Quaestio 1

QVAESTIO I QVAERITVR igitur priuod modo utrum tempus sit mensura & angelorum. Ista quaestio etiam & mouetur, & determinatur ab Ockam in ij. q. xiij. Sed quia quaest. pro sua decisione, plura supponit ex naturali philosophia, & metaphysica: quae hic fundare prolixum foret: ideo lie id est necessaria summarie tangentur.

¶ Quia se id est ergo titulus comprehendit tempus, & mensuram. Tempus quoque per mensuram describitur. iiij. Physi. Ideo notandum est post Ockam. q. xj. secundi, in qua quaestione, & alijs sequentibus, ac praecedentibus plura ad propositum ualetia latè determinat, & in physica sua, Notandum itaque est circa illum terminum, mensura: quod secundum philosohum. x. Metaphu. mensura est id, quores cognoscitur. Dicit enim: metrum est, quo primo unumquodque cognoscitur.

¶ Potest autem res cognoscitripliciter: & secundum hoc tripliciciter aliquid dicitur mensura rei: Primo modo mensura rei est causa effitiens cognitionis apprehensiuae rei: hoc est cognitionis, qua res primo apprehenditur. Isto modo intellectus est mensura rerum, quas intelligit, similiter & species rei si ponatur, similiter & obiectum, quod est res ipsa intellesta: quia illae sunt causae partiales efficientes cognitionis rei. Et ita intellititur dictum philosophi, quod obiectum est mensura cognitionis. Secundo modo accipitur mensura pro illo, quod ducit in rememorationem alicuius prius noti. quo modo dicimus, quod imago petri repraesentat Petrum. Et sic repraesentans potest dici mensura repraesentati. Isti duo modi mensurae sunt generales modi accipiendi mensuram: & communes tam quantitati, quam alijs a quantitate. Tertio modo accipitur proprie pro illo, quod ducit in cognitionem quantitatis alterius. Vnde Physic. ubi supra. Metrum est primum uniuscuiusque generis: & ma¬ xime propriae quantitatis. Hinc enim uenit adalia. Metrum enim est, quo quam titas cognoscitur; & ille modus est ad propositum. Sic autem mensura praesupponit cognitionem rei mensuratae inse, & notificat eius quantitatem. Vnde quando res primo nota est secundum suam essentiam, & tunc illud, per quod intellectus certificatur de eius quantitate, proprie dicitur mensura illius. Exe plum: ut si panus primo notus est, quia pannus, & per applicationem ulnae notificatur eius quantitas secundum logitudinem, ulna est mensura longitudinis panni Ex quo patet, quod mensuratum potest esse prius cognitione secundum se, quam mensura, licet non secundum quantitatem.

¶ Et quia quadruplex est quantitas: scilicet quantitas multitudinis, extensionis, durationis, & perfectionis: secundum hoc quadruplex est mensura. Sic in exemplo primo modo unum est mensura multitudinis, & numeri. Secundo modo ulna panniTertio modo tempus motus. Et quarto modo perfectius minus perfecti, quo modo deus potest dici mensura omnium: pro quanto una res est perfectior. quae magis accedit ad perfectionem dei, quam alia: & albedo respectu colorum. Et enim albedo hoc quarto modo mensura colorum: si per eius cognitionem intuitiuam: & per cognitionem aliorum colorum potest quis cognoscere, quod aliquis coior sit perfectior alio, puto rubedo nigredine. per hoc quod unus plus accedit ad perfectionem albedinis, quam alter, et illo quarto modo mensura est perfectior mensurato. In aliis modis non oporter, patet discurrendo per eos. Nam quod est minimum, est mensura caetetorum secundum extensionem, numerum, & durationem: & ita non perfectius. Item mensura quandoque est tantum in anima: quandoque in re extra. Exemplum primi: ut si geometra perrfectus per numerum, uel quantitatem imaginatam mensurat quantitatem extra: sic numerus numerans qui¬ est conceptus in anima, est mensura multitudinis extra. Et similiter unitas, quae est conceptus mentis est mensura numeri numerati. Et de illo numero intelligitur illud philosophi: quod idem est numerus. x. hominum &. x. canum. Nunc autem non oportet conceptum mentis esse perfectiorem rebus numeratis: immo si conceptus habet tantum obiectum in anima, ut patuit in primo,. conceptus est imperfectior omni realitate extra animam.

¶ Mensura autem, quae est extra animam: quandoque est minor, quandoque aequalis mensurato; & tunc non est perfectior. Potest etiam aliquando esse maior: ut si ulna una mensuratur pannus longior ulna, & pannus aequalis: & alius pannus minoris longitudinis, & non oporter uinam esse perfectiorem panno, neque simpliciter, neque quo ad quantitatem.

