Quaestio 1

QVAESTIO I CIRCA hanc distinctionem primo quaeritur de iuramento: secundo deperiurio. Est itaque quaestio prima: utrum dicitum sit iurare in testimonium ueritatis: & in obligationem seruandae promissionis.

¶ Tribus articulis quaestio absoluetur. Primus terminos declavabit. Secundus per conclusiones, respondebit. Tertius quaedam dubia monebit.

¶ Quan tum ad primum, uidendum quid sit iurare, & quid iuramentum. Vbi notandum, quod iurare secundum beatum August. in de uerbis domini, est deum in testem assumere. intellige immediate in se, uel mediante creatura. Et alibi secundum eundem. Iurare est ius ueritatis deo redde¬ re: & hoc sit cum: in testem ueritatis ad uocatur: Hinc iuramentum secundum Raimum, describitur. Est affirmatio; uel negatio de aliquo sacrae rei attestatione. firmata. Vbi sacrae rei attestatione, includit tam deum, qui est sanctus sanctorum: quam creaturam, in qua relucet dei perfectio. Vnde hic assumit deum in testem immediate: qui ad confirmationem sui dicti deum testem aduocat in se nulla mentione facta de creatura: ut cum dicitur: deus testis est, quod ita est: uel per deum ita est: aut simile Aduocatur autem deus in testem mediante creatura, quando in confirmatione dicti nominatur creatura, non ut creatura sit testis: quia secundum apostolum. Vanitati omnis creatura subiecta est ad Roma. viij. Sed ut deus, cuius perfectio, & uestigium suae ueritatis in creatura relucet: & qui est auctor creaturae, sit testis ueritatis. Vnde Alexan. par. iij q. xxxj. art. ix & est magistri in textu Iurare per creaturam, est creatorem eius testem ueritatis adducere: ut infra dicetur. Ex eo autem inductum est iuramentum: quia homo sciens hominem esse mendacem idest mentiri posse, & ignorantem: & per consequens posse fallere, & falsi: fallere propter defectum ueritatis: falli propter defectum cognitionis: non enim possunt homines cognoscere contingentia: neque cordium secreta, uel etiam alia absentia: ideo non potest homo certam fidem adhibere dictis alterius hominis. Expedit autem rebus humanis: ut certitudo aliqua de his adhibeatur. Et ideo pro ista certitudine habenda necessarium est adducere testem ueracem, & scientem: qui nec fal lat, nec falli possit: hic solus est deus: qui non decipit, nec decipi potest. Non enim maiorem certitudinem loquens de rebus humanis ineuidentibus facere potest audientibus: quam adduce re testem deum. Hinc proiure introductum: ut quod sub inuocatione diuini testimonij dicitur, tanquam pro certo uero habeatur: ideo dicit apostolus ad Heb. vi. Omnis controuersiae finis ad confirmationem est iuramentum, quasi dicat ad controuersiam finiendam, eius¬ demque sedationem certificandam, & con firmandam adducitur iuramentum, quasi ultimate certificans, & confirmans. Fi ideo Sco. dis. praesenti sic describit iuramentum. Est assertio dicti humani, quod ipsum sit uerum, & hoc ultimate. Assertio extenditur ad dictum affirmatiuum, & negatium. Est autem assertio ultimata, est sit per inuocationem diuini testimonij: naulterior, & certior assertio esse non potest

¶ Ex illis sequitur primo: quod non tiamen dum coran iudice tactis sanctorum reliqis, aut euagelio, uel eleuatis digitis: sed ubicumque, & q. buscumque uerbis testem suae assertionis quis inuocauerit, iu rat: siue dicat per deum: siue deus nouit: siue coram deo dico: aut deo teste: siue uiuit diuns: siue haec faciat diuns: & haec addat. Vel alijs quibuscumque modis, quorum diuersi habent in diuersis scriptu rae passibus. Et de hoc Aug. in de sermonedni in mote dicit. Ridiculum est putare tumc iurationem esse: dum per aliquid dicitur, per quid iuratur: ita quod non iuret, qui non dixerit per deum: licet dixerit testis est mihi deus.

¶ Se cundo sequitur, quod non est una tantum: sed multiplex forma iuradi. Vnde Alex. de Hales par. iii. q. xxxi. memb. iii. art. j. omnes modos iurandi ad quatuor reducit. Iurans, enim ueritatem prima, & summam, quae deus est: & reueretur, & in testimonium suae assei tionis adducit. Debet ueritas ista reuere ri inquantum principium est omnis ueritatis: & tunc iuratur per deum, seu per ueritatem, Secundo, inquantum cognitor est omnis ueritatis: & tunc forma iurandi est. Testis est mihi deus, scit deus quod non mentior, ait apost. hoc dico coram deo id est deo sciente, & testificante. Tertio, inquantum iudex est, & retributor praemiorum bonis, & tunc iuratur sub hac forma: uiuit dums id est uiuit, qui uitam cunctis tribuit: uiuit anima mea, dei scilicet beneficio, uel uiuit dus ita est id est uera est assertio mea: sicut uerum est dum uiuere, & uitam bonis tribuere. Quarto, inquantum retributor penae malis: & tunc est forma iurandi. Haec faciat mihi deus, & haec addat, uel non saluer: & sic de alijs formis ad praedictas reducendis.

¶ Secundo notandum, quod generali diuisione duplex est iuramentum: scilicet assertorium & promissorium. Assertorium est respectu cuiusli¬ bet temporis praeteriti, praesentis, & futuri. Et est assertio alicuius cum iuramentonon exhibendi per asserentem: ut cum iurat quis aliquid fuisse, uel esse. Aut quandoque futurum esse, uel non fuisse: non esse, aut non futurum esse. Exemplum de futuro: ut si quis iuret cras eclipsim esse futuram: aut pluuiam: aut non esse uenturam: rarius tamen iuramentum assertorie est de futuro. Iuramentum promissorium est, cum quis iurat se aliquid esse facturum, uel non facturum. Et est tantum respectu futuri: ut dum quis iurat se daturum alicui centum slo, aut uenturum ad tale locum, uel non uenturum, utrumque iuramentorum est obligatorium.

¶ Assertorium quidem obligat asserentem, ut uerum dicat, ex quo tale testem inducit. Promissorium, ut quod iurauit, uerum faciat. Quia tamen assertorium no obligat nisi pro tempore, pro quo iuratur: quia frequenter est de aliquo praesenti, uel pterito. Promissor rium autem obligat respectu futuri contingentis: & fiendi per iurantem: ideo appropriate promissorium dicitur obligatorium: quia semper manet obligatus, donec iuratum perficiat

¶ Vtrumque autem iuramentorum, quandoque sit sim pliciter sine obligatione sui, uel alterius ad poenam: quandoque cum obligatione: ut quando aliquid (ut salus propria, aut filiorum, uel rerum iurantis, aeterna uel temporalis) obligatur deo ad poenam, si peierauit: ut si dicatur. Si non est uerum, quod dico: autsi non impleuero promissum, illud patiar: uel illud mihi contingat, aut filiis meis, aut possessioni meae: & solet fieri his, uel similibus uerbis. Haecfaciat mihi deus: haec addat: non saluer: non uiuat filius meus: incendio pereat possessio mea: nisi &c. Secundum hunc modum interdum etiam accipitur, cum quis iurando dicit per salutem meam, uel per filium. Per salutem. Pharaonis iurauit Ioseph. Obligatenim hoc deo: unde August. in sermone de periurio. Cum quis ait per salutem suam, salutem suam obligat deo: cum dicit per filios meos: oppignorat eosdeo, ut hoc eueniat in caput eorum, quod exit de ore ipsius: si uerum, uerum: si falsum, falsum. Et licet omnis creatura sit creatoris, & in eius plena potestate: ita ut non possimus eam magis deo obligare in se: tamen bonum uel solatium, quod a creatura recepimus: & est a deo nobis concessumpossumus deo tanquam nostrum oppignorare: & illud iuramentum dicitur execratorium: & secundum Aug. est grauissimum genus iuramenti. Quando autem iuramentum sit sine obligatione huiusmodi: dicitur iuramentum assertorium, uel promis sorium simplex.

