Quaestio 1

QVAESTIO VNICA. CIT VRiuxta hanc distir ctionem quaeritur: utrum ad && prae cepta decalogi legis naC turae indispensabilia, referantur omnia alia legis mandata.

¶ Praemissis notabilibus, responsiuae conclusiones subiungentur cum mouendorum solutione dubiorum.

¶ Quantum ad primum: quia quomodo quaerit de lege, & manda tis. Notandum, quod lex dicitur a ligando. i. obligando: uel a legendo id est dictando, quid agendum sit. Et quia Iex decalog obligatoria est: ideo dimissis consultoriis, ac permissiuis legibus (etsi quae sunt, aliae) de obligatoria lege dicendum est: quae & praeceptum, & mandatum dicitur extendendo praeceptum ad prohibitionem. Et haec sic describi potest: uide hic Gers. sec. ii. de uita spirituali animae: & in depote. eccle. consi. ulti.

¶ Lex obligaporia est signum uerum creaturae rationali notificatiuum rectae rationis dictantis ligati eam ad aliquid agendum, uel non agendum.

¶ Dicitur signumnotificatiuum: quia nulla lex obligat liberum arbitrium; si notificata non fuerit: alioquin naturaliter fatui, & insensati: immo & bruta dicerentur obligari: & lege obligato riam habere, cuius tranigressio esset imputabilis adpoenam: & obseruatio ad promium: quod nullus dicit.

¶ Sed forte obiiceres de paruulis, quos obligauit deus ad baptismi suceptionem taliter: quod sine eo, si in utero materno moriantur, dam nabuntur: & tamen constat eos tunc ignorare, immo nec scire posse. Respondetur, quod ibnec lex est: nec praeceptum, cuius transgressio imputetur ad nouam culpa actualem: sed est ibi quoddam statutum diuinum, quo non obseruato, non redditur haereditas amissa in Adam primo parente. Vnde absque libera commissione, uel omissione, ad cuius oppositum rationalis creatura obligata fuerat: peccatum esse non potest.

¶ Sed adnuc quis obijceret: nam lege humana quandoque obligantur ignorantes ea, quae iuris sunt. Respondetur, quod nullus, qui potest ignorantiam inuincibilem sufficienter allegare, potest transgressor legis appellari: nec quoad deum: neque quoad homines. Plerumque tamen praesumitur apud homines aliquis esse sciens: quia non potest iuridice per testes iustam ignorantiae suae causam assignare: propter quod damna tur: quandoij; apud homines ille, qui uere est innocens apud deum. Est autem signum rationis notificatiuum triplex: ilicet mentale, uocale, & scriptum. Sic & lextriplex est: scilicet lex indita siue per inspirationem, siue per naturale dictaminis euidentia, siue per doctrinam: lex prolata: lex scripta. siue quod idem est: lex mentalis: uocalis: & literalis.

¶ Dicitur notanter in descriptione legis praeceptiuae uerum: quoniam signa falsa: etsi ligare quandoque dicantur de per accidens (quomodo ligat conscientia erronea) nihilominus de per se, & proprie legis obligatoriae uim non habent.

¶ Dicitur rectae rationis: quia signum rationis erroneae: ut dictum est: proprie non est obligatorium: etiam si signum esset uerum. Gratia exempli: ut signum siue propositio explicans praeceptum aliquod emanasse a superiori injustum: quamuis signum sit uerum: tamen non est obligatorium: quia non est signum rectae rationis. Mandatum eni iniustum non emanat a recta ratione.

¶ Dicitur dictantis, seu uolentis ligari creatura rationalem &c. ad excludendum legenconsultoriam, aut permissiuam. Etiam ad innuendum quod recta ratio precipientis una cum uoluntate est ratio obligationis inferioris, id est quo inferior obligatur. Nam quantumcunque notificetur uolun tas superioris: nisi per illam uelit ligariinferiorem: non consurgit obligatio. Vnde nec tenemur in omnibus nos conformare diuinae uoluntati: nisi dum deus uult nos illi conformari. Hoc est: nontenemut uelle quicquid deus uult etiam cognitum, ut tale: sed tenemuruelle quicquid deus uult nos uelle. Diuinae tamen uoluntati cognitae tenemur non remurmurare. de quo iatius in j. distin. ult.

¶ Lex haec praeceptiua in genere descripta multipliciter potest diuidi: sed quantum hic sufficit: ponitur diuisio trimembris. Est enim lex diuina: naturalis: & humana siue positiua.

¶ Lex diuina est signum uerum creaturae rationali reuelatum notificatiuum rectae rationis diuinae uolentis teneri illam, seu ligari ad aliquid agendum: uel non agendum: proconsecutione felicitatis aeternae.

¶ Dicitur reuelatum: ad excludendam lege na turalem, & humanam, quae non habentur per reuelationem immediat. a deo: sed aliter, ut dicetur.