¶ Verum, quod semper mensura est notior mensurato: & hoc quantum ad eius quantitatem. Patet, quia per minus notum non cognoscitur magis notum.

¶ Ex quo sequitur, quod mensura, & mensuratum distinguuntur. Patet, quia idem seipso non potest esse notius: sed mensura notior est mensurato.

¶ Veruntamen non oportet mensuram esse distinctam ab omnibus partibus mensurati. Nam quandoque unum, quo mensuratur multitudo est pars multitudinis numeratae: & non unum determinate: sed accipiendo unum post aliud, quousque deuenitur ad totam congregationem multitudinis. Sic & mensura magnitudinis, quandoque est distincta a tota magnitudine, & ab omnibus partibus: ut ulna a panno.

¶ Quandoque est pars determinata magnitudinis mensurandae; quando scilicet quan titas certae partis est notior quantitate totius magnitudinis, semper tamunmensura distinguitur a mensura toad minus, sicut pars a suo toto. Et hoc uerum est respectu eiusdem: quia respectu diuersorum, idem potest e sse mensura, & mensuratum: respectu qua uo¬ rum unum est notius alio, & econuerso, ut respectu unius, motus aliquis potest esse mensura temporis certi: & respectu alterius illud tempus mensura eiusdem motus. Et si alicui operatio sua quantum ad durationem notior est tempore, per operationem suam mensurat tempus: & alteri tempus notius talioperatione; similiter in magnitudine contingere potest. Ex illis etiam patet, quod res secundum substantiam suam absoiute mensurari non potest, quia ut sic considerata, non est, nec habet quam titatem. Non enim est de ratione substantiae, quod sit magna, multa aut tantae durationis, uel perfectionis. Secundo notandum post Ockam in ij. quaestio. ix. ubi de motu latam habet quaestionem, ex quo tempus etiam per motum describit, quod de motu duae sunt opi. famosae: quarum quaelibet a suis imitatoribus putatur fuisse Philosophi.

¶ Vna, quod motus est quaedam realitas distincta a mobili, & termino inhaerens mobili: quae secundum aliquos est accidens absolutum: secundum alios respectiuum: secundum utrosque tamen est res pure successiua, cuius esse consistit in continuo fieri: & cuius partibus secundum durationem repugnat esse simul in actu. Alia opinio Ockam: quod motus non dicit aliquam realitatem distinctam a permanente, & permanentibus. Quodque praeter res permanentes nulla res talis successiua sit ponenda: cuius partibus repugnet simulesse in actu. Nam uocando rem successiuam rem aliquam: cuius partibus repugnat contradictorie simul esse in actu, nulla omnino res est successiua, quia cuiuslibet rei habentis partes, partes possunt esse simulper diuinam potentiam. De motu alterationis manifestum est: quod partes formae successiue acquisitae simul manent. De motu locali, licet pars spatij acquisita mobili, non manet cum acquirenda: hoc est, quod mobile localiter motum super spatio acquirens alium locum priorem dimittit: tamen manens in priori: potest acquirere aliunmlocum. Potest enim res simul esse in diuersis locis per potentiam diuinam.

¶ Vn de licet de ratione motus sit, quod pars forme, uel loci diuisibilis acquiratur mobili, cum negatione alterius partis acquirendae, ita quod semperdurante motum acquiratur pars, quae prius non fuit ac quisita mobili. Accidit tamen motui omnino, quod pars acquisita prior, adueniente secunda corrumpatur. Sed prout conceditur esse successiuum, illud dicitur successiuum, cuius pars ante partem sit, uel alicui acquiritur: & nulla simulcum alia acquiritur: Et sic successiuum, & termanens non distinguuntur ex oppouto: sed conueniunt eidem. forma enimdiuisibilis, quae acquiritur per partem, postpartem (gratia exempli.) Caliditas est res permanens, & etiam successiua, etiam si semperadueniente posterioncaliditatis gradu, prior corrumperetur. Esset enim talis forma res successiua, quia pars postpartem acquiritur. Esset etiam permanens, quia partes possunt esse simul: licet de facto non manerent simul. sicut in mobili locali lotus posterius acquisitus non manet cum priore, potest tamen manere, ut dictum est. Et illo modo de successiuoloquitur philosophus, & commen. & caeteri auctores.

