Quaestio 1

QVAESTIO VNCh. CIRCA hanc distinctionem quaeritur: utrum charitas sit habitus inclinans uoluntatem hominis ad obseruatio nem perfectam praecepti charitatis.

¶ Tres huius quaestionis articuli terminorum declarationibus proprimo, subiungent conclusiones pro secundo: & conclusio¬ nibus dubiorum solutiones adijcient prtertio.

¶ Quantum ad primum, quia hapitus cognoscuntur per actus: primo uidendum est de actu charitatis, qui amor dicitur, uel dilectio. Distinguitur autem amor secundum distin. appetituum. Nam amor generaliter est quaedam tendentia appetitus in suum finem, uel bonum.

¶ Est autem appetitus triplex naturalis, animalis, rationalis: uel sub alijs uerbis: naturalis, sensitiuus, & intellectiuus. Appetitus naturalis est, qui non requirit appraehensionem eius, quod appetitur in ipso appetente: sed alterius. Res enim naturales non cognoscitiuae appetunt quidem, quae sibi conueniunt secundum suam naturam, & ad conseruationem sui esse conferunt: sed non per appraehensionem propriam: sed per appraehensionem instituentis naturam. Diuina enim prouidentia, ut dicit Boe. iij. de consol prosa. xj. dedit creatis a se rebus, hanc uel maxime manendi causam: ut quoad possunt, naturaliter manere desiderant. Et ideo cuique dat natura, quod conuenit: ut ne (sdum manere possit) intereat, laboret, ob hoc diuersos appetitus rebus indidit ad diuersa sibi conuenientia: ut ad loca naturalia qualitates motiuas: qualitates etiam naturales actiuas, & passiuas, & caetera sibi conuenientia. Vnde quicquid illud fuerit, quo res naturaliter tendit in suum bonum, & conueniens, siue illud dicatur connaturalitas, siue inclinatio, siue uirtus insita: ut loquitur Diony. c. iiij. de diui. nomi. que realiter nihil aliud est, nisi ipsa substantialis rei forma, aut proprietas naturalis consequens formam, ut sunt grauitas, leuitas, quibus res ad sua loca naturalia earum conseruatiua tendunt: & aliae qualitates, quibus in esse conseruantur, aut resistunt corrumpentibus: dicitur amor naturalis sic dicit Boe. iiij. de consolmet. vj. Hic est cunctis communis amor repetuntque boni fine teneri: quia non aliter durare queant, nisi conuersae cur sus amore ressuant causae, quae dedit esse cui consonat illud Diony. ex amatoriis hymnis Hierothei. c. iiij. de diui. nomiAmorem siue diuinum, siue angelicum, siue spiritalem, siue animalem, siue naturalem dixerimus: insitiuam quandam intelligamus concupiscentemque uirtutem superiora quidem mouentem ad in feriorum prouidentiam. Et qualia uero rursus ad socialem sui inuicem communionem, ac postremo loca inferiora, ut ad priora, & sublimiora conuertantur admonentem. Haec ille. Hinc beatus Aug. xj. de ciui. dei c. xxviii. ostendit, quod in quo libet rerum genere amor inuenitur, etiam in non uiuentibus, in quibus pondera sunt amores corporum. Vnde ait. Nam amo res corporum momenta sunt ponderum: siue deorsum grauitate: siue sursum leui tate nitamur. ita enim corpus pondere: sicut animus amore fertur: quocunque fertur. Patet ergo, quod amor illo modo acceptus (quem naturale dicimus) non est aliquis actus elicitus a potentia appetitiua: neque passio huiusmodi actum consequens: sed est resmet: aut formasubstantialis rei: aut qualitas naturaliter eam formam consequens, quibus ad sibi conuenientiam potest tendere, & moueri: aut in habitis quiescere: aut corrum pere nitenti resistere. Veruntamen aliquando capitur amor naturalis pro qua libet complacentia potentiae appetitiuae in objecto per cognitiuam appraehenso, quae est actus uel passio, ad quam appetitus non habet se libere necessario cum elicit, aut eam recipit. De qua dictum est supra dist. xv. & xxxiii. Sed sic non capi tur hic amor naturalis.

¶ Appetitus autem animalis est appetitus praesupponens appraehensionem appetentis sensitiuam natus tendere in obiectum appraehensum: aut in eo quielcere necessario, & non libere: & hic uocatur appetitus sensitiuus, qui est in brutis, & in hominibus: licet in hominibus aliquid libertatis participat pro quanto natus est obedire rationi: sic amor secundo modo acceptus est illud, quo appetitus sensitiuus tendit in suum bonum se ad ipsum mouendo: uel in eo quiescendo: & est reali ter delectatio de conueniente adepto: uel actus desiderii, quo tendit in bonum appraehensum absens nondum adeptum: qui dici potest amor animalis, uel lensi¬ tiuus, qui communis ex hominibus, atque brutis.

¶ Tertius appetitus est appetitus rationalis, praesupponens iudicium intellectus natus libere actum suum elicere: & uocatur appetitus rationalis, uel intellectiuus, seu uoluntas. Et amor rationalis, uel intellectiuus est actus uolun tatis, quo libere acceptat obiectum per intellectum sibi praesentatum: & de hoc amore hic loquendum est: non de naturali: nec sensitiuo: qui usitato uocabulo dici potest amor arbitrarius, uel liberalis. Ad uenandum autem quid sit ille amor: supponitur, quod id nomine amoris intelligitur, quo aliquis dicitur amans siue amare: sicut calor est id, quo aliquis dicitur calens, siue calere. Amare autem secundum naturales, & theologos pertinet ad appetitum intellectiuum: sicut intelligere ad intellectum: & sicut intelligere actus est, intellectus: ita amare est actus uoluntatis. Sunt autem in uoluntate tantum duo actus: scilicet uelle, & nolle: ut latius dictum est in ii distinct. vi. Velle, quo uolun tas acceptat obiectum, ut conueniens sibi, uel alteri. Nolle similiter est actus positiuus, quo uoluntas fugit, uel resilit ab obiecto tanquam disconueniente.

¶ Si quaeritur de actu medio suspensiuo siue neutro, quo nec acceptat obiectum, ut bonum: nec refutat, ut male. Respondetur, quod uoluntas praesente obiecto per appraehensionem intellectus quandoque auertit se, ita quod nullum actum circa hoc objectum elicit, & suspenditur ab obiecto illo acceptando, uel rifiliendo non per actum positiuum: sed non auertendo, uel se ad aliud conuertendo. Aliquando uo lens se suspendit per actum positiuum: quia uult non elicere: uel quia imperat intellectui, ut magis inquirat de obiecti conuenientia, & bonitate, uel ex propria libertate: & ille actus suspensiuus est quoddam uelle, quia uelle non elicere. Patet ergo, quod in uoluntate non sunt nisi duo actus eliciti, respectu cuiuscunque objecti in genere, scilicet uelle, & nolle: nunc autem amare non est nolle: tum quia amando sibi complacet in amato: uel ipsum desiderat: aut generalius loquendo ipsum acceptat tanquam honum in se: uel bonum sibi uel alteri. Verum no lendo nihil acceptatur: sed magis refutatur: tum quia amor nihil praesupponit. in uoluntate: quia secundum beatum Aug. xiii. de ciui. dei. cap. vii. Amor est principium, & causa caeterarum possionum in uoluntate. unde ait. Amor inhians habere, quod amat, cupiditas est. Id autem habens, eoque fruens, laetitia est. Fugiens quod aduersatur ei timor est, idque si acciderit sentiens: tristitia est. Proinde mala sunt ista si malus amor est: bona, si bonus. Et loquitur beatus Augu. non formaliter: sed causaliter secundum exposi tionem multorum: quia amor non c realiter cupiditas idest spes siue desiderium: neque laetitia, timor, aut tristitia: quia amor est actus libere elicitus in uoluntatate: caetera sunt passiones amorem tanquam causam immediatam; uel mediatam naturaliter consequentia. Sed nolle praesupponit uelle secundum beatum Ansel in de casu diabo. cap. 11. de auaro pane, & nummo. Si quidem a nullo resilio: nisi quia stare non potest cum eo, quod accepto. Est ergo amare uelle: non autem adest uelle malum alicui: hoc enim pertinet ad odium. Amando autem tendimus in bonum: ergo amare est uelle alicui bonum. Et hoc expresse habet philosophus. ii. rhetoricorum. Amor, inquit, est uelle alicui bonum.

¶ Secundo notandum, quod inueniuntur, & aliae distinctiones amoris arbitrarij in scripturis. Nam primo amor etiam diuiditur in amorem affectiuum, & amore effectiuum. Item secundo in amorem amicitiae concupiscentiae: & amorem amicitiae, & concupiscentiae simul. Item tertio in amorem complacentiae, & desiderij.

¶ Pro quorum intellectu notandum, quod uoluntas uolens alicui bonum si fuerit uelle efficax, & perfectum: procurat, si potest, bonum illud amaro, si eo caruerit: alioquin dilectio illa, qua sic bonum uolo: uera non est, id est non fortis, & efficax: sicut dicitur. j. Io iii. Qui habuerit substantiam hulus mundi: & uiderit fratrem suum necesse habere: & clauserit uiscera sua ab eo, quomodo charitas dei manet in eo. Et sequitur. Filioli non diligamus uerbo: neque lingua, sed opere, & ueritate. Et beatus Greg. homilia. xxx. Amor dei, in quit, otiosus esse non potest: aut enim magna operatur, si est. Si uero operari renuitamor non est. Sic ergo amoris nomen qamoque extenditur ad conatum illum, quo quis bonum illud procurat, quod amato inesse desiderat. Sic beatus Io. in auctoritate alle¬. gata innuit amorem linguae, & operis: & amorem operis dicit amore uerum; quia est effectus perfecti, & efficacis amoris. Diligamus, inquit, opere, & ueritate &c. per hoc sumitur illa distinctio amoris in affectiuum, & effectiuum.