¶ Dicitur per consecutionem faedicitatis aeternae: ad excludendum leges politicas etiam a deo reuelatas, ut sunt le ges ueteris testamenti, quae dicuntur iu diciales. Vnde non ideo praecise dicitur lex aliqua diuina, seu de iure diuino appropriate; quia reuelata. Tradidit enim deus plures leges patribus ueteris testamentipro regimine politico, & ciuili: ut puta iudiciares, quae non immediata, & directa intentione ordinant ad finem ultimum, & supernaturalem. Et ideo non sunt proprie diuinae.

¶ Pro cuius elucidatione notandum: quod homo, qui subsistit ex duplici substantia: scilicet spirituali, & eterna, atque corporali mortali, duplicenhabet finem. Vnum supernaturalem: alium naturalem, qui humanus dici potest, seu politicus, uel ciuilis. Nunc pro consecutione primi finis datae sunt leges proportionatae ad illum finem. Et illae appropriatae dicuntur leges diuinae: theologicae: siue de iure diuino. Quemadmodum non omnes uirtutes: sed eas duntaxat, co immediate ad deum ordinant, theologicas, & diuinas nominamus: fidem, spemscilicet & charitatem. Ad consequendum autem alium finem humanum: ciuilem seu politicum: leges aliae latae sunt. Quque adeo reuelatae, ut iudicialia ueteris testamentiQuandoque & plurimum per humanam inuestigationem impositae. Illae enim quanuis ordinentur finaliter ad finem beatitudinis aeternae sicut ea, quae corporis sunt, & corpus ipsum propter animum factum eas tamen non dicimi diuinas: alioquin leges, & regulae medicinales, si a deo reuelarem tur: leges diuine dicerentur. Possunt autem in lege pure diuina assignari quatuor gradus. In primo ponuntur leges immediate reuelatae a deo pro tota conmunitate hominum, aut principaliori parte: scriptae inbiblia: & praesertim in euangelijs latis a christo ad consecutionem beatitudinis. In secundo gradum ponuntur leges diuinae, quae ex praecedentibus solis deducuntur in consequentia euidenti. In tertio gradu ponuntur leges diuinae ex praedictis deductae. per successiua relationem apostolorum, & aliorum aequi ualentem scripturae canonicae: sicut determinationes ecclesiae, qui spuscto creditur regi. In quarto gradu sunt leges spaliter inspiratae: & reuelatae quibus dam singularibus personis prose, aut pro paucis ad hoc electis.

¶ Iex naturalis obligato ria est signum naturaliter habitum: notificatiuum rectaerationis diuinae uolentis creaturam rationalem ligari ad aliquid agendum: uel non agendum pro consecutione finis sui naturalis, qui est faelicitas humana, siue monastica, siue oeconomica, siue politica, dicitur autem signum pure naturaliter habitum illud: quod inditum est cuilibet homini non impedito in usu debito rationis. Impeditur autem percorpus, per ertores, per uitia multa. Ex hac descriptione colligitur duplex differentia iuris naturalis a iure diuino: scilicet ex modo acquisitionis: & ex parte finis. Lex enim diuina acquiritur perreuelationem .etilicet ex naturalis ex naturali lumine intellectus. Quamuis quicquid naturali lumine intellectus acquiritur: idipsum deus potest immediate reuelare, sicut patet in datione praeceptorum, de quibus quaestio in utraque lege ueteri, & noua. Sic ex parte finis. L ex diuina de propinquo ordinat de per se ad faelicita tem aeternam. Naturalis uero ad faelicitatem humanam huius uitae. In reliquis particulis conueniunt lex naturalis, & diuina.

¶ Lex humana, quae & positiua praeceptiua: est signum uerum humana traditione, & auctoritate immediate constitutum, notificatiuum rectae rationis uolentis rationalem creatura ad aliquid agendum: uel non agendum propter finem aliquem rationi consonum aeternum, uel temporalem obligare. Et secundum hos duplices fines, distinguitur ius humanum, siue lexhumana in legem canonicam, & ciuilem, quae duntaxat distinguitur ex parte finis. Nam finis legis canonicae est consecutio faelicitatis aeternae: in quo concordat cum diuina. Finis legis ciuilis est faelicitas humana monastica, politica, uel ceconomica: in quo conuenit cum lege naturali. Ex illis sequitur, quod illa distinctio legis non est per opposita. Nam ni hil prohibet eandem legem in spem esse diuinam, & naturalem: immo, & humanam Potest enim lex aliqua naturaliter cognoscibilis ordinans ad beatitudinem aeternam a deo reuelari: & etiam humana constitu tione statui: & talis erit diuina, naturalis, & humana: quamuis alia, & alia ratione: nisi descriptiones praedictae daren. tur cum exclusione Haec latius in Gersone reperies sec. ij. de uita spuali animae & in de pote. eccle, conside. ulti.