¶ Item iuramentum potest diuidi in iuramentum uerum, siue bonum: & in periurium: sed de hoc quaestione se quenti.

¶ Tertio notandum, quod tres sunt circumstantiae in genere, quae requiruntur ad hoc, quod iuramentum sit bonum, & licitum: quae secundum beatum Hiero, dicuntur comites iuramenti: has tangit Hiere. iiij. Iurabis, uiuit dominus in ueritate: in iudicio: & in iustitia. Ex parte iu rantis requiritur iudicium discretionis. Exparte rei uerius iuramenti: requiritur ueritas, ut sit adaequatio reiad sermonem, quo iuratur. Ex parte causae requiritur iu stitia: ut scilicet pro causa iusta iuretu. De hoc beatus Th. dis praesenti. q. ij. ar. iij. ad hoc qdiuramentum sit rectum tria requiruntur. Vnum ex parte rei, de qua iuratur scilicet ueritas: alias dictum non esset confirmatione dignum. Ex parte causae, iustitia: alias non esset debita necessitas. Ex parte iurantis, discretionis iudicium: alias non adhiberetur debita cautela. Requiritur ergo ueritas, tam in conscientia iurantis: quam in sermone ipso, quo iuratur. In conscientia quidem: ut ita esse credat, sicut iurat in affertorio: uel ita facere intendat, sicut iurat in promissorio. In sermone, ut sermo, quo iurat, uerus sit. Requiritur iustitia: ut non iuret: quod secundum se iniustum est illicitum, uel inhonestum: aut melioris boni impeditiuum utrumque enim illorum uergit in deteriorem exitum. Nam sicut iuramentum non debet esse uinculum iniquitatis. de iurejuran. c. quanto. ita nec impedimentum perfectionis. Requiritur iudicium non illud, quod est executio iustitiae: sed iudicium discretionis: ut scilicet non leui¬ ter, indiscrete, & sine debita necessitate iuret. Includit haec discretio multas cir cumstantias praesertim sex attendendas scilicet cur, quis, cui, per quid, quomodo, quando, de quibus latius infra in dubijs.

¶ His conditionibus opponuntur tres aliae uitiantes iuramentum scilicet dolus, ind scretio, coactio contra ueritatem, iudicium, & iustitiam: a quibus nominatur iuramentum, dolosum, incautum, coactum. Dolosum in assertorio: quando iu rans oppositum eius sentit, quod iurando asterit. In promissorio, quando iurans se aliquid facturum: in ipso actu iurandi intendit oppositum: nec intendit se obligare ad illud, quod iurat.

¶ Iuramentum incautum potest dici dupliciter. Vel quia tram sit super materiam omnino illicitam: puta aliquis iurat se facturum oppositum alicuius praecepti, ut qui iurat se aliquem occisurum, uel adulteraturum: uel quia transit super materiam, quae de se est licita, puta aliquis abiurat opera perfectionis: & in hoc ponit obicem spiritui sancto, & eius motioni. Vnde licet quis licenter possit consilia non acceptare: non tamen licet se ad non seruandum obligare. Posset etiam poni juramentum aliquod incautum, quando iurat se facturum, quod non potest facere: & quando iurat, putat se posse. Iuramentum coactum est iuramentum metu extortum: ut si quis iurat aliquid esse uerum: aut se aliquid facturum inductus metu alicuius mali, quod timeret incidere, si non iuraret: Est autem duplex metus: quidam cadens in constantem uirum: & est, dum quis meru maioris mali fugiendi, eligit minus malum. Et ille potest cadere in uirum constantem, & uirtuosum: ut quando non leui aestimatione. sed certitudinaliter saltem certitudine sufficiente in actibus humanis, scit malum sibi inferendum, quod maius est sibi inconueniens, quam actum illum displicentem elicere. Et potest contingere, quod secundum recta rationem sibi sit maius inconueniens: ut putamors, carcer, mutilatio enormis, stuprum, & similia. Cum, enim ille sit duns uoluntatis suae: potest uelle aliquid, quod alias nollet: & imperare actum alias nolitum, antequam incurrat ista mala: & hoc secun¬ dum recta rationem. Et talis metus dicitur cadere in constantem uirum: dum illud malum fugiendum sit magis inconueniens uiro: qua illud, quod talimetuelicit: ut si quis uoluerit aliquem interficere nisi det. c sio. metus inducens ad dandumc. flo. cadit in constantem uirum: quia uir constans, & uirtuosus magis debet uelle dare, & effectualiter traderec. Io, quam uitam perdere.

¶ Corollarium: nullus metus potest in ducere uirum constantem ad peccandum mon taliter: quia pro nullo malo fugiendodictat ratio recta peccandum esse mortaliter: quia non potest esse maius malum, quod imminet, quam sit peccatum mortale.

¶ Sed di. licet nulla paena sit peior mortali pec- cato, unum tame peccatum mortalae est peius alio: ideo metu incidendi maius mortale posset uir costans eligere mortale minus. Respondetur, quod nullum est peccatum mortale magnum, uel paruum, quin possit uitati absque hoc, quod incidatur aliud mon tale: quia nunqua potest mortaliter peccari, nisi pleno uoluntatis consensu: uo luntas autem non potest cogi ad consensum: licet possint uiolentari membra ex teriora ad actum: qui tamen nunquam est peccatum uoluntate non consentientem: ideo maius mortale semper uitari potest absque commissione minoris peccati mortalis

¶ Metus cadens in uirum inconstantem: est quando maius malum, uel inconueniens admittitur: ad fugiendum minus malum, uel conueniens: ut qui peccat, ne substantia temporalem perdat, aut mortem sustineat corporalem, ne diuitias habitas perdat. Et tantum de artic. i.

¶ Quan tum ad articulum secundum est prima conclusio. Iuramentum cum debitis circun stantijs est licitum, & saepe meritorium. Haec conclusio reprobat errorem Manicheorum haereticorum dicentium, quod in nullo casu iurare liceat. Moti fuerunt uerbo saluatoris Mat. v. Audistis, quia dictum est antiquis, non periurabis: red des autem domino iurameata tua. Ego autem dico uobis non iurare omnino. Et sequitur. Sit autem sermo uester est, est. non non, quod his abundantius est, a malo est, & saco. v. Ante omnia fratre: mei nolite iurare, neque per coelum, neque per terram: neque aliud quodcunque iuramentum. Sed contra illos probatur conclusio auctoritate scripturae: facto Christi, & apostolorum: & ratione. Aucto ritate. nam Deut. vj. dicitur. Dominum deum timebis, & per nomen illius iurabis. Itenm Mat. v. Reddes duno iuramenta tua. Quae tractans beatus Aug. in de uerbis apostoli. Si peccatum, inquit, esset iuratio: non diceretur inlege. Reddes domino iuramen tatua. Reddimus autem domino iuramem ta, quando iuramus per deum. Item ad Heb. vi ut allegatum est supra, apostolus dicit. Omnis controuersiae finem esse iuramentum. Cum autem licitum est finire controuersias: licitum erit iuramentum, perquod controuersiae finiuntur. Ad idem innumerae doctorum auctoritates adduci possent: sed maior his est auctoritas ecclesiae, quae sic determinauit inc. etsi Christus de iureiuran.