¶ Amor affectiuus est, actus uoluntatis elicitus, quo uolo alicuibonum.

¶ Amor effectiuus, est act: a uoluntate imperatus, quo procuratur bonum illud, quod amato optatur, aut habitum conseruatur: siue id fiat uerbo: siue opere ex teriore.

¶ Verum diuisio illa satis uidetur impropria: qumo amor effectiuus non potest propriedici amor: quia non est actus uolunta tis immanens, in qua tamen sola amor subiectatur: sed est effectus dilectionis: & quia nomen causae frequenter trans fertur ad es fectum: effectus amoris solet quadoque dilectio appellari: sicut & propheta dumum dicit suam patientia, spem atque uirtutem: quia dominus in eo efficit patientia, spem, & uirtutem. Quapropter locutiones huiusmodi non debentintelligi simpliciter, ut sonant seu formaliter: sed causaliter.

¶ Quoad tertia diuisionem amoris scilicet in amorem amicitiae, & concupiscentiae: licet de ea frequenter dictum sit in secundo, & in hoc tertio: tamen ut plenius declaretur, aduertendum, quod secundum doc communiter cum amare est alicui bonum uelle ipsum uelle in duo tendit :cilicet in bonum illud, quod quis uult alicui sibi, uel alteri: & in illud, cui uult himomi bonum: uerbi gratia. Si amicus amando amicum suum uult eiinesse diuitias, uel honores: amor amici¬ (qui est quoddam uelle) in utrumque tendit: amat, enim amicum suum, cui uult inesse talia bona: amat & ipsa bona quae uult inesse amico: amicum quippe propter se amat, & uult: Diuitias uero, & honores uult, & amat propter amicum. Sic uolens sibi bonum aequum per amorem, qui est uelle, in seipsum tedit, & in equum. uult, enim equum esse sa¬ num, fortem, uelocem, non propter equum ibi sistendo, sed propter seipsum: unde si cut intellectus duos habet actus assentiendi alicui uero. Aliquando enim assentit uero, propter se, sicut principio ex terminis, aut experientia euidenti. Aliquam do propter aliud uerum, in quod resol uitur id est ex quo deducitur: sicut conclusioni ex principiis illatae. Ita in uoluntate sunt duo actu assentiendi bono 1. uolendi bonum. Quandoque acceptatur bonum proprer se non referendo in aliud, aliquando tantum propter aliud, & secun dum hoc distinguitur usus, & fruitio: ut habitum est in. j. dist. i. Similiter & amor amicitiae, & amor concupiscentiae: ut in secundo. Nam omnis fruitio est amor amicitiae: & omnis usus, quiamor est, est amor concupiscentiae. Est ergo amor amicitiae amor, quo uolo alicui bonum propter ipsummet amatum, sine relatione eius in aliud: ut si uolo alicui sanitatem, scientia, uirtutes, gratiam &c. quia sunt illi bonum praecise non referendo illud in me, uel in alium id est non attendendo, quod is, cui hoc uolo, ulterius potest mihi uel alteri prficere: & dicitur amor ille amor amicitiae: quia secundum philosophum. viij. Ethic. c. iij. Perfecta amicitia est, quamo uolumus bona amicis illorum gratia propter seipsos amicos; & non secundum accidens. i. non propter aliquod, quod sibi ex amicis proueniat delectabile, uel utile: & illud accidat amico scilicet esse tale: unde amans consequatur tale.

¶ Amor concupiscentiae est, quo aliquid amatur propter aliud dilectum id est quo alicui optatur bonum propter alterum, cui proficere potest ad de lectationem, utilitatem, uel honestatem: ut cum quis diligit equum uolens sibi inesserobur, sanitate, industria &c. ut possit eo uti ad proprium profectum: aut suae uoluntatis libitum. Sic qui diligit dominum suum, uolens ipsum esse diuitem, potentem, beniuolum &c. ut sibi benefaciat largiendo dona: & ab aduersarijs defendendo. Sic si quis bene uult famulo amici, aut bestiae eius propter amicum: omnis haec dilectio amor est concupiscentiae: & in amore huiusmodi quandoque uoluntas habet duos actus. Vnum praecise circa hunc, cui bene uult propter se, qui habet se, ut finis. Alium circa bonum illud, quod uultei, cu bene uult propter se: qui bona habent se, ut media infinem ordinata. Primus actus est amor amicitiae: secundus, amor concupiscentiae; ut habetur in ij. dist. i. q. v. & sunt simul in uoluntate: quia unus ondinatur in alium. Quandoque etiam uno actu uult alicui bonum propter alterum: sicut uno actu potest uoluntas ferri in finem, & in medium: & tunc ille actus est, amor amicitiae, & concupiscentiae simul: sicut simul est fruitio, & usus. Fruitio in quantum tendit in finem: & usus inquam tum tendit in media propter finem ordinata: nam sicut intellectus uno dicta: mine, idest una conclusione uoluntat ostendere, potest hoc tanquam medium esse uolendum propter hunc finem: ita potest uoluntas una uolitione medium uelle propter finem, quae uolitio terminabitur in utrumque: in medium, & in finenm utrumque enim uult: licet finem propter se: medium propter finem. de hoc latius in j. dist. i. & in ij ubi supra.

¶ Dum uero actus illi distinguuntur, duplex est ordo inter eos: scilicet ordo naturae: & perfectionis. Naturae: quia amor concupiscen tiae praesupponit amorem amicitiae: & ideo amor amicitiae est naturaliter prior: tum quia finis habet primam rationem uoliti: tum quia amor amicitiae est causa efficiens amoris concupiscentiae. Non enim esset amor, quo aliquid diligitur propter aliud: nisi illud aliud amaret. Est ergo a mor amicitiae causa amoris concupiscentiae: non tantum in genere causae finalis, sed etiam efficientis.

¶ Est & ordo perfectionis: quia perfectior est amor amicitiae amore concupiscentiae: tum quia amor amicitiae inest uoluntati secundum affectionem iustitiae: sed amor concupiscentiae secundum affectionem commodi: secundum Anset: in de casu diab. c. iiii. Nobilior autem est secundum rationem affectio iustitiae, quam affectio conmodi: quoniam affectio iustitiae regula¬ trix, & moderatrix est uoluntatis, & prpria uoluntati, ut est libera secundum Ansel. Non sic affectio commodi, quae etiam esset uoluntatis, si libera non esset: ut patet in brutis. Tum quia actus amicitiae tendit in objectum, ut est in se bonum. Amor autem concupiscentie tendit in obiectum, ut est bonum alteri. Nobilior autem est ratio boni in se, quam boni alteri.

¶ Quo ad tertiam diuisionem amoris, qua diuiditur in amorem complacentiae, & amorem desiderii: membra eius sic declarantur. Nam amor complacentiae est uel le alicui bonum iam habitum: siue propteripsum, siue propter aliud: hoc modo amateum, cui congratulatur, & condelectatur in bono adepto: quem admo dum homo congratulatur sibi ipsi, filiis uel amicis de aliquo bono iam consecuto: siue propter ipsum, siue propter aliud: non tamen gaudium, uel delectatio est amor: sed uelle, quod est actus uoluntatis, gaudium autem, & delectatio est pas sio, & effectus consequens amorem conplacentiae.

¶ Amor desiderii est actus uoluntatis, quo uolo alicui, mihi uel alter bonum absens, siue propter se amatum siue propter aliud. Hunc autem amorem siad sit fidutia de re absente, quandoque consequenda, sequitur passio spei: sicut amo rem complacentiae gaudium.

¶ Et quilibet amorum secundum has triplices diuisiones potest esse ordinatus, uel inordinatus, uel indifferens. Ordinatus: si elicit secundum regulam rationis recte. Inot dinatus: si eliciatur contra dictamen rationis rectae. Indifferens: si nec secundum, nec contra rationem rectam elicitur: ut quia nondum complete dictauit de omnibus circumstantiis ad actum uirtuosum requisitis. Item amor ordinatus secundum omnes supradictas species, potest esse gratuitus, uel non meritorius. Gratuitus qui libere quidem: sed gratia concurrente elicitus est: & ideo merito rius. Non meritorius, nec gratuitus: sinon concauset gratia: licet sit moraliter bonus.

¶ Tertio notandum, Quod omnia, quae dcta sunt de amore; similiter intelligenda sunt de dilectione: eandem, enim rem important amor, & dilectio: licet que dam dicere uolebant, quod amor tantum rmportat amorem inordinatum: dilectio uero ordinatum; quam distinctionem no¬ minum beatus Diony. c. iiij. de diui. no. & post eum beatus Augu. xiiij. de ciui. dei. c. vij. ex intentione allegatis scriptutis reprobant: ostendentes, quo utrumque nominum amor, & dilectio, tam in bonum, quam in malum accipitur in scripturis. Verum beatus Tho. j. ij. q. xxvj. arti. iij. ac caeteri doctores aliam innuut. differentiam inter amorem, & dilectionem: quae sumitur secundum nominum interpraetationem. [left off] Vnde ait, quod quatuor nomina inueniuntur quodammodo ad idem pertinentia: scilicet amor, dilectio, charitas, & amicitia differunt tamen in hoc, Quo amicitia secundum philosophum. viii. Ethi. est quasi habitus. Amor autem & dilectio significant actum, uel passionem. Charitas autem utroque modo accipi potest: differenter tamen significatur actus perista tria: nam amor communius interea est. Omnis enim amor dilectioest; uel charitas: sed non econuerso. ad dit enim dilectio super amorem electionem praecedentem, ut ipsum nomen sonat. Vnde dilectio est i sola uoluntate rationalis naturae: charitas autem ultra amorem addit perfectionem quandam amoris inquantum illud, quod amatur charumidest magni praecit aestimatur. Haec ThoVerum frequenter unum pro ado accipitur: nam & amor, & dilectio pro habituali amore accipiuntur: & charitas quam doque pro actu diligendi: dilectionis quo que nomen etiam brutis attribuitur. Decharitate pro actu dicitur. i. ad Tim. i. Finis praecepti est charitas: non utique habitus: sed actus: nam de actibus, qui sunt in nostra libera potestate, dantur praecepta. Vndeid e.t Io. v. Haec est charitas dei, ut mandata eius custodiamus. Custodiuntur mandata per actuum praeceptorum impletionem: sic dilectio brutis attribuitur. Ecclesiastici. xiii. Omne animal diligit simile sibi. Sic omnis homo proximum sibi. Et pro habitu accipitur Cant. viii. Fortis, ut mors, dilectio. De amore pro habitu dicitur Can. ii. Nunciate dilecto, quia amore langueo. Et id est Petri id e.t Animas uestras castificate in obedientia charitatis, infraternitatisamore: sim plici ex corde inuicem diligentes. In se¬ quentibus tamenamor, & dilectio proactu: charitas pro habituaccipietur. Et haec de amore, dilectione, & charitate in genere.