¶ Secundo notandum, quod dupliciter aliquid est habitum, seu notu naturaliter. Et secundum hoc dupliciter aliquiddicitur esse de lege naturae. Primo naturaliter dicuntur nota, qui sunt principia practica nota ex terminig: aut conclusiones sequentes ex eis: & haec strictissime dicuntur esse de lege naturae. Alio modo dicuntur quaedam natura liter nota, & de lege naturae: quia licet non sint necessaria: nec ex terminis eui dentia: nec ex ralibus sequuntur in consequentia simpliciter necessaria: sunt ta men multum consona istis. Haec distinctio potest declarari in exemplo: nam supposito illo principio. Pacifice uiuendum est in commitate. non necessario ex hoc sequitur; quod quilibet debet habere distinctas possessiones. Posset enim stare pax inter conuiuentes: etiam si illis omnia sunt communia: etiam supposita infirmitate eorum, qui conuiuunt: & tamen possessiones esse distinctas pro personis infirmis: ualde consonat pacificae conuersationi. Infirmi enim magis curant bona sibi propria, quaum communia: & magis uellent communia eis appropriari, quam conitati; & custodibus bonae communitatis, & ita suscitatur lis, & contentio.

¶ Tertio notandum: quod dispensare in materia proposita praeceptorum: non est facere, quod stante praecepto liceat facere contrarium, set contra praeceptum. Sed dispensare est praeceptum reuocare, uel declarare qualiter debet intelligi. Vnde duplex est dispensasatio scilicet iuris reuocatio: & iuris declaratio. Exemplum primi est: cum christus mutauit legem ueterem, quando dedit nouam: & hoc quantum ad cerimonialia. Non quidem faciens, quod stante praecepro de cerimonialibus non essent illa seruanda: sed faciens, quod actu illo manente eo dem: non tenebatur quis ad illum, sicut prius. Sic etiam dispensat quicunque legislator simpliciter, quifi reuocat praeceptum iuris positiui ab eo actu. Exemplum secundi. ut cum declaratur legis latorem non intendisse, quod in talicausa particula ri legem suam uoluerit aliquem obligare. Leges enim humanae, quae generaliter feruntur, possunt, & debent exceptionem excipere: dum ratio legis deficit quando uidelicet si legislator adesset: uel alius prudens interrogatus, exciperet a generali constitutione casum particularem. Declaratio ergo, quod in tali casu particulari, qui sub generalibus uerbis legis compraehenditur: lex non obligat eo, quod ratio legis deficit: uocatur dispensatio secuudi generis. Est enim sic accepta dispensatio, commensuratio, seu distributio boni communis: quale est lexad singulos secundum legis intensionem: prout ut circumstantiarum uarietas occurrerit. Et haec dispensatio si non fideliter, prudenterque fiat. Bona. eamnon dispensationem: sed dissipationem putat, Intellige quoad deum: & conscientiam si hoc constiterit: aut constare debuerit.

¶ Quarto notandum: quod legum uere ris testamenti quaedam dicuntur iudicia les, quaedam cerimoniales; quaedam morales. Morales fuerunt praecepta de acti bus uirtutum: de quorum numero est de calogus. Cerimonialia fuerunt praecepta de actibus exterioribus diuini cultus, quibus scilicet homo diuinam ser¬ uitutem prositetur ut sacrificia, uestes sacerdotales: templi introitus: quae dicuntur cerimoniae: ut recitat sanctus Thoj. ij. quaest. xcix. art. iij. quasi munera cereris, quae dicebatur dea frugum: eo qu primo ex frugibus oblationes deo offerebantur. Siue, ut Valerius maximus refert: nomen cerimoniae, introductum est ad significandum cultum diuinum apud latinos a quodam oppido, iuxta. Romam, quod Cere uocabatur: eo quod Roma capta a gallis: illic sacra Romanorum oblata sunt, & reuerendissime habita. Inde prae ceptalegis, quae ad exteriorem dei cultum pertinent: cerimonialia dicuntur. Et di citur ad exteriorem cultum: quia actus interioris cultus dei sunt actus uirtutum moralium: scilicet fidei charitatis, & spei. Iudicialia sunt de actibus particularibus iustitiae obseruandae inter homines: ut est istud: Oculum pro oculo: dentem prodente. Haec triplicia praecepta tanguntur Deut. vj. ubi dicitur. Haec sunt praecepta cerimoniae, atque iudicia. Praecepta antonomatice dicuntur moralia. Cerimoniae, & iudicia praecepta de exterioris cultus diuini actibus: & de iudicialibus retributionibus.

