentidubio dictum est: uirtus est dispositio, seu qualitas perficiens potentiam ad bene operandum: hanc descriptionem tangit philosophus. ij. Ethi. c. vj dicens. Virtus est quae habentem perficit; & opus eius bonum reddit. Exemplificat de uirtute oculi, & equi. Vbi nota,, opus bonum siue bene operatum intelligitur opus, Quoa potentia elicitur conuenienter ad finem proprium potentiae, cuius est. Sic quia oculi id est potentiae uidendi finis est uidere, equi sessorem suauiter ferre: ueloci ter currere: & imperterrite hostes inuadere: ideo dispositiones, quibus oculus disponitur ad perfecte, & clare uidendum, dicuntur uirtus oculsi: & membrorum fortitudo, quo equus ad fines suos bene disponit, est uirtus equi. Sic etiam, quia finis proprius intellectus est cognitio ueri: & finis proprius uoluntatis est adeptio boni: habitus inclinans intellectum ad appraehendendum clare obiectum: & ad assentiendum prompte, & firmiter uero est uirtus intellectus: & habitus inclinans uoluntatem ad delectabiliter uolendum bonum, & ad nolendum malum, est uirtus uoluntatis.

¶ Consequenter aduertendum, quod cum uirtus diuiditur in intellectuale, & moralem: uirtus accipitur secundo modo pro uirtute politica, uel gratuita, quae etiam secundum aliquos dicitur uirtus humana: quia conuenit homini inquantum rationalis: esse autem rationale est propria ratio hominis. Ex cluditur itaque in illa diuisione uirtus naturalis oculi, equi, & quorumlibet aliorum irrationalium. Est autem uirtus intellectualis uirtus, seu habitus derelictus, ac causatus ab actibus intellectus apphensiuis, uel adhaesiuis, inclinans intelloctu ad obiecti cognitionem, aut ad ueri adhaesionem.

¶ De uirtute morali quidam distinguunt, secundum, quod mors dicitur a consuetudine, uocantes generaliter, & communissime uirtutem moralem omnem habi: um ex frequentia actuum derelictum: & sic ex consuetudine causatum, perficientem subjectum: & sic omnis uirtus acquisita est, uirtus moralis. Et sic non distinguitur uirtus intellectualis a morali: sed illa acceptio nimis communis est, & larga. Aliomodo accipitur pro uirtute ex actibus uoluntatis causata, quae reddit hominem laudabilem, atque bonum. Et quoniam duplex est actus uoluntatis. Vnus elicitus, qui est uelle, & nolle. Alius est imperatus, & est actus cuiuscunque potentiae ad imperium uoluntatis (quod est uelle) productus. Igitur uirtus mora lis quandoque accipitur strictissime prouirtute ex actibus elicitis uoluntatis derelicta: & talis uirtus, est uirtus intrinsece: ut supra dictum est. Alio modo largius pro uirtute causata ex actibus uoluntatis elicitis, uel imperatis: & illa non semper inhaeret uoluntati, ut talis est: sed quandoque intellectui: quandoque sensui: quandoque potentiae executiuae. Vnde generaliter omnis habitus illi potentiae inhaeret, cui insunt actus, a quibus causatur. Et haec uirtus non est uirtus moralis intrinsece: sed contingenter, & denominatione extrinseca.

¶ Secundum has distinctiones respondetur ad dubium. Et dicitur primo modo acci piendo uirtutem moralem stricte, prouirtute morali per essentiam: nulla uirtus intellectualis est moralis. Patet, quia realiter differunt actus intellectus: & actus uoluntatis: nec de seinuicem praedicantur: ergo, & habitus ab eis derelicti. Tenet consequentia: quia tanta est distinctio habituum, quanta actuum. Antecedens manifestum est: quia actus intellectus est cognitio. uoluntatis est uelle, & nolle: nuiic autem distinguitur cognitio, & uelle manifestum est.

¶ Secundo dicitur accipiendo uirtutem moralem communiter, & secundo modo aliqua uirtus intellectualis est moralis. Probatur: quia aliqui actus intellectus possunt imperari a uoluntate: & habitus illorum sunt morales illo modo. Minor nota est. Maior probatur: quia uoluntas potest imperare intellectui, ut speculetur, discurrat, ueritatem arguendo inquirat &c. qui sunt actus intellectus eliciti: & sunt actus uoluntatis imperati: & per consequens habitus ad huiusmodi actus inclinantes sunt habitus intellectuales: simul, & morales. Et dicitur notanter aliqui actus intellectuales particulariter, quia non uidetur uerum uniuersaliter. Nam actus assentiendi uero euidenti, & dissentiendi falso euidenti non subsunt uoluntatis imperio. Nam intellectus non potest non assentire uero euidenti, & appraehenso. Et siue uoluntas uelit, siue nolit: intellectus assen¬ tit: igitur ille assensus non dependevab imperio uoluntatis immediate: nisi fonte quantum ad sui continuationem: qumo uoluntas potest intellectum auertere a consideratione ueritatis euidentis, & conuertere ad aliorum considerationem: & tunc cessabit assensus: tamen stante consideratione ueri euidentis, non potest intellectus non assentire: secus de uero non euidenti.

¶ Tertio dicitur, quod omnis fides acquisita est uirtus intellectualis. Probatur: quia omnis talis causatur ab actibus intellectus elicitis: scilicet assentire uero certo ex auctoritate testis ergo &c.