¶ Consequenter notandum, & quarto magis ad propositum, quod deus diligi potest secundum omnes species amo ris supradictas actualiter, & habitualiter: unde deu diligere non est aliud, quam deo bene uelle: hoc est uelle deum esse bonum summum, infinitum, omnipotentem, ustum, sapientem &c. hoc est breuissime deum uelle esse deum scilicet bonum, quo nihil melius cogitari potest: hoc enim intelligimus nomine dei, secundum beatum Augu. 1. de doctri. chri. Et quantd magis hoc uolumus, & in hoc complacemus, ac gaudemus: tanto magis, deum diligimus. Ex quo sequitur, quod quisquis aliquam perfectione simpliciter uellet non nesse deo: deum non diligit. Non enim uult esse deum, quem aliqua perfectio, ne simpliciter uuit carere: quia non uult ipsum esse talem, quo melius nihil cogitari possit. Melius enim cogitatur, dum cogitatur bonum nulla perfectione sim pliciter carens.

¶ Secundo sequitur, quid nullus peccato mortali obnoxius habet dilectionem dei. Patet quia, nullus talis uult eum esse deum. Non enim uultdeum essae summ. sapientem, summeiustum, sun me potentem. Vel et enim uel deum peccata sua ignorare: & sic non essesunme sapientem: aut sua peccata non uindicare: & sic non esse summe iustum: aut diuinam uoluntatem non esse omnipotentem, cui uoluntatem suam praeponit. per inobedientiam, ac praecepti transgressionem. Nam inobediens deo: uult suam uoluntatem perficere contra diuinam prohibitionem: & ita uoluntatem dei oppositum praecipientis non esse efficacem Haec est sententia beati Bernar. in quodam sermone pascali, cui concor dat Beatus Ansel. in de casu diabo. Et haec uera sunt interpraetatiue: licet non semper formaliter: quia hunc actum nolendi deum non semper elicit: quia deum ut summum non semper appraehendit: nollet tamen si appraehenderet stante suarebellione ad deum. Diligens autem deum: uolendo deum esse deum, potest sic uel se deum esse summum: & in eo, quod talis est, complacere propter deum in se, non referendo ad aliud, puta commodum suum. Potest etiam hoc uelle, ut sic sit suum sunmum commodum, & beatitudo. Primum uelle est amor effectiuus amicitiae; & conplacentiae ac ordinatus. Secundum est amor affectiuus concupiscentiae, & desi siderii, qui potest esse ordinatus: quoniam ad ipsum inclinat spes: sicut ad primum charitas. Potest etiam esse inordinatus, si amans in commodo proprio ponit finem: sic enim uteretur deo, quod est tota peruersitas: secundum August. in libr. Ixxxin. q. Sic & deus amari potest amore affectiuo, dum ex amore affectiuo diuina implentur mandata. Quinto notandum, quod praeceptum charitatis (de quo in titulo quaestionis sit mentio) intelligitur praeceptum illud primum, & maximum. Diliges dominum deum tuum extoto corde tuo &c. Traditur autem hoc praeceptum in uariis passibus scripturae non omnino similibus uerbis: licet non dissimiliter in sententia, unde Deut. vi. dicitur. Audi Israel: dominus deus tuus unus est. Diliges dominum deum tuum ex toto corde tuo: ex tota anima tua, & ex tota fortitudine tua. Mat. xxii. sic habetur. Diliges dominum deum tuum ex toto corde tuo, ex tota anima tua, & ex tota mente tua. Hoc est maximum, & primum mandatum. Mar. xii. additur his tribus conditionibus, quas Mattheponit. Et ex tota uirtute tua Luce. x. Diliges dominum deum tuum ex toto corde tuo, & ex tota anima tua, & ex omnibus uiribus tuis, & ex omni mente tuaHaec autem tres conditiones: tota fortitudine, tota uirtute, omnibus uiribus suis pro eodem accipiuntur secundum btum Tho. ii. ii. q. xliiii. ar. v. Vnde manent hae quatuor conditiones, quibus praeceptum modificat dilectionem deo a nobis impendendam: ex toto corde, ex tota anima, ex tota mente, ex tota fortitudine seu uirtute, per quas designantur quatuor potentiae principales in homine: scilicet intellectiua, uolitiua, sensitiua, & motiua uel executiua: licet de potentia, per quam conditionem significatur, ast ter, & aliter loquuntur sancti, & doctores dicti praecepti expositores propter diuersas similitudines hincinde repertas, ut tangit magister. Potest tamen conuenientius per cor intelligi uoluntas, e aliis omnibus imperat: sicut cor omnibus membris uitae influxum communicat Per mentem intellectus: ubi est cognitio, & memoria: unde mentis dicitur nomen. Per animam uis sensitiua, nam uiuificat, & in sensibilibus primo uita secundum uulgi uitae acceptionem) ap paret. Vnde ab anima animal dicitur: quod nomen est adaequatum omnium sensitiuam potentiam habentium. Per fortitudinem, seu uirtutem uis motiua corporalium membrorum ad opera exequenquenda: unde tantum ualet: diliges deum ex toto corde tuo &c. id est diliges deum ex omnibus, quae intesunt: & nihil in tesit in cogitatione, desiderio, sensu aut opere, non subjectum deo: sed omnia in eum referantur, a quo possidentur. Quen intellectum beatus August. 1. de doctri. chri. tradit dicens Diliges deum ex toto corde &c. ut omnes cogitationes tuas omnem uitam tuam, & intellectum in illum conferas, a quo habes ea, quae confers. Cum autem ait: tota anima, toto corde, tota mente, nullam uitae nostrae partem reliquit, quae uacare debeat: & quasi locum dare, ut alia re uelit frui. Sed quicquid aliud diligendum uenerit in animum: illuc rapiatur, quo totus dilectionis impetus currit. Possumus autem hoc breuissime exprimere: diligere deum ex toto corde &c. est deum super omnia diligere.

¶ Sexto notandum, quod diligere deum super omnia secundum Pe. de alia lib. j dist. i. q. ij. potest quatuor modis in telligi. Nam diligere super omnia uel plus, quam omnia. Vel intelligitur quantum ac perfectionem actus diligendi: siue illa perfectio attendatur secundum intensionem gradualem: siue perfectionem essentiasem. Primo modo dilectio intensa per fectior est dilectione remissa respectu eiusdem objecti. Secundo modo. Dilectio obiecti nobilioris aeque intensa per fectior est dilectione obiecti minus nobilis, & perfecti: Secundo modo attenditur excessus dilectionis unius super aliam quam tum ad objecti quantitatem intensiuam, uel extensiuam: sic plus diligit unum, quam alterum; qui maius bonum, uel plura bona uultuni, quam alteri. Tertio modo attenditur quantum ad amoris appraeciationem: sic plus diligit, qui amorem huius, quam illius magis appreciatur ita si alterius amorem exelectione dimittere oporteret, eliceret potius dimittere amorem eius, quam huius, sicque dicitur hunt magis diligere, cuius amo rem magis eligeret conferuare. Quarto modo quantum ad actus naturalitatem, & firmitatem: quia firmius, & naturalius inest sibi dilectio unius, quam alterius.

¶ Aliter quidam distinguunt excessum amoris unius super alium: ut recitat. Sco. distin. praesenti. Vnde dicunt, quod amor excedit amorem: uel quia feruentior, siue tenerior: uel quia fortior, siue firmior. Et dicuntur isti amores sese excedere: sic dicitur mater diligere filium feruentius, & tenerius: pater uero fortius, & firmius: quia maiori periculo se exponeret pro amore filij. Sic nobilis dominus tenerius diligit catulum, fortius tamen castrum: quia etsi maiora solatia sentit ex catulo, quam ex castro: magis tamen relinqueret catulum, quam castrum: & ideo firmius diligit castrum.

¶ Sed contra hanc dist. arguitur: quia solum illud magis diligit, quod firmius diligit. hoc enim magis diligo, cui minus uolo malum accidere: & pro cuius bono saluando, me expono magis ex amore: quia ex ponere sequitur amare. & hoc loquendo de amore, qui est actus uoluntatis: & non de alio, qui est passio appetitus sensitiui. Si ergo aliqui dicuntur diligere feruentius, & tenerius, qui non diligunt firmius: non est ex hoc excessus in eis alicuius amoris intellectiui: sed forte alicuius passionis amoris sensitiui: sicut aliqui, qui dicuntur deuoti, magis sentium aliquando aliquam dulcedine, quam alij multo fideliores, & firmiores in amore. dei: qui in centuplum promptius sustinerent interitum, quam alii pro deo. Nec talis dulcedo est actus elicitus a uoluntate: sed passio quaedam actui eius attri¬ butam: quia alit deus, & nutrit paruulos: ne deficiant in uia. Hec Sco. Et ita secundum eum excessus ille amoris dei super alios potest intelligi dupliciter. Extensi ue quantum ad plura, uel maiora bona dilecto uolenda. Vel intensiue quantum ad effectuum maiorem. Dicitur autem affectus maior, qui magis repugnat affectui opposito: ita quod habens tale affectum facilius inclinari posset ad oppositum dilectionis cuiuscunque alterius, quam ad oppositum dilectionis dei.