¶ Quinto notandum circa numerum, & ordinem praeceptorum: licet uarij uarie hunc assignent: tamen prosequendo, quid planius est, atque facilius: dicendum primo: quod numerus ille denarius praeceptorum planein lege notatur. cum dicitur Deut. x. Scripsitque in tabulis id, quod prius scripserat uerba decem, quae locutus est do minus ad uos in monte de medio ignis, quando populus congregatus est, & de dit eas mihi. Loquitur moyses de praeceptis decalogi per decem uerba: decem innuens praecepta, quae ex ordine scribuntur Exo. xx. De ordine uero praeceptorum, & eorum necessitate dicit beatus Tho. ij. ij. q. c. ar. v. sicut praecepta legis humanae ordinant hominem ad conmunitatem quandam obseruandam: ita praecepta legis diuinae ordinant hominem ad communitatem, siue rempublicam sub deo. Ad hoc autem, quod homo bene conuersetur in communitate humana: duo requiruntur: scilicet ut se bene habeat ad eum, qui praeest communitati. Secundum, ut bene se habeat ad alios consocios communitatis. Ita etiam de communitate fidelium sub deo necesse est: ut fideles bene se habeant ad deum, qui tanquam rex, dominus, & princeps praeest illi communitati: immo toti creaturarum uniuersitati. Similiter necesse est, ut bene se habeant ad proximos tanquam contribulos eiusdem communitatis, & consubditos unius principis. Et quantum ad utrumque congruum est hominem legibus, & praeceptis ordinari: nedum tabulis cordibus impressis: sed etiam uerbo, & scriptis promulgatis maximepost lapsum: quia adeo uulnerata sunt hominis naturalia: & damnatae concupiscentia obfuscata: ut in conclusionibus legis naturalis saepe erret: & iudicet iusta, quae sunt iniqua: & iniqua, quae sunt iusta licet in praeceptis charitatis omnia includuntur suffcienter, quibus homo bene se habet ad deum, & proximum. Quia tamen in particularibus multae uarieta tes, & circumstantiae occurrunt, in qui bus tardiores ingenio errare contingit: ideo congruum fuit haec duo praecepta clarius explicare, quantum communitas capere sufficit: subtiliora, quae difficultatem habent, prudentioribus committendo, ad quos in singulis recursum habere simplices potuissent. Ideoque decalogum dominus scripsit, quo dicta duo praecepta particularius explicauit. Vnde tota lex nihil aliud est, quam horum duo rum praeceptorum explicatio. Nam in eis pepdet iex, & prophetae. Matth. xxij. & finis, omnis praecepti est charitas. i. Timo. i. Horum ergo decem, tria explicant praeceptum de dilectione dei: reliqua septem dilectionem proximi. Propter quod secundum beatum Augustin. Isidorum, & magistrum, prima tria scripta fuere in prima tabula: reliqua septem in secunda.

¶ Quorum distinctio, & ordo sic accipi potest. Porro sunt tria prima, quae ordinant hominem ad deum: secundum tria, quae subditus domino suo debet: haec sunt fidelitas, reuerentia, famulatus. Fidelitas ad deum in eo consistit: ut principatus ad alium non defe¬ ratur: & de hoc datur primum praeceptum de non habendo deos alienos. Reuerentia requirit: ut nihil niuriosum in eum commitratur: & quantum ad hoc datur secundum praeceptum de non sumendo nomen domini in uanum. Famulatus autem debetur duno suo in compensatione beneficiorum, quae ab ipso percipiunt subditi. Et quantum ad hoc datur tertium praeceptum de sabbati sanctificatione: in memoriam creationis rerum, reparationis hominum, & caeterorum dei beneficiorum praeteritorum, praesentium, & futu rorum.

¶ Vel ut beatus Aug. dicit. Primo praecepto praecipitur reuereri primi principij unitatem, secundo eius ueritatem tertio eius bonitatem, qua sanctificamur, & in qua quiescimus, quasi in fine. Et se cundum haec ad primum praeceptum reducum turomnia, quae prohibentea, quae seruiunt. idololatriae: ut sunt filiorum, seu filiarum ignem lustratio: hariolorum, auguriorum sciscitatio: somniorum, temporum, signorum obseruatio: maleficorum, daemonum, incantationum consultatio, phitonum diuinorum, & mortuorum interrogatio. Ad secundum reducuntur blasphemie, & fal sae doctrinae, peierationes dolosae, & fidei fractiones. Ad tertium: omnia praecepta cerimonialia: & quicquid ad exteriorem pertinet cultum dei: omniumque seruilium operum prohibitiones, & maxime peccatorum, quaementis quietem impediunt a uacando deo.