¶ Ex facto idem pro batur: nam deus ipse iurauit per angeios, & ora prophetarum. V]nde Gen. xxij. ais ad Abraam. Per memetipsum iuraui, dicit dominus: quia fecisti hanc rem &c. E frequenter habetur uerbum hoc. Viuc ego, dicit dominus. Et in ps. Iurauit dominus, & non paenitebit eum. Item iurauit dumens Dauid ueritatem, & non frustrabitur eum. Item in nono testamento frequenter dominus ad confirmationem praedicatae ueritatis addidit. Amen, amen dico uobis: quod est fideliter, uel ueraciter, siue in side, aut ueritate dico uobis: quod est iurare: quia est deum in testem assumere, qui fidelis est, & ueritas Sic enim dominus ipse exponit Lucae. iiij. Amen dico nobis. In ueritate dico uobis: quia multae uiduae &c. Item Apoc. x. legitur, quod angelus seuauit manum suam in coelum: & iurauit per uiuentem in secula seculorum.

¶ Praeterea beatus Paulus frequenter in epistolis iura uit. Ad Roman. ix. Veritatem, inquit, dico in Christo Iesu, non mentior. Item. ij. Corin. xi. Deus, & pater domini nostri Iesu Christi scit, quia non mentior, & ibidem ca. xij. Coram deo in Christo loquimur. ad Gal. i. Quae scribo uobis: ecce coram deo, quia non mentior, ad Phil. i. Testis mihi est deus, quomodo cupiam uos in uisceribus Iesu Christi. Ratione etiam probatur. Omnis actus humanus cadens super materiam debitam sufficienter circumstantionata secundum dictamen rationis rectae est bonus, & licitus, aliquod iuramentum est huiusmodi: ergo. Consequentia nota cum maiore: quia omnis talis actus est uirtuosus: ut potest deduci ex diffinitione uirtutis. Minor probatur: quia aliquod iuramentum potest eadere super debitam materiam, seu obiectum. Nam in iuramento duplicem possumus materiam considerare: una est as sertio testificanda: alia est testis idoneus. Materia debita test ficanda est assertio uera, seu fidelis promissio boni, & hone sti. Testis maxime idoneus est, qui uerita tem nouit: & testificando non fallit. Talis autem est deus summa ueritas, qui omnia nouit, & neminem fallit. Ergo dum ueritas testificatur per deum: est debita materia iuramenti. Similiter possunt concurrere debitae circumstantiae: nam haec testificatio fieri potest in bonum finem: moralem uel theologicum. Moralem, dum sit propter certitudinem habendam humanarum assertionum: quae est honesta: & necessaria humano conuictui. Theologicum, dum sit ad certificam dum proximum in fide, & doctrina salutis finaliter propter deum. Aliae quoque circumstantiae, quas recta ratio dictat: scilicet tempus, locus, modus & forma: possunt occurrere, & frequenter concurrunt: ergo aliquod iuramentum est actus humanus cadens super debitam materiam debitae circumstantionatus:

¶ Praeterea omnis actus humanus necessarius humano conuictui potest licite exhiberi: iuramentum est huiusmodiergo potest licite fieri. Ponatur in esse: igitur licite sit. Consequentia nota cum maiore. Minor declarata est in notabili primo praecedentis articuli. Item, omnis actus pertinens ad latriam est: licitus: talis est iuramentum; ergo. Consequentia nota. Maior patet: quia latria est suprema uirtus moralis. Minor patet: quia in iuramento deus ad ducitur in testimonium ueritatis tanquam ueritas infallibilis, & omnium cognitor: hoc autem est reuerentiam deo exhibere: quia est protestari, & profiteri deum esse summam, & infallibilem ueritatem: & huius reuerentiae exhibitio est actus latriae. Hinc glos. Hiero. super illud Mat. v. Non iurare omnino: dicit Per quod quis iurat, illud ueneratur, & amat. Similiter iurando per deum prositemur deum nobis superiorem: secundum illud apostoli ad Heb. vj. Homines per maiores sui iurant. Hoc autem pertinet ad cultum latriae. Secunda pars conclusionis, scilicet quod potest esse meritorium patet: quia actus iurandi potest procedere ex charitate: & ordinari in deum finali ter: sicut omnis actus charitatis tam deiquam proximi: & per consequens potest esse meritorius.

¶ Et per hoc ad rationes haereticorum. Ad primam auctoritatem Christi. Ego dico uobis non iurare omnino. Respondet sanctus Bonau. quod Manichaei per hanc authoritatem intellexerunt omne iuramentum prohibitum, quod uenit ex manifesta ignorantia, qua nesciebant distinguere inter negationem prae positam signo uniuersali, & postpositam. Praeposita enim facit aequipollere particulari contradictorie uniuersali: unde dominus dicendo: non omnino: non prohibuit omnem iurationem: sed quemdam iurandimodum: & quia non omnem prohibuit, aliquem admisit: quamuis autem uerum sit, quod deus non prohibuit omnem iurationem: tamen responsio illa non uidetur sufficiens: quoniam sermo euangelicus regulis donati: & pari ratione n ristotelis non subiacet, ut uult Greg. nec logicalis rigor in eo attendendus est: sed magis in tentio, & causa dicendi. Nam in similiExo. xx. ubi dicitur. Non cocupisces domum proximi tui: nec desiderabis uxorem eius: non seruum &c. nec omnia, quae illius sunt, ibi etiam negatio ly nec, praeponitur signo uniuersali omnia: non tamen aequ pollet particulari: non enim Iy nec omnia ualet id est aliqua non: sed nec omnia ualeti. i. nulla, quae illius sunt: & similia in multis aliis locis inueniri possunt: ideo melius dicitur secundum Aug. lib. contra mendacium; quem etiam sequitur Inno. iij. inc. etfi¬ Christus. de iureiuran. quod dominus prohibuit omnem modum iurandi: siue per deum, siue per creaturam: non simpliciter: sed ex causa: hoc est ex seuitate: non autem ex necessitate: ne scilicet ex facilitate iurandi ueniatur ad consuetudinem iurandi: & a consuetudine in periurium cadatur Nam Iudaei, contra quos Christus loquitur, errabant, putantes solum iuramentum falsum esse illicitum: non autem iuramentum incautum. Similiter non putabant se teneri iuramento, si per creaturas iurassent: quoniam audierant: reddes domino iusiurandum tuum. utrumque dominus reprobat, cum ait. Audistis, quia dictum est antiquis, non periurabis: fal sum scilicet urando. Ego autem dico uobis: non iurare omnino id est nullo modo iuram dum esse sine necessitate: neque per coesum &c. Prohibentur enim quaedam: quia per se mala sunt: ut furtum, adulterium &c. quae non sunt aliquatenus facienda: quaedam uero prohibentur ex causa: non quia per se mala: sed quia si fiant fraequem ter, & multum, sequuntur mala: ut uinum per se non est malum: & tamen Ephe. v. prohibet apostolus di. Nolite inebriari uino, in quo est luxuria. secundum illud Hie. Venter mero aestuans, facile despumat in libidinem. Sic & iuramentum per se ma lum non est: cum sit confirmatio ueritatis: sed tamen ex frequenti, & incauta iuratione praeiurium sae pe nascitur. Hinc Eccle. xxxiii. le gitur. Vir multum iurans implebitur iniquitate. In re tamen ueralicita, & honesta non prohibetur iurare. haec in glos. Mat. v. & inc. allegato: etsi Christus. Ad aucto ritate beati lacobi respondetur: quomam aliqui uim faciunt in uerbo nolite, quo non uidetur, phiberi iuramentum, sed iurandi uoluntas: nolite. id est non uelitis: non uoluntatem spontaneam habeatis: quoniam ad iurandum non debet quemquam uoluntas spontanea inducere: sed necessitas trahere importuna. Huic consonat Aug. ad Hil. Iuratio nenmcaue, quantum potes. Melius quippe nec uerum iuratur: quam iurandi consuetudine, & in piurium saepe cadatur: & semp periurio appropinquatur: non quia peccatum est uerum iu rare: sed quia grauissimum peccatum est fal sum iurare, quo citius cadit, qui iurare con¬ sueuit. Quod uero dominus ait: sit sermo uester est est, non non, dictis concordat. Nam ut dicit Aug. de uerbis domini, hoc scilicet est est, non non, bonum est appetendum: quod amplius est, a malo est id est si iura re cogeris scias de necessitate uenire infirmitatis eorum, utique quibus aliquid suades, quae utique infirmitas malum est. Itaque non dixit, quod amplius est, malum est: sed a malo est. Tu enim non malum facis, quibene uteris iuratione, ut alteri per sua deas, quod utiliter persuades: sed a malo est illius, cuius infirmitate cogeris iurare. Amalo, inquam, non tam culpae quam penae: nec exhibentium: sed exigen tium iuramentum nam incredulitas huismodi magis est paena, quam culpa.