¶ Vltimo notandum, quod perfecta obseruatio praecepti charitatis dupliciter intelligi potest. Vno modo illa dicitur perfecta, quae sufficit ad salutem. Alio modo dicitur perfecta, quae excludit omnem imperfectionem: nedum oppositam saluti: sed etiam aliquo modo retardantem, uel impedientem, ut peccata uenialia quantum ad omnes illas conditiones additas toto corde, tota anima &c.

¶ Vbi notandum, quod secundum philosophum. v. Metaph. idi est totum & perfectum: utrumque enim diffinit cui nihil abest, quod est pars eius: uel quod secundum speciem propriae uirtutis in nullo deficit hoc est, cui nihil deficit eo rum, quae sibi competere debent, secundum hanc uel illam conditionem speciei, naturae, uel gratiae superadditae: sic homo dicitur perfectus in corpore; cui nihil deest eorum, quae requiruntur ad integritatem corporis: puta nullum corporis menbrum. Et sic deum dilioere ex toto corde, ex tota anima &c. est deum diligere perfecto corde, perfecta anima &c. Perfecta, inquam, non perfectione naturae: sed amo ris, & gratiae, & sic cor totum siue perfectum (ut ait Ioanm. cancell. in de perfectione cordis) est cor, quod spiritus sanctus inhabitat per gratiam gratum facientem: quo niam tali cordi nihil deest eorum, quae sunt ei necessaria ad salutem, secundum illud Roman. viij. Si spiritus eius, qui resuscitauit Iesum a mortuis, habitati uobis, qui suscitauit Iesum Christum a mortuis: uiuificabit, & mortalia corpora uestra propter inhabitantem spiritum eius in uobis. Iam, enim praemiserat. Si quis spiritum christi non habet: hic non est eius. Non autem in habitat spiritus sanctus in ho¬ mine sine gratia, & charitate: dicente eo dem apostolo Rom. v. Charitas dei diffusa est in cordibus nostris per spiritum sanctum, qui datus est nobis. Inter gratiam autem, & mortale peccatum non est medium: sibique opponuntur secundum potentia dei ordinata oppositione immediata: ideo semp oportet subjectum stare sub uno oppositorum alio deficiente: alias non esset immediata oppositio interea: ideo quisque est in gratia, uel mortali peccato: non ergo existens in mortali peccato habet gratiam, quae necessaria est, & quae sufficit ad salutem: & non habens mor tale, iam habet gratiam: & per consequens habet necessaria ad salutem.

¶ Corollarium. Quicunque habet gratiam gratum facientem diligit deum ex toto conde, tota anima &c. actu uel habitu: etiam si fuerit insans nouiter baptizatus. Patet: quia talis habet habitum dilectionis gratuitae: & per consequens nihil ei de ficit de necessarijs ad salutem. Ex eodem sequitur secundo, quod nullus peccato mon tali obnoxius, deum ex toto corde diligit. Patet: quia gratiam non habet, quae est necessaria ad salutem. Verum in ista totalitate, & perfectione dilectiois tres communiter assignantur gradus. Primus, & insimus est ille, qui dictus est: & hic omnem actum contrarium excludit, non autem extraneum. Distensio enim uaria cordis per uenialia cum non auertat a deo: nec tollat aliquod necessarium ad salutem, puta gratiam: non ponit cor extra latitudinem totali tatis: siue perfectionis illius gradus primi. Secundus gradus est perfectior, qui non solum actum excludit contrarium: sed etiam frequenter extraneum: cum scilicet homo frequenter, & studio sequantum humana haec uita permitrit, per amorosa uirium suarum exercitia assurgit in deum, contemplando, amando: etiam opera exteriora in deum ordinando. Tertius gradus, qui & perfectissimus est: dum confertur actualiter, & assidue secundum charitatis motionem in dei dilectionem, & amorem actualem: ita quod nihil sit, quod impediat. rumpat, uel interposet huiusmo¬ di actum amoris. Hic gradus in solis bestis est: ubi sine interruptione deus uidetur clare, summe amatur: atque nihil agitur, desideratur, uel cogitatur: nisi quod in deum refertur. Haec cancel. Et tantum de articulo primo terminorum declaratiuo.

¶ Quantum ad secundum articulum, est haec conclusio prima. Respectu quorumcunque actuum diligendi deum, ponendi sunt habitus inclinatiui uoluntatis ad eliciendum similes amoris actus. Patet conclusio ex dictis distinctio. xxiij. q. i. quia omnis amor est actus uoluntatis, qui in eliciendo potest impediri, etiam ad eius oppositum assuefieri: ideo respectu eius ponendus est habitus, qui uoluntatem ad huiusmodieliciendum, firmius dirigat, & inclinet. Consequens patet ex supradictis: & anteceders est manifestum.

¶ Secunda conclusio. Respectu diuersorum actuum specie, quibus deum diligimus ordinate diuersi habitus, & uirtutes sunt ponendae. Patet conclusio: quia ex distinctione act uum fumitur distinctio habituum: ut frequenter supradictum est. Quod autem sint diuersi actus diligendi deum, patet ex notabili. ij. quia alius est actus amoris affectiui: & alius amoris effectiui: alius amoris amicitiae: alius amoris concupiscentiae: alius amoris complacentiae: alius amoris desiderij, quorum quilibet a suo opposito, seu condiuidenti membro spetie difiert: eo quod habent diuersa obiecta: ut dictum est: ergo. Non tamen singula a singulis differunt: quia amor affectiuus contidit cum omnibus sequentium diuisionum memoris. Similiter amor amicitiae cum amore complacentiae, & desiderij: sic & amor concupiscentiae, Ad huius autem conclusionis declarationem expedit nosse, quae uirtus: ad quem actum dilectionis inclinet: proquo est haec prima conclusio, & in ordine tertia.

¶ Ad ordinarum effectiui ( amoris dei actum, diuei sae inclinant uirtutes, secundum d uersitatem effectuum praeceptorum. Dicitur notanter in conclusione ordinatum: quia no omnis amor dei effectiuus est ordinatus: nam cum amor effectiuus sit actus imperatus a uoluntate, quo comparatur bonum illud, quod appetitur amato affectiue, aut habitum conseruatur: aut malum inexistens remouetur, aut inesse potens cauetur: aut ab impugnantibus defenditur: aut aliquid tale conatur: manifestum est, quod tadis actus respectu dei haberi non potest: cum deus est bonum essentiale perfectis simum, ac infinitum, cui additio fieri non potest: nec aliquid ab eo tolli: quippe omnia, quae sunt in deo: sunt deus. unde blasphemum, & stultum foret aliquid efficere, aut conari, quo deo aliquid acquiratur, quo caret: aut ne perdat bonum, quod habet: uerius quod ipse est, Siquidem apud deum non est transmutatio: nec uicissitudinis obumbratiodac. i. Et si aliquis errans ad hoc operaretur: actus ille non esset ordinatus: non tamen ita stricte accipitur amor effectiuus: sed largius, ut extendit se ad quod cunque efficere, uel agere propter amatum, quod cedit ad eius utilitatem, sionorem, magnificentiam, uel complacentiam: siue il lud impendatur amato, siue alteri propter amatum. Et generaliter conari ad complacendum amato: & ad offensam eius in semetipso uel in alio cauendam: & hoc modo omnis amoris effectus dici potest amor effectiuus, & sic quis quis agit aliquid propter amatum: siue illud terminetur in ipsum amatum immediate, siue mediate: puta ad aliquid pertinens ad amatum: puta seruum, amicum: possessionem amati, habet amorem esse ctiuum. Sic & qui xelat contra aduersarios, aut immicos amati (quemadmo dum de Moyse legitur, & Phinees) amare dicitur effectiuem: & hoc modo possumus habere actum ordinatum amoris effectiue respectu dei, seruando eius mandata, & consilia: ac uoluntatem dei opere exequendo. Quo praemisso probatur conclusio: quia ad diuersus actus specie inclinant diuersae uirtutes specie: sed actus amoris dei effectiui sunt specie, immo & genere diuersi: ergo &c. Consequentia tenet: & maior est manifesta Minor probatur: quia quilibet actus cuiuscunque praecepti diuini, aut consilij meritorius est actus amoris, effectiui (ex cepto praecepto primo, & maximo, quid disponit de amore effectiuo) quia omnis talis elicitur ex charitate: & ordinatur ad honorem dei: sed tales sunt diuersi specie: nam de omnibus uirtutum actibus sunt praecepta, aut consilia. Nullus enim actus est meritorius, quin cadat sub praecepto, uel consilio: etiam secundum quemlibet eius gradum: ut patet exemplariter de actibus temperantiae, liberalitatis, fortitudinis, iustitiae &c. transcurrendo scripturas. Sobrie, & pie, & iuste uiuamus in hoc seculo: ait apostolus ad Titum ij. & ita inuenitur de singulis uirtutibus: & ita singulae uirtutes ad actus amoris effectiui inclinant,

¶ Quarta conclusio. Ad actum amoris cocupiscentiae respectu dei quatenus ordi natus est, inclinat uirtus spei. Ista conclusio satis patet ex dictis praecedentis dist. Quod additur quatenus ordinatus est: similiter patet, quia contingit deum diligere amore concupiscentiae ordinate, & inordinate, seu uirtuose: ut ibidem dictum est.