¶ Huius opi. duo sunt principalia motiua. Primum de motum locali, ubi minus apparet: quia deus potest mobile in certo loco existens: fatere praesens, & coassistens de nouoalteri loco (siue dimittat priorem locum siue non: nihil refert) absque alia re de nouo producta, existente solo mobili: & loco uero, uel imaginario. In quo casu mobile mouetur localiter sine tali re successiua: quam alia opinio dicit essemotum: igitur. Maior patet: quia hoc posse nullam includit contradictionem. Minor patet: quia in talicasu mobile continue acquirit locum quem prius non habuit, igitur mouetur localiter per diffinitionem motus. Item in casu, mobde mutatur successiue, igitur moue¬ :q Quaestio. I tur: quia omnis mutatio successiua est motus.

¶ Secundum: quia motus si esset res distincta a mobili, & termino posset eum conseruare in mobili sine termini acquisitione, uel sine termino de nouo acquisito, quia est prior termino, quia uia ad terminum: & omne absolutum prius deus potest conserua re sine posteriori. In quo casu esset motus in mobili: & tamen mobile non moueretur localiter: quia non acquireret alium locum. Consequens est impossibile: sicut impossibile est albedinem esse in subjecto, & subiectum non esse album.

¶ Ex quibus manifeste sequitur, quod ad hoc, quod aliquid dicitur moueri: neque motus talis distinctus requiritur, neque sufficit: cum tali re non existente mobile mouetur: & ea existente mobile non mouetur in casibus positis. unde omnino frustra poneretur. Omnia etiam facilius saluantur non ponendo rem talem, quam ponendo.

¶ Si diceres: cum ergo omnes concedunt motum esse, & mutationem, quid ergo est motus, seu quae res. Repondetur sicut de alijs abstractis connotatiuis: quod potest dici, quod motus est realiter ipsum mobile, acquirens successiuepartem formae, uel loci: & tunc idem erit motus, & motum. Vel dicitur, quod supponit pro mobili, & termino suc cessiuo acquisito. Et ita non est quid unum: sed simul subiectum mobile, & terminus qui successiue subjecto acquiritur. Per subiectum intelligo mebiNota. a se.

¶ Tertio notandum secundum eunE dem quaestio. xij. secundi: ubi late disputat de tempore, si distinguitur a motu, &c. circa illum terminum tempus: quod secundum omnes tempus est mensura successionis idest prioris, & posterioris, sed prius, & posterius esse non possunt sine motu: ideo dicitur. iiij. Lhrsi

¶ Tempus est numerus idest mensura discretiua motus secundum prius, & posterius i. secundum durationem, cui correspondet Temprius, & posterius.

¶ Accipitur autem tempus quandoque proprie: quandoque pus quodo improprie. Proprie quando dicit mensuram: improprie quando dicit partes succedentes: sed non per modum mer surae.

¶ Proprie dicitur tripliciter. Vno modo strictissime pro motu uelocissimo, & maxime noto: siue sit motus octa uae spherae siue nonae, siue solis, siue lunae: qui est nobis maxime notus: quo mensuramus motus inferiores id est certificamur de duratione motuum inferiorum. Sic per motum solis mensuramus operationes nostras, & motus inferiores. Secundo modo accipitur largius pro quolibet motu: per cuius notitiam peruenire possumus in notitiam durationis alterius rei, uel motus. Et sic quilibet motus potest esse tempus, inquantum per ipsum cognosci potest duratioalterius minus nota. Et hoc modo metus horologij arenosi: uel per pondus, est nobis tempus mensurans alios motus, & operationes: etiam motum solis, uel lunae: sic scriptio unius chartae uel solij (si eius duratio est mihi nota potest esse tempus alterius motus, cu ius duratio est ignota. Tertio accipitu pro conceptu mentis: quo imagina mur motum, & mensuramus motum extra, uelrem aliquam quantum ad eius durationem, sicut artifex expertus perquantitatem imaginatam, siue conceptum mentis, noscit statim quantitatem rei extra. Ita per tempus imaginatum cognoscimus longitudinem, & breuitatem motus, uel operationis nostrae & aliorum.

¶ Improprie est numerus: no sub ratione mensurae: tam numerus numeratus, quam numerus numerans. Sic partes motus prior, & posterior in se consideratae, non ut sunt mensura alterius possunt dici improprie. Similiter conceptius mentis, quo apprehendimus partes priores, & posteriores: easque nume ramus: inquantum sunt partes illius motus, non ut sunt mensurae, seu notitiae alterius motus. Hic quidem conceptus, qui est numerus numerans: potest dic tempus improprie. Quia tempus proprie, ut dictum est, includit mensuram durationis. Tempus ergo proprie est mensura durationis: siue in anima, siueextra. Nam extra est motus: intra est conceptus motus. Et nihil distinctum a motu extra, & actu numerandi, seu mensurandi intra, dicit tempus. Supponit enim pro motu, & connotat actum mensurandi discretiuum. Mensurandi dico, non durationem illius motus: sed durationem alterius, quia nihil est mensura suiipsius.