¶ Ex his doctrina moralis elicitur: quod licet iurare per se malum non sit: tamen cauenda est sum mopere iurandi frequentia, & consuetudo etiam in sermonibus ueritate sub. nixis: nec mediocriter laborandum est, ut consuetudo haec uincatur: sed cummagna solicitudine, & instantia: quoniam ut dicit Aug. ubi supra: nemo nouit, nisi qui expertus est, quam sit difficile, & consuetudinem iurandi extinguere: & nunquam temere facere: quod aliquamo necessitas facere cogit.

¶ Secunda conclusio. Non ni si per creaturam sine peccato: licet iurare execratorio iuramento. Probatur: quia in execratorio iuramento illud, per quod iuratur, deo in poenam obligatur, & oppignoratur: sed hoc non cenuenit deo, qui impassibilis est: nec sibiipsi oppignorari potest: ergo non nisi per creaturam potest hoc iuramento licite iurari.

¶ Tertia conclusio. Licitum est in simplici iuramento iu rare per creaturam, si iurans habeat cunit randi necessitate intentionem bonam. Probatur conclusio: quia licitum est cum necessitas exegerit iurare perdeum creatorem: ut dicit conclusio prima: ergo etiam per creaturam. Tenet consequentia: quia iurans per creaturam, iurat per deum, ut supra tactum est. Vn & ueritas ipsa dicit Mat. xxiiii. Qui iurauerit in templo: iurat in illo, & in eo, qui habitat in ipso: & q iurat in coelo iurat in throno dei: & in eo, qui sedet supeum scilicet deo.

¶ Et dicitur notanter: si cum necessitate habet intentionem bonam: quiamo, qui in rando per creaturam ipsam secundum se in testimonium inuocaret: per ipsam ueritas dubia confirmaretur. Hic creaturae aliquid numinis attribueret: cognitionem scilicet secretorum, uel infallibilitatem: & ita propter malam intentionem peccaret, & ideo Iudaeis tanquam paruulis prohibitum est: ne per creaturam iurent: & concessum iurare per deum: ne honor deo attribuendus scilicet ueracitas infallibilitas creaturae attribuatur. Et se cundum hoc intelligendi sunt canones, & patrum dicta prohibentia iurare per creaturas. Et propter eandem causam non est iurandum, per idolum, aut diabolum, ne diuina reuerentia transferatur ad idolum. Et de hoc bene loquitur. Alexam. par. iij. q. xxxj. memb. iij. arti. iij. hanc ponens distinctionem: qui iurat per creaturam, aut credit aliquid numinis esse in creatura: aut iurat per creaturam intendens fraudem, uolens decipere alium: quia ilicet creaturam reputat uilem: ita quod cum per eam iurat, nihil se iurare credit: aut iurat per creaturam intendens solum protestari, quod deus auctor creaturae sit prima ueritas, & testis ueritatis. Si primo modo credens aliquid numinis esse in ea, & per hoc uolens uenerari creaturam: peccat peccato idololatriae. Si intendit fraudem, peccat pec- cato periurij. Si autem neutrum illorum intendat: sed solum protestari prima ueritatem: & ipsam per creaturam uenera ri: sic licitum est iurare per creaturam. Et hoc est, quod dicit beatus August. ad publicolam. Deus per creaturam iurare prohibuit: ne uel more gentilium aliquod numen deitatis creaturis inesse erederemus. Vel ne creaturas contemptibiles iudicando, per eas, promissa pro nihilo duceremus.

¶ Quidam tamen dicunt, quod non sit licitum iurare per omnes creaturas: sed distinguut, quod quaedam sunt creaturae deo dicatae, & ad cultum diuinum mancipatae: ut reliquiae sanctorum, & euangelium: & per has est licitum, ut dicunt iurare. Per alias autem non est licitum: quia aliae non admittuntur in so lei iuramento. Sed ut dicit Aug. contingit iurare per qualibet creatura. Va sugillud Rom. i. Testis mihi est deus. dicit in glos. Qui per lapidem iurat falsum: periurus est: & constat, quod hoc non esset nisi tale iura mentum esset obligatorium. Haec Alex. Sed contra conclusionem obijcitur per canonem Pij papae. xxii. q. i. si quis. ubi dicitur. Si quis per capillum dei, uel caput iurauerit: uel alio modo blasphemia contra deum usus fuerit: si in ecclesiastico ordine est, deponatur: si laicus anathematizetur: & si quis per creaturas iurauerit: acerrime castigetur. Si quis autem tale hominem non manifestauerit: non est dubium, quin diuina damnatione coerceat. Sed siepiscopus illa emendare neglexerit: acerrime corripiatur Respondetur secundum Alex & sanctum Bona. quod canon loquitur contra illos generaliter, qui credebat deum secundum diuinitatem habere membra: aut contra illos: qui non reuerenter nominant menora Christi: & quodam exquisito modo iurandi diuidunt Christum quasi menbratim, qui ualde arguendi sunt. Haec Bon. Per membra autem Christi secundum humanitatem iurare reuerenter eo modo licet: quo licet per alias creaturas iurare. Vnde canon loquitur in casu supraexpresso, in quo non licet iurare per creaturas.

¶ Quarta coclusio. Aliter obligat iuramentum assertorium: aliter promis sorium. Ista conclusio satis patet ex notabili secundo. Et beatus Tho. distinct. praesenti. q. iii. artid est dicit, quod in iuramento assertorio est una tantum obligatio scilicet quaquis obligatur ad peccatum: si ueritas suo iuramento desit. In iuramento autem promissorio est duplex obligatio. Vna, qua quis obligat ad faciendum hoc, quod iuramento promisit. Alia, qua obligatur ad peccatum, si non fecerit, quod promisit. Haec tamen conclusio moderationem recipit per sequentes conclusionaes.

