Quaestio 1

QVAESTIO VNICA. QVIA primae conclusionis materia quaestione praece- dentis distinctionis determinata est; circa alias duas quaeritur. Vtrum anima per actum elicitum a uoluntate, & gratia, qua informa tur: praemium aeternum de condigno mereatur.

¶ Praemissis notabilibus pro ter minorum declaratione: subiungentur conclusiones cum dubiorum solutione.

¶ Quantum ad primum notandum, quod qon haec non mouetur ad inquirendum.

¶ Vtrum secundum potentiam dei absolutam, gratia sit necessaria simpliciter ad hoc, ut actus sit meritorius: ita quod contradictio nem includat actum esse meritorium sine gratia creata: de quanuc loquimur. De hoc enim tractatur late a doc. dist. xvij. primi & patuit in primo ibidem. Sed nunc loquimur, secundum potentiam deiordinata: secundum quam ultra substantia actus, & omnes conditiones actus, quas experimur, scilicet ultra delectationem, & facultatem in agendo bonitatem: quae est rectitudo, seu conformitas actus ad rationem rectam secundum dictamenprudentiae; uel fidei. Vltra haec omnia cre ditur esse una conditio in actu: ut dicit Sco. q. i. dist. xvij. lib. primi. scilicet quod exs acceptabilis deo: non tamen coni acceptatione, qua deus acceptat oem creaturam: sed acceptatione speciali, quam est ordinatio diuina huius actus ad uita aeterna tanquam meriti condigni ad praemiu. Hocet modo credimus naturam beatificabilem iusta esse habitualiter acceptatam: hoc est quando non actualiter operat: adhuc tamen uoluntas diuina eausa ordinat ad uitam agternam tamquam dignam tanto bono, secundum dispositionem, quam habet habitualiter in se. Propter hanc inquam, dispositionem naturae beatificabilis habitualem, etiam, quando non operatur: & propter acceptationem actus eliciti a tali natura, ponit unus habitus supernaturalis, quo habens formaliter acceptatur a deo. Similiter & actus eius elicitus tanquam uite aeterne meritorius: & hic habitus dicitur gratia siue charitas secundum dicta praecedentis quaestionis.

¶ Ibi etiam declaratum est, quomodo habitus ille aliter est ratio acceptandi naturam, & actum eius. Nam ad accepta dum naturam, sufficit, quod gratia insit principio operatiuo scilicet naturae seu uoluntati tamquam decor diuinae complacens uolumtati. Hoc aunt non sufficit ad hoc, quod actus elicitus acceptetur: alioquin. n. habens pratiam, non posset habere aliquem actum indifferentem, nec peccare uenialiter. Qunon conceditur: quia neutrum illorum tolsit illum decorem operantis. Et ita uterque; actuum scilicet indifferens, & ueniale peccatum (quia stat cum gratia operantis) esset ac ceptus: quod implicat. Quia tamenc actus indifferens non esset indifferens: & peccatum ueniale non esset peccatum: cum actus a deo acceptatus, nec sit indifferens, nec sit peccatum. Sed ultra requiritur, quod actus ille eliciatur secundum inclinationem talis habitus siue gratiae: ita quod gratia sit principium, siue causa talis actus. Gratia autem non est principium: aut causa partialis actus indifferentis, aut peccati uenialis.

¶ Secundo notandum quod ad rationem meritiin actu duo requiruntur in genere. Primum, liberam eius elicitio; secundum ad praemij retributionem acceptatio. Propter primum, actus naturali necessitate elicitus seu productus: ut prima intellectio praeuia actui uoluntatis: & lucere solis: non est actus meritorius. In uoluntarijs enim quales sunt actus naturales: neque laud: mur, neque uituperamur. iij. Ethic. Mertum autem ut uistinguitur contra demeritum est actus laudabilis. Propter se cundum, actus bonus bonitate morali tantum non gratuita, non est actus meritorius respectu beatitudinis: quia ad illam retributionem non acceptatur. Actui enim extra charitatem facto, quam tumcunque; sit bonus moraliter: tamen nullus gradus beatitudinis sibi correspondet in praemio.

¶ Ex illo potest est ci quid nominis actus meritorij in ge¬ nere. Actus meritorius est actus a uoluntate libere elicitus ad retribuendum aliquod praemium acceptatus. Acceptatur autem actus ad retributionem praemij: quando aliquis aliquod praemium retribuit elicienti aliquem actum uel alteri, pro quo factus est: quod praemium non retribueret, sil actus ille non praecessisset. Ex illo sequitur, quod homo iustus non meretur illuminationem solis: quia aeque facit deus solem suum oriti super bonos, & malos; & pluit super iustos, & iniustos. Matth. v. Et hoc modo meri tum generaliter extendit se ad meritum boni temporalis, & meritum boni aeterni. Similiter ad meritum de condigno, & meritum de congruo. Et si praemium accipitur pro quolibet, quod retribuitur alicui siue bono siue malo: extendit se etiam meritum ad demeritum.

¶ Ter tio notandum, quod meritum communiter apud doctores est duplex, scilicet meritu de condigno: & meritum de congruo Meritum condigni siue de condigno, est actus a uoluntate elicitus, ad praemium alicui secundum debitum iustitiae retribuendum. Consistit autem iustitia illa in quadam proportione meriti ad praemium, & aequalitatem. Iustitia enim stricta sicut non reddit minus bonum pro maiori: ita nec maius bonum pro minori. Requiri tur itaque ad meritum de condigno proportio aequalitatis meriti ad praemium haec autem aequalitas attenditur uel ex hatura, & conditione intrinseca actus, & praemij. Vel ex ordinatione, pacto, aut conuentione, aut promissione praemiantis. Exemplum primi: ut quando merces commensuratur utilitati, quam praemians consequitur ex actu, & operatione merentis. Exemplum secundi: quando ex conuentione, pacto, uel liberalitate promittitur tantum pro tali: sic dicitur in euangelica parabola. Amice non facio tibi iniuriam scilicet dando tibi secundum conuentionem. Non ne ex denario conuenisti mecum. Tolse quod tuum est, & uade. Mat. xx. Vbi iustitia seruata fundatur in conuentione, non in natura actus.