¶ Praecepta septem sequentia secunda tabulae ordinant hominem ad proximum. Sunt autem quidam proximi, a quibus specialia beneficia recepimus; quibus specialiter ad gratitudinem, ac recompensationem obligamur, inter quos praecipui sunt parentes. Et quantum ad hoc datur praeceptum quartum de honore parentu. Subparentibus uero intelliguntur reductiue omnes benefactores, corporales, & spirituales. Generaliter autem ad omnes proximes homo se habere debet, ut nulli noceat neque opere, neque ore, neque corde. Contingit autem opere tripliciter nocere proximo scilicet uel in persona propria ipsum occidendo: aut membris truncando, aut laedendo: contra quod da¬ tur quintum praeceptum: non occides. Vel in persona coniuncta: praesertim quantum ad prolis procreationem: & quantum ad hoc datur sextum praeceptum: non maechaberis. Nam turpitudo commissa cum proximi uxore, filia uel sorore, redundat in iniuriam mariti, patris, uel fratris. Vel in bonis fortunae in rebus exterioribus possessis: de quo datur praeceptum septimum. Non furtum facies: quo prohibetur omnis iniusta contrectatio, usurpatio, occupatio, aut detentio rei alienae, Nocumentum denique, quod ore proximo inferri potest per detractionem, aut falsum testimonium, prohibetur octa uo praecepto. Non loquaris contra proximum tuum falsum testimonium. No cumentum cordis sit per illicitam concupiscentiam, quae secundum beatum Ioannem in prima sua canonica. c. ij. duplex est: scilicet concupiscentia carnis, quae prohibetur nono praecepto. Non concupisces uxorem proximitui: & concupiscentia oculorum, quae decimo, & ultimo praecepto prohibetur. Non concupisces rem alienam: non domum: non seruum: non ancillam &c. Ex hac plana praeceptorum distinctione, quae & memoriae seiuit, & intellectui simplicium: patet pulcher ordo eorundem: nam priora sunt, quae ad deum ordinant: posteriora, quae ordinant ad proximum. Et eorum, quae ad deum ordinant: patet ordo ex dictis, qui attem ditur penes magis, & minus debita deo, & eorum opposita, secundum quod sunt magis, uel minus indebita.

¶ In septem secundae tabulae patet ordo: nam primum horum est affirmatiuum de benefaciendo specialibus proximis. Reliqua sex sunt negatiua prohibentia nocumenta generaliter omnibus proximis inferenda secundum magis, & minus: ita quod maiora nocumenta prohibentur prioribus: minora precepta posterioribus: siquidem omnibus obligamur, nenoceamus. Et quia maius est nocumentum operis proximo, quam oris: & maius oris, quam cordis: & inter ea, quae opere inferuntur: maius est, quod infertur. in re magis dilecta: hoc est in propria perso na. Nam ordinata dilectione quilibet magis diligit se, quam proximum: & proximum coniunctum magis, quam res exteriores. Ideo inter ultima sex praecepta primo prohibetur maius nocumentum proximiscilice operis in persona proximi propria. Sequenti prohibetur nocumentum operis proximi in persona coniuncta: & sic consequenter secundum ordinem ma lorum proximo inferibilium. Haec de articulo primo.

¶ Quantum ad articulum secundum est conclusio prima secundum mentem. Sco. Non omnia decalogi prae cepta sunt de lege naturae stricte accepta. Probatur: quia non omnia illa praecepta sunt principia practica ex terminis euidentia: aut conclusiones ex illis in consequentia necessaria illatae: ergo non sunt de lege naturae stricte. Consequentia nota per quid nominis legis naturalis stricte acceptae. Antecedens patet ex sequentibus duabus conclusionibus.

¶ Secunda coclusio. Duo praecepta negatiua primae tabulae sunt de lege na turae, accipiendo legem, naturae proprie. Probatur conclusio de his duobus, qua tenus sunt negatiua. primo modo non habebis deos alienos: & secundo modo: non assumes nomen dei tui in uanum: hoc est: non facies deo irreuerentiam. Nam illa sunt principia practica ex terminis euidentia: aut conclusiones ex eis necessario consequentes: ergo. Consequentia nota. Ans probatur. Nam supposito, quod sit naturaliter notum, unum tantum esse deum: ut probat, philosophus. xij. Metaphys. se quitur formaliter alienum non esse habendum sequitur enm formaliter. Nihil, quod non est deus, pro deo est colendum, seu habendum: alienus deus non est deus: igitur alienus deus pro deo non est habendus. Praemissae sunt naturaliter, immo ex terminis notae, & sunt practicae: ergo & conclusio nota, & neceisaria: & per consequens de lege naturae Sic & secundum prae ceptum sequitur ex principiis per se notis, sic arguendo. Summe reuerendo non est irreuerentia facienda: deus est summe reuerendus, quia summe bonus: ideo ei non est itreuerentia facienda.

