Quaestio 13

QVAESTIO XIII VTRVM acquisitum per turpe lucrum sit de necessitate salutis restituendum.

¶ Quaestio illa tribus articulis absoluetur: terminorum declaratione cum recitatione opinionum: subiun¬ ctione responsiuarum conclusionum: & mouendorum solutione dubiorum.

¶ Quantum ad primum articulum primnotandum: quod turpe sucrum dicitur lucrum acquisitum cumturpitudinepeceati: sicut omne lucrum, quod acquiritur per actum aliquem conmissum, uel omissum, uel ad missum, qui est peccatum per se ex genere actus, uel ex circunstantia. Et licet haec acquisitio ex uarijs oriatur uitijs: tamen conmuniter oritur ex duobus. Aut ex auaritia: ut acquisitio lucri: aut mercatiois illicitae ex tempore, uel loco: aut ex mathematica incantatoria, seu aliis illicitis ac, phibitis artibus. Aliquando & secundo ex in temperantia, ut ex illicita uolupta te: ut ex meretricio fornieatione, adusterio, histrionatu. Aliquando ex utroque; simul, auaritia scilicet & luxuria. Potest tamen quandoque oriri ex supbia, uel inuidia, & pluribus aliis malis radicibus.

¶ Secunde notandum post beatum Tho. in iiii. seri p pto. dist. xv. q.viij. arti. ii. quod quia illicite acquiritur, quod contra legis prohitionem acquiritur: dupliciter hoc continge re potest: quia aut lex prohibuit ipsum luere; uel causam sucri tantum. Siipsum luctiest prohibitum: tamenc impossibile est, quod det neatur: ex hoc. n. ipso efficitur aliqus iniusti tituli, & malae fidei posfessor; quod contra legen aliquid habet. Si uero lex prohibuit actum, ex quo quis lucratur: sed non sucrum supposito actu, tunc turpiter lucrans (quamuis tali actu contralegem agit tamen tenendo, & recipiendo preciu actus non facit contralege. Exempla: licet lenocinium, & meretricium sit lege prohibitum nulla tamen lege prohibitum est, ne leno, uel meretrix preciumsuae turpitudinis accipiat. unde Aug. ut allegat Alex. de hales par. iiij. q. Ixxxvi. S. ulti. meretrix turpiter acquirit: sed non turpiter accipit. Similiter licet lex prohibeat, ut in dic festo similiter in loco sacro mercatum non fiat; non tamen prohibet; quod is, qui contra hoc praeceptum in die festo, uel loco sacro mereatur: precium suae mereis uenditae non recipiat: sic multi actus sunt legediuina, uel humana prohibiti: ubi tamen nulla lex uerat: ne pro illis actibus peia, uelbona recipiantur. Ex quo accipitur differentia inter turpe lucrum, & sucrum iniquum: nam quando actus, quo quis lucratur est prohibitus, non autem sucrum: tunc dicitur turpe lucrum: sed quamdo lucrum ipsum est lege prohibitum: non solum dicitur turpelucrum, sed iniquum. Haec Tho.

¶ Tertio notandum; quod turpelucrum aliquando accipitur a personis non habentibus administra tionem rerum suarum: aut facultatem alienandi pecuniam: aut res tali sucro acquisitas: ut sunt furiosi, mente capti, iuuenes minorennes, seu minores quindecim annis, prodigi, pupilli, surdi, muti, caeci, perpetuo morbo languidi, quibus, quia rebus proprijs praeesse non possunt, dandi sunttutores, uel curatores. Item serui, religiosi, uxores, quantum ad res mariti: filijfamilias quantum ad res paternas: clerici, & administratores ecclesiae, quantum ad res ecclesiae: similiter quandoque accipiuntur huiusmodilucra ab illis, qui per tales turpiter lucra tores coacti sunt, autinuite attracti: aut per importunitatem inducti. Item quandoque turpe lucrum accipitur cum fraude, & dolo: taliter quod siis, a quo accipitur, fraudem dopraehenderet, & dolum nullatenus in lucrum tale consentiret, ut ludens, seu aleator submittens falsos taxillos, uel chartas, uel alias non obseruans regulas in huiusmodi ludo, uel opeobseruandas secundum morem, uel institutionem eius. Quandoque; lucrum turpe ac quiritur sine fraude, sciente scilicet & consentiente eo, a quolucratur, qui potest aliena re: ut puta qua habet administrationem sucriseruatis regulis in simoi solitis, & consue- tis. Item ludorum quidam sunthonesti: & ad exercitium, uel ad reoreationem ordinati: ut qui uiribus corporis, aut ingenio innituntur, non fortunae ut piectio pilae, aut lapidum: aut teli, arcus uel ballistae ad metam, siue luctatio; cursus in stadio, & similes. Alius est ludus, qui innititur fortunae, ex cupiditate lucri: & hic dicitur ludus alearum, siue hat taxillis, siue chatis, siue alio modo, qua subest sortunae: ut dicit Asten. Est etiam ludus tabularum mix tus, qui sit in tabulis ducendis ad iactum raxillorum: quia quantum ad proiectio memtaxillorum, innititur. fortunae: quam tum ad tabulas ducendas innititur igenio, & ille ludus similiter dicitur ludus aleae, quia innititur fortunae: licet non soli fortunae: ut uult Ang. in sum, & omnis talieest prohibitus: ut. sl. de aleato. per totum. & in auct. de factis. episcopis. S. interdicimus. Alearum ludus. C. de reliqui. & sump. fune. ac ludo alearum in constitutione graeca. & xxxv. di. Episcopus ubi dicitur. Epis. aut presbyter, aut diaconus aleae, & ebrietati deseruiens, aut desinat, aut certae damnetur. Subdiaconus autem aut lector, aut caistor similia faciens, aut desinat, aut communione priuetur: similiter, & laica. Haec ibi. ubi notat gl. uerbum deseruiens, de praepositio auget i.d e. ualde seruiens. unde tenet Ang. in sum post Asten. quod ille, qui ualde seruit ludo: hoc est, qui ducit in consuetudinem, peccat mortaliter: secus de eo, qui raro ludit: uel ludit causa recreationis: uelcausa conuiuii. ii de aleat scilicet ulti. ubi dicitur, quod inconuiuio praesenti uelcendi causin eadem rem familiae ludere permitti tur: aut pro modico respectu personae, uel gratis: quia non conceditur ludere nisipro uno solido, in dicta aut. alearum. & Ixxij. solidi faciunt unam libram auti: hoc tamen limitandum est secundum statum personae: nam si non conceditur nisi unus solidus magnis ergo grossus solum paruis. Ludus autem primi generis non est de se prohibitus, nisi ratione circumstantiae, ut ratione. loci: nam in loco sacro fieri non debent: uel ratione periculi corporalis, sicut torneamenta, & huiusmodi, aut ratione personae ut clericis, & magis religiosis: siue rationescandali, siue ratione cupiditatis, & lucri principaliter. Nam quicquid sit in tentione mala peccatum est: lucrari autem a proximo unde notabiliter damuificatur quacunque uia saltem ex intentio ne, uix uel nunquam a mortali excusatur: est enim contra sextum praeceptum. Non furaberis: & contra decimum. Non concupisces &c. Aut etiam ratione temporis: ut in dic festo, si requirit excessiuum labarem: aut per ipsum negligitur diuinum officium maxime missae quoad laicos. Siuero non concurrit aliqua praedictatum citcumstantiatum: sed fiat ratione honesta recreationis, uel uirtutis, aut ingenij exercendi: on est peccatum saltem mortale.