¶ Ex illis patet, quid respondendum est, si quaeratur, utrum tempus habet esse extra, uel intus in anima: quia quantum ad aliquid est extra animam, scilicet quantum ad motum: & quantum ad aliquid scilicet rationem discre tiuam est in anima.

¶ Si quaeris: quae mensurantur tempore. Respondetur, quod tem pus est primo mensura motus: quia cum tempus sit mensura successionis id est prioris, & posterioris: & illa primo, & essentialiter inueniuntur in motu tanquam inclusa in eius ratione: igitur est essentialiter, & priuio motus. Vnde commen. iiij. Physi. commen. exxxiij. dicit. Tempus mensurat motum primo, & essentialiter.

¶ Secundo tempus est mensura durationis cuiuscunque rei pernianentis creatae. Probatur: quia duratio includit successionem: & ita prius, & posterius. Horum autem mensura est tempus: quoniam si aliquid sit non per instans tantum durat. Duratio igitur significat rem durantem, connotando successionem in ipsa re durante: uel in alia coexistente actu, uel potentia. Omnis autem successio est realiter motus. Sic igitur omnis duratio includit motum, qui primo temporemensuratur. Et ideo duratio permanentis, ratione connotati mensuratur tempore, & ita secundario. Contra duratio dei est deus: & esse dei durat: & tamen illa duratio dei nullam dicit successionem in deo. In quo nulla est uicissitudinis obumbratio; sed immutabilis aeternitas: ergo &c. Respondetur, quod dicit successionem non in deo: sed in re coexistente in actu, uel potentia, autimaginatione.

¶ Item quaecunque se excedunt in breuitate, & longitudine existendi mensurantur ten¬ pore: sed unius rei permanentis duratio est breuior alia, & alia longior: igitur. Minor nota, maior probatur: quia omnis excessus finitus mensurabilis est, igitur excessus durationis rei permanentis finitus est: & non nisi tempore, quia nulla alia mensura dari potest, qua mensuretur. Item duratio permanentis non dicitur breuior, uel longior: nisi quia coexistit longiori, uel breuiori successioni in actu, uel potentia. Omnis autem successio mensuratur tempore.

¶ Tertio tempus est mensura quietis per accidens secundum commen. ubi, supra quia quies est priuatio motus. Et haec: quandoque breuior, quandoque longior. Quiescere enim aliquid dicitur: quia est sub forma acquisita cessante motu, & quies dicitur breuior, uel longior, quia quiescens sub tali forma sine motu coexistit maiori, uel minori successioni in actu, uel potentia. & ita maiori, uel minori tempore.

¶ Quarto dicitur, quod substantia rei permanentis circumscripta eius duratione non mensuratur tempore. Probatur: quia quicquid mensuratur aliqua mensura manens idem, & inuariatum seruat eandem mensuram. Si ergo substantia rei mensuraretur tempore, cum illa non uaria tur, siue duret modico, uel magno tem pore haberet eandem mensuram temporis: siue breuius duraret, siue longius, quod est salsum.

¶ Quarto notandum post eundem. q. x. secundi, ubi mouet quaestionem. An duratio angeli differatab essentia angeli, quod duratio angesi non distinguitur ab essentia angeli. Pater: quia sicut deus potest angelum in primo instanti creare sine omni alio positiuo creato, ita potest cum perpetuo conseruare, non causando aliquam rede nouo. Non autem potest angelus conseruari sine duratione, igitur duratio non est aliquid aliud ab essentia angeli.

¶ Veruntamen duratio angeli non est terminus absolutus, sicut essentia angeli: sed connotatiuus connotat enim Vuccessionem actualem, uel possibilem, cui potest angelus coassistere. Quod patet, quia possibile est duos angelos eiusdem speciei non aequaliter durare, puta si unus post alium crearetur: horum est eandem essentia speciei, & tamen non durant aequaliter. Vnde de unouerificatur, quod durauit. Sooo. annis. Dealio, quod non durauit Sooo. sed tantum tooo. annis, si post alium fuit creatus: transcursis. xooo. annorum: & tamen nulla est uariatio in essentia angelorum. Nec in alio potest assignari; nisi in successione maiori, cui unus angelus coextitit, & minori, cui alter coextitit. Nam propter hoc, tantum unus dicitur plus durasse, quam alius: quia unus coextitit maiori successioni, puta booo. annorum, quam alius, quae coexticit motui. aooo.