¶ Quinta conclusio: quamuis dolosum iuramentum obliget ad poenam aeternam simpliciter: & ad seruandum promissum in foro ecclesiae exteriori: non tamen obligat ad secundum in foro conscientiae interiori. Tres partes hapet conclusio prima. Prima concernit in genere omne inramentum dolosum, tam assertorium, quam promissotium: aliae duae tantum promissorium. Prima pars probatur: quia omnis iurans doose peccat mortaliter. Intelligendum est ex deliberatione, & caeteris paribus: quia adducit deum in testem falsitatis in assertorio: aut promissi implendi (cuius tame oppositum intendit) in promisso rio: ergo peccat mortaliter. Tenet consequentia: quia facit magnam irreuerentiam deo, adducens eum in testem falsi tatis: & per consequens obligatur ad poenam aeternam. Pro secunda parte scilicet obligatur in foro ecclesiae contentiolo seruare promissum: probatur: quia se cundum iudicium illius fori compellitur ad seruandum promissum. Nam ecclesiaiudicat de his, quae patent: & quia uerba obligatoria manifesta sunt: ideo talem iudicat obligatum. Tertia pars scilicet quod non obligat in foro interiori conscientiae: probatur: quia in priuatis obligationibus nullus non intendens se obligare coram deo obligatur: quia deus iudicat secundum secretum conscientiae. Nam homo accipit uerba secundum quod foris sonant: deus uero accipit secundum quod intus concipiuntur. Hinc dicitur j. Regum. xvj. Homo uidet, quae patent; dominus autem intuetur cor. Hinc Greg. xxij. moral. Humanae (ait) aures talia uerba nostra iudicant: qualia foris sonant. Diuina uero iudicia talia foris audiunt: qualia ex intimis proferuntur. uide Petrum de palu. in iiij. dist. xxxviij. q. ij. de uotis. Et est simile in matrimonio, quo uerba foris prolata non obligant sine consensu interiori. Qui ergo intus se non intendit obligare coram Deo, non est obligatus. Nec tamen sequirur, quod iste ex dolo suo reportet commodum: ut puta si non dolose iurasset, esset obligatus. Nunc autem, quia dolose iurauit: non est tali iura mento obligatus ad seruandum iuratum: quia dolose iurando incidit mortale peccatum: & per consequens obligatur ad aeternam penam: quod incomparabiliter peius est: quam sit obligatio ad leruandum iuramentum. Obligatur tamen iurans dolose etiam in foro conscientiae ad hoc: ut is, cui iurauit ex do lo suo, uon laedatur: secundum illud i. ad Thessal. iiij. Ne quis supergrediatur, & circumueniat in negotio fratrem suum.

¶ Sexta conclusio. Iuramentum incautum acceptum primis duobus modis non obligat ad promissi obseruantiam: obligat tamen ad mortalem culpam. Probatur conclusio de iuramento incauto primo modo, quo iuratur aliquid omnino illicitum: scilicet quod est contra praeceptum: quia non potest se inferior obligare ad non obediendum superiori: nec ad id, quod est secundum se illicitum. Sed nec id, quod est secundum se illicitum per iuramentum (quod non potest esse uinculum iniquitatis) fieri potest licitum. Peccatum enim mortale non facit conditionem peccantis magis liberam. Talis autem sic iurando pec- cat mortaliter, ut statim probabitur. Sic ergo iurans non solum non obligatur tali iuramento: sed etiam non debet seruare: quia non potest sine mortali soluere promissum. Vnde Amb. lib. de offici js. Est nonnunquam contra officium soluere promissum: sicut Herodes, qui necem Ioannis praestitit; ne promissum negaret. Et beatus Isido. in soliloquio. In male promissis rescinde fidem: in turpi uoto muta decretum: quod incaute uouisti, non facias: impia est promissio, quae scelere adimpletur. Et lib. ij. sentent. e. xiij. ait. Non est obseruandum sacramentum, quo malum incaute promittritur. Et beatus Aug. in sermone de decollatione Ioannis. Quod Dauid iuramentum per sanguinis effusionem non impleuit: maior pretas fuit. Iurauit Dauid temere: sed non impleuit maiori pietate. Et loquitur de iuramento, quo iurauit se occilurum Nabal uirum stultum. de quo j. Reg. xxv. Probatur etiam conclusio de iuramento incauto secundo modo, quo iuramentum transit super materiam de se licitam: sed non licitam iuranti: quia melioris boni impeditiuo: & per hoc uergit in deteriorem exitum. Nam nullum iuramentum, quod obuiat charitati, obligat ad seruandum iuratum: quia ab obligatione charitatis absoluinon debemus: secundum illud aposto li Rom. xiii. Nemini quicquam debeatis: nisi ut inuicem diligatis: sed omnia iuramenta, quergunt in deteriorem exitum, sunt huiusmodi ergo &c. Sunt autem talia iura¬ menta de non implendis consilijs euangelicis: de non faciendis operibus super erogationis. Et gnaliter de his, quibus ponit obex motioni spiritus sancti; aut qua sunt imprfectionis; ut detrimentum si quis iu ret se nunquam intraturum religionem: nunquam uisitare talem infirmum. Tale iuramentulicet seruari possit sine peccato: non, enim quis tenetur intrare religionem: ideo non peccat, qui religionem non intrat, non tamen obligat iuramentum ad non intrandum. Ideo etiam qui iurauit non intrare, potest intrare sine peccato: quia non tenetur tali iuramento. De hoc Beda super Matthaeum v. c. Si aliquid sorte nos incaute iurare contigerit: & obseruatum in deteriorem uergat exitum: libere illud salubriori confilio mutandum nouerimus: ac magis instante necessitate peierandum, quam pro uitan do periurio in aliud crimen grauius esse diuertendum. Et haec ultima pars aucto ritatis respicit iuramentum incautum, primo modo.

¶ Secunda pars conclusionis: scilicet quod iuramentum incautum utroque modo obliget ad mortalem culpam, probatur: quia quicumque uocat deum in testem contra seipsum mortali ter peccat: quia dominus non est dissensionis deus: ut dicit apostolus j. Cor. xiiii. Sed qui iurat icaute primo modo, iurat contra praeceptum diuinum id eest nolle obedire praecepto: qui secundo modo iurat resistere motioni spiritus sancti. Et ita in utroque adducit deum in testem contra deum. Et ita peccat contra secundum praeceptum, quo omnis irreuerentia dei prohibetur. Et est aduerten dum, quod taliter iurans in ipso actu iurandipeierat, & mortaliter peccat: non postea dum iuramentum non seruat: quia in ipso iurandi actu deum contemnendoirreueretur: non autem cum oppositum eius, quod iurauit, facit: de quo inferius.

¶ Sed di. quis contra primam conclusionis partem: nam Iosue iurauit pacem cum Gabaonitis, quod non occideret eos. Iosue ix sed illud iuramentum fuit incautum primo modo: quia iniustum, & contra dei prceptum. Quia duns prceperat ci, occideret omnes habitatores terre promissionis: ut habetur Deut. vij. Ip se autem iurauit contrarium: & propter iuramentum pepercit Gabaonitis, putans se obligari iuramento.

¶ Ad hoc respondet Alexand. & post eum beat. Thom. quod in his, quae sola prohibitione sunt illicita: non sua natura dum cum obseruatione intentionis praecipientis sugamentum seruari potest: tunc obligat. Si autem seruari non potest, quin contraueniatur intentioni mandantis: non obligat. Intentio autem prohibitionis Deut. vij fuit: ne si dimitterentur uiui auerterent filios Israel adeo: & interficerent eos. Vnde subditur ibi pro causa mandati; nec filiam illius accipies filiotuo: quia seducet filium tuum, ne sequatur me. Et haec intentio seruari poterata Iosue, & populo cum iuramento per tantam Gabaonitarum humiliationem, ut nihil mali possent machinari in filios Israel: & ideo non fuit iuramentum incautum, nec contra praecepti intentionem. [left off] Vnde Amb. lib. de officijs. Iesus pacem, quam dederat, reuocandam non censuit: quia firmata erat sacramenti religione: nedum alienam perfidiam redargueret, suam fidem solueret. Soluisset autem suam fidem: si non tenuisset, quod iurauerat. Iterum: ideo mulctauit eos sosue meliore morte scilicet obsequio ministerij: ui esset clementior sententia scilicet diuturna. Licet ergo non fuerunt occisi morte naturali, quae est in separatione. animae a corpore: sunt tamen occisi mor telegali, quae est seruitus, qua seruata est intentio prohibitionis diuinae: quia neminem poterant corrumpere seruituti addicti.