¶ Quarto notandum: quod de hoc utrum acquisitum per ludum aleatum extra duos calus praemissos, & concesso (scilicet dum ron fuerit pro esculentis, & poculentis in conuiuio praesenti consumptis sine fraude: quia nec sic licet ludere pro tauto, aut plaustro uini: ne excedat solidum secundum praemissa) possit retineri: ita quod non oporteat restituere, uel erogare pauperibus, aut inpios usus.

¶ Sunt opicontrariae doct. Nam sanctus Bonauen. in. iiij ser pro dist. xv. S Ixvij. tenet: quod acquisita per ludum alearum quatenus est prohibitus, non possunt teneri: sed de necessitate salutis tenetur lucrans restituere, uel in pios usus conuertere: quoniamludus contra deum est turpis, & utroqeiure reprobatus; & per hoc nullus per ludum titulus acquiritur: nec sic acquisitum bona fide possidetur. Iniustus enim titulus pro non titulo est habendus: & malae fidei possessor dicitur, quicontra legum interdicta mercatur. & hanc opi sequuntur multi canonistae, Hosti. Ray. & mouentur ex hoc: quia non solum alearum ludus prohibitus est: sec acquisitio sucriper talem ludum: & perconsequens (per dicta in secundo nota bili) teneri non possunt. Antecedens pater: quia constitutio graeca supra allegata concedit repetitionem usque ad quinquaginta annos: sed non potest repeti secundumius ab aliquo, quod ille non tenetur dare, uel reltituere: ergo. Item episcopus auxilio praesidis potest talia lucra: si non repetuntur ab his, qui amiserunt, exigere, & pauperibus erogare: ut dicit tex. in aut. alearum lusus & sic uidetur; quod ralia lucra sint pauperum. Et licet inter se discordent quibusdam dicentiius: quomd sucrans tenetur restituere ei, qui perdidit. Alijs: quod quia perdens simul in tur pirudine est, non debet sibi restitui: sed pauperibus erogari. In hoc tamen concordant: quod sucrans non potest lucrum liuiuimodi cum salute animae tenere. Alia est upinio Alex. de Hales. par. iiij. q. Ixxxvi. memb. iij. articu. vj. ubi dicit. Aleatores nisi fraudes immisceant, in ludis suis, non tenentur districto suread restitutionem. Pactum enim interuenit inter partes quod utrique parti placet, & obligatio condictio: unde secundum pactum illud, & oblixationem condicti; nec ille, qui amiit, de iure potest repetere: nec ille, qui sucratus est, tenetur restituere, Et quod antiqua iura iubent illa restitui, & concedunt actionem repetendi: nobis uidetur magis esse quasi satisfactio propeccato, quam obligatio ad restitutionem. Haec ille. Beatus Thom. ine iiij. scripto. distin. xv. qij. principali. arti. iiij. in responsione ad secundam, & tertiam sub quaestionem. &. ij. ij. q. xxxij. arti. vij. in responsione ad secundum argumentum tenet, quod lege ciuili omne sucrum alearum sit prohibitum: & ideo cumius ciusse noobligat omnes, sed eos tantum, quisunt his legibus subiecti: & ideo tales si huiusmodi iura non fuerint per contrariam consuetudinem abrogata: non possunt retinere huiusmodi lucra: sed tenentur uel restituere, uel pauperibus erogare. Si uero praeualet contraria consuetudo, nulli tenentur: nisi lucrum fuerit legediuina prohibitum: ut dum quis sucratur ab eis, qui rem suam alienare non possunt, aut qui in ludo fraudant &c. Scot. satis concordat cum beato Tho. in hoc quod lex imperialis non ligat nisi eos, quiuiuentes politice subsunt legi imperiali. Et addit, qui forte nulli sunt hodie: quia ubi praecipue illa lex locum habere consueuit: mun, cipia praeiudicant imperialibus: ut patet in italia. Haec Sco.