¶ Non tamen requiritur necessario ad durationem angeli, successio aliqua in actu: quia si nulla esset actu, adhuc angelus duraret: sed requiritur necessario successio aliqua actu, uel potentia. Sufficit ergo dura tioni angeli maiori, quod coexistat maiori successioni in potentia, & coexisteret, si successio maior in actu esset. Sic ergoduratio connotat successionem actu, uel potentia. ¶. Si quaeris. Quae est ergo differentia inter durationem angeli, & aeternitatem dei. Nam sic deus uideretur dici aeternus, quia coexistit infinitae successioni in potentia. Dicitur, quod inter durationem angeli, & aeternitatem dei est multiplex differentia, Vna, quia licet angelus non potest durare, nisi esset aliqua successio in actu, uel potentia: tamen successio esse posset sine coexistentia, & duratione angeli, quia posset esse, si angelus non esset. Nulla autem successio est, uel esse potest, nisi deus sibi coexistat. Item aeternitas dei initio caret: non sic duratio angeli.

¶ Item aeternitas dei est simpliciter immutabilis, & quantum ad durationem, & quantum ad durantem, Duratio angeli est utroque modo muta bilis: quia angelus non potest durare, quia potest annihilari: & durans potest mutari de cognitione, in cognitionem, & de affectione in affectionem.

¶ Sic¬ etiam differunt esse, fore, fuisse: in angelo, & deo, quia angelus potest fuisse: & nec esse, nec fore. Potest esse, & nec fuisse, nec fore si in praesenti instanti crearetur: & in eodem annihilaretur. Potest fore, & nec esse, nec fuisse. Non sic deus, qui necessario coexistit cuilibet differentiae temporis. Nec potest non esse, aut non fuisse, aut non fore: tamen aeternitas non est aliquid inhaerens deo: nec duratio est aliquid inhaerens angelo.

¶ Istis praemissis, quoac secundum articulum sit hec conclusio prima. Multitudinis angelorum, sicut quarumcunque rerum numerabilium mensura est unitas in re extra, uel in in tellectu. Ista conclusio patet ex primo notabili: quia ita numerabiles sunt angeli (cum non sunt infiniti) sicut caeterae multitudines rerum sic paratarum: & per consequens simili mensura, quantum ad eorum multitudinem sunt mensurabiles Multitudo autem numeratur unitate, ut dictum est: ergo &c.

¶ Secunda conclusioExtensionis angelorum nulla, est mensura. Probatur: quia eius, quod non est, nulla est mesura, extensio angelorum non es; quia in argelis non est quantitas molis: cum sint extensiue indiuisibiles: & ita non sunt extensi: quare nec mensurabiles secundum extensionem.

¶ Tertia conclusio Deus est mensura perfectionis omnium angelorum. Patet quia per cognitionem dei & angelorum potest cognosci, quod unus est perfectior alio, quia plus accedit ad perfectionem dei, quam alius: ergo deus est mensura perfectionis. Tenet con sequentia ex quid nominis mensurae Simliter si esset aliquis angelus caeteris perfectior: ex cuius perfectione scirposset, qusangelorum esset perfectior alio: ille esset mensura pfectionis caeterorum.

¶ Quarta conclusio. Mensura durationis angelorum non est aliquid inexistens angelo distinctum ab eo. Probatu: quia nec esset substantia; nec accidens. Non substantia; quia non angelus ipse; cum nihil sit menlura suiipsius; nec pars eius: quia angelus est substantia simplex non habens partes. Nec accidens, quia deus potest angelum creare, & conseruare sine accidente sibi inhaerente: & tunc nihilominus duraret sine tali accidente. Igitur nullum tale accidens est eius durationis mensura; alioquin duraret sine mensura durationis, quod est impossibile. Item mensura debet esse notior mensurato, sed nullum accidens absolutum, uel respectiuum in existens angelo, est notius angelo, aut eius duratione.

¶ Quinta conclusioMensura durationis angeli non est deus; neque alter angelus. Probatur; nihil, per quod non potest cognosci, quae duratio angeli sit maior; quae minor est mensura durationis angeli: sed nec per deum; nec per alium angelum; nec per accidens inhaerens cognosei potest; quae duratio angeli est longior, uel breuior, igitur nec deus, nec alius angelus, nec accidens angelo inhaerens est mensura durationis angeli. Minor probatur; quia per nihil; quod aequaliter respicit durationem maiorem, & minorem: potest cognosci maior, & minor duratio; sed deus, angelus, & accidentia inhaerentia aequaliter respiciunt angelum plus, & minus durantem: igitur.