¶ Quinta conclusio. Ad amorem dei amicitiae tamquam ad actum proprium inclinat charitas tam infusa: quam acquisita. quae est uirtus theolo: gica omnium uirtutum excellentissima. Prima pars probatur secundum Scot. Quia diligere deum super omnia amore amicitiae est actus conformis rationi etiam naturali. Haec enim dictat optimum esse summe diligendum: & per consequens est actus rectus: immo rectitudo eius est per se nota: sicut rectitudo primi principij in operabilibus: alio quin enim est summe diligendum: & nihil aliud a summo bono: sicut nihil aliud asummo uero est maxime tenendum tanquam uerum apud intellectum: circa hunc autem actum potest esse aliqua uirtus in clinans: ut patet ex conclusione prima. & haec theologica: quia circa obiectum theologicum secundum deum immediase, & in se innitens immediate regulae primae humanorum actuum, hoc est diuinae: & ita habet infundi a deo: quia nata est perficere suprema portionem animae, quae non perfectissime perficitur nisi a solo deo immediate. Potest etiam acquiri uirtus ex huiusmodi actibus amicitiae frequentatis, inclinans ad similes actus: quamuis illa sit imperfectior infusa: sine tamen acquisita infusa non in clinat per omnia: sicut dictum est de aliis uirtutibus infusis, & acquisitis, fidescilicet, & spe: ideo propter breuitatem hic non repetuntur. Et haec uirtus non est fides: quia fidei actus non est amare: sed credere. Nec est spes: quia actus spei non est amor amicitiae: sed amor concupiscentiae: ergo erit specialis uirtus, theologica, quae ab apostolo, & omnibus doctoribus nominatur charitas, quasi chara unitas: quia summe unit amantem amato unione perfecta accidentali non essentiali: propter unionem personarum diuinarum in una essentia: & naturae humanae cum uerbo hypostaticam, quae sunt maiores: sed sunt uniones secundum essentiam, siue substantiam. Secunda pars probatur per apostolum j. Corinth. xiij. Maior horum charitas. Et probatur ratione: quia actus eius scilicet amor dei amicitiae est perfectissimus inter omnes actus humanos: ergo & charitas ad ipsum inclinans est perfectissima inter omnes uirtutes humanas. Tenet consequentia: quia perfectio habituum consequitur perfectionem actuum, ex quibus generantur. Antecedens probabitur partim in quarto dubio, cuius ueritas latius inquiri solet in materia beatidinis in quarto.

¶ Deamore complacentiae, & desiderij non oportet ponere speciales conclusiones: quia omnis amor complacentiae, & desiderij est amor amicitiae, uel concupiscentiae: ut patet ex primo articulo.

¶ Sequuntur conclusiones praeceptum conceruen¬. tes..

¶ Sexta conclusio. Praeceptum Ide diligendo deum super omnia: de omnibus speciebus deo conuenientibus est intelligendum: & hoc tam extensiue, quam intensiue: accipiendo terp. mnos, ut est in fine sexti notabilis supra dictum. Probatur conclusio, primo de amore affectiuo amicitiae, & c omplacentiae: quia debemus deo uel¬ le inesse maiora, & plura bona, quam cuicumque alteri: ergo magis diligerae alijs amore affectiuo: & hoc extensiue. Consequentia nota ex notabili vi. Antecedens probatur: quia tenemur deo uelle inesse bona infinita, quae nulli alij purae creaturae conueniunt: & ita maiora. Inesse dico non per inhaesionem, uel adiacentiam: sed per identitatem, id est tenemur deum uelle esse maximum, & infinitum bonum: similiter tenemur deo uelle inesse plura bona: quia omnes perfectiones simpliciter. Plura dico secundum denominationem: non secundum rem distincta: siquidem tenemur deum uelle esse summe sapientem, perfectissimum, optimum, iustissimum, omnipotem tissimum: & sic de alijs attributis: quae tamen non sunt plura secundum rem: sed una simplex diuina essentia. Dicuntur tamen plura propter nominum pluralitatem: unam diuinam perfectionem simplicissimam significantium. Tenemur etiam hoc uelle uolitione maiori intensiue, quam quodcunque aliud: quia maiori affectu, qui scilicet repugnat magis effectui opposito: ita quod magis inclinari posset ad oppositum dilectionis cuiuscunque, quam ad oppositum dilectionis dei: quod est dictu: quod magis uellet dilectionem sui, & cuiuscunque creatura deserere, quam dilectionem dei: & magis uelset quodcumque malum accedere creaturae, quam aliquid bonum deo conuenies psi non in esse: aut quam deum non esse summis bonum, & summe perfectum. Probatur etiam conclusio de amore affectiuo concupiscentiae siue desiderij. Nam quaelibet rationalis creatura magis debet concupiscere, & desiderare deum: hoc est magis uelle deum esse suum summum commodum, & bonum, quam quodcumque aliud bonum: & magis uelle carere quocumque commodo temporali, aut aeterno, quam deo, ut suo objecto beatifico. Magis enim inter omnia commoda delectabilia, uel honesta desiderare debet, & uelle faelicitatem: quam quodcunque aliud suum bonum: & magis uelle carere quocunque commodo, & delectatione, quam perpetua beatitudine. Similiter probatur de amore affectiuo: nam ille generatur ex amore affectiuo, & eum consequitur. Diligens quidem deum affectiue uult deo inesse omnem perfectionem simpliciter in summo, scilicet omnipotentiam, honorem summum, & gloriam &c. ac per hoc uult di uinam uoluntatem in omnibus adimpleri. uoluntatem beneplaciti semper: uoluntatem uero signi suo modo: praeceptaue percepta: consilia ut consilia: uult & eum, quem diligit omnibus, & super omnia honorari, coli, & reuereri: omnia quoque mandata eodem modo, quo manda. ta sunt: tam a se, quam ab alijs opere adimpleti: & ita omnia agere, unde summe dilecta matestas honoretur: ac eius uoluntati, tam sua, quam aliorum uoluntas, & opera conformentur. Hoc autem uelle: & ad ista ut fiant conari: est deum diligere effectiue. Quoo autem diligens deum amore amicitiae, uelit uoluntatem eius in omnibus adim pleri: patet: quia secundum beatum Diony. c. iiij. de diuinis nominibus. Amor naturaliter unit amantem cum amato, per concordiam uoluntatum. r

¶ Vnde ex natura amoris, amans inclina itur ad uolendum illud, quod noscit uel t leamatum: & ad complacendum sibi: quod maxime uerum est de amore a micitiae affectiuo. Propter quod philosophus. viij. Ethicorum. dicit idem esse uel le, & nolle amicorum. Sic qui uult deum esse simpliciter omnipotentem: uult uoluntatem suam in omnibus adimplere. Qui uult eum esse reuerendissimum, uult eum ab omnibus uenerari. Qui uult eum esse optimum, & ita maxime appetibilem, & diligibilem, uult eum ab omnibus diligi. Qui uult eum esse ultimum finem, uult omnia ab omnibus in eum ordinari, & sic de similibus. Vult autem uolitione perfecta, & efficaci: faciendo quod in se est, ut uolit fiant. Inclinat ergo actus amoris amicitiae dei super omnia (qui principaliter robis praecipitur) ad mandatorum obseiuantiam: & ad ordinandum operatior es nostras in deum. Similiter ad cauedum omnia peccata, quibus credimus nos displicere deo: quia idem habitus, qui inclinat ad uelle: etiam inclinat ad nolle contrarium. Praeceptum autem, quod praecipit antecedens: ex consequenti etiam praecipit ad ipsum necessario consequentia.

¶ Quodetiam tenemur deum effectiue diligere super omnia tam extensiue, quam intensiue: patet. Extensiue: quia super omnia quorum cunque mandata praecepta dei custodire debemus: nec cuiuscunque creaturae iussa, uel consilia: sed nec omnium simul, aut prohibitiones, aut minas illis praeponere. secundum il lud Petri Actuum v. Obedire oportes deo magis, quam hominibus. Intensiue sic: quod maiori conatu, & diligentia nitamur implere, quaedeus praecipit: uel cauere, quae prohibet, quam ad quodcunque agendum, uel uitandum: ita quod maius studium adhibere tenemur ne aliquid agamus, uel omitramus contra legemdei, quam circa quodcunque aliud opus. Magisque uelle debemus uoluntatem dei praeceptiuam impleri a nobis, & ab alijs: quam quodcunque aliud. Magisque paratiesse ad sustinendum quaecunque incommoda, ac corporis seu rerum dispendia: quam pati (quantum in nobis est: legis diuinae uiolationem: tam a nobis, quam a proximis nostris.

¶ Ad haec tenemur, non quidem ut circa illa semper actus eliciamus praedictos: sed se cundum animi praeparationem ita simus habituati, & dispositi, ut occurrente casu: magis hoc agamus, quam illud: nec ab hoc trahamur per illud. Est enim hoc praeceptum affirmatiuum, quod non obligat pro semper: sed pro aliquando, loco scilicet tempore, & occurrente necessitate. Verum quando teneamur sic actualiter deum diligere praedictis modis: colligi potest ex dictis supra distinct. ix.

¶ Et sic magis diligendus est deus effectiue, intensiue, & super omnia: quod magis ad eius praeceptorum obseruationem conemut: quia ab illo uolita, & praecepta: quam quia nobis delectabilia, utilia aut beatitudinis meritoria. Vnde beatus Bernardus in de diligendo deum. Eos ait, dui perfecti sunt charitate, delectare plus Propriam beatitudinem: propter hoc, quod illam habendo in se uoluntas dei implesur: quam quod sua sopita est necessitas: & adepta summa felicitas.

¶ Haec etiam dilectio dei effectiua super omnia, includit maius studium ad sciendum, & intelligendum diuina praecepta ( maxime statum suum concernentia, deique uoluntatem) quam quaecunque alia, per quorum notitiam diligens fiat examinatio omnium operum, & actionum nostrarum: ne siant contra diuinam uoluntatem, & praecepta: quam ad sciendum quae cunque alia. iuxta illud Eccl. iii. Quae prae cepit tibi deus, illa cogita semper: & in pluribus operibus eius ne fueris curiosus. praemisit enim: Altiora te ne quaefierit: & fortiora te ne scrutatus fueris. Omnis doctrina, & omne studium debent de curiositate uana, aut noxia cul pari, quae non ordinantur actu, uel habitu: mediate, uel immediate ad bene moraliter, gratuiteque uiuendum. Vnde dare studium suum rebus inutilibus, aut noxiis: ut ilioribus scienter omissis curiosi tas est damnabilis, ait Gerson cancel. in suis regulis moralibus. Hinc & Salo. Ec cles. uiti. faciendi plures libros non est finis. Deumtime, & mandata eius obserua: Hoc est omnis homo, id est ad hoc factus est: siue ad hoc tenetur omnis homo.