¶ Rich. de media uilli recitat ambas opiniones satis clare: & soluit rationes hincinde nihil tamen determinat: licet dicat opinionem primam fore securiorem, & communio rem. Petrus de palu. distinct. praesenti q. iij. arti. v. in conclusione secunda post caetera sic ait. Videtur uerius; quod qui lucratus est, nunquam possit sibi retinere: quia turpis quaesius est, & contra rationem: nisi esset ludus rationabilis ad exer citium uitium, & fructuosus alias non prohibitus: sicut in his, quasi in stadio currunt: & huiuimodi quo agiliores, & fortiores siunt. unde dauid. ij. Regum. j. uoluit filios ifrael discere arcum. Sed nulla ratio est in ludo alearum, & tax illorum, & scacorum, & simoi ociosis lucrari quicqum: unde sibi retinere non potest. Sed de iure naturali ille, qui consensit inludum: & sic uoluntarie perdidit: non tenetur restituere, si pares sut in turpitudine: ut quia nullus traxit alium: quia in pari casu turpitudinis melior est conditio possidentis: & multo magis si alius sit in caufa. Si autem ex parte istius sit dolus: quia cupiditate lucri induxit alium: aut fraudulenter, & contra artem ludi fecit: in quo casu contra uoluntatem domini simpliciter tulit: tenetur restituere iure naturali: alias non ei tenetur nisi iure ciuili. C. de reli. & sump. Sed hoc non ligat in foro conscientiae, quousque homo sit condemnatus: si autem plus perdiderit, uel tantum quantum sucratus est: uidetur nihilominus; quod restituere teneatur: quia mox ut lucratus fuit, pauperum debitor fuit: a quo debito non liberatur, nisi soluat: & si idem illud perdidit, culpa sua fuit. Haec ille.

¶ Sed nodus huius quaestionis quantum ad ludum alearum, in eo consistit: utrum restitutio, uel erogatio inpauperes sucri prouenientis ex sudo alearum in casibus non concessis sit aliqua legepraecepta: legedico non abolita: quod si est, manifestum est huiusmo di sucrum teneri non posse: saltem ab illis, qui huiusmodi legi sunt subiecti: quando ludum hunc fore generaliter prohibitum certum est ex canone dist. xxv. eps. supallegato in tex, & gloil. atque in iuribus ibi allegatis. Ex illa autem prohibitione haberi non potest; quod lucrum sit prohibitum, aut restituendum: cum etiam meretricium sit legediuina prohibitum: & tamen secundum omnes non tenetur meretrix lucrum suae turpitudinis restituere, uel pauperibus erogare: ut dicitur. Videndum ergo est, qua lege lucrum huiusmodi sit prohibitum: & de hoc non inuenitur aliqua prohibitio diuina: neque iuris canonici: licet glossae (quae iure non probantur) & doctorum quorundam dicta ad hoc sonent: sed his nemo obligatur.

¶ Est autem constitutio graeca legis ciuilis, quae concedit repetitionem acquisiti lueri usque ad quinquaginta annos. Sed nunc inuestigandum: utrum perhanc legem aleator lucrans ab eo, quipotest sua alienare: nec tractus est, uel inductus & sine dolo lucratus est: teneatur lucrum restituere. Et uidetur quibusdam; quod sic: tum quia lex illa non tantum est constitutio ciuilis: sed etiam implicite est constitutio canonis: & perconsequens omnes indifferenter obligat: nam leges imperatorum, quae legi diuinae; nec sacris canonibus obuiant, ab omnibus sut obseruandae: ut habetur dist. x. de capitulis, & in sequen. quatuor cap. & per hoc omnes tales leges a sacris canonibus appro bantur: tum quia (ut sup. argutum est) non potest iure ab aliquo repeti, quod ille non tenetur restituere.

¶ Sed contra hoc est: quod illa lex per contrariam consuetudinem est abolita: & ideo non ligat: ut uidetur sentire beatus Tho. hoc etiam uidetur tenere Baptis. in sum. allegans ad hoc Alex. lom. in titu. de usuris. unde dicit: quod repetenti perdita per ludum in foro ciuili, & iudiciali non datur actio: nec sententia restitutionis fiendae. Verum hoc reprobat Ange. in sum. di. quod lex illa non est abrogata per non usum: quia ut dicit Panor. in c. Ioannes. de cle. coniu. Non usus non habens actum tactum contra legem non inducit consuetudinem abrogatiuam legis: ut licet non agam contra eum, qui mihidamnum intulit actione legis aquiliae: non propter hoc abrogatur illa lex: quia illa lex non necessitati ad agendum: sed dat agendi facultatem: igitur non agens non facit contra legen: secus si non usus habet actum tacitum in se contra dispositionem legis: ut lex defert haereditatem communiter, & aequaliter filijs tam masculis, quam faeminis: sed consuetudo defert primogenito, uel solum masculis: & secundo genitus, uel faemina nunquam fuit usa illa legeribi inducitur, consuetudo, qua lex illa abrogatur propter actum contrarium. In proposito lex concedens repetitionem ad quinquaginta unnos non necessitat ad repetendum: sed dat facultatem, & ideo licet per milie annos non repetatur: non propter hoc inducitur consuetudo, qua lex illa abrogatur: & ideo esto: quod lex illa non sit abrogata per non ulum eius: tamen uirture huius legis non tenentur sic lucrantes restituere lucrum; nisi per iudicis sententiam sint condemnati; sicut in aliis penis iuris. Et exemplificat Rich. loco sup. allegato di. Si persententiam iudicis lucrans non compellitur ad restituendum, non tenetur: quia ista restitutio praecipitur in penam sucrantiu tali ludo prohibito. Ad idem uidetur esse Pal. ut sup. patuit. Nec iura, quae ad hoc allegantur per glo, c. episcopus xxxv. dis. & c. clericus officia. de ui. & hone. cleridicunt: quod teneat restituere ipso iure: sed quod potest ab ipso peri de iure. Aliquis. n. quam noque aliquid licitè retinet, antequam persententiam dimittere compellatur: non interficiens hominem iniuste potest persententiam iuste priuari haereditate sua: & tamen ante sententiam no tenetur illam dimittere: sicut generaliter non tenetur quis paenas soluere, priusquam iudicis sententia condemnetur.