¶ Et siue sic: sipe sic attendaturaequalitas, seu condignitas, meritum de codigno exigit aliuid in operate, aliquid in opere, & aliquid in pmiate.

¶ In operante, quod sit amicus. Inimicus. n. secundum beutu Aug. ut allegat magister dist. xxvj. huius, no est dignus praemio, sed paena. Ex quo sequitur, quod peccator nihil meretur apud deuide condiguo: quia non est amicus; sed inimicus dei. Similiter enim odio sunt deo impius, & impietas eius. Sap. xiiij. Et ibidem. c. iiij. Pructus impiorum inutiles.

¶ In opere requiritur, quod sit ordinabile ad utilitatem, uel honorem praemiantis: ideo opus existentis in gratia non ordinatu finaliter in deum no est meritorium de codigno: ut dictum est primo notabili.

¶ In praemiate requiritur acceptatio siue ordinatio actus sic eliciti, uel imperati ad tale praemium. Est aute haec ordinatio in prposito nihil aliud, nisi diuina uoluntas, que ab aeterno uoluit actum a tali, & ex talibus principijs elicitum esse meritum condignum talipraemio.

¶ Ex quo sequitur, quod non requiritur ad praemiude codigno, quod actus meriti secundum intrinsecam suam bonita tem sit condignus, seu proportionatus tali praemio: alioquin nullus actus temporalis esset aeterno condignus praemio. Sed illa condignitas attenditur in propositoex diuina acceptationae; qua ab aete: nouoluit actum sic ex gratia elicitu esse dignum tali praemio incoparabiliter excedente actus bonitatem secundum se, sine acceptatione diuina consideratam. Et secundum haec uerum est, quod deus semper praemiat ultra condignum. Vniuersaliter quidem semper praemiat ultra dignitatem actus, quo meremur, confiderati secundum eius naturalem & intrinsecam bonitatem.

¶ Quod. n. actus est condignus: non est ex sua intrinseca, & naturali bonitate: sed ex gratuita acceptatione diuina. Particulariter etiam ultra id, quod de comuni lege acceptam dus esset, pmiat nonnunquam deus ex mera sua liberalitate. Verum respectu huius pmij excedentis acceptationem de legeconmunt actus non est meritorius de codi¬ gno: eo quod talis pmiatio est mere libera iis.

¶ Sic ergo patet, quod debitum iustitiae in praemiando actum ex gratia, pcedententali pmio aeterno, non innititbonitati actus, quam habet ex natura sua intrinseca, & a principiis suis naturalibus: sed diuinae ordinationi, quae est quaedam pmissio siuecouetio, & pactit: debitu est, ut pacta, acpromissa seruentur.

¶ Meritumde congruo est actus libere elicitus, acceptatus ad aliquid retribuendum: non ex debito iustitiae: sed ex spla acceptantis liberalitatae. Et hoc meritum non coexigit aequalitatem dignitatis cum retributo: neque in operante, nec in opere, nec in retribuente. Potest nione praemians aliquid retribuere operantiintuitu alicuius actus alias non daturus: non tamen tanquam digno in se: nec ratione operis condigni: sed ex sua liberalitate etiam ei, qui inimicus est. De hoc supra dist. xvij. qeiij. primi.

¶ Quantum ad articulum secundu, est conclusio responalis ad quaestionem. Anima gratia informata per actum a uoluntate simul & gratia elicitu, de codigno meretur aeter nae beatitudinis praemiu. Haec conclusiouirtualiter habet partes duas. Prima, quod anima per actum a uoluntate, & gratia erscitum meretur praemium aeternum. Secunda, quod meretur de condigno: & secunda includit primam. Prima patet multipliciauctoritate utriusque testamenti; quibus merces aeterna promittitur operibus bonis. Merces autem non est nisi respectu meriti pcedentis. Vndae ij. Paral. xv. dicitur. Erit merces operiuestro. Item Apocal. xxij. Merces mea mecum est, reddere unicuique secundum opera sua. & Mat. v. Merces uestra copiosa est in caelis &c. Quod autem mereatur de condigno: facit illud Sap. iij. Tentauit ilos, & inuenit eos dignos se. Item Luc. x. & j. Timoth. v. Dignus est operarius mercede sua. Item Col. j. Dignos nos fecit in partem fortis sanstorum. Item de se loquens Apostolus ait ij. Timoth. iiij. Bonum certamen certaui, cursum consummaui, fidem seruaui, ideo reposita est mihi corona iustitiae: quam mihi redder¬ dominus in illa die iustus iudex. Si reddet iustus iudex: ergo secundum iustitia, quod est praemiare condigne.

¶ Probatur etiam conclusio quo ad ambas partes. Per definitionem meriti, quo ad primamn: & perdefinitionem meriti de condigno, quo ad partem secundam. Nam actus ex charitate elicitus acceptus est a deo ad praemium uitae aeternae, secundum debitum iustitiae reddendum. Debitum enim est, & iustum ut reddatur praemium operi promissum: promisit autem deus omnibus suis ministris beatitudinem. Volo pater (inquit Ioan. xij.) ut ubi ego sum, illicsit & minister meus Et huiusmodi declaratio satis patet ex notabilitertio.