¶ Septima conclusio. Iuramentum incautum tertio modo scilicet quo quis se facturum, quod non potest, iurat: dum seruare non potest, non obligat. Probatur: quia ad impossibile nemo obligatur. Verum si nunc seruari non potest propter aliquod superueniens impedimentum: potest autem posterius: tunc manet iurans obligatus, ut faciat, cum possit: ut si quis iurat ire ad sanctum Iacobum: & superueniat corporalis infirmitas: non tenetur durante infirmitate: manet tame obligat:, ut conualescens impleat. Et si dum iurauit. probabiliter putauit se posse: excusatur in sauorabilibus: secus si non putabat aut stulte putabatse posse. Et praesertim excusatur, si impedimentum de nono superuenit, quod praeuisum non est.

¶ Octa ua coclusio. Coactum iuramentum in foro comscientiae est obligatorium. Probatur: quia quicumque iurat uolens caeteris paribus id est siimpletio iuramenti non uergit in deteriotem exitum: obligatur seruare iuramentum, & fidem, si potest: sed iurans coacte iurat uolens: ergo. Consequentia nota cum maiore. Minor probatur: quia coactio ad iurandum non est coactio simpliciter, & absoluta. quae sit per uiolentiam, cui resisti non potest: quia neque uoluntas cogi potest simpliciter: neque lingua ad formandum uerba: sicut manus ad operandum, puta scribendum, uelpercutiendum, aut tenendum aliquid. Potest autem cogi secundum quod hoc est metu alicuius magis noliti. Sec talis coactio non est simpliciter in uolun taria: immo simpliciter est uoluntaria: licet sit in uoluntaria ex conditione, sicut projectio mercium in mare. Confir matur: si enim metus aliquis tolleret obligationem iuramenti: maxime metus cadens in constantem uirum: quia metus minor non excusat: sed talis metus non cadit in iurationem: hoc est non in ducit uirum constantem ad iurandum contra mentem: quia non ad mentiendum, seu dolose iurandum: ergo si metu inducitur adiurandum: iurat in ueritate, iustitia, & ludicio: quia iurat iuramentumlicitum, quod iurare, & tenere potest sine peccato: quia si iuraret cum peccato: iam non esset metus cadens in constantem uirum: quia maius malum peccatum est peccare, quam id pati, propter cuius metum peccat. Si uero metu inducitur ad iurandum uerum, & licitum: tenetur taliiuramento: quia omne iuramentum licitum est seruandum. ad hoc sunt multa iura.

¶ Dicitur notanter in foro conscientiae: quia in foro exteriori non ligat. Non enim competit actio ei, qui iniuste compellit ad iurandum. Si di. ergo, qui raptori metu mortis iurat dare centum forenos, tenetur sibi dare. hoc concaeditur: quia magis tenctur homo sustinere iacturam temporalem, quam frangere fidem sacramento firmatam. Habet tamen talis remedium: quia potest datum in iudicio repetere: aut iudici denuntiare, qui ex officio tenetur raptorem ad testituendum compellere. Nec debet iurare, quod non uelit denuntiare: quia hoc est contra fraternam correctionem: & ita illicitum, ad quod non compellit metus cadens in constantem uirum.

¶ Si dicis, metus tollit obligationem matrimonij, quae maior est, quam obligatiosimplicis iuramenti. Respondetur: quod metus tollit obligationem matrimonii: quia est contra institutionem matrimo nii: uoluit enim deus matrimonii institu tor, quod talis consensus non ligaret: nec matrimonium constitueret. Et est casus ille specialiter a deo exceptus: quia noluit sic iurantem obligari.

¶ Conclusionona. Omne iuramentum suis comitibus debite circumstantionatum, obligat iurantem ad uerificandum, quod iurauit saluis conditionibus generalibus, quas in iuramento subintelligi ius commune uoluit. Haec conclusio satipatet de iuramento assertorio: obligatur enim iurans, ut uerum iuret: ut patet ex dictis. Similiter de promissorio allegat Christus Mat. v. legem. Reddes, inquit, deo iuramenta tua. & Nume xxx. Dicitlegis lator Moyses. Si quis uirorum uotum domino uouerit: aut se con strinxerit iuramento: non faciet irritum uerbum suum: sed omne, quod promisit, implebit.

¶ Additur saluis conditionibus &c. Conditiones plures colliguntur in glos. c. quenadmodum, de iureiur. super uer, conditio, quae tamen breuius possunt ad tres reduci.

¶ Conditio prima est delatio auctoritati superioris: nam in omni iuramentoius superioris intelligitur exceptum. ut inc. uenientes. de iureiuran. & ideo in omni iuramento intelligitur: nisi contrarium praecipiat, aut uelit superior: & hoc in eis rebus, quae superioris auctoritati, & dispositioni sunt subiectae: secus in eis, in quibus superior non habet auctoritatem: uel auctoritatem limitatam, secundum quam potest praecipere. Hinc in omniiuramento uniuersaliter tacite intelligitur: si deo placuerit. unde Iaco. iiij. Di catis, si dominus uoluerit: & si uixerimus, faciemus illud. Sic & auctoritas papae excepta intelligitur: saltem dum causarationalis subsit. Non enim habet Papa uicarius christi potestatem simpliciter illimitatam, sicut christus: quia secundum apostolum ij. ad Corint. x. Potest: tem dedit dominus in aedificationem: & non in destructionem ecclesiae, seu fide lium. Siquidem si dispensator est, non dominus secundum eundem. j. Corint. iiij. Sic nos existimet homo, ut ministros christi, & dispensatores ministeriorum dei. Hiciam quaeritur inter dispensatores, ut fidelis quis inueniatur. Est autem fidelis dispensator: si ad honorem domini sui, & iustitiam, ac salutem subditorum auctoritatem accepta dispensat, de hoc. xxv. q. i. S. ulti. Leo papa ait. Valet sancta Romana ecclesia suis priuilegijs quos libet munire: & extra generalia decreta quaedam speciali beneficio indulgere: considerata tamen rationis aequitate; ut quae mater iustitiae est: in nullo ab ea dissentire uideatur. Quae attendenda sunt ab eis specialiter, qui contra uota, & iuramenta dispensationem quaerunt, nulla rationabili causa subsistente. Qua dispensationes secundum Bea. Bernar. non dispensationes: sed dissipationes sunt dicendae. Sic cuiuslibet iudicis auctoritas, ac uis praecipiendi intelligitur excepta in eis, quae suae iuris dictioni subsunt. Vnde si quis iurauit soluere centum slo. in certo termino: si iudex per atestam uel alias prohibuit: tenetur obedire iudici iuramento no obstante.

¶ Secunda conditio respicit fidem seruatam, propter quam iuratur: quia non seruanti fidem fides seruanda non est. Intelligitur igitur conditio in iuramento promissorio, si mihi fidem seruaueris: ut habetur de iureiuran. Peruenit. ij. &c. sicut. iij. Ideo iurans ducere aliquam si fidem sponsae non seruauerit, non tenetur iuramento.