¶ Et per hoc possunt solui contraria inducta. Primo illud sancti Bonauen. quod titulus, quo possidentur huiusmodi lucra, iniustus est: & lucrans est malae fidei possessor: quia contra legunminterdicta possidet: patet, quod non: quia licet sit lucrum turpe: tamen non possidet contra interdicta legum: lex. n. etsi interdicit ludum alearum, non tamen interdicit lucrum: licet concedat repetitionem: sicut in aliis turpibus sucris.

¶ Et si quaeritur de titulo: dicit Alex. quod titulo interuenientis pacti, & obligationis condicti utrisque placentis. Nihil. nioe tamen naturale: quam ut acquisitio fiat secundum uoluntate domini tradentis. insti. de rerum diui. S. per traditio nem. secundum uoluntatem dico legi non contradicentem. Similiter & illud non potest repeti ab aliquo, quod ille restituere non teneretur: uerum est hoc de illo, quod non tenetur post repetitionem & sententiae plationem. Multa. no.e possunt repeti, quae in paenam statuuntur: ad quaetamen is, quam paenam incidit, non tenetur ante sentem tiam pro repetente latam: sic ad illud de epo, qui potest talia lucra exigere, & pauperibus crogare: dicitur quod eps hoc potest praesidis auxilio, & bene faceret, si exequeretur. ut hoc modo turpitudo ludendi cauere tur: tamen non sequitur ex hoc, quod lucrantes teneantur dare, priusquam exigantur: sicut nec in alijs casibus, in quibus nscus potest turpiter acquisita tollere: & ideo talia lucra non sunt pauperum, priusquam donentur eis. Quod etiam postea arguitur, quod illa lex imperialis per canones approbatur &c. & sic ligat omnes: potest dici, quod canones, qui approbant leges, nec legidiuinae, nec canonibus contrarias quantum ad illos solum obligant, qui his legibus sunt subiecti: & non quantum ad non subiectos legi illi: nonno. canones ultra ligant, quaml eges ipsae, quas approbant: sed ilsae leges non ligant nisi sibi subjectos: unde canones leges huiusmodi confirmant, non extendunt: ut dicit Anto. par. iii. ti. j. c. xxiij. S. iii. Quamuis etiam lex illa, ut dictum est: sibi subjectos non ligat ad restitutionem: sed concedit repetitionem.

¶ Ec ce quanta diuersitas doctorum tam legis diuinae; quam humanae: ideo conclusiones ponentur probabiliter sub benignamaiorum correctione.

¶ Quantum ad articulum secundum est prima conclusioTurpe lucrum acquisitum in casu, quoconceditur repetitio per actionem de dolo, aut ui, uel metus causa: seu per iudi cis officium: est de necessitate salutis ( sifieri potest) restituendum. Conceditur autem repetitio contra eum, qui lucratur cum dolo, fraude: aut dum sucratur ab eo, qui alienare non potest: ut sunt furio si mente capti &c. ut dictum est in primo notabili. Probatur conclusio: quia in tali acquisitione non transfertur dominium in acquirentem: cum non abcedat uoluntas libera simpliciter: sed de cepta, uel coacta eius, qui transferre poterat. & per consequens acquirens non est dominus lucri: sed occupator: & sinon est dominus: lucrum non est eius: quare retinere non poterit: tenetur ergo restituere: si habet, unde restituat: & si eum, a quo recepit: uel eius haeredes nouit, & attingere potest, aut erogare pauperibus secundum modum supra expositum. q.ii. huius distinct. art. iii dubio iiii.

¶ Secunda conclusio. Quamuis turpiter sucrans ab eo, cui non comperit repetitio modo praedicto: etiam si non teneretur sucrum de necessitate salutis resti¬ tuere: nec erogare pauperibus: est tamen salubre confilium, ut non retineat: sed eroget in pios usus. Probatur: quia sanum confilium est fugere occasiones peccatorum fururorum, & impedimenta remissionis ptaeteritorum: etiam eas, quae non immediate, & per se, siue de proximo inducunt, uel impediunt: haeenim necessario cauendae sunt patet perillud apostoli ad Ephes. v. Videte fratres, quomodo caute ambuletis: non quasi insipientes: sed ut sapientes redimentes tempus: quoniam dies mali sunt Malisunt dies propter occasiones multiplicatas ad mala culpae trabentes: hinc iterum auilando consulit. Quistat, uideat, ne cadat j. Corinth. x. Haec autem lucra imbursata, & amata, occasiones sunt inducentes ad peccata: inducunt enim, & alliciunt ad fectanda, cumulandaque turpa lucra, quae quia turpia sunt; sine peccato non acquiruntur: alioquinturpia non essent: & per hoc inducunt ad futura peccata: hinc Palud. ubi supdicit ludum prohibitum propter blasphemia &c. Tenet etiam in peccatis conmissis: quoniam eorum remissionem impediunt: dum ueram contritionem non admittunt: non enim potest esse uera contritio peccati, quod adhuc placet: difficulter autem, uel uix displicere potest ei actus peccati, cui placet effectus ex peccato consecutus. quo. n. displicere potest turpitudo admissa, cui placet lucrum ex turpitudine acquisitum. Vnde bene faciunt confessores lusoribus iniugentes, eosque; inducentes: ut huiusmodi sucra turpitudinis non seruent: sed uel restituant: aut in pauperum eleemosynas: aut pias causas exponant: si tamen induci nequeant: non est eis neganda absolutio: dum tamen displicet turpitudo. Haec est sententia Anto. Angel. & Baptis. in sum. Et licet de turpi sucro possit fieri eleemosina: non tamen de his (maxime de meretricio, & similibus diuina lege prohibitis) debet fieri oblatio publica ad altare. Vnde Deuter. xxiij. Non offeras mercecedem prostibuli: nec precium carnis in domo domini dei tui. Dici¬ tur publica: quia (ut dicit Alexander de hales ubi supra) non omnis oblatio acquisita per meretricium, est abominabilis domino: sed publica: quae sit cum scandalo. Et ponit exemplum: ut si meretrices traberent currum ad fabricam ecclesiae: uel darent pannum sericeum: aut facerent fenestram uitream in ecclesia: talia non debet recipere ecclesia a congregatione meretricum: ne uideatur approbare opus earum.