¶ Sed contra hanc conclusionemuidentur esse multae auctoritates scripturae: na Rom. viij. dicitur. Non sunt condignae passiones huius temporis ad futuram gloriam, que reuelabitur in nobis. Item glo. super illud Rom. vj. Gratia dei uita aeterna. ait. Vt intelligeremus nos deum ad uitam aeternam perducere non nostris,; sed sua miserationem Similiter illud Lucae. xvij. Cum feceritis omnia, quae praecepta sunt uobis: dicite; Serui inutiles sumus. Quod facere debuimus, fecimus. Et illud Esa. Ixiiij. Quasipannus menstruatae uniuersae iustitie nostrae. Item praemium meriti de condigno redditur secundum iustitiae: debitum: ita, quod non reddens esset iniustus. Vnde Rom. iiij. Ei, qui operatur merces non imputatur secundum gratiam; sed secundum debitum. Deus autem nullius potest esse debitor. dicente apostolo Rom. xj. Quis prior dedit ei, & retribuetur ei. quasi dicat: nullus. Item omnis debitor non reddendo est iniustus: deus non reddendo non potest esse iniustus: igitur non potest esse debitor. Conse- quentia nota cum maiore, dicente apostolo. Reddite omnibus debita, & sequitur. Nemini quicquam debeatis. Rom. xiij Minor probatur: quia deus potest praemium non reddere: cum ad extra operetur contingenter: non tamen potest esse iniustus: cum uoluntas sua sit essentialiter iusta, & prima regula totius iu¬ stitiae: unde quicquid potest autem uult: iuste potest, & iuste uult: & per conse- quens nullius debitor esse potest.

¶ Ad illas auctoritates, & quascunque alias ad idem sonantes dicendum, quod procedunt de nostris operibus consideratis in se secundum intrinsecam, & naturalem eorundem bonitatem, quam habent ex uolum tate eliciente conformiter recte ractio ni: non secundum dignitatem quam habent ex gratia cooperante, & libera deiacceptatione, qua ea, ut digna ordinat, & acceptat ad tale praemium. Nam omnia opera nostra in se, & in ordine ad nostram uoluntatem considerata. ( Quomodo proprie dicuntur opera nostra: quia sic considerata sunt in potestate nostra: non tamen excludendo generale dei inffuentiam) sic ita que considerata praecise sunt indigna tanto praemio, impfecta, & defectibus plena. Secus si consderantur, ut sunt a spiritu sancto mouente, & inhabitante, ac a gratia cooperante: nec non a dei uoluntate, ipsa, ut digna acceptante: sic enim digna sunt tali praemio beneficio, secundum illud He ster. vi. Hoc honore dignus est, quaecumque; rex uoluerit honorare. In praemio. n. est considerare beatitudinem formalem: dei scilicet fruitionem: & beatitudinem obiectiuam, quae est trinitas benedicta secundum illud Gen. xv. Noli timere Abraam: ego protectortuus; & merces tua magna nimis. Verba sunt dei ad Abraam: & diuina ordinatio seu uoluntas, qua uult sic operationem tali mercede praemiari: secundum illud Apoc. ulti. Merces mea mecum est. hoc est in mea potestate, & uoluntate.

¶ His etiam inuenituraliquid proportionale in actu meritorio: nam ibi est spiritussanctus inhabitans per gratiam, tamquam primum mouens, qui proportionatur uitimo fini trinitati deo, qui est beatitudo obiectiua. Ibi est gratia gratum faciens supernaturalis a deo infusa tanquam semen gloriae. Et sicut semen arboris uirtute continet totam arborem: ita & gratia uirtute continet praemia. Eo modo etiam quo praemium est infinitum, & gratia est infinita. Nam charitas est gra¬ tia, quame secundum apostolum numquam excidit: nam & gloria est gratia consummata: ut dist. pcedenti dictum est, dubio ultimo. Et sicut nec oculus uidit, quae poparauit deus &c. quid est pmium: ita nec in cor hominis ascendit perfectio gratiae. Perfectionem. n. gratiae uirtualem in hac uita compraehendere nemo potest: sicut nec gloria, quem est eius effectus, tanquam causae meritoriae. Ad compraehensiuam autem notitiam cause, requiritur comnpraehensio omnium effectuum eius.

¶ Ordinationi etiam diuinae aliquo modo proportionatur subie ctum humilis uoluntatis: quae adiuta gra tia libere fertur in deum, tanquam summum bonum super omnia dilectum: quam obedientiam diuina uoluntas uult esse dignam tali praemio. Et hoc est, quod uult Alexan. de ales. par. iij. q. Ixix. mem. v. art. ij. Ad meritum de condigno tria requrunt, let gratia qua est spiunssancti, & gratia creata i est habitus infusus: & libera uoluntas. Et ita si aggregantur onia, quae concurrunt ad meritum: patet condignitas ad omnia, quae sunt in praemio.