¶ Septima conclusio post dominum Petrum de aliaco. Praeceptum de diligendo deum super omnia, non ligat ad diligendum actu perfectiore gradualiter, uel essentialiter, quam seipsum, uel creata caetera. Probatur tamen: quia eodem actu potest diligi deus, & creatura propter deum. Idem autem nunc est gradua liter, aut essentialiter perfectius, & imperfectius seipso. Tum: quia praeceptum diuinum de dilectione dei, & creaturae non determinat ad certum gradum intensio nis, uel perfectionis actus. Vnde quis diligendo deum super omnia uolendo deo summa bona, quae non uult alicui creaturae: & propter se deum actu quan tumcunque remisso, satis facit praecepto. Similiter potest licite quis diligere creaturam actu quantumcunque gradualiter intenso seipsum, uel aliam: dumm odo tamen non uelit sibi summa bona: nec bona, quaecunque propter seipsum tanquam propter finem ultimum: sic de alia creatura. Nec illa conclusio est contra sextam conclusionem supra positam, quae dicit, quod praeceptum obligat ad magis diligendum deum, tam intensiue, quam extensiue. Nam ibi intensiue, non accipitur, ut dicit intensionem gradualem: sed ut dicit maioritatem affectus quantum ad repugnantiam actus opponti: ut ibi declaratum est.

¶ Octaua conclusio. Praeceptum primum, & maximum obligat ad diligendum deum plus, quam omnia quantum ad objecti quantitatem: & similiter quantum ad amoris appraeciationem. Ista conclusio satis patet ex conclusione sexta, & eius probatione.

¶ Conclusio nona. Si per amo rem firmiorem, & naturaliorem intelligitur amor dulcioris sentimenti, seu tenerior: non oportet, quod amor, quo amatur deus, sit qualibet dilectione creaturae maior. Patet: quia amor ad scipsum, aut ad res sensibiies naturaliter dulcior est: & firmius haeret, quam amor rerum pure intellectualium. Nam cum primo amore concurcit appetitus sensitiuus, aut naturalis, naturaliter appetens permanere: aut connaturalitas rei amatae propter quae in tali amore magis afficitur homo quodam sentimento dulcoris. Quandoque etiam talem dulcorem, uel deuotionem donat deus dono singulari suis paruulis: ut dictum est notabili sexto: & sic non est in potestate diligentis, sed dei dulciter trahaentis. Praeceptum autem loquitur de dilectione mere intellectiua ex rationis deliberatione, & uoluntatis electione libera procedente.

¶ Quantum ad tertium articulum est primum dubium: utrum praeceptum charitatis de diligendo deum super omnia, posset impleri in hac uia. Hic uidetur respondere beatus Augu. in de perfectione iustitiae: ut aliegat magister in littera: negatiue unde ait. Illud praeceptum hic in uianon penitus, sed ex parte impletur: quia ex parte diligimus, sicut ex parte cognosci¬ mus. In futura uero uita ex toto implebitur: ubi erit iustus sine peccato: quia ibi nulla lex erit repugnans menti. Et si quaeritur: cur ergo praecipitur: respondet. Ideo ut praeceptis, ostendatur: quo curtendum est: quia non recte curritur, si quo currendum est, nesciatur: quomodo autem sciretur, si nullis praeceptis ostenderetur.

¶ Sed contra illud uidetur esse dictum Hiero. in explanatione fidei: qui anathematizat dicentes deum aliquid praecepisse; & hominem adimplere non posse.

¶ Praetereaquod additur, quod praeceptum datur, ut ostendatur, quo curratur: non uidetur sufficere: quia pari ratione dandum fuisset praeceptum de dei uisione. Non ut impleretur: sed ut sciremus, quo nobis esset tendendum: illo scilicet, ubi deus uidendus est, sicuti est, uisione intuitiua, & faciali. Ideo concordando illa: respondetur ad dubium rememorando distinctionem trinitatis gradus perfectae impletionis huius praecepti ultimo notabili primi artic. positi. Quan praemissa dicendum, quod praeceptum illud de dilectione dei super omnia intensiue, & extensiue impleri potest in uia perfecte, secundum primum, & secundum gradus perfectionis: non autem secundum tertium. Prima pars patet satis ex conclusione sexta, & eius probatione. Secunda pars patet: quia non potest deus hic actualiter diligi cum exclusione omnium actuum amoris impedientium, aut eum intercipientium: quia non potest homo hic in uia semper deum actualiter cogitare: igitur nec actualiter amare: cum amor actualis praesupponit actualem amati cogitationem. Antecedens est manifestum: quia cum intellectus non potest simul intendere ad multa. Necessitas quoque uiae cogit quandoque intendere propriis necessitatibus, ac temporalibus actionibus. Patet, quod tunc non potest simul cogitare de deo. Ex illis, & prioribus elicitur, quod mandatum illud maximum de diligendo super omnia extensiue, & intensiue secundum primum perfectionis gradum: hent uim praecepti respectu omnium. Quantum ad secundum gra¬ dum habet uim consilij respectu proficientium, & perfectorum. Quantum ad tertium est ostensiuum perfectissimae fruitionis beatorum. Dictum autem Hiero. ueritatem habet de mandatis dei secundum ea, quae habent uim praecepti: & ita in proposito de mandato dilectionis dei secundum primum gradum. Aug. uero expresse loquitur secundum tertium, & perfectissimum gradum: Vnde non negat praeceptum illud hic in uia impleri posse: sed dicit, non penitus id est quantum ad omnem gradum perfectionis ab homine posset impleri in hacmortali uita. Vnde supra dicit. Cum, enim adhuc est aliquid carnalis concupiscentiae: non omnimode ex tota anima diligitur deus, sed ex parte non ex toto. Vnde exponens Aug. magister subdit. Impletur tamen ex parte secundum perfectionem uiae. Alia est enim perfectio currentis: alia perue nientis: & per hoc patet solutio primi de beato Hiero.

¶ Ad secundum de praecepto uisionis dicitur, negando illatum. Nec est simile: nam praeceptum charitatis, etsi non perfectissime impleri potest in uia: potest tamen impleri ex parte secundum aliquem gradum diligendi deum super omnia: ideo non est solum ostensiuum, quo currendum: sed etiam praeceptiuum, & consultiuum, quid faciendum. Praeceptum aut si quod daretur de uisione dei, nullo modo in uia impleri posset, nec ex toto, nec ex parte: quia nullo modo potest deus in uia uideri: quia non intuitiue cognosci. Nec cognitio uiae imperfecta manet, ut perficiatur in patria: sicut charitas uiae non excidit: sed perficitur in beatitudine: ideo dari poterat doctrina de uisione; non autem praeceptum.

¶ Secundo dubitatur: utrum uoluntas humana uiatoris possit deum ex suis naturalibus diligere super omnia: & ita implere praeceptum dilectionis. Et uidetur quod sic: quia si non posset implere ex suis naturalibus: iam deus praecepit impossibile uia tori: quia illud, quod ex se no potest implere.

¶ Sed in oppositum est: quia natura determinatur ad unum. Determinatur autem ad appetendum esse proprium ij. de generatione. ergo non potest appetere sui non esse etiam quocunque posito. Quae¬ cunque ergo natura intellectualis magis determinatur ad appetendum se esse, quam ad appetendum deum esse: si non posset utrumque simulstare.

¶ Item appeti tus naturals non uidetur primo esse nisi respectu illius, eui appetit conueniens: illud autem est ipse amans. Si ergo est primo respectu eius non potest esse magis respectu alterius.

¶ Propter illas duas rationes quidam dixerunt: quod natura hominis non sufficit diligere deum super omnia sine habitu infuso: quia non plus, quam se ipsum: Sed illae rationes nihil probant. arguunt enim de appetitu naturali: dubium quaerit de appetitu, ut libero: qui ut sic non est determinatus ad unum: sed potest in utrumque oppositorum, & in diuersa obiecta etiam non opposita. Et ideo secundum quod est liber ad quodlibet uolendum, uel nolendum: potest actu elicito uelle se non esse. Ideo aliter respondetur ad dubium secundum opi. Sco. Ockam. Pe. de ali. & aliorum per quinque propositiones.

¶ Prima. Viatoris uoluntas humana ex suis naturalibus potest diligere deum super omnia. Probatio omnidictamini rationis rectae uoluntas ex suis naturalibus se potest conformare: sed diligere deum super omnia est dictamen rationis rectae: ergo illi se potest uoluntas ex suis naturalibus conformare: & per consequens deum super omnia diligere. Consequentia principalis nota: quia syllogistica: & minor probatur: quia ratio dictatinter omnia diligibilia aliquid esse summe, & superomnia diligendum: cum non sit processus in infinitum, neque in diligibilibus: nec in actibus diligendi. Nihil autem aliudasummo diligendum est summe: ergo dictat summum, scilicet deum esse summe diligendum. Maior probatur: quia circa quodlibet dictamen practicum in tellectus, quo sibi ostenditur obiectum, ut circa ipsum aliquid uolendum, uel nolendum: uoluntas ex suis naturalibus potest habere actum, & non necessario malum se difformando dictamini: alioquin esset naturaliter mala: ergo potest habere actum bonum se conformando dictamini recto. Item si sic: uo luntas non esset naturaliter libera ad tendendum in quodlibet secundum rationem boni sibi ostensam. Non enim esset in sua potestate quodlibet ostensum uelle, uel nolle: quod est contra Augu. iij. de libe. arb. Nihil est migis in potestate uoluntatis, quam, ipsa uoluntas: quod non est intelligendum de uoluntate, quo ad essentiam: sed quo ad actum elicitum.