¶ Ex quo patet: quod priuatae oblationes: unde non oritur scandalum de huiusmodi lucris: similiter de illis, quae acquiruntur per occultas fornicationes, uel adulteria possunt fieri etiam publicae oblationes.

¶ Tertia conclusio: quamuis aleator ex cupiditate lucrans aliquid notabile sucratur ab aliquo, quem non attraxit: & quisua donare potest etiam sine dolo, & fraude peccet mortaliter: ipsum tamen ad sucri restitutionem, uel erogationem de necessitate salutis teneri: non est certum euidenter. Prima pars conclusionis probatur: quia ex cupiditate ludens agit contra legem diuinam, naturalem, & positiuam: ergo. Conse- quentia patet ex diffinitione peccati. Antecedens probatur primo: quod sit contra legem diuinam: quia est contra charitatem proximi concupiscere bona proximi cum damno eius: & contra nonum praeceptum, quo prohibetur concupiscentia rei alienae cum damno proximi. Hoc autem facit lusor talis: nam concupiscit rem proximi absque redditione aequiualentis: & ita cum damno proximi. Nec obstat: quod proximus consentit in sucrum: & quod uoluntarie obligat se ad donandum sucrum ei, qui secum ludit ( secundum leges ludi) sicut extra ludum dona tum recipitur sine peccato: licet donans ex donatione damnificetur: priua tur enim eo, quod donat: quoniam consensus ille non est liberalis sicut in donatione: sed est consensus ex conditione, quam tamen non uult accidere. Nullus enim simpliciter uult perdere: sed spe sucri ad ludum accedit: sicut ergo in usura dans usuram uolens dat usuram: & indigens re aliqua emendo plus dat iusto precio uolens, & sciens, ut maiora damna caueat: uel maius lucrum ex reempta consequatur: & tamen recipiens usuram, & ultra iustum precit peccat: eo quod non concurrit consensus simpliciter liberalis. Magis enim uellet mutuans non dare usuram: & emens non dare ultra iustum precium, si rem sibi necessariam sic habere posset: sic etiam in proposito. Quod etiam sit contra legem naturae: patet: facit enim alteri, quid sibi nollet fieri: uult. n. lusor damnificare proximum: quod non uellet fieri sibi.

¶ Item damnificans alium in spiritualibus etiam uolentem danificari peccat: ut si quis petentem se occidi occidit: & etiam non prohibens uolentem seipsum interimere dum potest: peccat: inuitus. n. a periculo mortis eruendus est. secun- dum August. & j. Reg. ultim. de occidente saulem. ergo damnificans in tem poralibus peccat. Quod sit contra legempositiuam: patet ex dictis. Secunda pars conclusionis patet: quia sunt probabiles opiniones pro utraque parte: ut habitum est in primo articulo. Nec habentur rationes sufficientes praesertim pro illa parte: quod lucrum non possit sine sautis dispendio possideri.

¶ Corollarium in primu. Licet securius sit lucra simoi testituere, uel pauperibus erogare: non tamen securior est opinio tenens restitutionem, uel erogationem sucri esse necessariam ad salutem. Primum patet: quia qui lucrum restituit, uel erogat, certus est se satisfacere praecepto secundum primam opinionem. Et secundum aliam opinionem implet opus consilij. & perhoc certus est se in hoc non peccure,. tenendo lucrum: ut patet ex secunda con clusione.

¶ Secundum probatur: incautum est, & malum asserere aliquem actum fore peccatum mortale: ubi illud nec sufficienti auctoritate: nec euidenti ratione ostendi potest: nam hoc est ponere laqueum pedibus ambulantium: & inducere certum mortale, ubi mortale non est: uel esse certum non est: nam ista assertio dum acceptatur a poTulo: licet foret erronea: facit tamen con¬ trauenientem peccare mortaliter: quia facit agere contra conscientiam eum, quialias non peccaret mortaliter in tali facto non habita huiusmodi conscientia.

¶ Secundum corollarium: licet ludus sit populo efficaciter in praedicationibus dissuadendus: ad restitutionem tamen sucri populus non est (uelut eius, quod est de necessitate salutis) compellendus. Patet corollarium exconclusione secunda pro parte prima: & ex corollario statim praemisso quoad partem alteram.

¶ Dictum est autem in conclusione ex cupiditate, & aliquid notabile: quia si luderet quod recreatione, pro modico, in quo proximus non notabiliter damnificaretur: posset a mortali excusari: sicut etiam sup. dictum est de furto. Et haec conclusio quoad primam partem non solum habet ueritatem in ludo aleae: sed in quocumque ludo: immo in quocunque negorio, in quo quis proximum ex cupiditate nititur notabiliter damnifi care: & bona proximi sibi uendicare sine iusta recompensa, excepta libera donatione: quia sicut dominus rei potestlibere: donare rem suam, cui uoluerit; ubi lex non resistit: itais, cui donatur, potest donum recipere sine peccato.

¶ Quantum ad articulum tertium: dubitatur primo contra conclusionem tertiam, & eius partem. Nam euidenter euidentia iuris probari potest luso rem sucrantem in casu conclusionis teneri ad restitutionem: ergo illa pars conclusionis falsa. Consequentia notaAntecedens probatur: quia in capculpa. deiniur. & dam. dicitur. Si culpatua datum est damnum: super his satisfacere oportet. Sed lucrans in ludo culpa sua damnificat colludentem.