¶ Tertia conclusio. Secundae tabulae praece¬ pta tam affirmatiua, quam negatiua sunt, de lege naturae, non stricte, sed large accepta. Quod non stricte probatur: quia eorum, quae ibi praecepta sunt, aut prohibita, non sunt principia practica simpliciter necessaria: nec conclusiones simpliciter necessariae. Non enim est necessaria bonitas in his, quae ibi praecipiuntur ad bonitatem finis ultimi: nec in his, quae prohibentur malitia necessario auertens a fine ultimo: quia si illud unum non esset praeceptum: & hoc masum non prohibitum: staret cum illo acquisitio finis ultimi: ergo non sunt de lege naturae stricte. Tenet consequentia: quia in his, quae lege naturae sunt praecepra, uel prohibita est bonitas necessario ad finem ultimum conuertens: aut malitia necessario a fine ultimo auertens: alioquin principia practica illarum legum non essent ex se simpliter necessaria. Antecedens patet: quia circumscripta lege, & parentum contemptor, & proximioccisor, fur, & mae chus &c. possunt ad inem ultimum conuerti. Ex eoenim, quod deus non est irreuerendus: neque quod falsus deus pro deo colendus: non sequuntur opposita prohibitorum illis praeceptis, aut alijs prioribus principiis: nec ea, quae sunt praecepta: ut satis patet. Quod uero sint de lege naturae communiter accipiendo patet: quia multum consona sunt illi segi: licet non sequantur ex primis principiis practicis: quae nota sunt ex terminis omni intellectui necessaria. Primum enim de honore parentum, multum consonat huic principio: benefactorisunt beneficia rependenda. Caetera negatiua consona sunt huic: non est proximus iniuste damnificandus.

¶ Quarta conclusio. Legis naturalis stricte praecepta non sunt primo modo, nec secundo dispensabilia. Patet: quia illa fundantur in primis principijs euidentibus, & necessarijs: quae quia necessaria mutari non possunt: quia euidentia sunt de claratione non indigent: ergo neutro modo sunt dispensabilia. Videtur tamen non improbabile, quod lex naturalis quantum ad remotiores conclusiones recipiat dispensationem secundo modo: hoc est declarationem: an talis casus occurrens sub tali praecepto secundum intentionem legis latoris contineatur: quia errores aliquando in formis consequentiarum contingunt: ut uideatur sequiconclusio ex principiis per se notis, ex quibus tamen propter aliquem defectum non sequitur. Sic quandoque in materia peccatur, dum falsum apparens uerum, subsumitur: aut quod particulariter uerum est, uniuersaliter accipitur: & horum declaratio quaedam dispensationis species est.

¶ Quinta conclusio: quamuis legislator deus circa obseruantiam prae ceptorum secundae tabulae simpliciter dispensare posset per praecepti relaxationem: non tamen sic dispensat de facto propter magnam eorum cum lege naturae pro prieproximationem. Primum patet: quia ut dictum est: cum non sint de legenaturae stricte: non possunt deduci formaliter ex principiis necessariis in consequentia formali, & simpliciter necessaria: ergo illa posse mutari a deo nega dum non est: cum nullam implicet contra dictionem. [lef off] Vnde negandum non est, quin deus praecipere posset alicui occidere in nocentem: cum plenum habeat dominium, & potestatem oecidendi, & uiuificandi. In quo casu reuocaret praeceptum de homicidio, quantum ad illum, cui oppositum eius praeciperet. Sic enim legitur praecepisse Abraae: ut occideret Isaac frium suum. Gen. xxii. sic Oscae mandauit, ut acciperet fornicariam: & faceret filios fornicationis. Oseae i. Quanuis secundum doct. non praecepit Oseae fornicari: sed contrahere matrimonium cum fornicatrice: post contractum tamen continente: licet etiam ad literam haec praecipere potuisset: cum non sit magis legi naturae dissonum fornicari, quam occidere innocentem.

¶ Quod si ciceres: licet praeceperit Abraae sacrificare filium suum ad probandum eius obedientiam: non tamen reuocauit praeceptum: neque uoluit, ut occideret filium suum, sicut patet: quia uolentem occidere prohibuit. Contra: aut Abraam credidit deum posse praecipere filii immolationem: aut non, si¬ non: ergo uolendo occidere filium, pec- cauit: quia contra legem naturae indispensabilem facere uoluit. Consequens falsum: quia in hac uolitione multum a deo commendatus est. Si credidit, aut errauit, aut non, si non, habetur propositum: quod credendo deum reuocare potuisset praeceptum, non errauit: ergo uerum fuit deum posse reuocare praeceptum: quod est contra propositum. Nec potest dici, quod errauerit tantus patriarcha in eo, in quo tantum meruit: & alloquio domini instructus fuit.

¶ Prae terea sentiunt doct. de Samsone, quod instinctu spiritus sancti, ac familiari eius consilio seipsum cum allophilis interemit: ergo reuocatum est quantum ad eum praeceptum: non occides.

¶ Secunda pars conclusionis patet: quia caeteris cerimonialibus, ac iudicialibus cessantibus: dominus praecepta decalogi in euam gelio confirmauit. Et isto modo loqui tur canon distinct. vj. S. his itaque ubi dicitur. Moralia mandata ad naturale ius pertinent: & ideo nullam mutabili tatem recepisse monstrantur, & sequitur. Naturaleius ab exordio rationalis creaturae incipiens manet immobile. Immobile de facto: licet non de possibili, accipiendo naturale ius, ut extendit se ad omnia moralia.