¶ Ad rationem con ceditur, quod praemium reddit merito condigni secundu debitum iustitiae: & negetur, quod deus nullius potest esse debitor. nam licet deus nullius debitor esse possit ex natura rei, potest tamen se facere debite rem nostrum ex sua libera uoluntate, nobis promittendo pro talibus actibus tantum praemium. Sicut homo gratis promittens alicui ex sua libertate donum, se debitorem iili constituit, tenetur. nsecundum iustitiam seruare promissum. Apostolus enim dicens. Quis prior dedit illi &c. loquitur de redditione ex natura rei debita scilicet pro aliquo prius ad suiutilitatem recepto, hoc locum non habet in deo, qui nullius eget. Et cum itetum arguitur syllogiste, probando deum non posse esse debitorem, respondetur perdistinctionem: quia uel illa determinatio non reddendo, determinat maiorem extremitatem scilicet debitor, ut maior ualeat illam. Omnis debitor non reddens est iniustus. Sic male subsumitur, & male con cludit: sed deberet sic syllogixari. Omnis debitor non reddens est iniustus: deus non est iniustus: ergo deus non est debitor non reddens. Suo modo si arguitur cum uerbo potest, sic conclusio est uera: quia licet deus potest non reddere praemium: non tamen potest esse debitor, & non reddere. Cum quo non stat non reddere: cum eius uoluntas sit immutabilis. Si uero Iy non reddendo, determinat Iy iniustus: sic maior, est falsa: quia ualet illam. Omnis debitor est iniustus non reddens: quae est falsa de deo, & multis alijs.

¶ Sidicis non reddendo includit conditionale, & ualet. Omnis debitor si non reddit est in iustus. Itendistinguitur: quia si conditionalis non est syllogismus cathegoricus: neque aliqua species syllogismi hypoterici, si fuerit de conditionato extremo respondetur ut prius.

¶ Secunda conclusio. Anima non pot actu a uoluntate libere elicito mereri primam gratiam de condigno. Probatr: quia neque actu praecedente gratiam. neque sequente. Non primum: quia actus precedens gratiam, est actus peccato ris, & ingrati deo: ergo nullus eius actus est praemio dignus: ut dictum est. Nec secundum: quia nullus actus potest esse meritum gratiae praeexistentis: tum quia meritum est uia ad premium: uia autem non sequitur suum terminum. Tum quia meritum condigni praesupponit gratiam, sicut effectus causam. Gratia enim est causa principalis meriti, ut dicetur: ergo actus non potest es se meritum prime gratiae, quam supponit: alioquin causae esset sibiinuicem causae ineodem, genere causae: quod est impossibile, meritum autem reducitur ad genus causae efficientis respectu praemij.

¶ Si dicis. Bonus miles equum sibi a rege datum meretur per obsequia sequentia: ergo a simili: quis gratiam sibi datam meretur per bonum usum gratiae receptae: hoc est per opera sequentia per gratiam elicita Illud supra improbatum est. dist. v. & est manifeste contra Apostolum ad Rom. xj. Si autem gratia: iam non ex operibus: alioquin gratiaiam non est gratia. quod de prima gratia maxime uerum est.

¶ Praeterea non est simile de equo militis, & gratia prima: quia rex non dat equuum, nisi intuitu serui¬ tij, quod sperat secuturum. Non enim daret equum, nisi praesumeret militem donum hoc sequentibus seruitiis compensatu rum. Deus autem dans primam gratiam non dat illam intuitu meritorum sequem tium: alioquin non daret ei, quem sciret non bene usurum gratia, quod falsum est: quia omni non ponenti obicem infundit gratiam; etiam si postea non bene utatur, sicut est uidere in pueris baptixatis, accedente usu rationis a deo auersis.

¶ Tertia conclusio. Anima peractum uoluntate cooperante gratia elicitum: potest mereride condigno eiusdem gratiae augmentum. Probatur auctoritate beati Aug. ad Bonifacium. Gratia meretur augeri, ut aucta merea tur, & perfici. Et probatur ratione: quia habens gratiam, habet unde potest proficere in merito pmii beatifici: ergo etiam het unde potest pficere in gia. Tenet consequentia: quia maior beatitudo retribuenda praeexigit maiorem gratiam in praemiando. Oportet ergo gratiam crescere proportionabiliter ad gloriam retribuen tum. Quomodo autem augetur gratia: patet q. iili. & sequentibus dist. xvij. primi libri. Item omnes conditiones meriti de condigno conueniunt bono operi ex gratia elicito respectu ulterioris gradus gratiae quo augetur: ergo. Antecedens patet: quia ibi est dignitas elicientis: est gratia qua cooperante meritum elicitur, est & proportio ad gradum, quo gratia augetur. Quinetsi tota gratia constituta ex gratia prcexistente, & superaddita excedit gratiam praeexistenten: tamen gradus ille praecise, qui superadditur non excedit: & praecise respectu illius est meritum: non respectu praeexistentis.