¶ Solutio: ius illud multas patitur exceptiones: ut patet in gloilic. ibidem. ut quando damnificatus est in simili turpitudine, uelculpa, ut in simonia. Item quando damnum infertur scienti, & consentienti: tali n. non sit iniuria, & ita est in propo sito. Sicut enim sustinens danum potest remittere restitutionem illati damni post damnum acceptum: ita potest consentiendo ante danum passum damnificantem absoluere a restitutione. Item hic non tan¬ datur, quod sponte suscipitur damnum a ludente: nam sponte offert setalilege, uel condicto per quod danificatur: alioquin si capitulum illud uniuersaliter uerum esset ad literam: etiam recipiens donationem liberalem, aut precium turpitudinis: puta hstrio, traditor, meretrix, & similes tenerentur ad restitutionem doni, & precij.

¶ Dubitatur secundo: utrum ludus scaccorumsit clericis prohibitus Respondent plerique; doctores imitantes Rich. in iiij. quod non quod maxime uerum esse potest, quando sit causa recreationis necessaria.

¶ Sed non uidetur haec opinio satis secura: nam cum clerici sunt assumpti in sorte domini: propter quod se in ecclesiasticis offitiis, & alijs bonis studijs exercere debent diligenter: ut dicitur inc. clerici officiade uita & ho, cle, & beatus Hiero. ad Rusticum. Numquam de manu tua, uel oculis l ber plalterij discedat: dicatur ad uerbum oratio: sine intermissione uigilet sensus nec uagis cogitationibus patens corpus pariterque animus tendat ad dominum. de conse dist. v. nunquam. Non decet clericum ludis tempus consumere. Et quoniam prohibetur ab apostoso, ne secularibus se immisceat negotiis: prohibetur etiam interesse spectaculis. de conse dist. v. non oportet. ij. eadem ratione ludere prohibetur: praesertim cum ludus ille scaccorum ualde animam distralit: & tempus plurimum consumit: nimis denique miser est, qui in sortem domini assumptus extra dum in huiusmodi uanitatibus recreationem quaerit: quasi in summo, ac delectabilisumo bono recreatio haberi non possit. Et sicut dicit Hiero. de consecrdist. v.c. nunquam. Ama scientiam scriptu rarum: & carnis uitia non amabis. Ita in proposito dici potest. Ama scientiam scripturarum: & ludos ac otium iners non amabis.

¶ Dubitatur tertio: utrum inspecto res ludi participent peccatis ludentium: similiter & cooperatores: ut conceder tes domos: uel loca ad ludendum: siue lumina, & ludendi instrumenta: ut taxillos, chartas, & huiusmodi. & an ad aliquam restitutionem teneantur. Respondetur primo de inspectoribus: quia aut inspecto res dant causam ludo: ut quia ideo ludi¬ tur, ut ostendatur uirtus, uel idoneitas ludentium, qua non fieret, nisi essent inspectores ut sit in ludis theatralibo, hastiludijs, choreis, & similibus: & tamenc dicendum sicut de cooperatoribus statim dicet. Aut inspectores non dant causam: puta quia aeque fic rent, si non adessent inspectores: ut in ludo alearum: & tunc dicitur, quod inspectores peccant quidem uenialiter: rebus enim turpibus, & prohibitis intendunt utilioribus neglectis: non tamen peccant mortaliter: nisi consentirent ludentibus ludos prohibitos: namn consentiens peccato mortali: peccat mortaliter: secundum illud apostoli. Non solum facientes: sed & facientibus consentientes digni sunt morte. ad Rom. j. Similiter si tanta libidine uidendi ludos assisterent: quod parati essent eos uidere: etiam si foret prohibi tum uidere, hoc enim esset contemptus uirtualis praecepti, qui est mortalis. Haec enim circumstantia facit quodlibet peccatum quantumlibet seue esse mortale: ut dicit Aug. Non est peccatum ita ueniale: quin fiat mortale, dum placet: placet scilicet usque ad contemptum praecepti superuenientis: ut exponit Gers. in compendio, quod ab aliquibus sibi adscribitur.

¶ Et si dicis: quisquis delectatur in peccato mortali, peccat mortaliter: sed uidens ludos prohibitos defectatur in actu ludentium, qui est mortalis: ergo. Maior patet: quia propter hoc dicunt doctores, quod defectatio morosa in cogirationibus uenereorum etiam sine consensu in actum mortalis. Respondet hic Bap. in sum. in uer. Ludus. S. ij. quod maior est uera de his, quae sunt peccata mortalia ex se, siue de suis natura: & non solum ex constitutione humana ecclesiae. Ludi autem, & spectacula aliqua (quae non includunt essentialiter turpitudinem) possent fieri bene, si non forent prohibiti, ut torneamenta: & similia: ludi tax illorum, dum non fiunt ex cupiditate. Vel posset dici: quod delectari in actu mortalis peccati in hoc praecise ratione cuius est prohibitus, seu inordinatus, est mortalis: ut qui dese- ctaretur in cupiditate ludentium, aut contemptu eorum, qui contemnunt praeceptum ecclesiae: secus si in actu delectamtur inquantum actus, qui non est essentiali ter siue de sepctum: & per hoc pater solutio probationis: quia actus uenereus de se est pctum: & legi dei contrarius: & propter delectationem inordinatam pro hibitus. Veruntamen periculosus est aspectus ludorum prohibitorum: quia facile inducit in consensum: & specialiter inter esse huiusmodi ludis prohibitum est clericis inc. clerici. de uita & hone. clerico rum.

¶ Posset etiam dici: licet delectari in actu peccati mortalis, sit mortale peccatum: cum delectatio uoluntaria non sit consensu eius in id, unde quis delectatur: tamen delectatio in cognitione peccati, aut peccantium, uel modi ipsius peccati, non est mortalis: nam cognitio talium potest etiam esse meritoria: quia potest ordinari in bonum finem, puta ut caueatur, uel arguatur. Et si ex sola uanitate delectatur in cogitatione talium: non excedit genus peccati uenialis, nisialiunde grauetur.