¶ Sexta conclusio. Omnia caetera praecepta ad decalogum reducuntur, tam diuina, quam humana: uel ut principia: uel ut conclusiones: uel ut eis rationabiliter consona. Probatur: quia genera liora praecepta, ut sunt illa duo de dilectione dei, & proximi: sunt tanquam radices, & principia, ad quae ordinatur decalogus: quia primae tabulae praecepta ordinant ad dilectionem dei, ex qua uelut conclusiones sequuntur. Et secundae tabulae ad dilectionem proximiordinant: & ex huius praecepto tanquam conclusiones dependent. Caetera uero praecepta quantumcunque multipliciasunt (quia tamen rationabilia: alioquin non merentur dici praecepta) illis sunt consona, & ex eisdem principiis dilectionis deriuata. secundum illud apostoli. Qui diligit proximum: leoem impleuit ad Roman. xiij. & illud saluatoris Matt. xxij. In his duobus mamn datis uniuersa lex pendet, & prophetae.

¶ Quantum ad articulum tertium est primum dubium. Vtrum praecepta decalogi obligent hominem ad opera formata. hoc est: utrum obligent, ut eis obtemperetur ex charitate. Et arguitur, quod sic: quia praecepta obligant, ut eis obtenperetur ad mentem, & intentionem praecipientis: sed intentio dei praecipientis est, ut per horum obseruantiam homo ordinetur ad finem ultimum super omnia diligendum, secundum illud. Finis praecepti charitas: ac ut perueniat ad beatitudinem aeternam: igitur ex charitate sunt obseruanda. Tenet consequentia: quia nisi ex charitate seruentur: non potest per eorum obseruantiam quis ad regnum peruenire: nec dominum super omnia diligere. Minor probatur per illud Gregor. xxvj. moral. Non debet quis conuiderare uerba: sed uoluntatem, & intentionem: quia non debet intentiouerbis deseruire: sed uerba intentioni. Sicut & deus plus respicit intentionem, & uoluntatem, quam actus: ut habetur. xv. q. vj. si sa cerdotibus. Maior est manifesta: quia ad hoc data sunt ho mini praecepta: ut per ea perueniat ad regnum, ut habetur Eccles. xv. Adiecit mandata, & praecepta sua: si uolueris eaconseruate, conseruabunt te, sequitur. Ante hominem uita, & mors: bonum & malum: quod placuerit, dabitur illi.

¶ In oppositum arguitur: quia sic sequitur, quod siquis patrem: honoraret ex sola pietate naturali: esset praecepti transgressor: immo agens benemoraliter ipso actu uirtutis, peccaret mortaliter: supposito, non haberet charitatem.

¶ Ad dubium hoc respondetur per hanc propositionem. Decalogus non obligat hominem ad obseruantiam eius in charitate simpliciter, sed bene ad obseruantiam formatam adstringit conditionaliter. Prima pars probatur: quia si obligaret ad obseruandum eaex charitate: ergo quicunque non habens charitatem: immo & habens charitatem, benefaciens patri propter honestum finem, etiam quem dictat ratio: aut pascens pauperem fame moriturum: aut qui non furaretur: non mecharetur ptopter dictamen rationis rectae finem honestum praestituentis: non tamen ultimum: esset transgressor, & peccaret mortaliter: quod est absurdum: quia ista praecepta magis essent homini in laqueum, & in interitum, quam quia ad regnum. Et quia negatiua obligant pro semper, & ad semper: sequitur, quod non habens charitatem per singula momenta peccaret mortaliter: non occidendo, non furando, non maechando &c. quia omni momento tenetur non furari: in quolibet momento non habens charitatem, esset transgressor praecepti. Secunda pars probatur: quia cum illa conditione, quam exprimit sal uator Mat. xix. Si uis ad uitam ingredi, serua mandata. hoc est: si quis uoluerit ingredi ad uitam iaerernam: necesse est, ut seruet mandata: ex charitate: quia necesse est, ut seruet mandata meritorie: & per consequens ex charitate, Posita ergo illa conditione: si uult ingredi uitam, necesse est, ut mandata ex charitate seruet. Ita quod si seruat, & non ex charitate: non, quidem peccat, tamen per istam obseruantiam non meretur ingressum regni. Vnde ad praecepta potest quis se habere tripliciter: aut non obseruando simpliciter: scilicet negligendo actum praeceptum pro tempore, quo praeceptus est, quo ad affirmatiua: aut oppositum faciendo quantum ad negatiua. Secundo modo obseruando quidem ad literam: hoc est actum praeceptum exercendo, & prohibitum omittendo: non tamen ex charitate. Tertio modo: utrumque implendo propter deum finaliter ex charitate. Primus transgressor est, & peccat mortaliter. Tertius meretur uitam aeternam. Secundus neque meretur, neque peccat: nisi forte in eo tempore, in quo tenetur mereri: ut in die dnico, quo tenetur actualiter elicere dilectionem dei super omnia: aut dum tenetur se praepa¬ rare ad sacramenti susceptionem. Haec est sententia sancti Bonauenturae dis. prae senti. q. ii. & aliorum plurimorum docto rum. Per hoc ad rationem in principiodubii adductam cum arguitur. Tenetur seruare praecepta ad mentem, & intentionem praecipientis: dicitur, quod duplex, est intentio praecipientis. Vna quae inten dit finem, propter quem praeceptum dedit. Alia est intentio secundum quam sub. ditos obligare intendit. Nunc ergo tenetur subditus seruare praeceptum superioris secundum intentionem se cundam: non secundum primam. Exempli causa: aliquis princeps uolens inuadere aliquem praecipit subditis fideliter munire castrum: subditi munientes castrum sideliter satis faciunt intentioni principis, secundum quam uoluit eos obligare: licet non propter finem, quem princeps intendit: ent si eum nossent. Et sic in proposito. Licet deus dando praecepta intendat uitam aeter nam fideliter obseruantibus tribuendam: non tamen intendit homines ad illud in tendendum in obseruatione praeceptrobligare: ita quod nisi intenderent eundem finem, damnationem mererentur. Voluit tamen si hunc finem non intenderent: ni hil per obseruantiam mererentur.