¶ Sexta conclusio. Mensura durationis angeli non est aeuum uel aeuiternitas: si dicit aliquid distinctum a tempore. Probatur; quia quaero, quid dicit aeternitas; aut tantum esse aeui: aut aliquam habitudinem eius idest respectum, aut compositum ex utroque. Non primum; quia tunc non esset mensura esse, siue existentiae angeli;s cum idem non sit mensura suiipsius: ut dictum est. Nec secundum, scilicet habitudo; quia illa habitudo fundaretur in existentia angeli, & per consequens non esset notior ea. Quia cognitio habitudinis respectus siue respectiue dependet a cognitione fundamenti; & ita non erit mensura existentiae angeli; cum mensura est notior mensurato.

¶ Item, aut habitudo illa esset ens reale, uel rationis tantum. Non secundum; quia operatio intellectus nihil facit ad durationem angeliNec ens reale; quia realis habitudo requi¬ rit fundamentum reale; & terminum distinctum realiter a fundamento. Sed huius habitudinis licet assignari posset funda mentum, scilicet existentia angeli, tamen nullus terminus potest dari distinctus ab angelo, aut eius existentia, ergo non est realis. Nec potest daritertium: scilicet quod aeuum sit compositum ex esse angeli, & habitudine, siue tali respectu, quia compositum non est notius altera partium suarum. Neque totius est mensurare partes; sed bene econuerso quandoque.

¶ Praeterea probatur conclusio. Si poneretur aeuiternitas mensura angeli distincta a tempore, maxime ideo; quia angelus, & eius esse ac substantia est tota simul, sed hoc non igitur. Maior est opinantium oppositum. Minor probatur: quia tunc substantia corruptibilis etiam mensuraretur aeuo: quod negant. Probatur consequentia: quia esse substantiae corporalis est totu simul: quia per eius durationem nihil noui acquiritur substantiae corruptibili: sicut nec substantia angeli.

¶ Si dicis, quod substantia corruptibilis subiacet motui; & ideo mensuratur tempore. Contra. Sic substantia angeli subiacet suae operationicognitioni scilicet, & affectioni, quae mutantur.

¶ Si dicis, quod quantum ad operationem suam; quae mutabilis est: mensuratur tempore, sed quantum ad substantiam aeuo. Si per omnia dici potest de substantia corruptibili; quia manere potest absque contradictione sine omni motu.

¶ Si dicis, quod angelus ex se semper manet; sed corruptibilis substantia noquia corrumpitur per causas intrinsecas. Contra, quod esse alicuius desinit, est per subtractionem causae conseruantis, & quod permanet, est per conseruationem causae conseruantis Numc autem tam angeli, quam substantiae corruptibiles aequaliter dependent a deo, tanquam a causa conseruante: & per subtractionem diuinae conseruationis ita desinit angelus, sicut substantia corruptibilis. igit non plus determinat sibi angelus ex se esse perpetuum, quam substantia corruptibilis, quia ita potest deus perpetue conserua re substantiam corruptibilem, sicut angelum. Nec in proposito uariat, quod angelus sicut non potest creari nisi a deo, ita nec annihilari, siue corrumpi (extendem do nomen corruptionis) nisi a deo. Sub stantia uero corruptibilis potest generari, & corrumpi: saltem partialiter ab agente creato: quia si substantia corporalis ideo non mensuratur aeuo; quia corruptibilis, & generabilis, pariformiter nec angelus mensuratur aeuo: quia est creabilis, & annihilabilis. Item nihil est in substantia angeli, quod sibi deter minat maiorem, uel minorem durationem: sed quod sempdurat, uel non semper: est ex mera uoluntate, & beneplacito diuino, ideo aeuiternitas omnino superfluit.

¶ Si dicis, Licet angelus sit annihilabilis, nunquanm tamen annihilabitur; sed omnis substantia corruptibilis corrumpitue ideo mensura angeli non est tempus, sed aeuum. Contra motus caeli potest esse perpetuus: & scum philosophum est perpetuus: & tamen non mensuratur aeuo: sed tempore. Nam per motum diurnum mensuratur motus planetarum; ideo perpetuitas non impedit, quin perpetuum possit mensurari tempore.

¶ Septima conclusio, & responsalis. Tepus est mensura durationis angelorum. Illa conclusio probatur: quia illud, quod non habet durationem maiorem, uel minorem, nisi quia coexistit maiori, uel minori successioni, uel tempori in actu, uel potentia: illud mensuratur tempore; sed duratio angeli est huiusmodi: igitur. Maior patet. Minor probatur, quia uel angelus dicitur magis, uel minus durare: quia coexistit maiori, uel minori tempori, uel ex natura sui, puta sua perfectione. Si detur primum: habetur propositum. Si secundum, tumc sequitur, quod quanto angelus esset perfectior, tanto esset eius duratio mamaior. Et per consequens; si deus modo crearet angelum omnibus angelis creatis perfectiorem; plus duraret angelus in principio mundi creatus: quod est manifeste falsum.