¶ Ex his secundo dic tur, quod cooperatores ludentium ut ad ludos concedentes loca: aut ministrantes tax illos: instrumenta aut lumina, & huiusmodi, sine quibus ludus non fieret: peccauit mortaliter, si ludus ipse sit prohibitus: quia sic cooperando consentiunt peccato mortali.

¶ Tertio dicitur: quod tales consentientes non tenentur ad restitutionem perditorum in ludo; tum quia non praestant directe causam perditioni: quia aeque se habent ad perdentes, & lucrantes: tum quia per illam perditionem non sit uiolentia perdenti: tum ipse uoluntarie se subijcit legi perditionis, secus tamen si praestaret causam dolo in ludo commisto: & lucrum participarent.

¶ Siquaeris: quid de his, quae lucrantes uoluntarie dant aspicientibus, aut ministranti bus. Respondetur: silucrantes dant ea, quem tenentur restituere, etiam recipientes tenentur restituere: si non: non.

¶ Dubita tur quarto: quid de artificibus facientibus tax illos, chartas, & caetera instrumen ta ludendi: similiter & ea uendentibus, utrum mortaliter peccent. Posset dubium extendi adfacientes, & uendentes gladios, lanceas, ballistas, uenena, fucos, serta, laruas, & huiusmodi.

¶ Pro quibus omnibus respondendo datur haec distinctio post Anto. par. iii. ti. j. c. xxiij. S. xi. & seq. Aut factor, uel uenditor nouit: quod hi, quibus talia uendunt, eis abutuntur ad peccatum mortale: uel habet conscientiam firmam de hoc: tunc tales factores, & uenditores stante tali conscientia mortaliter peccant: & omnia peccata, quae occasione talium rerum ab alij: perpetrantur, sibi imputantur: & rei sunt animarum, quae propter hoc pereunt: cum sint cooperatores omnium scelerum indecommistorum. Aut huiusmodi uendito res, ac factores credunt eos, quibus uendunt emere talia propter aliquem licitum usum: aut de hoc nihilcogitabant, ignorantes, quod talia facere, ac uendere esset ulicitum: & tunc sub distinctione distinguendum est: quia aut illae res ad humanum usum possunt esse utiles, ut arma in bello iusto: cultellus ad scindendum panem. Quaedam enim uenena apponum tur a medicis in quibusdam medicinis: uel etiam in coloribus aptandis fuci adornandum se marito, non ad lasciuiam. Itemlaruae ad repsentandum aliqua hone sta, aut huiusmodi ad usus licitos. Aut nullum usum bonum habent: ut quaedam uenena mortifera. non. Si secundum: peccat res tales alteri conicando: aut etiam faciendo, quas nouit ad nullum bonum usum proficere: sed tantum ad malum: ut de libello famoso, quem non solum conficere: sed etiam confictum ostendem re: & inuentum non stat im rumpere, graue peccatum est: v. q.v. per totum. Si pramum: non peccant mortaliter: si intentio non fuerit corrupta: etiam si abusus sequatur. Vnde Aug. ad publicolam. Absit: ut ea, quae propter bonum, ac licitum facimus, aut habemus: si aliquod per hoc prater nostram uoluntatem cuiquam malum acciderit: nobis imputet.

¶ Neque facile iudicandum est eos, qui emunt talia eis abuti: nisi appareant signa manifesta: ut in meretricibus ementibus fucos: nemo n. iudicandus est immemor esse suae salutis aeternae. Quod uero Inno. iij. de sagittarijs cap. unico. dicit artem illam mortiferam, & odibilem ballistariorun¬ & lagittariorum aduersus catholicos, & christianos exerceri decaetero sub anathemate prohibemus. intelligendum est in bello iniusto secundum gloilic. namn contra infideles: & etiam contra fideles in belle iusto licet his armis uti: quoniam secundum Aug. xxiij. q.ii. dedens non refert quantum attinet ad iustitia, utrum aperte, uel ex insidijs quis pugnet. Et pugnare cum ballistis uidetur pugnare ex insidiis, ut uult Aug. super ps. ixiij. Arcu, inquit, dicit insidias.

¶ Verum hoc membrum adhuc uidetur subdistinguendum: quia aut pluri mum homines his rebus utuntur ad masum ut aleis, chartis, taxillis, quibus com muniter homines utuntur ad pectum mortale propter auaritiam, & concupiscentiam rei alienae: ex qua conmuniter his luditur. Aut frequentius, uel aeque utuntur ad bonum: ut armis, quibus comuniter utuntur homines ad defensionem, aut malorum impugnationem propter bonum reipublicae. Si primum: non possunt factores, & uenditores talium a mor tali excusari secundum Anto. Nec tales, inquit absoluendi sunt: nisi talia facere, & uendere dimittant, simile enim aliquid faciunt porrigenti furioso gladium. Vn de Greg. de poeni. dist. v. fratres. Talsa, inquit, est penitentia, cum paenitens ab officio uel curiali negocio non recedit, quod sine peceatis agi nullatenus praeua let. Videtur tamen: quod si taxillatores, & alearum opifices &c. tantum uenderent ista honestis personis, de quibus praesumerent, quod non uterentur illis in casibus non concessis: sed tantum pro recreatione, aut pro his, quae in conuiuio apponum tur, & non indifferenter ab omnibus ribaldis, & lusoribus: quod excusari possint: quoniamubi ludi potest sine peccato: ibi etiam instrumenta ludi possunt fieri, & uendi sine peccato. Et per hoc patet responsio ad singulas partes dubii.

¶ Dubita tur quinto de mutuo in ludo, an mutuans teneatur soluere mutuatum. Respondetur scum Panor. inc. clerici. de uita & hone. cle. quod de pecunia mutuata colludenti non competit repetitio: secus si alteri non secunludenti fiat mutuatio: sic secundum eundem non ualet tranfactio facta in ludo: eo quod ibi non estlis: sed euidens calunnia: sic quoque uendens rem in ludo non tenetur de cuictione: unde si res euincatur ab emen te: non potest agere contra uedentem.