¶ Quarta conclusio. Anima obi cis remotione, ac bono motu in deum exarbitrii libertate elicito primam gratiam mereri potest de congruo. Probatur; quia actum facientis, quod in se est: deus acceptat ad tribuendum gratiam primam: non ex debito iustitiae: sed ex sua liberalitate: sed anima remouendo obicem cessando ab actu, & consensu peccati, & eliciendo bonum motum in deum tanquam in suum principium & finem, facit quod inse est: ergo actum remotionis obicis & bonum motum in deum, acceptat deus de sua libe ralitate ad: infundendum gratiam. Vltra ergo remotione obicis, & bono motu meretur gratiam de congruo. Vltima consequentia patet ex quid nominis meriti de congruo. Prima consequentia nota: quia syllogistica in tertio primae accipiendo maiorem uniuersaliter. Maior probatur Tach. j. Conuertimini ad me, & ego conuertar ad uos. Item Iac. iiij. Appropiate deo, & appropinquabit uobis. Et apocal. iij. Ego sto ad ostium, & pullo. Siquis audierit uocem meam: & aperuerit mihi ianua, intrabo ad illum, & caenabo cum illo: & ipse mecum. Conuerti ad deum: appropinquari deo: aperiri illi, est facere, quod in se est. Conuertitur autem deus ad hominem. Appropinquat ei, & intrat habitando in eo & caenando cum illo, per gratiam quam infundit. Item Augu. super illud. ii. ad Timoth. ii. Negare seipsum non potest Cum sit iustus, non potest negare sua iustitia. ergo cum sit misericors, non potest negare suam bonitatem, & misericordiam: quia pronior est ad largiendum de sua misericordia, & bonitate, quam ad puniendum de sua iustitia. Si ergo non potest suam iustitiam negare facientibus malum: multo magis non potest suam bonita tem, & misericordiam negare illis, qui requirunt eam. Sed quifacit, quiad in se est, reqrit bonitatem, & misericordiam: ergo dat ei. Hoc aut est infudere gratiam. Ite Augsupillud Rom. x. Iustificati ex fide pacenhabemus ad deum. dicit Deus respicit confugientes ad se: aliter in eo esset iniutas. Sed impossibile est, quod in eo sit iniqtas: ergo impossibile est, quod non recipiat confugientes ad se; sed faciens, quod in se est, confugit ad ipsum: ergo necesse est, quod ipsum recipiat Recipiat aut infundendo gratiam. Minor probatur: quia remouendo obice, qui est consensus in peccatum: & eliciendo per liberi arbitrij motum in deum, bonum facit: quod in se est: ultra enim ex se non potest supposita semper generali inffuentia dei, sine qua omnino nihil potest. Nam secundum Alex. par. iij. q. Ixix. ar. penul. In quolibet homine est ratio recta per naturam, qua quilibet potest cognoscere suum principiu scilice deum. Per hoc. nioe quod quilibet homo naturaliter scit se non semper fuisse, scit se factum esse, & habere principium: & scit, quod ab illo principio habet quicquid habet boni, a quo debet petere bonum, & suorum defectuum suppletionem. In cuius signum nulla fuit hominum natio, quae uoluit esse sine deo a quo necessaria, & subuentionem pereret: licet multi errantes & decepti illos coluerunt pro deo. Cum ergo secundum illam nationem per liberum arbitrium operatur homo recurrendo ad illum, que scit suum principium; & perit al eo lumen cognitionis fidei: & boni fa cit, quod in se est: & hoc est generaliter in quolibet homine. In fideli autem peccatore, qui habet fidem informen, nihilominus fides illa ad duo radiat scilicet ad diuinam iustitia damnante reprobos: & ad diuinam misericordiam saluantem electos. Sic ergo auertat suum arbitrium ab actu pecca ti, considerando diuinam iustitia danantem reprobos, & conuertat ipsum ad obedit dum deo: & diligendum deum, consideratione misericordiae, qua saluat electos. ex primo generatur timor, ex secundo ipes, hoc faciendo facit quod in se est. Haec Alex. in effectu.

¶ Potest breuius dici, quod infidelis facit, quod in se est: dum arbitrium suum conformat rationi: ac teto corde perit, ac querit illuminari ad cognoscendum ueritatem, institia, & bonum. Eidelis uero facit, quod in se est: sisecundum regulam fidei detestatur peccatum, proponens in omnibus obedire deo, & eius praecepta seruare. peccatum detestando remouet obicem: uolendo deo tanquam summo bono obedire propter deum, habet bonum motum in deum. Et sic patet minor, quod remouens obicem: & habens bonum motum in deum, facit, quod in se est. De hoc supra quaest. ij. dist. xxij. huius secundi, bitatur primo: Vtrum homo per gratiam

¶ Quantum ad tertium articulum du¬ tantum sibi, uel etiam alijs possit mereri. Respondetur per aliquas, ppositiones.

¶ Prama. Homo non potest alteri mereri beatitudinem siue gloriam directe; nec aliquem eius gradum. Et loquitur propositio de beatitudine essentiali. Probatur: quia bea titudo respondet tantum gratiae & operibus proprijs eius, quae beatificatur: & non gratiae alterius, nec alienis operibus: dem pto merito christi, quai omnibus nobis meruit gratiam. Dicit. nio. scriptura. ij. Cor.v. Omnes nos manifestari oportet ante tribunal Christi: ut referat unusquisque; ppria corporis prout gessit, siue bonu, siue malum. Item j. Cor. iij. Vnusquisque pro priam mercedem accipiet secundum suum laborem. ad Rom. xiiij. Vnusquisque pro se rationem reddet deo. Item ad Gal. vj. Quae seminauerit homo: haec & metet. Et ibidem. Vnusquisque onus suum portabit.

¶ Dicitur notanter directe: quia ut dicetur, unus potest alteri impetrare gratiam, cui correspondet gradus beatitudinis essentialis: & ita indirecte siuemediate potest unus alteri impetrare gloriam.

¶ Secunda propositio. Vnus potest alteri mereri prima gratiam de congruo, non de condigno. Probatur proparte prima Mat. ix. Videns Tesus fidem illorum, dixit paralvtico. Confide fili, remittuntur tibi peccata tua. glos. Pensa te, quantum ualet apud deu fides propria, cum tantum ualuit aliena: ut hominem sanaret in anima, & corpore. Non autem sanatur in anima nisi per gratiam. Sic beatus Paulus creditur conuersus oratione sancti Stephani. Secunda pars patet: quia ex merito alicuius sancti non confertur gratia peccatori ex debito iustitiae. Tum quia nihil debet deus peccato ri nisi poenam: nec illud debet sancto oram ti; quia pollicitus est deus exaudire ora tiones sanctorum pro se, non pro alijs: potest. no.e multipliciter impediri palijs orans.