¶ Item breue, & longum secundum durationem sunt passiones temporis, ergo cuicumque conue¬ niunt, mensuratur tempore. conueniunt autem durationi angelorum: igitur.

¶ Item duratio substantiae corruptibilis mensuratur tempore, quia coexistit maiori, uel minori successioni actu, uel potentia, ergo eodem modo duratio angeli mensuratur tempore, Tenet consequentia, quia nulla est ratio diuersitatis.

¶ Si dicis, quod substantia corruptibilis dependet a tempore, quia causatur a motu coeli; sed substantia angeli non.

¶ Contra. Motus coeli ninil facit ad generationem inferiorum: nisi quod applicat actiua passiuis. unde si caesum quiesceret, & haberet se in debito aspectu, & approximatione ad illa inferiora: nihilominus fieret generatio, & corruptio in istis inferioribus talem aspectum, & approximationem requirentes.

¶ Si dicis, quod substantiae corruptibilis duratio non mensuratur tpe. sed instanti.

¶ Contra. Maioritas, & minoritas durationis non sunt in mensurato, nisi sint in mensurat: sed in instanti non est maior, uel minor duratio: ergo instans non potest esse in mensura durationis substa tiarum, quarum una est maior alia.

¶ Item duratio angelorum usque ad hodiernum diem; die. xxj. octobris. anni gratiae IASo. est. Soco. annorum: Ponamus ita exempli causa. Quaero; unde sumitur illa mensura; non ex substantia angeli: quia illa esset eadem, si primum hodie crearentur: ut supra argutum est. Nec potest aliud assignari, msi quod coexistebant tanto tempori.

¶ Item si quaeritur, quantum durabunt angeli; non potest responderi, nisi per nomen temporale; utputa, totannis, diebus, uel horis &c. Igiturdies, & horae & anni sum mensura praeteritae durationis angelorum. Nam illud, quod respondetur ad quaestionem de quantitate durationis importat mensuram durationis. Et haec de secundo articulo.

¶ Quantum ad tertium articulum. Dubitatur contra con clusionem sextam responsalem; si esset uera cum suis probationibus; sequere tur, quod duratio dei mensuraretur tempore, & non aeternitate, consequens falsum: & contra doc. communiter, & sanctos. Probatur consequentia; quia existentia dei etiam coexistit successioni, sicut existentia angeli. Item, cuilibet eem correspondet sua mensura sibi pro portionata; sed triplex inuenitur esse: scilicet esse permanens ex se; & hoc conuenit deo: & ideo illud esse mensuratur aeternitate. Secundum est esse permanens non ex se; sed uirtute alterius: & conuenit angelis: & ideo uidentur participare quasdam conditiones aeternita tis; quae sunt habere totum esse simuls & habere esse perpetuum, quantum ex se est; quia tamen non sunt simpliciter aeternae: ideo non mensurantur aeternitate; sed aeuo, quod est quaedam participatio aternitatis. Tertium esse, est esse successiuum; quod conuenit omnibus corruptibilibus; & ideo omnia corruptibilia mensurantur tempore. Concor dat Anselmus in prosologion quantum ad triplex esse. Vnum, quod deficit scilicet generabile, & corruptibile. Aliud, quod non deficit; potest tamen deficere; ut esse angeli. Tertium, quod nec deficit; nec potest deficere; ut esse dei¬

¶ Pro solutione notandum: quod differentia communiter ponitur inter aeternum, aeuum, & temporale. Aeternum proprie dicatur, quod est simpliciter immutabile tam substantialiter, quam accidentaliter, De quo Boetius in. v. de consol. prosa ulti. Aeternitas est interminabilis uitae tota simul & perfecta possessio. unde aeternum simul, & semper habet quicquid habere potest; & semper est, quicquid esse potest. Ideo dicitur possessio tota simul, & perfecta uitae interminabilis.

¶ Acuum est, quod esse non desinit; siue semper fuerit; siue esse incaeperit quantum ad essentialia. Est tamen mutabile. quantum ad accidentale; quia potest acquirere perfectionem, qua caret: & perdere, quam habet. Itaque aeuum licet substantialiter non mutetur, est tamenmutabile substantialiter & mutatur accidentaliter; ut angelus caelum materia prima.