¶ Dubiumsextum: utrum recompensatio habeat locum in ludo: ita quod lucrans aliquan do, & perdens quandoque possit perperdita lucrum compensare, ut non teneatur ipsum restituere, uel pauperibus erogare. Respondetur, quod inludo, in quo lucrans non tenet restituere lucratum secundum praedicta, necerogare pauperibus: dubium nullam habet difficultatem: quia tumc nulla compenlatio est necessaria: sed in eo ludo, in quolucrans tenetur ad restitutionem: uidetur: quod compensatio locum habeat respectu eiusdem personae: maxime dum uterque lucrans tenetur ad restitutionem alteri: quia dum quilibet duorum est debitor alterius: dum debitum utriusque est aeque liquidum, caeteris paribus, compensatio debitorum habet locum. Nec resert: anlucrum fuerit acquisitum in eodem ludo, uel pluribus: siue uno tempore, uel diuersis: quoniam si b sucratus est a, e, heri c, hodie sucratur a, b, si lucra fuerint aequalia, iam sunt compensata: nam frustrab, redderet ipsic, quidc, teneretur restituere ipsi b. Si uero unus tenetur restituere, & non alter: ut si unus haberet administrationem rerum, pro quibus luditur, & non alter: compensatio non habet locum: tunc. n. habens administrationem tenetur restituere lucrum: & non econuerso. Si autem ludentes tenentur lucrum erogare pauperibe: est quorundam opinio: quod quoties lucratur ludens, tenetursucrum erogare pauperibus: siue in eodem ludo, ac tpe, siue in diuersis, nulla diminutione facta eorum, quae perdidit: quia per interitum rei morosus debitor non liberatur: nameo t pe qud lucratus est, est pauperum. Et ion si postea pdit: non pauperum bona: sed sua perdit, uel saltem sua cuipa, bona pauperum perdit: on pauperibus obligatur.

¶ Verum alii, quibus consentit Bapti. & Ange. in sum, mitius dicunt, quod lucrum, quod obtinuit in eodem ludo, abeadem persona, & secum in fine ludi imbursat: tenetur erogare pauperibus, & non illud, quid du rante eodem ludo lucratus est, & rursus perdidit: & dicit idem ludus, ludus continuus, quamdiu se non diuertit ad alia. Et ratio illorum est: quia illud proprie dicitur sucrum ex sudo, quod in fine ludi imbursat deductis perditis in eodem.

¶ Et dicitur notanter, cum eadem perso na: quia si in eodem ludo, in quo plures colludunt: quis sucraretur ab uno: & perderet respectu alterius: ibi non habet locum compensatio: dum restitutio esset facienda: ergo nec a simili, dum lucrum pauperibus est erogandum.

¶ Et idem dicendum de participantibus lucrum ludi: hin. eodem modo tenentur ad restitutionem, uel erogationem pro parte sua, in qua lucro participant sicut lulores.

¶ Dupitatur septimo de paena tenentium ludum prohibitum. Respondetur post Ange. in sum. c. ludus. S. ix. Primo: quod domus, in qua luditur, debet publicari: ut habetur in aut. alearum ludus. Secundo, si tenens ludum uerberatur: non oritur actio ex tali iniuria: nec punitur uerberans, uel eum damnificans. Tertio, si fuerit sibi aliquid subtractum tempore, quo in eius domo luditur: siue a lusoribus: siue ab alio non potest repetere: nec habet rei pse cutionem: nec etiam penam furti. Quarto: qui alium compulit ad ludendum etiam ex metu, qui non cadit in constantem uirum: potest puniri iudicis arbitrio, & potest incarcerari. Et generaliter compelsere dicitur eo ipso, quod stat cum altari parato: hoc est praestat domum, tax illos, scamna, lumina, & huiusmodi: nam istis suasionibus, & illecebris dicitur compellere iuuenes, qui non possunt refroenare iuueniles calores. Similiter de his, quiblandicijs, & suasionibus inducunt iuuenes ad ludendum. Quinto, quod omnis contractus celebratus inter ludentes ad inuicem non tenet: nec mutuum datum ad ludendum repeti potest: ut tactum est sup¬

¶ Dubitatur octauo, utrum lucrans ex uadio: hoc est ex euentu, pro quo altercantur quidam uno dicente: si hoc ita est: uel sic euenerit: dabo tibi tantum: si non, dabis mihi tantum. Respondetur post Anto. quod hic est aliquid simileludo: & si fieret ex cupiditate, uel dolo: idem diceretur, quid de ludo prohibito dictum est. Si aunt ex quadam contentionis altercatione oritur: non ex cupiditate praecogitata quolibet putante se uerum dicere: quamuis sit turpe sucrum: quia ab alio recipit non gratuito, pro quo nihil rependit: non tamen tenetur ad restitutionem. Nulla enim lex mandat in illis restitutionem: licet lex diuina, & naturalis prohibeat omnem actum auaritiae; & illicitae acquisitionis: est tamen consilij, ut huiusmodi lucra erogentur pauperibus: sicut etiam de lucro histrionatus, meretricii, incanratio nis, & huiusmodi.

¶ Vlrimo dubitatur de columbarijs. Ad hoc respondet Pe. de pal. dist. praesenti. qeii. ar. ij. uidetur: quod dceimens eorum teneatur restituere damnahis, quod habent agros seminatos, quos spoliant nutrimentum quaerendo: nisi sit uerum, quod qudam fingunt: quod columbae nociua quaedam cum granis comedentes plus prosint, quam obsint: ergo diumes est in culpa emittendo huiusmodi animalia in damnum proximi: & tenetur ad refusionem damni. Et tantum de quaestione.

¶ De restitutione acquisitorum titulo praescriptionis.