¶ Tertia propositio. Vnus potest alteri mereri augmentum gratiae & caetera dona gratiae gratis datae. Patet ex propositione secunda: si potest alteri impetra re gratiam, quamdo maius est: ergo etiam augmem tum gratiae, & caeteradona, quiaodo minus est.

¶ Secundo dubitatur: cum meritum est simul alibero arbitrio, & a gratia a quo sit principalius: hoc est quaesitu. An liberum arbitrium sit causa principalior meriti: & gratia, quasi causa secunda: an econuerso

¶ Ad hoc respondet post Sco. dist. xviij. primi. In actu meritorio duo considerantur scilicet illud quod praecedit rationem meriti: puta substantia actus, intensio eius, & rectitudo moralis id est quod sit elicitus, uel imperatus conformiter rationi rectae Secundum est ratio meriti, quae est acceptatio diuina in ordine ad praemium tamquam dignum tali praemio.

¶ Similiter in gratia duo considerantur. Vnum quod est habitus quidam inclinans uoluntatem ad actum certo modo eliciendum: sicut quilibet habitus. Secundum quod est decor quidam diuinae complacens uoluntati, propter quem actus (ad quem tamquam partialis causa inclinat) ordinatur ad praemium beatitudinis tanquam dignus sic praemiari Quod nihil aliud est, nisi diuina ordina tio seu uoluntas, qua ab aeterno Deus ordinauit, & uoluit actum a tali qualitate concurrente actiue cum libero asbitrio productum praemiare beatitudine. Et nullum actum liberi arbitrij taliqualitate non concurrente productum sic praemiare.

¶ Actus ergo meritorius quantum ad substantiam eius intensionem, & moralem rectitudinem est a uoluntate tamquam a causa prima, siue principali: & a gratia tamquam a causa secunda, siue minus principali, qualis est genera liter habitus respectu potentiae: nam potentia utitur habitu, non econuerso. Non enim potest in actu habitus sine potentia: sed econuerso potentia fine habituetiam ipsa uoluntas est illimitatior ad actus, quam habitus. Habitus enim determinat potentiam ad certos actus: uel ad certum modum agendi. Nunc autem illimitatio ad plures effectus, uel modos agendi conuenit causae superiori.

¶ Quantum uero ad rationem meriti non ita. Nam ratio meriti principalissime conuenit actui exlibera acce- ptatione diuina. Nam illa existente omnibus alijs semotis, actus est meri¬ torius: ut dist. xvij. primipatuit: illa non existente omnibus aliis positis, non est meritorius.

¶ Verum stante diuina ordinatione, qua tantum illum actum liberiarbitrii uult esse dignum praemio beatitudinis, ad quam concurrit ipsa gratia, tanquam causa partialis: tunc ratio meriti principalius conuenit actui ex gratia, quam ex libero arbitrio, seu uoluntate. Ma gis. nion acceptatur actus, ut dignus praemio: quia est elicitus a gratia, quam quia est elicit: a libera uoluntate: licet utrumque; requiratur: quia omnis actus elicitus a gratia acceptatur, ut dignus praemio: sed non omnis actus uoluntatis; & potest poni exemplum. Cursus equi per certam uiam ad certum terminum est ab equo & sesore dirigente equum. Principalius quidem ab equo quantum ad substantia motus & eius uelocitate. Sed inquantum directus per talem uiam ad hunc terminum, principalius est asessore dirigente. Et potest cursus equiplus placere inquantum ducit sessorem per hanc uiam ad illum terminum, quam inquantum est motus quidem cautae uelocitatis. Et secundum hoc intelligendum est illud beati August. ad Sixtum presbyterum: quod gratia habet se ad liberum arbitrium sicut sessor ad equum. Et illud ad Bonifacium Papam. Voluntariccomitante, non ducente, pedissequa non praeuia. Hoc quidem uerum est respectu actus, inquantum est meritorius: sed non inquantum iste actus est. Et esset exemplum illud omnino simile: si equus esset omnino liber: & sessor dirigeret per modum narurae equum ad certum teriminum. Tumc enim magis placere posset alicui ordinatae uolitati cursus equi: & hoc quod est secundum inclinationem naturalem sessoris ad certum terminum, quam ex hoc, quod equus ex ui sua motiua uelociter curreret. Tunc enim posset equus exlibertate sua sessorem deiicere: uel praeter eius diiectionem se in alium terminum mouere. In primo quidem fieret omnino equus non acceptabilis: quia non haberet sessorem, propter quem acceptaretur a tali uoluntate. In se¬ eundo licet equus esset acceptabilis: quia haberet sessorem: non tamen cursus eius acceptaretur: quia non esset secundum dire ctionem sessoris. Ita in pposito uoluntas est quasi equus liber: & gratia quasi sessor per modum naturae inclinans ad obiectum permodum determinatum. Cursus, id est operatio uoluntatis secundum huiusmodi inclinationem placet uoluntatidi uinae: alias non. Sicut quando est peccatumueniale, uel actus indifferens. Quando aunt sessor, hoc est gratia abijcitur: quod sit perpeccatum mortale, omnino ipsa uoluntas sit displicens. Hoc etiam modo uolum tas est pedissequa gratiae: quia ex natura sua determiminate inclinat ad obiectum, quod est finis ultimus. Et sic inclinare est sibi essentiale, propter quam inclinationem acceptatur. Voluntas non ita determinate ex se inclinat ad tale obiectum: quia potest ordinare actum suum in aliud obiectum finaliter: igitur dirigitur a gratia, propter quam actus est acceptus. Ideolicet quo ad substantiam actus sit causa principalis: nec aliquid est intrinsecum actui, quod non causet uoluntas: sed quantum ad acceptationem, quo actus talis est, ut placeat deo: sic gratia est causa principalis, & uoluntas quasi secundaria. Et hoc uult magister dist. praesenti, dum ait. Cum meritum ex sola gratia esse dicatur: non excludi tur liberum arbitrium: quia nullum meritum est in homine, quod non sit perliberum arbitrium. Sed in bonis merendis causae principalitas gratiae attribuitur: quia principalis causa meritorium est ipsa gratia, qua excitatur liberum arbitrium, & sanatur, atque iuuatur uoluntas hominis, ut sit bona.