¶ Quarto dicitur, quod omnis fides acquisita est uirtus moralis secundo modo. Probatur: quia acquiritur ex actibus uoluntatis imperatis, quod sic patet. Nam appraehenso uero certo, sed ineuidenti: & ita non sufficienter probato, non cogitur intellectus assentire: sed quantum est de se, potest non assentire: ideo si assentit firmiter uolens assentit: & ita ex imperio uoluntatis: & hoc est, quod dicit Beatus Aug. quod caetera potest homo nolens (caetera scilicet ieiunare, intrare ecclesiam) credere non potest nisi uolens.

¶ Quinto dicitur, quod fides infusa proprie nec est uirtus moralis, nec intellectualis: sed gratuita. Philosophus enim diuidens uirtutem moralem, & intellectualem loquitur de uirtutibus acquisitis, non de infusis.

¶ Vl timo dubitatur: utrum fides formata, & informis siut idem numero, andiuersi habitus. Similiter quaeri potest de actibus credendi. Respondetur bieuiter dimissis opinionibus: eadem fides non est in formis, & formata: hoc enim implicat: sed fides, quae fuit informis, eadem in substantia potest formari, & econuerso. sic de actu. Pro quo notandum, quod charitas dicitur forma uirtutum, & fonmare uirtutes: non quod inhaereat uirtut bus, & det speciem, sicut forma substantialis inhaeret materiae: & dat speciem non materiae: sed composito. Sed dicitur forma uirtutum pro quanto per charitatem actus uirtutum perficiuntur: quia per charitatem in debitum finem ultimum, scilicet summum bonum propter seipsum, quod deus est: referunt. Perfectior autem est actus in deum relatus, quam relatus in alium finem: ut honestatem aliquam moralem citra deum. Sola autem charitas, qua diligitur deus super omnia, & ppter seipsum, refert actus eius, in quo est, in eum, quem super omnia diligit: ideo sola charitas format uirtutes pro quanto producit uirtutem actus ad ultimam perfectionem. Vnde habitus fidei informis nihil aliud est, quam habitus fidei, cui non assistit in eodem subjecto charitas: & per oppositum fides formata est, cui in eodem subjecto, seu in eadem anima assistit charitas. Vnde habitus fidei non mutatur propter aduentum charitatis: sicut nec corpus hominis, propter uestimentum, licet eo ornetur: neque mutatur propter desitionem charitatis, Patet ergo, quod idem habitus fidei tam in fusus, quam acquisitus, similiter, & actus eius, potest successiue esse formatus, & T informis.

¶ Seddi. dictum est supra q. pceden, quod circumstantia finis est obiectum principale, & primum actus, & habitus: ergo mutato fine, mutatur utrumque habitus, & actus: cum distinctio habituum, & actuum: principaliter arguitur ex distinctione obiectorum: ergo si fides fuerit primo informis: & adueniat charitas, per quam actus fidei refertur in alium finem: mutatur eius objectum: & per con sequens actus, & habitus, & prior habitus corrumpitur. Non enim ptest duohabitus infusi fidei simulstare: neque duo acquisiti respectu eiusdem credibilis. Respondetur, ut supra dictum esti: quod finis est obiectum principale, & primum actus, & habitus intrinsece uirtuosi moraliter: talis autem est solus actus elicitus uoluntatis, & habitus eius: & isti uariantur propteralium, & alium finem. Nunc autem actus fidei, quod eius habitus inhaerent intellectui: & non sunt uirtuosi nisi denominatione extrinseca, inquantum actus fidei imperatur a uoluntate: & horum actuum, & habituum ex eis generatorum finis est circumstantia, & non obiectum, & per hoc possunt maner eijdem fine, & cae teris circumstantiis, uariatis.

¶ Sed di. sal tem uirtutes morale; non sunt caedem for¬ matae, & non formatae: quia ille, & carum actus sunt in uoluntate. Respondetur, quod per aduentum charitatis nouus actus elicitur, ex quo frequentato etiam alius habitus generatus a priori habitu mora li specie distinctus. Exempli gratia. In Ioanne est fortitudo moralis, per quam aggreditur terribilia propter bonum reipublicae, putapacem conseruandam, aut propter patriam a latronibus liberandam. Adueniat charitas, per quam Ioannes uult aggredi terribilia propter diuinum praeceptum, quo tenetur proximum liberare a damnis, & periculis. Iam elicitur alius actus a priori etiam specie distinctus: ut dictum est priore quaestione: & per consequens alius habitus, si actus ille frequentatur. Non tamen propter ad generationem secundi habitus, prior in tormis corrumpitur: quia habitus ad genitus priori non contrariatur: licet inclinent ad diuersos actus.

¶ De actibus uero si non possunt in uoluntate, simul esse plures actus adueniente secundo: prior actus cedit: non propter contrarietatem actuum, sed quia potentia non est simul capax plurium, habitus tamen prior manet. haec dico de habitu acquisito.

¶ Sed de habitu in fuso potest dici: quod non infunditur nouus habitus, si alius praefuit adueniente charitate: sed praeexistens formatur: sicut dictum est de fide.

¶ Adhuc quis quaereret. Iacobus dicit. Daemones credunt, & contremiscunt. qua fide credunt; infusa, an acquisita. Respondetur, quod credunt fide actuali ex signis, & comnjecturis: etiam ex scriptura quam nouerunt: & ex illis actibus credendi generatur in eis habitus. Non tamen habent fidem infusam: quia illam non habuerunt ante casum, ut quidam uolunt. Nec est uerisimile, quod deus post casum, obstinatis in malitia, & odio dei infuderit donum gratuitum, quale est fides informis Et tantum de illa quaestione.