¶ Per haec patet solutio auctoritatum: quod quam tum ad praecepta uerba obligatoria debent seiuire illi intentioni, secundum quam uult obligari &c.

¶ Secundo dubitatur de praeceptis affirmati uis primae tabulae Nam primum praeceptum prohibendo idololatriam: etiam praecipit latriam deo uero exhiberi, quae consistit in actibus fidei, spei, & charitatis: ut dictum est supra dist. ix. huius tertij. Tempus uero huius cultus impendendi deo exprimit tertium praeceptum. Sabbata sanctifices: & de hoc nihil dictum est in conclusionibus. Est ergo dubium: an praecepta primae tabulae unt de lege naturae stricte: quantum ad id, quod affirmant, id est praecpiunt. Respondetur, quod doc. subtilis, quem in hac quaestione sequor: tria recolligendo dicit. Primo negat praecepta secundae tabulae esse de lege naturae stricte. Scundo concedit, quod duo praecepta primae tabu¬ lae, quantum ad partem negatiua, sunt de iure naturali stricte. Tertio dubitauit de parte affirmatiua eorundem, & hinc inde allegando in dubio reliquit. Quarto de omnibus concessit, quod sunt de iure naturali large. Vbi autem tantus doctor dubitauit: non est meum quicquam determinare: praesertim cum ad manum habere non possim aliorum scripta doctorum hanc materiam uentilantium: magis ergo placet consitendo propriam ignoram tiam silere, quam impudenter propriam ingerere.

¶ Tertio dubitatur, utrum decalo gus pro omni statu hominem ad sui ob seruantia obligauit. Respondetur, quod illa decem praecepta in omni statu obserua. ri debuerunt. In beatitudine quidem est summe horum obseruatio, & affirmatiuorum, & negatiuorum: nisi forte illius solius. Honora parentes: non quin tunc est uoluntas honorandi: sed tunc non est necessitas impendendi actum: saltem prout ille extenditur ad sustentationem necessariorum: quia nullus ibi indigebit auxilio. In statu etiam innocentiae, & in statu naturae lapsae, ante legem scripta tenebantur omnes ad illa praecepta, quae erant scripta interius in corde cuiuslibet: uel forte per aliquam doctrinam ex teriorem datam a deo descenderunt a patribus ad filios, licet tunc scripta non essent imlibris. Nec oportuit: quia poterant tunc faciliter memorari, ac memoria teneri. Fuit enim populus istius aetatis longioris uite, & melioris dispositionis innaturalibus, quam populus temporis posterioris: quo tempote infirmitas populi requirebat legem dari, & scribi.

¶ Quarto dubitatur. utrum dominus cum filijs Ifrael dispensauit super praecepto septimo. Non furtum facies: dum praecepit, ut spoliarent Aegrptum. Respondetur, quod non: quia spoliando Acgyptios non sunt transgressiillud praeceptum septimum: quia non rapuerunt alienum: tum quia deus erat superior, & uerus dominus omnium bonorum Aegipti, & totius uniueruntatis: & ita potuittrans ferre cominium in filios Isracl: etiam inuitis dominis inferioribus scilicet Aegiptiis: hoc etiam modo non peccauit christus, licentians daemones, ut intrarent in poreos: qui statim praecipitati sunt in mari. Mat. viij. Tum quia filij Israel seruiendo Aegyptiis, tanta meruerunt recipere pro mercede: & licet Aegyptij tanquam iniusti noluerunt: ea reddere: tamen per iudicem superiorem poterant compelli: & ita licite acceperunt, si tamen aliqui Israelitarum sinistram habuissent intentionem, a peccato, non excusati fuissent. Et tantum de illa quaestione.