¶ Dubitat tertio: utrum existens in gratia, potest sibi mereri repa rationem post lapsum. Et uidetur quod sic: quia secundum Aug. Nihil dignius potest peri: quam si cadat homo, quod postea resurgat: secundum illud Psalmus. Cum defece- rit uirtus mea, ne derelinquas me domine. quod autem digne peritur: potest mereri. Nam quod digne, aut iuste petitur: merito exauditur a deo. Igitur existeiis in charitate, si petat gra¬ tiam resurgendi postlapsum dabitur ei, & ita oratione meretur ea. Respondetur secundum Alex. ubi supra & Tho. j. ij. q. ulti. ar. vij. quod nullus in charitate existens potest sibi mererigratiam post lapsum: quia per mortale peccatum, quolabitur, omne meritum suum, & omnes iustitiae suae euacuantur: secundum illud Exech. xviij. Si auerterit se iustus a iustitia sua, & fecerit iniquitatem: omnes iustitiae sue quas fecit non recordabuntur: ergo niham debetur cadenti qpeor bonis operibus, quae fecit stans in gratia. Moriuntur etiam omnia merita sua per peccatum morta le.

¶ Ad tertium incontrarium dicitur: quod uste petens non semper meretr id, quod petit accipere. Tum quia oratio non innititur diuinaeiustitiae retributiuae: sed diuinae miae. Tum quia cadens ponit impedimentum peccando mortaliter, & gratiam expellit: ac merita priora mortificat, quod uiuificari non possunt nisi per gratiam ustificantem, respectu cuius non est aliquod meritum saltem condigni. Et licet de congruo postlapsum potest mereri gra tiam iustificantem: non tamen per opera prius in gratia facta: quia omnia illa perlapsum sunt mortua.

¶ Sed uidetur, quod ratio non sufficit quantum ad meritum congrui: cum etiam quis per opera mortua extra gratiam facta disponendo se ad gratiam, meretur de congruo: ergo multo magis per opera in charitate facta, & postea mortificata. Item potest deus alicui intuitu bonorum operum in charitate factorum conferre gratiam resurgendi post lapsum de sua mera libertate, quam tamen non conferret, si opera bona non praecessissent: ergo opera praecedentia sunt meritoria de congruo gratiae resurgendi, ex qud nons meriti de congruo. Ad aucto ritatem Exechi. diitur, quod iustitiae cadentis nonrecordabiutur, quantum ad praemium beatificum, quod meruerunt de condigno. Non enio. sunt illa opa omnino perdita apud eum, qui non sinit aliquod bonum irre muneratum.

¶ Quarto dubitatur: utrum necessario deus det gratiam facienti, quod in se est. Respondetur scum Alex par. ij. q. Ixix. artic. peni. quod est necessitas co¬ actionis: & est necessitas immutabilita tis. Vel posset poni alia distinctio scum Ockam. vj. quodlibet quaest. ij. & habetur supra in i. distinct. xvij. quaestio id est Es enim necessitas simpliciter dicta, seu ab soluta, cuius oppositum includit contradictionem: & est necessitas ex conditio ne seu suppositione. Tunc dicitur, quod deus dat gratiam facienti, quod in se est, necessitate immutabilitatis, & ex suppositione: quia disposuit dare immutabiliter gratiam facientiquod in se est: ut patet exiili, conclu. & ibi alleg. Illa ergo ordinatione stante, & suppositione, non potest non dare gratiam facienti, quod in se est: quia tunc esset mutabilis. Sic praedestinatum non potest non saluare in sensu composito: quia impossibile est praedestinatum non saluari. Licet in sensu diuiso, qui praedestinatus est, potest non saluari: quia potest non esse praedestinatus: cum praedestinatio cuiuscunque sit contingens. Sic omnis ordinatio dei ad extra est contingens: unde haec consequentia est necessaria. Augustinus est praedestinatus: igitur: Augustinus saluabitur: licet tam antecedens, quam consequens sit contingens Item similiter sequitur. Augustinus facit quod in se est: ergo deus datei gratiam: licet tam antecedens, quam conse- quens sit contingens. Sic ergo necessarium est ex suppositione deum dare facienti, quod in se est, gratiam, quia haec conditionalis est necessaria. Si homo facit, quid in se est: deus dat gratiam. Non autem necessario simpliciter, nec coactus dat gratiam facienti, quod in se est: quia illa necessitas non cadit in deum respectu cuiuscunque creaturae.

¶ Sed diceres: impossibile est hominen facere quod inse est: quia facere quod in se est, est remouere obice, & impedimentum gratiae Obex gratiae est peccatum mortale; sed nullus potest peccatum suum remouere, cum solus deus remittit peccata. Respondetur, quod obex gratiae quandoque; dicitur peccatum mortale quantum ad reatum: quandoque; dicitur peccatum mortale quantum ad actum interiorem, & exteriorem, qui est consensus, & complacentia peccati. Primum remouere non potest homo: quia peccatum quo ad reatum non remouetur nisi per peccati remissionem, quod solius dei est, qui tamen paratus est remittere facienti, quod in se est. Obicem secundo modo dictum potest remouere peccator: quia potest cessare a consensu, & actu peccandi: immo odire peccatum, & uelle non peccare. Et de hoc obice intelligenda sunt dicta superius in quartae conclusionis probatione.

¶ Dubitatur quinto: utrum uiator possit cognoscere se habere gratiam. Pro responsione supponitur, quod est cognitio certa: qualis est cognitio fidei, quae habetur per reuelationem. Est cognitio euidens: quae habetur de per se notis: aut ex talibus demonstrabilibus, uel notis per experientiam praesupponem tem notitiam intuitiuam rei. Est cognitio coniecturalis, quae habetur per signanon simpliciter certa, & infallibilia. Tunc respondetur, quod gratiam nobis in esse noscere certe possumus per reuelationem, sicut nouit Apostolus, cui dictum est. xii. Corint. Sufficit tibi gratia mea. Et ipseait. An experimentum quae ritis eius, qui inme loquitur Christus. ii Corint. xiij. Item Roma. viij. Certus sum: quia neque mors, neque uita &c. poterit nos separare a charitate Christi.

¶ Secundo dicitur, quod gratiam nobis inesse euidenter scire non possumus. Patet: quia quicquid scitur euidenter, aut est per se notum, ut principium: aut deducibile ex principio, ut conclusio demonstrabius, aut per experientiam, quae praesupponit notitiam intuitiuam. Sed gratiam inesse, nec per se notum est, nec ex per se notis demonstrabile, nec notum per experientiam: quia cum sit habitus non potecta nobis intuitiue cognosci. Licet enim anima intuitiue cognoscat actus suos: ut intellectiones, & uolitiones: non tamen habitus sibi inexistentes. Item quicquid in se experitur habens gratiam, simile potest experiricarens ea: ut haere ticus, & infidelis: ut dulcedinem, de¬ lectationem, laetitiam, firniitatem, proptitudinem sequendi suum errorem,

¶ Tertio dicitur gratiam nobis inesse coniecturaliter scire possumus. Patet: quia plura sunt signa, quibus coniecturam hapere possumus, & pene certitudinem in existentis gratiae, quorum tria innuit propheta in psalmo: ubi ad quaestionem multorum dicentium. Quis ostendit nobis bona: Respondet. Signatum est super noslumen uultus tui domine, dedisti laetitiam in corde meo. Sequitur. In pacein ipsum dormiam, & requiescam. Vbi secundum Alexand. parte ij. quaest. xvij. artic. penult. tanguntur tria signa inexistentis gratiae scilicet, lumen, laetitia, pax. Lumenueritatis in rationali. L aetitia in bonis, in concupiscibili. Pax conscientiae in irascibili.

¶ Ponit & Gerson in tripartito alia signa, quae sunt. Displicentia commissorum peccatorum, propositum cauendi peccata propter deum, & propositum confitendi.

¶ Plura alia signa ponuntur a diuersis sanctis, & doctoribus. Sed oia illa signa non sunt euidentia: quia non possumus sine reuelatione euidenter cognoscere utrum in nobis sit uerum lumen, laetitia, & pax: an apparentia, & sophistica: ut in deceptis a diabolo. Nec an peccatum displiceat finaliter propter deum: & ideo generant in nobis coniecturam, non euidentem notitiam.

¶ Seddiceres. homo potest scire de seipso, quod facit id quod in se est: & per consequens ex principio fidei (quod certissimum est: scilicet, quod deus dat gratiam facienti quod in se est) certitudinaliter nosse se habere gratiam, licet non euidenter.

¶ Item quis potest scire se non ponere obicem per propositum peccandi mortaliter, accipere sacramentum absolutionis, quod confert gratiam ex opere operato, etiam non concurrente alia dispositione confitentis: nisi non positioe obicis, quae est cessatio ab actu, & proposito peccandi: ut uult scor. in iiij. Potest autem quis scire se actu non peccare, etiam si non haberet propositum peccandi: quia actus suos anima in tuitiue, & euidenter cognoscit: & se su¬ scipere sacramentum paenitentiae: & sic scire se habere gratiam. Responsio, quod homo non potest euidenter scire se facere, quod in se est: quia hoc facere includit in se obedire deo propter deum tanquam ultimum, & principalem finem: quod exigit dilectionem dei super omnia, quam ex naturalibus suis homo potest elicere. Haecenim est proxima dispositio ad gratiae infusionem; qua existente certissime infunditur gratia. Disficillimum autem est scire se habereillam dilectionem. Et forte naturaliter impossibile: quia etsi scire possumus nos diligere deum, non tamen euidenter scire possumus illam circumstantiam super omnia.

¶ Ad secundum dicitur, quod lla opinio Sco. scilicet quod non oportet nisi non ponere obicem. distinct. xvij. quarti. arti. j. non est certa: cum plurimi sanctorum, & doctorum tenent oppositum: & cum magistro dicunt, quod ad effectum sacramenti penitentiae requiritur contritio: & non, sufficit sola remotio obicis. Nec unquam facerdos absoluit eum, qui non prius a deo summo facerdore absolutus est. Vnde facerdos absoluendo confitentem pronuntiat euabsolutum, non remittit peccatum. Sed si opinio Sco. esset uera: credo aliquem certe se posse cognoscere habere gratiam, licet non euidenter. Si posset certe cognoscere sibi ministrare sacramentum absolutionis: sed hoc certe sciri non potest: cum ad ueritatem sacramentire quiritur intentio debita ministri, & ordo facerdoralis eiusdem. Neutrum potest certe cognosci ab absoluendo: ideo adhuc stat ueritas responsionis.