¶ Teporale est, quod mutatur tam substantialiter, quam accidenta¬ liter, idest aliquando desinit esse simpliciter; & manens acquirit, quod nondum habet, uel perdit, quod habet. Et secundum haec imaginantur multi triplicem mensuram. Vnam; rei permanentis non capientis secum aliquam mutatio nem, quam dicunt aeternitatem. Aliam: rei permanentis compatientis secum aliquam mutationem in suis operationibus, qualis est angelus. & illam uocant aeternitatem. Tertiam, rei successiue non permanentis ei.t aliquando deficientis esse. Sic. nione capitur hic res permanens pro re, quae semper manet, & nunquam esse desinit; licet esse incaeperit. & per oppositum successiuum pro eo, in quo non esse succedit esse: & huius modi mensuram dicunt tempus. Haec proO terminorum declaratione.

¶ Sed pro solutione argumentorum aduertendum, quod licet ita & bene distinguatur tripsex esse quibus imponuntur nomina, aeternum, aeuum, temporale: non tamen oporter esse triplicem mensuram durationis huiusmodi triplicis esse. Esse enim in se non mensuratur, nisi mensura perfectionis: de qua dictum est quaestione psentiarti. ij. quod deus est mensura omniu aliorum a se quantumcunque diuersorum: quia omnium perfectiones cognoscipossunt per accessum ad diuinam pfectio nem. Sed loquendo de mensura durationis, sic est una mensura omnium niensurabilium secundum durationem. Et haec est tempus in actu, uel potentia. Dico omnium mensurabiliunscum durationem, quia durationis dei tempus non est mensura; sed nec aternitas. Tum quia deus secundum durationem est simpliciter immensus. Tum quia aeternitas deiest ipse deus, & sua duratio: idem autem mensurat se, ideo non plus mensuratur aternitate, quam inimortalitate. Tum quia mensura tantum est finitorum; sicut enim infinitum secundum magnitudinem non habet mensuram suae magnitudinis: uel multitudinis: ita nec infinitum secundum durationem habet mensuram suae durationis. Ratio. nioe mensurae finito congruit.

¶ Quod uero san¬ cti dicunt, quod deus mensuratur aeternita te; non intelligunt, quod deus, qui simpliciter est immensus, mensuraretur per creaturam aliquam, aut etiam suam essentiam. Sed intelligunt, quod sicut per tempus, & partes temporis mensuramus oniatemporalia: ita durationem dei infinitam cognoscimus: quia necessario coexistit tempori in actu, & in potentia. uantitas uero durationis quorumcunque aliorum adeo non cognoscitur a nobis, nisi ex hoc solo; quia coexistit maiori, uel minori tempori in actu, uel in potentia: ut probitum est.

¶ Per hoc ad rationes. Ad primam. Patet, quod duratio dei non mensuratur nec tempore, nec aeternitate. Ad probationem primi negetur, quod deus coexistit successioni sicut existentia angeli, quia angelus coexistit certae successioni, & non omni in potentia: quia non illi, quae in potentia praecedit suum esse, neque etiam successioni, cui coexistit, sic coexistit sicut deus; quia ita angelus coexistit, quod potuit non coexistere: deus autem coexistit ita, quod non potest, nec potuit non coexistere cuicunque successioni in potentia, & in actu.

¶ Ad secundum negetur maior loquendo de mensura durationis: quia etsi sint. ioo. esse distincta quacunque distinctione; una mensura durationis in genere sufficit pro omnibus. Nec oportet, quod mensura sit unigenita mensurata quantum ad esse; sed quantum ad rationem mensurae, idest quantum ad id, in quomensurantur. Hoc est in proposito, quantum ad durationem, unde plus distinguuntur substantiae, & accidentia in esse; quam substantiae corruptibiles & incorruptibiles; & tamen mensurantur eadem mensura in genere, idest tempore. Pro concordia tamen diuersimode in hac materia opinantium, posset notari, quod praeter acceptiones temporis praedictas, potest adhuc distingui de tempore. Potest enim accipiuno modo generaliter pro mem sura durationis creatae, seu finitae, & ita includit aeternitatem. Hoc modo dicit san¬ ctus Bona. qeiiij. huius distinctio. quod accipit Beda cum dicit, quod quatuor fuerunt primo creata. Angelica natura, materia informis; caelum empyreum, & tem pus. Alio modo potest accipi stricte pro mensura durationis motus, uel rei permanentis generabilis, & corruptibilis, & sic non esset mensura rerum perpetuarum; ut angelorum. Aeuiternum autem est mensura durationis rerum incorruptibilium. Et secundum hanc distinctionem possent concordari opiniones, & sanctorum auctoritates. uerum illa distinctio non sumitur ex diuersa ratione mensurae, sed diuersitate rei mensuratae.