¶ Praeterea: homo errans potest diligere creaturam super omnia: & fruiea ex puris naturalibus: ergo pari ratione potest diligere deum ex suis naturalibus super omnia, & fruieo. Mirum enim ualde esset, quod uoluntas posset se conformate dictamini erro neo, & non recto.

¶ Item homo potest ex puris naturalibus uelle deum esse deum: & nihil aliud a deo esse deum. Sed talis uult deo maximum bonum, & nullialteri uult tantum bonum: igitur sic uolendo, plus diligit deum, quam seipsum & quodcunque aliud. Addit Sco. ra tionem de forti positico, quam ponderat: quia fortis politicus magis diligit rempublicam, quam seipsum. Nam secundum rectam rationem exponit se, per republica, & uultnon esse, ut bene sit reipub. Vult enim magis mori, quam turpiter uiuere: turpiter fugit, qui cum iactura reipublicae fugit. Si ergo potest quis rempublicam diligere plus se, non amore praemij futuri, quod forte non credit, uelle dubitat: sed amore uirtutis: sequitur: quod magis diligere potest deum republica: optimum rectorem, quam seipsum.

¶ Secunda propositio. Actus amoris dei amicitiae super omnia. non potest stare in viatore de potentia dei ordinata sine gratia, & charitate in fusa. Probatur: quia secundum legem ordinatam cuilibet facienti, quod in se est: & per hoc sufficienter disposito ad gratiae susceptionem: deus infundit gratiam secundum illud prophetae. Conuertimini ad me, & ego conuertar ad uos. Xach. j. & illud sacob. iiij. Appropiate deo, & appropinquabit uobis, scilicet per gratiam. & illud Lucae. xi. Quaerite, & inuenietis: pulsate, & aperietur nobis. & Hiere. xxix. Cum quaesieritis me in toto corde uestro: inueniar a nobis. & in Ps. xxj. Qui requirent eum: uiuent corda eorum. Viuimus autem pei gratiam. hinc Chrys. lib. 3 de compunctione cordis. Non, inquit, persenarum acceptor est deus. Nos siquidem, si quod in proposito nostro, & uiribus nostris est, expleamus: uenit ad unumquemque gratia dei. de hoc sup. lib. 13. dist. xxvij. Sed perfectissimus modus faciendi quod in se est quaerendi deum: appropinquandi deo, & conuertendi ad deum, est per actum amoris amicitiae: nec alia dispositio perfectior ad gratiam est homini possibilis: nam nullo actu magis appropinqua re deo possumus, quam diligendo deum super omnia. Hic enim actus perfectissimus est omnium actuum respectu dei uiatori ex naturalibus haberi possibilium: ergo est immediata, & ultima dispositioad gratiae infusionem: nec immediatior dari potest: & per consequens ea existente in eodem instanti infunditur gratia: quia subjecto disposito ultimata dispositione ad formam: forma immediate infunditur. In naturalibus siquidem nulla ratio est, cur posterius infunderetur, & non in eodem instanti, quo est sufficienter dispositum: multo magis in gratuitis.

¶ Ex quo sequitur, quod actus diligendi deum super omnia amore amicitiae, non est prior tempore gratia: licet sit prior natura. Sicut dispositio prior est ad formam, ad quam disponit

¶ Tertia propositio: quamuis dilectio dei exnaturalibus, quae dicta est, sit prior na tura, charitate, & gratia infusis in esse naturae: charitas tamen prior est in meriti ratione. Prima pars patet ex prae cedenti propositione. Secunda probatur: quia actus, qui sit meritorius praesupponit gratiam: & ratio meriti conuenit actui per gratiam: ut patet in ij. distinct. xxvij. & per consequens gratia praecedit actum natura in ratione meriti. Vnde si amanti deum super omnia non infunderetur gratia: quod fieri posset per dei potentiam absolutam: actus ille amoris amicitiae: licet esset moraiter bonus, & omnibus circunstatijs mo¬ ralibus (etiam circumstantia finis) sufficienter uestitus: non tamen esset meritorius. Ad actum enim esse meritorium non sufficit coexistentia gratium: alioquin uenialia peccata essent meritoria: si requiritur, quod gratia concurrat affectiue.

¶ Ex quo uidetur sequi: quod peccator disponens se ad gratiam, eliciendo hunc actum dilectionis dei super omnia, non meretur: sed bene continuando eum. Patet: quia eius elicitio praecedit gratiam natura: & per consequens non elicitur ex gratia. Continuationem autem e. us praecedit gratia, & ad eam inclinat: ergo est meritoria.

¶ Quarta propositio. Habens actum diligendi deum super omnia ex amicitia elicitum ex naturali facultate, non potest mortali peccato inquinari tali actu manente in uoluntate. Patet propositio: quia actus ille a gratia separari non potest: sed gratia repugnat mor tali peccato: ergo nec actus ille stare potest cum aliquo repugnantigratiae, quale est omne mortale.

¶ Ex quo infertur: quod quantumcunque homo diligat creaturam, ac in ea delectatur: dummodo nihil contrarium admittit huieactui dilectionis dei: quo scilicet non obstante, toto corde uult deum esse summum deum, infinitum, omnipotentem, iustum, & omni perfectione plenis simum &c. propter seipsum: non pec cauit mortaliter. Solum enim peccatum mortale est, quod huic actui contrariatur formaliter, uel interpretatiue. Nam quicquid hunc actum non tollit: stat cum gratia, quae est animae uita: & ita non erit mortale. Quoniam mor tale dici non potest, quod uitam non adimit, neque tollit. Hinc apostolus omne separans a deo reducit ad non diligere deum dicens j. Cor. ult. Si quis non amat dominum nostrum Iesum christum: sit anathema maranatha. id est separatus a deo: cum dominus uenit scilicet ad iudicium.

¶ Quinta propositio post dominum Pe. de aliaco. Stantelege, nullus homo perpura naturalia potest implere preceptum de dilectione dei super omia. Probatur: quia lex iubet, quod actus cadens sub praecepto fiat in gratia, quae est habitus super naturalis: ergo licet existens extra gratiam per sola naturalia posset deum diligere super omnia: non tamen implet praeceptum ad intentionem praecipientis, nisi sit in gratia. Et hoc est, quod multi doct, dicunt: quod homo potest implere praeceptum quantum ad substantiam facti cadentis sub praecepto: non tamen quantum ad facti circumstantiam, & intentionem praecipientis: & ad hoc est determinatio eccles. de conse. dis. iiii. cap. ulti. Qui dixerit, quod sine gratia possumus mandata dei implere per libe. arbi. anathema sit. Contrarium enim fuit haeresis pelagiana. & hoc infert dist. penult. q. ii. senten. suarum: ubi late hanc materiam pertractat: si quis eliceret actum dilectionis dei super omnia ex puris naturalibus sine gratia, non esset meritorius. Infert quoque, quod nullus homo potest stante lege per puta naturalia sine gratia recte agere simpliciter, & absolute. Quod probat: quia nullus simpliciter absolute agit recte, nisi qui agit conformiter diuinae legi: sed nullus sic agit, nisi sit in gratia secundum legem statutam: ergo. Potest tamen aliquis stante legeper pura naturalia sine gratia, moraliter rectae agere: quia potest agere conformiter rectae rationi, quam philosophi morales: sicut Aristoteles, Tullius, Seneca, & alij similes, uocassent rectam rationem: sed constat, quod existens extra gratia potest sic agere: ergo &c. Verum: utrum faciens actum praecepti quantum ad actus substantiam, nontamen ex charitate, sit. trans gressor praecepti: & per hoc peccet mortaliter: dicetur infra dist. xxxvij.

¶ Tertio dubitatur de ratione obiectiua actus charitatis: uel generalius, quae sit tatio formalis obiectiua actus dilectionis dei super omnia: an sit ratio dei absoluta: an ratio dei, ut creatoris, redem ptoris, beatificatoris: aut aliqua talis.

¶ Pro responsione notandum, quod cum loquimur de ratione formali obiectis aut intelligitur aliquid reale existens formaliter in objecto: aut intelligitur aliquid inintellectu obiectum appraehendente: nunta conceptus seu cognitio nientis ob¬ jectum repraesentans, & quo abintellectu uoluntatis praesentatur. Si primo modo: sic non est nisi una ratio essentialis in deo: plures uero relatiuae: quia in deo non est nisi una essentia, & plures relationes: non essentialiter: sed realiter distinctae. Vnde omnia attributa, quae de deo essentialiter, ac per hoc de tribus personis praedicantur communiter: nihil distinctum important in deo. Exempli gratia. Sapientia nihil aliud importat in deo, quam potentias, quam bonitas, quam iustitia. Nam idem omnibus modis est in deo sapientia, potentia, bonitas, iustitia, misericordia &c. Et si illi termini acciperentur praecise pro sapientia diuina, potentia diuina &c. non importando aliquam creaturam: essent simpliciter synonyma: ut dictum est lib. j dist. ij. q. i. Si uero per rationem formalem objecti in telligitur actus cognoscendi, qui conceptus rei dicitur, quo cognoscitur obiectum ab intellectu: & ab eodem uoluntati praesentatur: sic de deo possunt haberi diuersae rationes formales, tanquam de obiecto uolibili: immo tot, quot de eo possunt haberi conceptus non syno nymi. Et in genere possunt esse duae rationes formales dei, ut obiecti: aut forte triplex, ut ponit Sco. dist. praesenti. Vna, quae repraesentat deum in se non perrespectum ad aliquid extra se, idest ad creatura, siue sit ratio absoluta, siue relatiua. Altera ratio obiectiua est conceptus repraesentas deum in ordine ad creaturam; ut bonum seu conueniens creaturae: ut sunt rationes creatoris, redemj toris, beatificatoris, conseruatoris, & iimiles. Tertia posset esse ratio conplexa, uel incomplexa non curo: includens utrumque idest repraesentans deum, ut bonum infinitum in se, & participabile creaturae.