¶ Tertia conditio statum rerum ipsarum respicit: tam iurantis tam ei, cui iuratur, quam rerum pro qua, aut ratio¬ cuius iuratur: quam etiam iuramenti. unde subintelligitur conditio: si res in eodem statu permanet: nam si quis, ut officialis iurat cessante officio, non tenetur. Si qui praelato ut tali iurat, gratia exempli obedientiam, si cedit praelationi, subditus non tenetur. Sic qui in pinguiori fortuna iurat aliquid se daturum, si mutatur fortuna: ut praestare non possit: non tenetur durante impotentia. Si militer si absoluitur a iuramento ab eo, qui habet absoluere subsistente causa rationabili non tenetur iuramento, a quo fuerit absolutus. Cum etiam aliqua generaliter iurantur, intelligitur se per si honesta, licita, possibilis, moderata, & secundum intentionem illam secundum quam ordinator iuramenti obligari uoluerit; & rationabiliter dbuerit. Hinc per generale iuramentum seruandi statuta, & statuenda: & consuetudines ecclesiae uniuersitatis, aut communitatis cuiuslibet: non obligatur iurans nisi ad ea, quae sunt licita, & honesta non obolita. Nam de alijs ordinator iuramentinon intendit: neque debet iurantem uelle obligare. De his omnibus latius colligunt summistae cum multiplici iurium allegatione &c.

¶ Quantum ad articulum tertium dubitatur de conditionibus requisitis ad hoc, ut iuramentum fiat cum iudicio. Respondetur, quod huiusmodi conditiones communiter ponuntur. vj. ut dictum est notabili. iij quarum aliqua latius sunt declarandae. Prima est, cur hoc est, ut sit sufficiens causa motiua ad iurandum: non enim seuitate, aut consue tudine debet quis ad iurandum induci: sed necessitate quadam. Non quidem ineuitabilitatis, aut coactionis: sed necessitate charitatis, & utilitatis proximiVt tamen proximus ex sua infirmitate non credat asserenti, uel suadenti: quod uerum bonum utile est, & salutate iurandum est, ut credat, de hoc August. in de uerbis domini. Qui intelligit non in bonis idest in per se appetendis: sed in necessarijs iurationem esse habendam: refrenet se quantum potest, ut non ea uta tur sine necessitate. Et declarans qua ne cessitate, subdit. cum uidet pigros esse homines ad credendum, quod eis utile est credere: nisi iuratione firmetur, & se quitur. Si iurare cogeris: scias de necesutate uenire infirmitatis eorum, quibus aliquid suades: sequitur. Tu enim non malum facis, qui uteris iuratione, quae etsi non bona idest non appetenda, quasi per se bonum: tamen necessaria est, ut alteri suadeas, quod utiliter persuades.

¶ Annumerat autem Alex de Anglia. nouem causasilie b hac necessitate compraehensas, quarum septem tenent se ex parte boni inducendi: & duae ex parte mali remouendi. Prima est pro ueritate fidei, aut doctrinae aut alias utili confirmanda. Sic iurauit apostolus ij. Corint. j. dicens Fidelis deus: quia sermo noster, qui fuit apud uos, qui non est in illo, est, & non. Secunda pro ueritate declaranda, aut manifestanda. Deut. xix. Inore duorum uel trium stat omne uerbum. non est autem testis nisi iuratus secundum iura. Tertia pro amicitia contrahenda. Gen. xxvj. dixerunt uiri gerarae ad Isaac. Sit iuramentum inter nos, & ineamus fedus: ut non facias nobis quicquam mali. Et sequitur. Surgentes mane iurauerunt sibi mutuo. Quarta pro pace reformanda. Gen. xxxj. Iacob iurauit Labam per timorem patris sui Isaac. Quinta pro fidelitate seruanda. ij. Regum. v. Venerunt senes Israel ad regem Dauid: & percussit cum eis faedus coram domino. Sexta pro obedientia, & subjectione recognoscenda, sicut iurauerunt uiri Galaad Ieptae. Iudicum. xj. Dominus qui haec audiuit, ipsemediator: & testis est: quod nostra promissa faciemus. Septima pro consuetudine ecclesiae statutis, & lege seruandis. Exo. xxiiij. Filij Israel data legeiurauerunt se domino seruituros. Octaua, quae cum sequenti est propter malum cauendum propter calumniam cauendam: ut fieri solet in contestatione litis, & in cautione pacti seruandi, aut debiti soluendi. ad Heb. vj Omnis controuersiae finis est iuramenrum ad confirmationem scilicet pacti: compositionis, uel co cordiae. Nona pro infamia purganda. Deut. xxi. Si inuentum fuerit cadauer hominis occisi, maiores natu leuabunt manus suas. Ad has caeterae sunt reducibiles, quae sub necessitate compraehenduntur.

¶ Circa secundam circumstantiam, & tertiam quis, & cui est circumstam tia personae tam iurantis, quam etiam cui iuratur. Non enim cuilibet coram quo libet iurare licet: nam a praestando iura mento duplices personae prohibentur: uidelicet personae excellentis auctorita tis Nam in iuramento duo consideran da sunt. Vnum ex parte dei, cuius testimonium inducitur: & quantum ad hoc debetur iuramento maxima reuerentia. Et propter hoc a iuramento excluduntur pueri ante annos pubertatis furiosi, & fatui: similiter, & periuri. Primi: quia non habent perfectum rationis usum, in quo possint cum debita reuerentia iuramentum praestare. Secundi: quia ex retro actis praesumitur, quod iuramentode bitam reuerentia non habebunt. Secundum considerandum est ex parte hominis, cuius dictum iuramento confirmatur. Et quia non indiget hominis dictum confirmatione: nisi quia de eius ueraci tate dubitatur: derogat autem huiusmo di dubitatio dignitati personae. Et ideo personis magnae dignitatis non conuenitiurare. Et ideo sacerdotes, & religio saepersonae nisi pro magna necessitate, aut utilitate iurare non debent, ut docent canones. Similiter quo ad cui, clericus laico iurare non debet: nisi in certis casibus.

¶ Circa circumstantiam per quid, dictum est: quid per deum iurandum est, ent per creaturam: sed non nisi in quantum in ea relucet aliquod uestigium dei. Sed hic est dubium, an maius sit iurare per deum, uel per creaturam. Ad hoc respondet Sco. quod caeteris paribus maximum iuramentum est iurare per deum: quia per nihil aliud licite iuratur: nisi inquantum in ipso specia li modo est deus. Tamen consuetudo est rationabilis, quae hoc obtinuit: ut quaedam iuramenta siant cum maiorisolemnitate, & de illis praesumitur, quam nunquam siant sine deliberatione: leuia autem frequenter siunt sine deliberatione. Statuit igitur ecclesia ad terrorem, ut perhuiusmodi non iuretur nisi solenniter: & per consequens deliberate: ubi ueri¬ tas est simpliciter afferenda, uel promis sum firmiter obseruandum: propter hoc etiam obseruantur certae cerimoniae: ut quod digiti eleuantur: aut sanctorum reliquiae: uel euangelium tangitur. Dicit ergo, quod caeteris paribus grauissimum est iurare per deum. Sed supposita indeliberatione exista parte: & plena deliberatione ex alia parte: qualis habetur, quando iuratur per euangelium: potest ibi esse grauius peccatum, si peieratur: quam dum simpliciter per deum iuratur: non propter reuerentia eius, per quod iuratur: sed propter deliberationem ibi non hic. Et si obijcitur: quare ergo periurans cum deliberatione per euangelium est infamis: & per deum non est infamis. Respondetur: infamia non semper sequitur quantitatem culpae: sed crimenpublicum. Statutum autem est, quod iuramentum super euangelium sit cum deliberatione, & publicum: & ideo praesumitur trans gressor illius iuramenti uiolator fidei; & ideo rationabiliter habetur infamis: non sic potest praesumi de leuiter iurante per deum.

¶ Sidi. secundum Augu. quanto per quod iuratur est sanctius: tato magis poenale est speriurium: sed non est magis penale periurium, nisi quia magis obligat iuramentum. Sed cun iuratur per creaturam sanctam, etiam iuratur per deum: & sic per duo sancta, quae sunt magis sancta, quam alterum solum. Respondetur, quod deus cum omnibus creaturis non est magis sanctus, quam deus solus: quia deus eminenter continet in se omnem sanctiratem. Quodue ro dicitur in canone: quod dupliciter reus est, qui per creaturas iurat mendaciter. Dicitur, quod canon loquitur de his: qui iurando per creaturas intendunt uenerari creaturas, tanquam si aliquid numinis esset in eis.

¶ De circumstantia per quid iurandum satis dictum est. Sed hic mouet dubium sanctus Bonauen. post Alexan. utrum ab idololatris liceat accipere iuramentum, quo iurant per idola sua: quod uterque sic determinat: quia in iuramento per idolum duo considerantur: unum idoli ueneratio: aliud uerbi exterioris confirmatio. Primo modo¬ scilicet idoli ueneratione: hullo modo licet iuramentum recipere, multo minus facere: hoc enim est idololatrare. Secundo modo dicit Alexan. licet recipere pro bono publico: non autem personali: sicut Iacob pro bono suae posteritatis recepit iuramentum a Labam idololatra: & Iudas Machabeus a Romanis pro utilitate gentis suae. Non autem proutilitate temporali, & personali: quia sic praeponenda est salus animae commodotemporali. Et ita magis cauendum peccatum etiam in idololatria, quam procurandum bonum personale, & temporale: bonum autem publicum non est tan tum temporale: quia etiam ordinatur ad spirituale: nam pax temporalis ecclesiae multum promouet bonum spirituale, maxime in infirmis: & sic christianihodie recipiunt iuramenta a Saracenis. Vel forte dici posset sicut in usura: quod quis cogente necessitate potest bene uti pec- cato alterius: non quidem peccato sub ratione peccati: sed actu alterius, qui sit ab alio cum peccato.

¶ De circumstantia, quomodo sit iurandum, satis patet, quod cunm iurare sit actus latriae, in quo ad uerita tis testimonium deus tanquam summa ueritas inducitur: ideo cum magna reuerentia fieri debet. Vnde Cornelius Papa. xxij. q. v. honestum. ait. Honestum etiam uidetur, ut qui in sanctis audet iurare: hoc ieiunus faciat cum omni honestate, & timore dei. in qua honestate includuntur reuerentiales cerimoniae: ut quod secundum laudabilem multorum consuetudinem non siant iuramenta (saltem in iudicio publico) nisi adstantibus, uel geniculantibus, & nudatis capitibus taniurantium, quam recipientium, & adstamn tium. Verum illa honestas consilij est, non praecepti: ut uultglos. inc. honestum, allegato. Caetera circa hanc circumstantiam concernentia satis tacta sunt.

¶ De sexta circunstantia, quamdo diir xxij. q. v. decre uit. Decreuit sctam synodus: quod a septua gesima usque ad octauas pascae; ab aduentu usque ad octauas Epiphaniae: nec non in ieiunijs quatuor temporum, & litania maiore: & in diebus rogationum, ac in diebus dominicis: nullus supra sacra euangelianisi de concordia, & pacificatio ne iurare psumat. Verum huic capitulo obuiat consuetudo pscripta: ut dicit glos. quantum ad septuagesimam, & aduentum domini. In dominicis tamen, & in solennibus diebus, nisi ex magna necessitate nonlicet. In illis enim diebus spirit ualibus uocandum est: ut habetur. c. j. de ferijs.

¶ Sed est hic dubium: an toleranda sit consuetudo, quae in quibusdam terris esse dicitur: ut toto aestiuo tempore, quo accidere solent grandines, & tonitrua, & fulmina huiuscemodique tempestates: non admittuntur partes ad praestanda iuramenta, sed suspenduntur: nen causae: sed iuramenta tantum, quibus causae terminantur usque ad tempus hyemale. Ad quod respondendum uidetur: quod consuetudo illa uana est, & superstitiosa, impia, & iniusta. Vana: quia nullo iuri diuino, uel humano consona. Superstitiosa: quia nulla ratione fundata. Impia: quia male uidetur de deo sentire. Vix enim alia huius obseruantiae causa assignari potest nisi temporalis timor uindictae: ne dum peierare contingat eo tempore, quo terrae nascentia adhuc in agris maturescunt, diuina ultione grandinea tempestate pereant, quod inhieme fieri non potest. Sed quis nesciat, quam impium est hoc sentire de deo: tum quia apud deum nihil praeterit: nihilfuturum est: omnia praesentia: nullius obliuiscitur: nihilde nonorecolit: ommia omni tempore: immo sine tempore aeternaliter nouit. Denique in eius ditione cuncta sunt posita: ita potens ulcisei in granario, & cellario sicut in campo: ita in semine, sicut in arista. Tum etiam quia differre, uel suspendere periuria ad tempus metu poenae temporalis posterius admittenda, non est deum honorare: sed temporalia bona diuinae charitati praeponere. Impiumque est pec- cata uelle cauere in aestate: & posterius in hyeme admittere. Et injusta: quoniam causas, & quaestiones non prorogare: sed expedire decet. Nec dicitum est partes a iustitia consequenda tanto tempore suspendere: immo uidetur, quod iudices in ministratione iu¬ stitiae taliter negligentes teneantur parti ex hac dilatione laesae ad damnorum restitutionem.

¶ Vltimo dubita. tur: utrum iurare sit actus bonus, uel malus, uel indifferens. Quod sit bonus: quia est actus uirtutis latriae: omniautem actus uirtutis est bonus: & propter se appetendus. Quodmalus, quia prohibitus, nec frequentandus. Quod indifferens: quia quandoque iurare est laudabi le: quandoque uitiosum.

¶ Respondetur, quod duplex est actus iurandi: scilicet interior elicitus. & est uelle iurare. Et est actus exterior, quo uoluntas iurandi uoce perficitur. De actu interiori dicitur, quod quidam est bonus, & simpliciter appetendus: scilicet qui uestitus est omnibus comitibus circumstantiae secundum dictamen rectae rationis. Alius est malus, qui scilicet habet circumstantiam oppositam & uitiosam: aut qui caret aliqua circumstantia ad eius bonitatem necessario requisita. Aliqua iuratio est actus indifferens, cui deficit aliqua circumstantia ad bonitatem requisita. Nec tamen habet circumstantiam uitiosam: ut qui uerum uult iurare propter utilitatem temporalem propriam, non referendo hoc in alium finem honestum: nec infinem ultimum.

¶ Actus uero exterior iurandi denominatur bonus, uel malus, uel indifferens: secundum quod imperatur abinteriore. Potest tamen idem manens primo esse bonus: posterius indifferens, uel uitiosus, & econuerso: ut deduci potest ex his, quae dicta sunt dist. xxiij. q. i. huius. Verum, quod uerbum hoc iurare generaliter significat omnem actum iurandi: siue bonum, siue malum, siue indifferentem. Et ita uerum est, quod iurare non est de numero bonorum ex se appetibilium sub illa generaliratione: eo quod illa includit actum bonum, & malum. Sic uelle dare eleemosynam non est ex se appetibile secundum illam rationem: sed uelle dare uirtuose, est ex se appetibile: sic uel le iurare uirtuose. Et per hoc patet ad rationes dubij, quod uerum concludunt particulariter: & illae particulares stant simul. Quod dicitur, quod actus iurandi non est frequentandus: uerum est sine necessitate: nec mirum; quoniam neces sitas est una circumstantia requisita ad eius bonitatem, qua non existente, non est sufficienter circumstantionatus suis comitibus: deficit enim iudicium discre tionis. Sed quoniam adsunt omnes circumstantiae: & ita inter eas necessitas: tunc frequentandus est: ita quod qui omit teret iurationem: dum eius fuerit necessitas, peccaret, sicut qui infirmitati proximi non succurrit, dum licite potest.