¶ Supponitur etiam ex primo articulo: quo omnis amor affectiuus est amor amicitiae, aut amor concupiscentiae. Tunc ad dubium est prima propositio.

¶ Ratio formalis obiecti amoris amicitiae dei, & per hoc charitatis est ratio dei absoluta, uel relatiua adintra: & intelligo per rationem absolutam rationem non relatiuam. Haec est ratio quae¬ cunque importans deum in se non per respectum ad creatura. Probatur: quia ratio formalis obiecti amoris amicitiae, est ratio repraesentans obiectum eo modo, quo in ipsum tendit uoluntas amando Sed amore amicitiae uoluntas tendit in objectum in se non in ordine ad amantem, uel ad aliud ab amato: ergo obiectum formale est ratio repraesentans rem, ut est in se: non in ordine ad aliud extra se.

¶ Corollarium. Siue deus appraehendatur absolute simpliciter, ut a beitis: siue ut uiuens: intelligens: siue ut bonum infinitum, ut sapiens, potens &c. in seipso: quia sic appraehensus amari potest amore amicitiae: quaelibet harum rationum est ratio formalis ob ecti amo ris amicitiae. Volendo enim deum esse infinitum, uiuentem, sapientem: uolendo primampersonam esse patrem: secundam esse filium: tertiam esse spiritum sam ctum, amo deum amore amicitiae.

¶ Se cunda propositio. Ratio formalis obiecti amoris dei concupiscentiae, est ratiorepraesentans deum, ut bonum nostrum, aut creaturae cuiuslibet. Et sic per respectum ad creaturam: ut est ratio creatoris, conseruatoris, gubernatoris, redempto ris, beatificatoris, & similes. Patet, quia illae rationes repraesentant deum, ut in ipsum tendit uoluntas amore concupiscentiae. Nam ualuntas uolens deum esse creatorem, redemptorem &c. amat eum amore concupiscentiae: & accipitur ratio formalis obiecti secundo modo.

¶ Tertia propositio. Si eodem actu potest uoluntas amare deum amore amicitiae, & concupiscentiae, idest ut bonum in se, & ut bonum creaturae: ratio obiecti formalis talis amoris, est ratio reprae lentans deum, ut tale esse infinitum in se: & ut participabile a creatura: id est ut bonum creaturae. patet satis ex dictis.

¶ Quarta propositio. Accipiendo rationem formalem objectiamoris dei, siue amicitiae, siue concupiscentiae primo modo, una est tantum ratio formalis absoluta, & tres relatiuae, scilicet essentia diuina: & tres personae. Patet: quia ratioformalis illo modo est aliquid in deo. In deo autem nihil aliud est: quam una essentia diuina, & tres personae relatiuae. Nec aliud in deo amari potest, siue amo re concupiscentiae, siue amicitiae: uide latius in Petro ubi supra q. ij.

¶ Dubitatur quarto Vtrum actes amoris amicitiae sit. semper rectus: & uidetur, quod non. Tum quia tunc superflueret habitus charitaris dirigens uoluntatem, ne sic amando a recta ratione deuiet. Frustra enim ponitur aliquod dirigens potentiam in eo actu, in quo non potest deuiare.

¶ Praeterea: posset aliquis elicere actum amoris amicitiae tempore in debito: quo scilicet tunc ex praecepto diuino esset obligatus ad actionem aliquam circa creaturam, quae non compateretur secum actum amoris amicitiae: circa deum: si ergo tunc eliceret actum amore amicitiae tramsgrederetur praeceptum negligendo actionem debitam: igitur sic eliciendo actum amoris amicitiae peccaret. Similiter deus posset praecipere alicui, quod pro certo tempore. non amaret actualiter deum: quo posito eliciens actum amoris amicitiae ageret contra uoluntatem dei praeceptiua: ergo peccaret. In oppositum est beatus Ber. in de diligendo deum: ubi dicit, quod modus diligendi deum est diligere sine modo: & loquitur de dilectione ordinata, & meritoria. Si ergo non est mo dus huius dilectionis determinatus: sequitur, quod quodcunque fiat, semper bene, & recte fiat. Respondetur secundum Sco. & doct, communiter, quod actus amoris amicitiae dei super omnia est semper rectus: nec potest aliquando esse distortus. Vn de dicit Sco. quod diligere deum superom nia, est actus de se rectus, cuius rectitudo per se nota est: sicut rectitudo primi principij in operabilibus & in ij. dist. vj. q. ij. ait. Deus non potest inordinate a mari ex amicitia: quia est tale amabile dex sola ratione sui: ut obiectum est, dat completam rationem bonitatis actui complete intenso. Et probatur etiam ratione: quia actus amoris amicitiae dei non potest excedere, nec deficere, & hoc nec ratione obiecti, nec ratione actus uel modi. Quod non ratione obiecti: ostensum est praecedenti dist. quia uirtus theologica non est in medio ratio¬ ne obiecti: & ita nec actus eius. Et patet clarius in proposito: quia amor dei amicitiae est dei in se, secundum quod es entititas quaedam infinita sine relatione in aliud. Et ideo non potest excedere, uel esse minus quo ad bonum uolitum: quia infinitum est bonum, quod uolumus deo; & ideo excedi non potest: nec potest deficere quo ad objectum: qui amando deum amore. amicitiae: hoc uolumus deo, quod ipse est: nec aliud uelle possumus amando. Nam si aliquid deo uellemus, quod ipsenon est: iam non amaremus: quia non uellemus sibi bonum: cum omne bonum sibi possibile habet: nec aliquando non habere potest. Quicquid autem non habet (uerius quicquid non est) non est sibi bonum. Haec ergo uolendo sibi non amaremus, sed odiremus: puta uelle eum esse angelum, uel creaturam: aut injustum, seu non omnipotentem. Volendo autem sibi bonum, quod ipse est: nihil minus infinito uolumus: ergo non est defectus ex parte uoliti: neque quo ad actus amoris modum excedere potest: quia non potest actus amoris dei esse nimis intensus: quia deus: cum sit bonum infinitum, est diligibilis amore infinito. Et ideo amor, quo homo seu creatura quaecunque diligit deum, non potest esse nimius: quia non potest excedere infinitum. Sed nec potest attingere: quia omnis amor creaturae est finitus. hinc dicitur Ecclesi. xliij. Glorificate deum, quantum poteritis: superualebit adhuc mirabilis magnificentia eius. Benedicentes dominum exaltate illum, quantum potestis. Maior est enim omni laude. Maxime autem deum glorificamus: cum eum super omnia diligimus. Vnde quanto dilectio dei est intensior: tanto est melior, Summe ergo bene uolendo deo propter se non possumus errare. Nec etiam talis amor dei amicitiae deficere potest, ut sit, non rectus, si fuerit remissus, quia amando deum quantumcunque remisse beneuolumus deo, & bene uolendo deo propter se nihil a deo tollimus: sed magis uoluntate nostra attribuimus. Et licet amoris actus alius alio sit remiscior: non tamen ideo distortus, aut non rectus: si¬ cut, & in caeteris uirtutibus, uirtus remissa licet deficiat a perfectione uirtutis intensae: non tamen ideo deficit a rectitudine. Nec propter hoc desinet esse actus. Remissa enim uirtus, uirtus est. Etiam non potest esse excessus, uel defectus circa aliquod ordinatum ad finem in actu amoris amicitiae dei, quia actus ille est circa finem, tanquam circa obiectum, & non circa aliud, nec circa ipsum deum, ut refert ad aliud.

¶ Per hoc ad rationes: ad primam negetur consequentia, quod superflueret habitus charitatis: quia habitus non solum ponitur, ut dirigat uoluntatem in actu, ne erret a regula rationis rectae: sed etiam ut frequentius actum eliciat, ut etiam facilius eliciat: nec impedientibus ab eliciendo cedat: atque ut expeditius, & delectabilius eliciat: ut. q. i. dist. xxiij. patuit. Et haec habent locunin habitu charitatis: licet non dirigat: ne sic amando erret circa amorem amicitiae dei. Verum quia charitas etiam inclinat ad diligendum seipsum, & proximum propter deum, & in deo: circa quem actum potest contingere error: & ergo circa illum actum dilectionis proximi potest dirigere uoluntatem.

¶ Ad secundum dico negando assumptum: quod aliquis posset deum diligere tempore indebito. Omne enim tempus congruit diuino amori dicente psalm. Benodicam dominum in omni tempore.

¶ Ad probationem dicitur, quod nulla est actio circa creaturam, quae non compatiatur secum dei amorem actualem, saltem a deo praecepta: eoipso enim, quod actio praecepta est a deo: ordinabilis est in deum. Nam agens aliquid, quia praeceptum a deo: iam illud agit propter deum: & sic agendo ordinat in deum. Ordinatio autem alicuius in deum tanquam in finem ultimum, sit per actum amoris amicitiae. Vnde per amorem amicitiae non praestatur impedimentum cuicunque actiom bonae, sed magis promouetur.

¶ Ad confirmationem admisso, quod assumit, quod deus posset praecipere &c. licet posset reuocari in dubium.

¶ Dicitur consequenter: quod stante praecepto, talis non posset elicere amorem amicitiae dei. Implicat enim a¬ mare deum amore amicitiae contra praeceptum diuinum: quia ut dictum est: amans deum amore amicitiae, uult eum esse summum, & omnibus superiorem, & praeceptorem: & ita praecepta sua a se, & omnibus obseruari. Stante ergo praecepto sibi facto de non eliciendo: si eliceret actum, non esset actus ille dilectio dei super omnia. Non enim praeferret deum suae propriae uoluntati, qua transgreditur praeceptum: & non uult deum esse summum &c. Et tantum de illa quaestione. tensi: