Quaestio 2

¶ DE MATERIA SE CVMdae conclusionis textus. DISTINCTIO IIII

SECVNDO circa cognitiones angelorum queritur: Vtrum angelus intelligat se, & alia per essentiam suam: uel per species a rebus acceptas: uel a deo infusas. Vide hic Ockam in secunda quaestione. xiiij.

¶ Pro declaratione terminorum, notandum primo) quod dum quaeritur an angelus intelligit per essentiam; potest intelligi uel de essentia sua; id est angeli intelligentis; uel de essentia obie- cti intellecti.

¶ Secundo notandum: quod Vper, in quaestione. dicit circumstantiam rationis intelligendi. hoc est causae intelligendi: & secundum l per, uel ratio cognoscendi potest dicere circunstantiam causae formalis, uel efficientis, uel causae obiectiuae. Et secundum hoc potest esse multiplex intellectus. q. Vnus utrum cognoscat tam per essentiam suam, quam obiecti tanquam per causam formalem: ita quod essentia sua, uel obie- cti cogniti, sit id, quo intellectus formaliter cognoscat. Hoc est, sit ipsamet cognitio: siue actus cognoscendi. Secundo modo an intelligi per essentiam, tamquam per rationem efficientem actus cognoscendi.

¶ Et ratio cognoscendi: uel accipitur communiter proquolibet praeuio actu intelligendi necessa rio requisito ad intelligendum, hoc est pro qualibet causa effectiua partiali cognitionis: siue sit deus, siue intellectus ipse, siue obiectum; siue species, aut habitus. Secundo modo, ut excludit in tellectum possibilem. Tertio modo, ut etiam excludit intellectum agentem simulcum possibili.

¶ Tertio modo potest intelligi titulus: an per essentiam tamquam per rationem obiectiuam id est an cognoscat essentiam, uel quidditatem suam, & aliorum in se nude non solum, ut inuolutam accidentibus. Ille: intellectus est satis inmproprius: quia Iy per non uidetur dicere obiectum cognitum: sed magis modum, uel rationem cognoscendi.

¶ Ter tio sciendum, quod species in proposito secundum do. Petrum de Aliaco post Grego. de arim: xliij. dist. q.vij. lib. secundi quadrupliciter accipitur. Primo communissime pro omniforma ad not tiam habendam concurrente: & sic quandoque ipsa forma obiecti, quod cognoscitur, dicitur species. Secundo modo communius, non communissime pro omni forma, quae est aliquo modo ratio cognoscendi aliam rem. Et secundum hunc modum ars, & habitus cognitiui possunt dici species. Tertio modo communiter pro omni forma, quae est similitudo, & imago rei cognitae, per quam res illa cognoscitur: & hoc modo etiam actualis cognitio dicitur species. Quarto modo accipitur specialiter, & proprie pro forma, quae est similitudo, & imago rei cognitae: ma nens naturaliter in anima etiam, postquam anima desinit actualiter cognoscere: apta nata ducere animam in notitiam rei, cuius ipsa est imago, uel similitudo. Primo ac tertio, & quarto modis accipit Augu. xj. de trini. c. ix. Vnde ait. Cum incipimus a specie cor¬ poris, & peruenimus usque ad speciem. quae sit in contuitu cogitantis; quatuor species reperiuntur: quasi gradatim natae quasi altera, ex altera. A specie quippe corporis, quod cerniture exoritur ea, quae sit in sensu cernentis, & ab hac ea, quae sit in memoria: & ab ea, quae sit in acie cogitantis. Secundo modo accipit speciem philosophus. vij metaph. ubi ait. Medicinalis autem, & aedificatoria est species sanitatis, & domus.

¶ Veruntamen magis ad propo situm accipitur, ut dicit Ockam: proillo, quod est praeuium actui intelligendi, mouens ipsum ad actum cognoscendi, quod potest manere ante intellectionem, & post: etiam re absente, & per consequens dicitur ab habitu; quia habitus intellectus sequitur actum intelligendi; sed species procedit tam actum, quam habitum. Et sicut dictum est de specie intelligibili; ita potest dici de specie sensibili; quod accipitur pro aliquo praeuio actui sentiendi: mouens ad actum sentiendi.

¶ Breuiter per speciem intelligitur aliquod praeuium cognitiui; mouens potentiam ad cognoscendum; quod non est obiectum potentiae, nec habitus a cognitione derelictus: siue sit in medio potentia, uel organo.

¶ Vbi consequenter notandum; quod inter plures opi. sunt duae famose de huiusmodispeciebus. Vna est, quae ponit eas, alia negat. Vnde est una opinio satis communis; quaeponit species sensibiles, similiter & intelligibiles. Sensibiles in medio iiiter obiectum, & organum sensus in ipso sensu. Etiam in intellectus non quidem eiusdem rationis; sed diuerse rationis inter se, & ab objecto. Primas duas uocant sensibiles, tertias intelligibiles.

¶ Vnde quoad primas dicunt, quod ab obiecto sensibili producitur quaedam qualitas insensibilis: sed extense in medio orbiculariter, siue spherice, ipsi medio inhaerentes. Et illae species alias producunt, & illae alias; donec tandem deficiant. Aut quia in processu debilitantur, donec peruenerint ad organum sensus, si fuerit in medio. Harum specierum est repraesentare obiectum: a quo multiplicantur singulariter cum circumstantiis indiuiduantibus; & repraesentando mouent sensum ad formandum primam sensationem in organo sensus exterioris: quae est notitia singularis, & intuitiua obiecti: ( ynonyma cum specie in significando. Deinde a significatione exteriori aliae species producuntur: quae in sanguine per neruos deducuntur ad organum sensus communis: repraesentantes obiectum eodem modo, sicut priores species; & ultra ipsam sensationem exteriorem per modum circunistantiae i.d est sensibile simpliciter cum circumstantiis indiuiduantibus; & ultra has, ut sensatam. Et in hoc differunt illae species a prioribus medio inhaerentibus. Et istae mouent sensum communem ad formandum sensationem in suo organo illis speciebus synonymam.

¶ A sensationae interiori iterum aiunt species produci, & mitti ad organum memoriae: ibique reseruari; quae postmouent sensum ad formationem cognitionis rei prius notaecum circumstantia temporis praeteriti. Has triplices species ponunt, quas uocant sensibiles; non uod sentiantur; sed quod mouent sensum; & sunt causae partias sensationum. Dicuntur etiam similitudines rerum sensatarum, non quidem reales; sed repraesentatiuae.

¶ De speciebus intelligibilibus similiter dicunt; quod eas necesse est ponere inter phantasma, & intellectionem, primam, quam intellectus agens abstra hit a phantasmate. Tum quia intellectus est immaterialis; phantasma materiase; ideo requirit speciem immaterialem, qua praesentetur obiectum speeialius, & clarius, ut exeat in actum congnitionis. Tum quia cum intellectus uniuersalium requirit speciem praeuiam pm obiectum uniuersaliter repraesentantem. Phantasma autem, & quaecunque in sensu sunt; sunt cognitiones singulares uel species singuiariter repraesentantes. Oportet ergo ponere speciem intelligibilem praeuiam cognitioni uni¬ uersali in intellectu; quo obiectum actu uniuersale perfecte fiat praesens inteliectui in ratione obiecti prius naturaliter, quam intelligat, ut arguit Sco. cuius est haec opinio. quaestio. vij. distin. iij. lib. primi sententiarum.

¶ Alia opi. simplicit negat omnes tales species tam in medio; quam in sensu; quam in intellectu. Cuius opi. est Ockam. Ideo secundum eam ponentur coclusiones cum suis pobationibus, & motiua.

¶ Pro notabili quarto, supponitur hic distinctio inter notitiam intuitiuam, & abstra ctiuam:tam eam, quae abstrabit ab hic & nunc: quam eam, quae a singularibus abstrahitur. De quo late tractatur infra. que prolo. quae hic non repetuntur. Quodque cum intuitiua obiecti similiter habetur notitia abstractiua; quae secundum aliquos non manet desinente notitia intuitiua: & alia abstractiua: quae manet transeunte, uel non existente non intuitiua. Et quia fundamentum illius quaestionis in hoc consistit; ut consideretur, quid requiritur ad hoc, quod intellectus intelligat: etiam quoniam intellectus in nobis praerequirit notitiam sensitiuam; ideo praemittentur aliquae conclusiones praeambulae; quibus ostendetur, quid sit in sensu; & quid in intellectu; ac deinde respondebitur ad quaestionem.

¶ Conclusio j. scum Ockam. q. xviij. sedi. Ab ob iecto sensibili non causatur aliqua species in medio alterius rationis ab obiecto necessario praeuia actui sentiendi. Probatur, quia pluralitas non est ponenda sine necessitate. Sed nulla apparet necessitas ponendi tales species. Quiprobatur: quia nulla ratio euidens adduci potest ad probandum huiusmodispecies, quia uel illa procederet ex principijs per se notis, uel notis per experientia. No scum; quia species illae secundum ponentes non sunt sensibiles; ergo de eis non potest sumi experimentum. Experi mentum enim ex multis singularibus sensui notis accipitur. j. metaph. Neque potest dariprimum; quia maxime procederet ex illo principio; quod mouens, & motum debent esse simul. Sed si illud primum intelligitur de simutate per indistam tiam localem, non est uerum; cum sol pducit multos effectus in istis inferioribus; & tamen distat localiter ab eis. Nam sol producit calorem in suprema regione aeris, & tamen non est simulcun ea. Nec potest dici, quod caliditatem eam producit etiam in medio: quia orbes planetarum medij inter solem, & aerem non sunt susceptiui caloris; uel quarun- cumque peregrinarum impressionum.

¶ Praeterea lumen intensum causatum in, uel ppe parietem, dum sol splendet per fenestram: causatur & non a lumine aeris immediate: nec ab alio, quam a sole localiter distante. Quod non a sumine ppinquo; probatur; quia tunc eque caularet tantum lumen in quolibet aere sibi aeque propinquo. Consequens falsum, & contra experientiam. Et probatur consequentia; quia causa naturalis aeque agit in quodl. passum aeque ppinquum, lumen autem medij agit naturaliter. Si dicis, ut arguit Ockam ubi supra. q. xviij. secundi sententiarum: quod medium illuminatum causat lumen intensum in alio medio distante scum lineam rectam. Contra; ab illo medio illuminato ad quamlibet partem medij distantis potest trahi linea recta, & ita quaelibet alia pars medij distat per lineam rectam.

¶ Sidicis, quod lumen medij causat in uirtute solis; & ideo non potest causare lumen intensum; nisi in medio, quod distat secundum lineam rectam a se, & a sole, ita quod linea protensa a sole per me dium illuminas ad aliud medium distans sit recta.

¶ Contra quaero, quid est causare in uirture solis: Aut quia sol concurrit secum ad producendum illum effectum, scilicet lumen i mmediate. Aut quia sol in medio immediate causat lumen primum, quod est causa secundi, & conseruat illud. Si primum, habetur propositum, quod sol immediate agit in distans, licet partialiter. Si scum, tamenc sol tantum est causa luminis medij; quod est causa alterius. Et tunc stat argumen tum sicut prius; quia illud lumen causatum a sole cum sit agens naturale: aeque illuminat omnem partem medij aeque distantis.

¶ Similiter si dicis; quod mediu causat per aliquam uirtutem influxiuam asole; illa uirtus est agens naturale; & arguitur ut prius.

¶ Similiter arguitur; si nubes interponitur inter soem, & montem: sol causat lumen intensum in latere niontis: inter quod, & solem non directe obijcitur nubecula.

¶ Simile est de duabus candelis in distinctis sitibus, respectu eiusdem fenestrae, aut foraminis positis. Illae causant diuersa lumina in pariete opposito, a quo tamen distant. Non enim potest dici, quod sumen in fenestra, aut in foramine causet illa distincta lumina; quia illud sumen aequaliter respicit omnem partem parietis, etiam secundum lineam rectam. Ergo produceret aequale lumen in qualibet parte, uel nulla: cum aeque sint receptiuae luminis: Similiter potest argui de magnete, qui mouet ferrum distans: & non medium: & sic immediate. Si dicis, quod producit uirtutem aliquam in medio, uel anferro, quo immediate mouetur. Contrauolo, quod deus conseruet illam uirtutem in ferro, uel medio destructo magnetes quaero ad quam parte moueat illa uirtus; & nulla potest dari; & tamen est eadem uirtus quae prius. Item angelus causat aliquid in alio angelo distante; ut infra patebit, & tamen nihil in medium. Vnde principium, si uerum est, oportet intelligere de simultate uirtutis. Oportet enim sic mouens esse cum moto in tali approximatione, in qua potest mouere, & ita non probatur per ipsum, quod necesse est obiectum esse indistans per se, uel per speciem a potentia cognitiua.

¶ Dicitur notanter in conclusione, speciem alterius rationis; quia obiectum bene producit in medio qualitatem eiusdem rationis: ut calor calorem. odor odorem. sumenlumen. color colorem. Haec Ockam ubi supra. quaestio. xviij. secundi. Sequentes conclusiones ex quaestione xvij. eiusdem sumptae sunt.

¶ Secunda conclusio. In sensu exteriori siue accitur pro organo, siue pro potentia, non imprimitur aliqua species neces¬ lario praeuia primae sensationi. Probatur sicut prior conclusio; quia omnino frultra poneretur. Nam ad causandum actum sentiendi in organo sensus exterioris, sufficit obiectum cum potentia sensitiua non impedita. Item si poneretur talis species, quae cum potentia sensitiua, perduceret sensationem, esset causa naturalis. Volo, quod conseruetur a deo destructo obiecto exteriore; adhuc causa ret sensationem cum potentia, quia non mutata quoad esse, uel quoad suam naturam. Prima autem cognitio est intuitiua. Et sic naturaliter causaretur notitia intuitiua obiecti non existentis, quid j est impossibile.

¶ Tertia conclusio. In organo sensus exterioris quandodoque imprimitur aliquid, quod tanquam obiectu est principiu partiale alicuius sensationis Probatur (exempli gratia) in sensu uisus per experientiam. Nam si quis uidet sortem lucem, post claudens oculos, apparet lux in oculo. Similiter si uidet in lucesolis uiridarium plenum uiridibus herbis; claudens postea oculos, appaset color uiridis in oculis. Illa apparitio est actus sensitiuus, & uisio quaedam, quam non habet aliud obiectum, quam lucem, aut colorem oculo impressum. Sic ergo dicitur, quod in uisu aliquid imprimitur a uisibili, scilicet qualitas quae dam, quae non est actus uidendi, nec species, nec generatur ex actu uidendi; sed est quaedam qualitas impressa uisui simul cum actu uidendi, causata ib obiecto; sicut actus uidendi: & obiectum est causa totalis illius qualitatis: sicut aliquod creatum potest esse causa totalis; sed respectu actus uidendiobiectum est causa partialis. Imprimitur ergo illa qualitas ab obiecto sensibili simulcum actu uidendi: & non est obiectum illius actus, qui secum causatur; sed post primum actum terminatum ad aliquod sensibile excellens, habet uisus alium actum perfectiorem, quiuocatur apparitio, & est cognitio intuitiua. Et respectu illius actus secundi, est illa qualitas impressa obiecto, & tius causa partialis, quid probatur; quia illa apparitio est uerus actus uidendi, ergo est aliquid terminans illum actum Sed non ens non potest aliquem actum notitiae intuitiuae terminare naturaliter. Igitur quod terminat apparitionem, erit aliquodens reale, & non aliud, quam qualitas organoimpressa.

¶ Quarta conclusio. In sensu exteriori accipiendo sensum exteriorem pro organo; inmprimitur aliquod absolutum praeter actum sentiendi, & qualitatem de qua praece- dens conclusio, quod scilicet nec est obiectum sensationis, nec principium, nec actus, nec species: probatur de uisu; quia post quam aliquis cessauerit ab omni uisione, remanet uisus aliter dispositus, quam ante; quia post aliquos colores debilitatur; & post aliquos confortatur. Et cum nihil sentit post actum, igitur est aliquid derelictum, quod est debilitatiuum, uel confortatiuum uisus. Quia autem ista alteratio fiat a colore, patet quia omnibus alijs destructis, existentibus colore medio illuminato, & uisu; sequitur confortatio; uel debilitatio Nam solo colore agente debilitatur, uel confortatur uilus; omnibus alijs non positis; & ipso non posito, non confortatur, nec debilitatur uisus; igitur solus color hoc facit, & non aliud: sic pater, quod aliquid imprimitur in uisu, quid non est actus; quia manet actu non manente, Nec est species; quia species non ponitur, nisi solum, ut sit principium actus. Sed illud impressum manet, quando sensus non potest in actum. Patet de excaecato peraliquam qualitatem debilitantem organum uisus. Tum quia species nec in uisu, nec in medio manet naturaliter, nisi ad praesentiam sensibilis, autlucis. Sed illud impressum manet, quando nec est lux, nec sensibile praesens. Ergo illud impressum, nec est sensibile, nec species, nec actus, nec principium, sed est qualitas impressa in organo uisus; quae aliquando est confortatiua, aliquando debilitatiua. Et imprimitur effectiue a colore simulcum actu uidendi. Nec est primum actui sicut principium: Nec generatur ab actu, sed a colore, ut dictum est. Et manet illa qualitas quandoque usque ad finem uitae hominis, quando que per spatium maius, quandoque per minus

¶ Quinta conclusio. In sensu interiori, siue phantasia postprimum actum sensus in terioris relinquitur aliqua qualitas, inclinans ad similem sensationem eliciendam. Probatur, quia potentia illa aliter est reducibilis ad actu post primum actum, quam ante. Quia ante no producit ad actum nisi praesentia sensibilis realiter. Post primum aut actum potest reduci ad actum in absentia sensibilis, Ideo necessario aliquid relinquitr inclinans ad actum post primum actum, quadprius anteprimum actum ibi nofuit. Et haec qualitas uere dici potest; & est habitus. patet: quia sibi conueniunt omne conditiones habitus. Praeter hunc habitum etiam potest imprimi organo sensus conmunis qualitas aliqua confortatiua, uedebilitatiua, recte sicut de sensu exteriori. Sed di. Vnde causatur primus actus phantasiae, siue sensus interioris; ex quo habitus ille praesupponit actum phantasiandi, a quo generetur: Respondetur, quod primus actus phantasiandi causa tur a sensatione exteriori; quae est notitia intuitiua, & a potentia phantastica. Istae duae causae cum deo sufficienter causant primum actum phantaliandi, siue actum interiorem; & obiectum extra non est causa illius actus, sed tantum est causcausae. Quia si deus destrueret sensibile extra; & conseruaret in organo notitiam eius ituitiua, adhuc posset uirtuphantastica habere actum phantasiandi respectu illius sensibilis. Sed si cognitio intuitiua destruatur, siue maneat sensibile siue non, impossibile est actum primum phantasiandi haberi naturaliter. Nunc autem per propositionem frequenter acceptam, quando aliquid sic se habet, quod illo posito potest poni aliud naturaliter: & ideo illo non posito, aliud non potest poni naturaliter, illud est causa illius. Et sic est de cognitione intuitiua sensus exterioris, & primo actu phantasiandi; & non est sic de sensibili obiecto, & actu phantasiandi primo: ergo cognitio intuiti¬ ua sensibilis est causa partialis primi actus phantasiandi, & non ipsum sensibile extra. Et ideo sequitur, quod primus actus phantasiandi simul est cum notitia intuitiua obiecti sensibilis. Patet, quia primus non potest haberi deficiente cognitione sensus exterioris: quia tunc deficit una causa partialis necessario requisita. Nec remanet aliquid in potentia exteriori post actum, quod causalitatem eius suppleat.

¶ Si quaeris uide Ockam. q. xvij. secundi. Vtrum prima cognitio phantasiae sit intuitiua uel abstractiua; & uidetur quod intuitiua: quia mediante illa potest potentia iudicatiua iudicare rem esse, quando est; & non esse, quando non est: ergo est intuitiua.

¶ Item omnis coonitio abstractiua rei praesupponit in eadem potentia notitiam intuitiua eiusdem rei. Ergo oportet ponere notitiam intuitiuam etiam in potentia sensitiua interiori: sicut ponitur in exteriori. Et nulla alia, quam prima; quia notitia intuitiua est simpliciter prima Antecedens patet, ex. q. i. plo. ergo &c. Respondetur, quod quia non est ponenda pluralitas sine necessitate. Nec uidetur aliqua necessitas ponendi plures notitias intuitiuas eiusdem obiecti in eadem forma cognoscente, quae est principium multarum cognitionum, & quia forma sensitiua in uno homine est una simpliciter, licet diuersas habeat partes extesas in diuersis organis. Tenendo: quod anima sensitiua, & intellectiua in homine realiter differunt. Propter quorum organorum diuersitatem, & actuum in eisdem productorum fortitur diuersa noia potentiarum; ut nunc dicat potentia sensitiua ex terior, nunc iterior, numc phantastica, numc memoratiua. Ideo respectu unius obie- cti sufficit una cognitio intuitiua in una forma. Et respectu alterius obiecti (eiusdem non dico potentiae; sed formaes alia cognitio intuitiua. Vnde dicitur, quod sicut omnes notitiae sensus exterioris sunt intuitiuae. Ita omnes notitiae potentiarum interiorum eiusdem formae sunt abstractiuae tam prima, quam sequentes. Et per hoc diitur ad rationes huius du¬ bij. Ad primam, quod mediante prima notitia phantasiae non potest potentia iudicare, an sit, uel non sit; sed ratione in tuitiuae; quae simul est cum abstractiua, sit hoc iudicium. Ideo cum desinit notitia sensus exterioris manente secunda notitia: iam non uidetur res esse, uel non esse.

¶ Ad secundam dicitur, quod illud, quod in prologo dicitur, quod omnis cognitio abstractiua praesupponit in eadem potentia notitiam intuitiuam eiusdem obiecti itel ligi det id est in eadem forma; quia potentia est forma. Sed non oportet intuitiuam ees in eadem potentiaid est in eadem parte formae, in qua c cognitio abstractiua; quia illa pars, quae elicit abstractiuam; non elicit intuitiuam. Sed alia pars eiusdem formae elicit notitiam intuitiuam, per quam in una parte formae circa unum obiectum elicitum potentia iudicatiua iudicat illud obiectum esse, & non per abstractiuam in eadem, uel alijs partibus eiusdem formaeit in potentijs interioribus. Et per hoc patet uniuersaliter, quod omnes actus interiorum sensuum sunt notitiae abstractiuae, & exteriorum intuitiuae. Et per hoc solutum est primum.

¶ Sumando ergo, quasi in his conclusioninibus dicta sunt; dico, quod ab objecto sensibili non producitur aliqua species insensibilis, excitaus potentiam ad eliciendum primam sensationem. Potest tamen a qualitate obiecti produciqualitas sensibilis eiusdem rationis in medio; quae potest esse obiectum alterius sensationis asensatione obiecti, a quo producitur. Sic calor obiecti distam tis potest producere in medio calorem udor odorem, sumen sumen, color colorem. Et illae qualitates productae in medio sunt sensibiles alia sensatione.

¶ In sensu exteriori producitur sensatio prima ab obiecto praesente; & potentia id est anima sensitiua, tamquam a causa totalicum communi influentia dei, & superiorum: quae est notitia intuitiua obie- cti: & est subiectiuem in potentia, & organo. Et non manet amoro obiecto. Per hanc potentia iudicatiua euidentercognoscit obiectum esse.

¶ Cum ista sensatioe (loquamur exempli ca de uisu¬ imprimitur quaedam qualitas organo, quae est confortatiua, uel debilitatiua non potentiae, sed organi: quia potentia non debilitatur, sed organum. Senex enim secundum philosophum. j. de anima. si haberet oculum iuuenis, uideret ut iuuenis. Et ideo est subiectiue in organo, non in potentia: idestanima. Et est alterius rationis a qualitate obiecti; quia est insensibilis, nec inclinat ad aliquem actum sensitiuum; quia potest manere in organo, etiam si nullum actum potentia posset elicere, sicut patet in caecato ex uisione fulguris.

¶ Praeter hanc qualitatem, est ponere aliam qualitatem sensibilem subiectiue in organo; & eiusdem rationis cum qualitate obiecti extra: & illa est uisibilis. Haec imprimitur simul cum primo actu uidendi aliquod sensibile excellens; & non generatur ab illo praeuio actu uidendi, nec est eius principium: sicut nec prior qualitas confortans, uel debilitans: sed utraque simul cum primo actu imprimitur ab obiecto extra in organum. Et ita sunt effectus aeque primo producti. Sed illa secunda qualitas est obiectum uisionis alterius, quae dicitur apparitio; quae etiam manere potest in ab sentia obiecti extra. Et causat illam apparitionem cum potentia. Sic ergo sunt, quatuor qualitates in sensu exteriori: quarum duae sunt uisiones, duae sunt qualitates, non cognitioes. Quarum una nec est principium uisionis, nec obiectum; altera est principium, & obiectum, non primae sed secundae uisionis, quae dicitur apparitio.

¶ In sensu interiori, siue phantastico, cuius omnes actus sunt notitiae abstractiuae: primus actus est sensatio prima interior; quae est notitia abstractiua, simul existens cum intuitiua sensus exterioris eiusdem obie- cti extra; & sub eadem ratione, cuius est notitia intuitiua.

¶ Imprimitur & alia qualitas ab obiecto extra in organum sensus interioris eiusdem confortatiua, uel debilitatiua. quae nec est obiectum, nec principium cognitionis: & est alterius rationis ab obie¬ tellectionem; non capiendo intellectum pro potentia, sed objecto intellecto. Et hoc est, quod Ockam dicit in arguendo contra primam opinionem recitatam. q. viij. dist. ij. lib. j. secundum omnes uocatur conceptus, quod terminat actum intelligendi: licet prope finem eiusdem, quaestionis etiam tangat modum loquem di dicentium, quod conceptus est qualitas subiectiue existens in anima, & ipsamet intellectio, siue conceptio. Et sicut prima notitia abstractiua generat habitum; ita & secunda elicita per habitum potest generare habitum; uel saltem priorem habitum intendere, quimanet desinente illa secunda notitia ab stractiua, & inclinat ad similem notitiam iterum, atque iterum eliciendum. Haec de his, quam sut in sensu, & medio. Ex quibus omnibus patet, quod frustra ponitur species distincta ab obiecto, & habitu: tam in medio, quam potentia, siue organo. Vide Ockam. q. xvij. secundi latius: &. q. xviij.

¶ Subiunguntur ali¬ Conc que conclusiones respicientes poten¬ I tiam intellectiuam, conformiter ad illas, quae positae sunt de potentia sensititiua: & est prima.

¶ Ad habendam cognitionem intuitiuam, quae est prima cognitio intellectus, non oportet ponere speciem intelligibilem, aut aliquid praeter intellectum, & rem cognitam, stante semper communi inffuentia causarum superiorum. Probatur; frustra sit per plura, quod potest fieri per pauciora. Sed per obiectum, & intellectum in se praesens hoc est sufficienter approximatum potest fieri cognitio intuitiua alijs circunscriptis, ergo &c. Assumptum probatur: quia posito actiuo sufficienti, & passo, & ipsis approximatis; potest poni effectus sine omni alio. Intellectus agens cum obiecto sunt efficientia sufficientia respectu cognitionis intellectiuae. Intellectus uero possibilis est passiuusufficiens: igitur

¶ Praeterea nihil pfectionis in cognitiua inferiori negandum est a cognitiua superiori, sed sensus cum obiecto sufficit ad causandum notitiam intuitiuam obiecti sensibilis, ergo a maiori intellectus potest cum obie cto extra; sicut etiam dictum est de sensu exteriori.

¶ Tertia qualitas est habitus generatus per actum primum phantasiandi id est sensus interioris, inclinans sicut causa partialis ad actus similes in absentia rei sensibilis.

¶ Quarta est cognitio abstractiua, genita per huiusmodi habitum, & potentiam phantaliandi; quae terminatur ad idem obiectum numero, quod prius uidi intuitiue: qua recordor me prius rem illam uidisse: & non terminatur ad aliquem speciem rei similitudinem, uel imagina nationem; ut quidam false imaginantur. Nam omnia illa, quae doct. sancti nominant phantasniata, idolum, simulacrum; tam quo ad sensum, quam quoad intellectum sunt res singulares cognitae, & non aliqua species, uel habitus in potentia, uel organo: ut dictum est in primo distinctio. xxxv. q.v. Et sicut hoc nomen idea significat principaliter rem singularem creatam, uel creabilem; & connotat actum intelligendi diuinum. Sic hoc nomen phantasma significat principaliter ipsam rem imaginatam singularem uisam, & cono tat actum phantasiandi. Vnde patet, quod tot sunt phantasmata, quot sunt indiuidua phantasiata. Nec est uerum dictum plurium, quod quaelibet species habet tantum unum phantasma.

¶ Verum non nulli moderni phantasma accipiunt proipsa cognitione sensus interioris; sicut conceptus satis comuniter accipitur pr actu cognoscendi. Licet acceptio ista scum nominis impositionem sit impropria. Nam proprie accipiendo conceptus adiectiuum est, & concretum, significans rem conceptam substractiue: & connotat actum concipiendi, seu cognoscendi. Sicut amatus cognitus significat obiectum amoris, & cognitionis, distinctum ab actu amoris, & cognitio nis siue illud obiectuum sit res extra siuein anima habeat solum esse obiectiuum; ut aliquiponunt. Vnde istam ponunt differentiam inter conceptum, & conceptionem; quae est inter cognitum, & cognitionem: siue inter intellectum, & in cto producere eius notitiam intuitiuam sine quacunque alia particulari causa. Praeterea si aliquid ultra potentiam, & obiectum requireretur, maxime species intelligibilis; sed hoc non igitur. Maior patet: quia oppositum conclusionis tenentes: nihil aliud requiri dicunt, nisi speciem. Minor probatur diuisiue: quia si requiritur species, aut propter assimilationem obiectimaterialis, & intellectus immaterialis. Aut secundo propter repraesentatio nem obiecti. Aut tertio propter determinationem potentiae intellectiuae Aut quar ton propter unionem potentiae cum objecto tanquam mouentis cum motoSed propter horum nullum oportet ponere speciem: ergo. Consequentia tenet, & maior patet; quia nulla alia causa ponendi speciem assignari potest. Minor probatur quantum ad omnes sui partes. Non enim oportet ponere speciem propter primum, scilicet assimilationem; quia aut illa assimilatio per quam potentiam assimilari oportet obiecto cognito; est assimilatio essentiae uel naturae. Aut est assimilatio effectus ad causam.

¶ Non primum; quia si intellectus intelligit obiectum, quod est substantia: tunc magis assimilatur per naturam suam obiecto, quam per speciem, quia intellectus est substantia. Et species si pona tur erit accidens. Magis autem assimilatur secundum naturam substantia substantiae, quam accidens substantiae. Nec secundo modo: quia assimilatio passi ad agens sit per hoc, quod passum recipit aliquem effectum ab agente. Sed isto modo intellectus sufficienter assimilatur per in tellectionem ab obiecto causata, & in se recepta, tamquam passiuum agenti. Ergo ad hoc non requirit species. Non enim est species magis similitudo obiecti: quam ipsa in tellectio naturaliter proprie obiectum significans.

¶ Item in sensu tactus non ponitur species praeuia sensationi caloris; sed ipse calor producitur usque ad organum. ergo nec in intellectu. senet consequentia per philosophum. iij. de anima. Sicut anima per sensum est omnia sensibilia: ita per intellectum est omnia intelligibilia.

¶ Praetereas aut species est materialis, aut immaterialis, assimilatur autem materiali obiecto per speciem materialem. Si immaterialis, quomodo obiectum materiale per speciem immaterialem, cui in nullo assimilatur, potest assimilari immateriali itellectui: cum extremum assimilatum extremo per medium magis assimilari oportet medio, quam extremo.

¶ Nec propter secundum scilicet repraesentationem: quia du obiectum fuerit in se praesens non requirit aliud reprae sentas; quia obiectum in se praesens uerius repraesentat se, & appropriatius quam quae cunque species, aut quodcunque ab eo distinctum: quia obiectu est sibi idem omnibus modis: sed species aut aliud distinctum repraesentat tantum ratione similitudinis. In notitia autem intuitiua naturaliter elicita: obiectum est praesens in se, & similiter in abstractiua, quae simul est cum intuitiua.

¶ Item repraesentans proprie accipiendo praesupponit notitiam repraesentati; nec ducit nisi in notitiam rememora tiuam repraesentati. Vnde dicitur repraesentare i. es. iterum praesentare. Sicut statua herculis non repraesentat herculem; nisi ei, qui prius uidit hercule; nec possum scire, anstatua sit similis herculi, nisi prius uide rim hercusem.

¶ Species siponitur tanquam aliquod praeuium cognitioni. Igitur non potest poni repraesentatiua obie. cti. Nec propter tertium scilicet determinationem potentiae: quia omnis potentia passiua sufficienter determinatur per agens sufficiens: maxime quando potentia passiua etiam est acti ua; sicut in proposito. Intellectus est potentia actiua recipiens in se intellectionem; & cum obiecto ipsam producens. Obiectum autem, & intellectus sunt agens sufficiens.

¶ Si diceres oporter ponere speciem propter hoc ut obiectum possit in intellectum agere, quia corporale, & materiale non potest agere in immateriale, & spirituale. Ideo oportet ponere talem speciem in intellectu, ut mediante ea obiectum agat in intellectum. Contra: species illa est immaterialis, & spiritualis sicut itellectus: quia subiectatur in intellectu. Ergo sicut obiectum materiale non potest esse causa partialis immediate respectu intellectionis, quae recipitur in spiritua li, scilicet in intellectu possibili. Ita nec potest esse causa partialis cum intellectu agente concurrens ad producendum speciem; quae similiter est aeque spiritualis, sicut intellectio. Et est etiam in intellectu possibili.

¶ Nec propter quartum, scilicet unionem mouentis distantis, & moti: eo quod distans non potest agere in distans: quia hoc supra improbatum est; & specialiter in proposito; quia ita distans est obiectum a specie intelligibili, sicut ab intellectione. Vtrunque enim ponitur in intellectu; aut ergo agit causando speciem illam intelligibilem immediate; & habetur propositum, quia non requiritur indistantia. Si mediante alia specie, & ita specie intelligibili praeuia esset alia species, & illa iterum alia usque ad obiectum: sed hoc est falsum: quia illae species praeuiae speciei intelligibili, aut essent materiales, & sic non essent eiusdem rationis cum ea, quae est in intellectu, quia materiale, & immateriale differunt specie, & ita non essent species multiplicatae una ab alia. Illa enim ponuntur esse eiusdem rationis. Item nunc materialis species in medio produceret immateriale in intellectu. Si uero species prae uiae sunt spirituales: quae quaeritur de subjecto. Et cum non sint in intellectu, erunt in medio diuisibili, quod nullibi ponitur nisi de anima intellectiua, quae cum sit spiritualis, est tamen in corpore diuisibili tota in toto &c. Et haec conclusio cum suis probationibus principaliter intelli genda est de intellectu separato: non iam indigenti ministerio uirium sensitiuarum: quae secundum propriam naturam immediate mouetur ab objecto extra.

¶ Secunda conclusio: ad habendum cognitionem abstractiuam, intellectiuam, & singularem, oportet necessario ponere aliquod praeuium praeter obiectum, & intellectum. Probatur: quia omnis potentia quae nunc potest in aliquem actum, in quem prius non potuit matuente obiecto, & potentia aequaliter nunc ut prius, habet nunc aliquid, quod prius non habuit. Sed intellectus manens idem, aliquando elicere potest cognitionem abstractiuam, & aliquando non potest obiecto eodem modo se habente. Ergo oportet aliquid ponere praeter potentiam, & obiectum, quod requiritur ad eliciendum abstra ctiuam, & illud non sequitur notitiam iam elicitam; ergo erit praeuium. consequentia nota cum maiore. minor patet ex conclusione seq.

¶ Conclusiotertia. Illud praeuium requisitum ad eliciendum notitiam abstractiuam praeter obiectum, & potentiam intellectiuam, quandoque est notitia intellectiua eiusdem obiecti, cuius est notitia abstractiua. Quandoque habitus a notitia abstractiua derelictus. Prima pars probatur: quia habita notitia intuitiua obie- cti, per quam scire possumus de obie- cto, an sit, experimur in nobis aliam notitiam, per quam eandem rem cognoscimus nescientes an sit, uel non. & ita erit abstractiua. Ad illam ergo mouet non intuitiua, quia non potest haberi abstra ctiua nisi praeuia intuitiua.: Vel ergo seipsa immediate. Vel per aliquod medium ab ea productum. Non secundum: quia medium, uel erit species, uel habitus. Sed neutrum dici potest: quia tam species, quam habitus mouet ad eliciendum notitiam eiusdem rationis cum intuitiua, ut probatum est in prologo. Vnde pecies, uel habitus derelictus a notitia intuitiua mouerent ad formandum similem intuitiuam non abstractiuam. Ergo primum, scilicet quod intuitiua immediate seipse mouet ad primam abstra ctiuam.

¶ Secunda pars conclusionis probatur, quia transeunte notitia intuitiua, & etiam prima, & abstractiua. Vt cum recordamur obiecti prius intuitiue cogniti ad illam, tunc non mouet in tuitiua, nec obiectum eius, quia utrunque potest non esse. Ergo aliquid dere lictum, & non a notitia intuitiua ex ratione statim facta, ergo abstractiua im¬ mediate ab intuitiua elicita. Illud autem derelictum est habitus: quia est aliquid de relictum a cognitione actuali manens in potentia transeunte ea, inclinans potentiam ad formandum cognitionem similem, seu eiusdem rationis cum ea: & per consequens non est species; quia species, ut hic accipitur, distinguitur ab habitu; ut patuit in notabili.

¶ Corollarium. a notitia intuitiua intellectus formantur duae abstractiuae eiusdemobiecti, cuius est notitia intuitiua. Vnde immediate a notitia intuitiua; alia mediante habitu ab illa abstractiua derelcto transeunte intuitiua, & prima abstractiua; patet similiter sicut supra de sensationibus interioribus.

¶ Quarta conclusio. Notitiae singulares intuitiuae, & abstractiue eiusdem subiecti; & sub eadem ratione; de quibus praecedentes conclusiones loquuntur: in intellectu coniuncto sunt omnes singulares uagae: non oportet autem in intellectu separato. Primum patet; quia in intellectu coniuncto prima intellectio est synonyma sensationi interiori, quod dicitur phantasma. iij. de anima. Sed sensatio est singulare uagum representans obiectum cum multis circunstantijs diuersorum praedicamentorum, ut motu, figura, magnitudine &c. Maior patet; quia idem obiectum, & sub eadem ratione est sensatum a sensu, & apperitum ab appetitu sensitiuo & cognitum ab intellectu; & uolitum a uoluntate. Nam in quodcunque potest potentia inferior, in idem potest, & potentia superior, si fuerint adinuicem ordinatae. Secundum patet; quia cum intellectus separatus immediate moue tur ab obiecto; potest cum obiecto producere notitiam distinctam obiecti mouentis. Et quia obiectum seipso mouet, ut distinctum a quolibet alio, potest immediate cognosci distincte a quolibet alio. Vnde obiecta substantia materiali intellectui separato potest immediate cognoscere singulariter distincte, & determinate, ac intuitiue totum compositum. Similiter materiam, formam, & accidentia singula, & quodlibet horum specialicognitione.

¶ Quinta con clusio. Intellectus consunctus a notitia singulari uaga intuitiua, uel abstractiua potest abstrahere notitias singulares magis determinatas, donec perueniat ad notitiam singularem absolutam. Patet; nam intellectus coniunctus considerans in petro (quem primo cognouit cum omnibus circunstantijs mutari circumstantia unam. Exemplicausa, si tum manentibus caeteris format cognitionem repraesentantem petrum, singulariter cum caeteris circumstantijs, praeter situm. Sic considerans mutari habitum, actionem, colorem, quantitatem: ipsum petrum tamen ma nere in se inuariatum, abstrahit cognitiones singulares, significantes illud, quod manet, uariatis circumstantijs, & non ipsas circumstantias. Similiter abstrahit alios conceptus, significantes simpliciter circunstantias; & non illud manens, cuius sunt circunistantiae. Et sic quae coniuncta sunt, & tamen distincta in re, diuidit in cognitione. Et ita progredi tur particularixando; donec tandem format conceptum nullius circunstantiae connotatiuum, quae erit conceptus singularitatis, & determinatus absolutus.

¶ Sexta conclusio. Praeter has cognitiones singulares potest intellectus tam coniunctus, quam separatus a plu ribus singularibus cognitionibus abstrahere cognitionem uniuersalem, significantem omnia illa singularia; considerato quod obiecta singularia inter se accidenta liter, & essentialiter conueniunt: & potest esse cognitio uaga, uel determinata, absoluta, uel connotatiua; secundum quod cognitiones singulares, a quibus abstrahitur, sunt absolutae uel connotatiuae, uagae, uel determinatae. Nam conceptus uniuersalis sic a singularibus abstractus, significat id communiter, quod cognitio singularis singulariter. Est enim superior ad singulares quidditatiue & in eodem praedicamento, uel in eisdem praedicamentis; species ad eos, uel species specialissima, uel sub¬ alterna, siue genus.

¶ Ex quo patet, quod conceptus dupliciter dicitur abstractus, uel quia abstrahit ab existetia rei aut circunstantia. Aut quia abstrahitur: conuenientiaplurium singularium in essentijs, uel accidentibus. Et ab omnibus illis cognitionibus abstractiuis relinquitur habitus. Non autem ab intuitiua. Nam post quamlibet abstractiuam quis experitur se promptiorem, & magis inclinatum ad similes cognitiones iterum eliciendas; quod saluari non potest, nisi per habitum a cognitione derelictum. In intuitiua autem non; quia nullus sentit se postmille intuitiuas magis inclinatum ad formandum intuitiuam, quam dumprimum elicuit. Ad huius enim formationem requiritur praesentia obiecti determinate approximati; quo existente, & cessante impedimen to necessario potentia eliciti notitiam intuitiuam obiecti aeque primo sicut uice millesima.

¶ Has simplicium cognitionum formationes sequitur operatiointellectus, componens, & diuidens simplices cognitiones in se formatas componendo ex eis propositiones affirmatiuas. Aut diuidendo, faciendo prapositiones negatiuas; per quas discur rit arguendo. format insuper intellectus notitias adhaesiuas, quibus assetit, uel dissentit propositionibus. Et assensus huiusmodi quandoque generatur ex sola notitia intuitiua extremorum propositionis contingentis: & talis potest dici experimentum. Quandoque ex notitia quacunque terminorum propositio nis necesiarie. Et talis assensus uocatur intellectus; capiendo intellectum non pro potentia habituali, sed pro notitia, uel actuali distincta contra alios habitus, quibus non contingit assentire fal so. vj. ethi. Aliquando generatur assensus ex necessaria illatione ex euidenti bus praemislis. Et sic uocatur scientia, sifuerit necessariorum; hoc est ex assensibus praemissarum necessariarum propositionum, ipsam in necessaria consequentia inferentium. Quandoque ex propositioni bus non necessarijs, sed falsis. Et sic assen¬ sus falie genitus est error a ueris contingentibus, & probabilibus. Et sic dicitur opinio, suspitio, coniectura: & quandoque generatur ex auctoritate sola; & sic est fides. Horum autem actuum habitus derelicti eisdem nominibus nominantur. Hae uidentur operationes intellectus, quia omnia pono tantum probabiliter, ut mihi uidetur posse dici conformiter ad doctrina auctoris nostri, dando occasionem profundis speculandi. Paratus semper cedere sententiae saniori: quia in hac materia consiteorprpriam ignorantiam, sicut in plerisque alijs, in quibus magis uellem informari, & audire, quam audiri, & informare,

¶ Istis praemislis quantum ad tertium articulum procedo ad quaestionis solutionem de cognitione angelorum. Et primo de cognitione naturali angelorum, idest de ea, quam habent, uel habere possunt: si suae propriae naturae relinquerentur circumscripta specialioperatione diuina. Deinde de cogni tione, quam de facto habent, & quam habuerunt in principio suae creationis tam respectu dei, quam creaturae.

¶ Quoad primum; quia angelorum natura nobis abdita est, & occulta: & ideo ex his, quae de intellectu humano cognoscuntur conijcere oportet modum cognoscendi naturalem angelorum. Vnde, quia intellectus angelicus perfectior est humano; nihil perfectionis in intellectu humano negandum est ab intellectu angelico. Est ergo prima conclusio post Ockam. quaestione xiiij. & xv. secundi sententiarum, ¶. Intellectus angelicus non intelligit per essentiam suam tanquam per rationem formalem intelligendi, ita quod essentia sua sit formaliter cognitio, seu actus cognoscendi. Probatur conclusio: quia nullus intellectus concreatus est sibi formalis ratio cognoscendi hoc modo; probatur; quia si sic, tunc intellectus creatus esset semper in actu intelligendi omnia ab eo intelligibilia, sicut semper est sua essentia propria. Nec esset possibile eum aliquod cognoscibile per ipsum ignorare. Consequens falsum. Tum quia hoc soli deo proprium est. Tum quia tunc angelus non posset illuminari ad alicuius cognitionem de nouo. Et ita cessarent actus hierarchicicontra beatum Dionusium in de angelica hicrarchia, quisunt illuminare, purgare, perficere. de quibus infra dist. ix. consequentia probatur: quia existente ratione formali cognoscendi est, & cognitio. Semper autem est essentia intellectus angelicilt existente angelo. ergo.

¶ Secunda conclusio: Accipiendo Iy per, ut dicit circumstantiam causae efficientis: angelus naturaliter intelligit per essentiam suam. Probatur; quia sic intelligit persuum intellectum, qui est idem suae essentiae; ut nunc supponitur. Nam intellectus est causa efficiens: partialis suae intellectionis secundum illud Augu. A cognoscente: & cognito paritur cogniiij. tio.

¶ Tertia conclusio: Accipiendo Iyper, eodem modo, angelus cognoscit res intuitiue per essentias obiectorum tognitorum, & non per species superadditas. Prima pars patet; quia essentiae obiectorum id est ipsa obiecta cognita sunt tausae efficientis partialis cognitionis intuitiue in intellectu angelico, ut paset per auctoritatem Augustini allegatam. Et probatur ratione, quia illud, quo posito, ponitur aliud circumscripto quocunque alio; & quo non posito, non potest poni naturaliter quocunque alio posito, est causa illius. Sed posita re sufficienter in se praesente; & in intellectu angelico sine omni habitu, aut specie praeuia: potest intellectus tem illam intuitiue cognoscere. Et omnibus alijs positis; re illa, quae est obiectum, non posita: non potest angelus eanintuitiue cognoscere, ergo obiectum est suae cognitionis efficiens causa. Consequentia nota. Maior est commune medium probandi aliquid esse causam. Minor probata est simul cum secunda parte conclusionis supra conclusione prinia de intellectu. Item quanto potentia actiua est pfectior, tanto pauciori¬ bus indiget in agendo, in de celo & mundo. Intellectus humanus nec coniuctus, nec separatus indiget specie in cognitione intuitiua, ut probatum est. ergo nec agelus.

¶ Quarta conclusio: Angelus cognoscendo rem cognitione abstractiua, primo modo dicta, non cognoscit eam per essentiam obiecti, sed aliquando mediante cognitione intuitiua; aliquando mediante habitu derelicto cognitione abstractiua, quia immediate formatur ab intuitiua. Illa conclusio fundatur in seda, & tertia conclusionibus supra de intellectu positis, & eorum pbationibus. Et potest breuiter persuaderi: angelus ex suis naturalibus potest habere duplicem cognitionem intuitiuam, & abstractiuam. Quod patet: quia potest cognoscere rem existentem, & non existentem, praesentem, & non praesentem, ut talem. Res uero existens, & praesens intuitiue cognoscitur: ut talis. Non existens, aut non praesens abstractiue cognoscitur, ut ex dictis patet: hoc enim potest intellectus noster, ergo magis intellectus angelicus; alioquintolleretur ab angelis memoria, & omnis cognitio rerum absentium. Abstractiua autem notitia naturaliter non potest causari, nisi uel immediate a notitia intuitiua, aut habitu a taliabstractiua derelicto; ut probatum est. q. i. prologi.

¶ Quinta conclusio: Angelus potest cognoscere res notitia uniuersali non per essentiam alicuius obiecti uniuersa lis, sed per abstractionem huiusmodi notitiae uniuersalis a cognitionibus singularibus intuitiuis, & abstractiuis inconlexis. Probatur prima pars scilicet quod potest cognoscere uniuersaliter: quia quod est pfectionis in intellectu nostro: hoc attribuendum est angelico intellectui; sed abstrahere uniuersalia, est perfectionis in intellectu nostro tanquam operatio eius, ergo. Nec uidetur aliqua re pugnantia cur angelus hoc non possit. Secunda pars patet, quia nullum est obiectum uniuersale habens esse reale: ut patuit dist. iij. primi. Tertia pars pater exconclusione sexta de notitiis in¬ tellectiuis supra posita.

¶ Sexta conclusio, Angelus potest naturaliter accipe re notitiam adhaesiuam euidentem propositionis contingentis ex notitijs in tuitiuis constitutae per ipsas notitias intuitiuas. Probatur; quia qui cognoscit extrema alicuius propositionis contingentis, statim potest formare conplexum, & illi uirture notitiae intuitiuae assentire, uel dissentire: quia non est maioris imperfectionis formare inconplexum, & ei assentire, quam cognoscere intuitiue, uel abstractiue, sed agelus potest intuitiue cognoscere extrema illius: paries est albus: puta parietem, & albedinem. ergo.

¶ Item complexum contingens nunquam potest a nobis, uel angelis cognosci per habitum: tum quia talis contingentis assensus non generat habitum, sicut nec notitia intuitiua ex simili ratione. Tum quia si generatur habitus, posset per habitum euidenter sciri contingens extremis non cognitis intuitiue: quod est impossibile naturaliter. Patet, quia habitus ille cum intellectu, & notitia apprehensiua complexi sufficeret ad causandum assensum complexi.

¶ Item frustra poneretur habitus; cum requiratur notitia intuitiua actualis extremorum; qua existente, & complexo non potest intelle ctus non assentire.

¶ Septima conclusio: Angelus potest accipere notitiam adhaesiuam propositionum necessariarum per se notarum per notitias intuitiuas, uel abstractiuas extremorum. Probatur quia appraehensis terminis propositionis per se notae, statim naturaliter sequitur assensus in intellectu appraehendentis.

¶ Octaua conclusio: Angelus potest discurrere, & per discursum acquirere notitiam adhaesiuam propositionum contingentium. Probatur; quia angelus in puris naturalibus ex una propositione contingenti nota potest perdiscursum sibi acquirere credulitatem ueram de alia propositione contingenti ignota. ergo. Antecedens probatur, quia secundum communem doctorum sententiam, angelus malus non potest cognoscere occulta cordium, nisi persigna exteriora, puta si uideat hominem ridere, arguit gaudium in corde, licet non euidenter, quia talia signa possunt esse sine actu interiori correspondente ei: tunc deciperetur per discursum. Siuero actus interiores correspondent signis exterioribus; tunc per signa acquirit credulitatem ueri Et hoc totum sit per discursum.

¶ Praeterea, omnis intellectus appraehendens propositionem sibi neutram, uel ignotam, potest sibi assentire si uoluntas uelit: sed angelus potest apprehendere propositionem sibi neutram, & ignotam. Patet: quia multi angeli ignorabant, ut dicunt sancti, incarnationem uerbi, & utrum beata uirgo fuerit uirgo, & huiusmodi. Et talibus appraehensis potest ex sualibertate assentire, igitur eodem modo, si angelus appraehendit praemissas, ex quibus dicta conclusio sequitur: potest illam conclusionem ex illis elicere, ergo potest discurrere. Et hoc est de intentione beati Augustini, & aliorum sanctorum: quidicunt, quod daemones per songitudinem temporis, & experientiam sciunt multa, quae prius ignorabant, & ita in scientia perficere possunt. Mirabile enim uidetur, quod diabolus naturaliter sciret omnia: & nihil ignoraret.

¶ Nona conclusio: Angelus potest acquirere notitiam propositionum necessariarum non perse notarum ex principijs euidentibus per discursum. Patet; quia angelus potest scire principia, & ignorare infini tas conclusiones ex illis sequentes; & per illa principia potest primo acquirere notitiam unius conclusionis ignotae, & postalterius; & sic deinceps.

¶ Decima conclusio. Angelus potest C cognoscere obiecta per essentiam: ut Iy per dicit circunstantiam rationis ob iectiue secundum tertium intellectum tituli. Probatur; quia intelligit quidditatem, & essetiam suam, & aliorum nude in se non tantum, ut obuolutam accidentibus. ergo. Consequentia notaAntecedens probatur: quia angelus in telligit omne intelligibile creatu suffi¬ cienter praesens; sed quidditas, & essentia ut in se rei creatae est intelligibilis, & potest esse sufficienter praesens intellectui angelico, ergo potest ab eo intelligi nedum abstractiue: sed & intuitiue, si enim ab angelo non intelligere tur a nullo intellectu creato intelligeretur.

¶ Quantum ad secundam parten illius articuli de cognitione, quam de facto habuerunt in principio suae conditionis, & quam non habent postbono rum confirmationem, & malorum obstinationem. De primo est haec conclusio magistri hac disc. penul.

¶ In angelis erat triplex naturalis cognitio, qua sciebant, quia factierant, & a quo facti erant, & cum quo factierant. Habebant etiam aliquam boni, & mali notitiam, intelligentes quid appetendum, uel respuendum illis foret. hoc est dictu: Angeli in puris naturalibus cognouerunt deum, seipsos, ac caeteras creaturas cum boni, & malidiscretione. Hoc si posset persuaderi, quia angelus in principio suae conditionis habuit intellectum perfectiorem intellectu humano etiam reparato; & habuit intelligibilia praesentia; nec fuit impedimentum; ergo habuit conditionem obiectorum a se intelligibilium. Tenet consequentia, quia positis causis sufficientibus ponitur, & effectus. Sed quae dicta sunt scilicet obiectum cum potentia, fufficiunt ad productionem actus intelligendi sublato impedimento, ut patet ex praecedenti articulo.

¶ Praeterea. quodlibet ens appetit suam perfectionem naturalem. ognitio autem est naturalis perfectio intellectus, & ad illam eliciendam caeteris paribus intellectus non est liber; ergo tales elicuit, & tanto perspicatiores, ac clariores, quanto angelicus intellectus perfectior est humano.

¶ Secunda conclusio: Vtrum cognitiones huiusmodi angelus acceperit a rebus secundum modos priori articulo descriptos: an a deo per reuelationem: an per habitum intelligendi. concreationem; seu infusionem: dubium nobis est, & incertum. Patet conclusio: quia quando aliquid dependet a uoluntate diuina, quae contingenter, & libere causat: quicquid extra secausat, incertum nobis manet; donec certificemur per experientiam, rationem, uel reuelationem. Sed cognitiones angelorum accipi a rebus, aut per reuelationem siue specialem illuminationem diuinam dependet ex mera libertate diuinae uoluntatis; quia potest cum potentia intellectiua angeli; & obiectis naturaliter agentibus concurrere ad productionem notitiarum in angelo: uel immediate illas in angelo creare, aut habitus infundere, quibus intellectus eliciat cognitionem obiectorum sine coactio ne obiectorum, nec est ratio, uel experientia magis ad unum, quam ad alterum: nec constat de reuelatione; ergo manet nobis incertum.

¶ Tertia coclusio: Angeli ante suam confirmationem noncognouerunt deum intuitiue; neque abstractiue in se distincte, Patet, pro prima parte, quia notitia dei intuitiua est beatifica, sed ante confirmationem non fuerunt beati. Secunda pars patet, quia talis notitia abstractiua rei in se, & distincta praesupponit intuitiua, ut dictum est in prologo, & hoc ordine naturae. Posset tamen abstractiuam notitiam superna turaliter deus infudisse angelis absque intuitiua cognitione praeuia, aut specien, uel habitum aliquem diuinam essentiam distincte & abstractiue repraesentante. Hoc etiam persuadet doctor subtilis. q. ix. dist. iij. sui scripti.

¶ Quarta conclusio: Angeli ante suam confirmationem habuerunt clariorem dei notitiam, quam sit naturaliter possibilis homini uiatori. Patet, quia beatitudo angeli naturalis excedit bea titudinem hominis naturalem etiam in statu innocentiae, sed homo in statu inno centiae potuit habere distinctiorem notitiam ultimi finis, quam post lapsum in uia, igit. Consequentia nota. Et minor satis patet, & maior claret; quia beatitudo naturalis sequitur perfectionem naturae integrae, pfectior est autem natura angelica, quam humana. igitur &c.

¶ Vtrum autem ista perfe ctior dei notitia sit accepta a creaturis, n ab aliquo habitu a deo infuso incer¬ rum est; non tamen illam accepit diuina essentia, tanquam ab obiecto mouente per realem sui praesentiam. Tum quia ista motio est ad notitiam intuitiua, quae angelo in tali statu non fuit possibilis. Tum quia essentia diuina sic non mouet intellectum creatum naturaliter: sed libere, & mere contingenter. uidetur enim si uult: & quando no uult, non uidetur. dum sic mouet, beatificat: nec alios mouet, nisi quos heatificat.

¶ De cognitione angeli post confirmationem beatifican; qua cognoscit deum intuitiue in seipso facie ad facien. Item qua cognoscit res in uerbo, magis respicit materiam beatitudinis, de qua in quarto tractandum est.

¶ De cognitione uero rerum in proprio genere dicit sicut supradictum est: de cuius cognitione rerum naturali. Ipsaenim est cognitio naturalis, etiam si sic cognosceret per habitus in sua creatione infusos. Licet enim cognitio prsmodi habitus infusos, non sit naturalis intellectui angelico, hoc modo, quod intellectus ille posset ex naturalibus talem habitum acqua. rere. tamen sicut perfectiones datae angelo in prima creatione; licet non neceslario sequebantur naturam eius, dicerentur naturales distinguendo contra perfectiones mere supernaturales gratiae, & gloriae: ita per huiusmodi habitum cognosce- ret aliquo modo naturaliter; cognosceret aliquo modo non naturaliter. Natutaliter inquantum habitus ille non est principium gratuiti actus, nec gloriosi. Supernaturaliter inquantum ad actum non posset attingere ex suis naturalibus; neque aliqua actione naturali; sicut si caeco non habentipupillas oculorum miraculose darentur pupillae sanae. uisio per huiusmodi oculos mitaculose datos alicui esset miraculosa; qua super naturam orga num esset reformatum. Et naturalis in quantum reformato organo actio uidendi esset naruralis, sic talis habitus & si supernaturaliter infunditur a solo deo: infusus tamen naturaliter inclinat, & mouet ad id, cuius est habitus. Tantum de illo articulo.

¶ Quantum ad ultimum mouenda sunt aliqua du¬ bia. Et primo contra conclusionem primam articuli primi, negantem species sensibiles ab obiecto in medio productas. Nam hoc uidetur esse contra experientiam, & rationem: contra philosophum, & eius commentatorem: & contra communem perspectiuam, ergo non est substinenda. Consequentia nota. Antecedens probatur.

¶ Primo quod sit contra experientiam multipliciter probatur secundum Ockam. q. xviij. secundi sententiarum: & similiter. q. xvij. eiusdem. Primo quiam si radius solis transeat per uitrum rubeum, tunc in pariete objecto illi uitro apparet species ruber coloris: ergo non est neganda species, Consequentia nota. Antecedens probatur, quia ibi apparet rubedo: & illa non est uerus color rubeus: nec est nihil: ergo est aliquid, & non aliud, quam species. Quia non situerus color, patet, quia neque est in pariete, cum paries habeat alium colorem: ut patet remoto uitro. Neque est in medio, quia aernon est susceptiuus coloris. Quia non sit nihil patet; quia realiter uidetur; ergo est obie ctum uisionis, sed quod nihil est, non est obiectum alicuius sensus. Relinquitur ergo, quod sit species, cum nihil aliud assignari posset. Simile est de rubedine caeli serotina, & matutiua.

¶ Item siquis per uitrum coloratum rubeum, uel uiride uiderit, omnia apparebunt eiusdem coloris. Ille color circa obiecta uisus apparens, non est uerus color: quia obiecta sunt alio colore colorata.

¶ Item si esset uerus color, tunc uideretur clarius ab eo, qui esset inter uitrum, & obiectum: quod patet falsum. ergo est species cum nihil aliud possit assignari:

¶ Praeterea; multi effectus contingentes, & apparentiae saluantur per species, quae alians Tiluari non possent. igitur. Antecedens probatur; quia oculus uidet seipsum obiectum speculo, & hoc non nisi per species ressexas. Quia si non quaero a quo causatur illa uisio: aut ab oculo se uidente tam quam ab obiecto immediate uel mediam te speculo. Non primum quia tunc aeque causaretur remoto speculo; quia aeque est sibi ipsi praesens, siue speculum opponatur; siue remoueatur, nam propter speculi positionem, uel remotionem ocu lus, & facies in nullo mutatur. ergo uisio illa causatur mediate per species aloculo tanquam ab obiecto multiplicatas, & a speculo in ipsum oculum resse xas.

¶ Praeterea si immediate ab oculo: tunc repraesentaret se in loco iniquo est Oppositum apparet, quia repraesentat oculum intra, uel ultra speculum.

¶ Praeterea, apparentia baculi fracti, cuius una medietas est in aqua, alia in aere, non potest saluari nisi per species refrctas a perpendiculari in occursu medirarioris. Sinuliter apparentia maioris quantitatis rei uisae per medium rarius circa oculum, & circa obiectum densius.

¶ Item apparentia quantitatis maioris, & minoris eiusdem rei uisae a propinquo, & a remotis non saluatur nisi perdiuersos angulos causatos a speciebus in centro oculi, per quas sit uisio, ut do cet communis perspectiua, quae non possunt saluari per solum obiectum & potentiam, quae eadem sunt, & non uariantur propter mediorum uariationem, aut maiorem, uel minorem distantiam. Ab uno autem, & eodem inuaria to non procedunt alij effectus uno tem pore, quam alio. Similia multa. adduc possent.

¶ Quia etiam sit contra ratio nem probatur, quia color in obiecto uisibili est pure materialiter, in oculo autem existit immaterialiter, & spiritualiter: ideo inter hunc, & illum oportet ponere medium; quia materiale non agit immediate in spirituale, & in immateriale: hoc medium autem nihil aliud est, quam species.

¶ Praeterea a colore obiecti causatur color in mediout uult commenta. ij. de anima com mento. xcvij. ubi dicit, quod sicut color habet duplex esse scilicet esse in corpore colorato, & idest corporale, & esse in diaphano: & id est esse spirituale. Ita odor habet duplex esse scilicet in corpore odorabili, & esse in medio, & hoc est essecorporale, & illud spirituale, illud na¬ turale, & hoc extraneum. Et infra eodem comme. Impossibile est, quod odor sit in aere sicut in corpore composito: simplicia enim non recipiunt odores: rema net igitur ut sit in eo, sicut color in dia phano. Haec commenta. Sed ille color in medio non est eiusdem rationis cum colore corporis terminati, siue colora ti: quia spirituale, & corporale non sunt eiusdem rationis: nec naturale, & ex traneum. Color autem corporis terminati est corporalis, & spiritualis: & color medij scilicet diaphani est spiritualis, & extraneus.

¶ Item si essent eiusdem rationis; non diceretur, quod color habet duplex esse in corpore, & in medio, sicut nec dicitur, quod albedo habet duplex esse in lapide, & in ligno. Color aunt ille in medio spiritualis est species decisa a colore materiali in obiecto. Alia ratio de mouente, & moto tacta est, & soluta.

¶ Quia etiam opinio illa sit contra philosophu, & eius comentatorem; patet; quia frequenter ostendit obiectum prius agere in medium, quam in sensum. Vnde ij. de anima dicit philosophus. Patiente enim aliquid sensitiuo sit ipsi uidere. Ab ipso igitur, quiuidetur, colore impossibile est; relinqui tur autem quod a medio. Quod exponens comenta. Ixxiiij. dicit. Visus secundum quod est uirtus sensibilis, mouetur, & patitur a colore, & color mouet ipsum. Et impossibile est, quod uisus patiatur, & mouea tur a colore, si corpus coloratum fuerit extra uisum, nisi ita quod illud coloratum prius moueat medium: sed tactum, & medium moueat uisum. Et per hoc probat quod per uacuum non potest heriuisio. Color autem non aliter mouet medium: nisi causando in eo aliquid, & illud est species coloris Quia autem color mouet medium frequenter dicit comenta. Ixvij. Etiam philos. ij. de anima c. vj. Item conmentator commento, Aliquid patitur a co lore sono, & odore, quod non est natumsentire ea. Hoc aunt nihil est, nisi medium: non auntaliter patitur a sensibili, nisi recipiendo ab eo speciem.

¶ Item quod sensibi le primo mouet medium, & medium potentiam (primo non tempore, sed natura) uidetur clare dicere commentator. ij. de anima commento. exv. Opinandum est (inquit) quod actio medii in hoc sensu scilicet tactus, non sit sicut actio medij in alijs. Sed tangibilia differunt a coloribus, & sonis in hoc, quod indigent medio, quia sensibilia in illis tribus primo agunt in medium, deinde medium agit in nos. Et sequitur. Sensibile est causa remota in motione sensus, & medium est causa propinqua. Vnde uidetur uelle commentator, quod medium patitur ab obiecto prius natura, quam sensus, licet non prius tempore, & quod medium in sensum agat. Haec autem non saluantur nisi ponendo speciem, quam medium recipit a sensibili, & imprimit in sensum, quia illud, quod recipitur in medio intensio quaedam est, & ita species: idem enim intelligitur perspeciem, & intensionem. Quod autem sit intensio, dicit commentator commento. c. Color non uidetur, ita quod aliquid ex eo admisceatur cum aqua, & dere: nec quod aliquid currat ab eo in aquam, aut aerem: sed tantum recipiunt ab eo intensionem colorum abstractam a materia. Ecce dicit recipi intensionem colorum in aere, quae nihil aliud est, quam species. Item iij. de aia dicit Philosophus. Pars intellectiua est receptiua specierum, & locus specierum, & lapis non est in anima, sed species eius. Et multa similia.

¶ Item communis perspectiua quid aliud ti actat, nisi de radijs rectis reflexis, & refractis: quae nihil aliud sunt nisi species ab obiecto productae in medium.

¶ Ad sal uandum conclusiones praefatas negantes species in medio in sensu, & in intellectu. Respondetur post Ocham q. xviij. secundi, ad primam experientiam, quod radius transiens per uitrum rubeum, causat uerum colorem rubeum cum colore uitri, tamquam cum causa partiali in pariete opposito, aut acre immediato: licet frequenter minus intensum eiusdem rationis cum colore uitri. Quia autem sit uerus color, patet, quia uisus circa proprium obie ctum non decipitur medio bene disposito. Et sic medium potest esse bene di¬ spositum, & uniforme: praesertim si uidens fuerit non longe a pariete, & tamem iudicat esse colorem rubeum.

¶ Item si color uisus non esset eiusdem rationis cum colore uieri sed alterius speciei, magis posset cognoscere sensus differentiam illam, quam duorum colorum eiusdem rationis non aeque intensorum; quia magis potest discerne re inter plus differentia, quam inter minus differentia. Discernit autem inter magis, & minus album: ergo magis inter istum colorem, & colorem rubeum, si differunt specie.

¶ Et cum arguitur: Illa rubedoneque est in pariete, neque in aere. Dicitur quod potest esse in utroque, hoc est partim in pariete, partim in aere. Et dicunt consequenter, quod dum rubedo est in parietis superficie, cedit color praeexistens contrarius; facile enim mutantur colo res medij. Similiter credo quod frequentius sit in aere propinquo. Nec uerum est, quod aer non sit susceptiuus coloris, nam quandocumque aliquid est receptiuum qualitatis augmentabilis in graduintenso, quando est condensatum: illud idem rarefactum potest illam qualitatem recipere in gradu remisso, sed aer condensatus recipere potest uerum colorem, & intensum, ut patet si condensatur in nubem, ergo rarefactus potest recipere colorem remissum. Quod etiam sentire uidetur philosophus, & eius commentator. Vnde conmentator. ij. de anima: conmento. Ixvij. allegans Alexandrum antiquum philosophi commentatorem ait. Aer enim uidetur multories coloratus colore, quem uidemus mediante aere; ut parietes, & terra colorantur per colo rem planetarum apud transitum nubium super eas. Si igituraer non coloraretur per colorem illorum planetarum, non colorarentur parietes, & terra. Ecce dicit per transitum nubium parietes terram, & aerem colore planetarum colorari. Et sequitur Indifferenter siuemouere, & recipere fuerint spiritualia: sicut aer recipit colores, siue materialia, sicut corpus recipit colores.

¶ Item exponens illud philosophi, quod dicit: Diaphanum uisibile est non simpliciter: sed propter extraneum colorem, ut aqua, aer, & multa solidorum. Dicit commentator commen. Ixvij. Diaphanum est illud, quod non est uisibile perse, scilicet per colorem naturalem existentem in eo: sed illud, quod est uisibile per accidens. id est per colorem ex traneum, & ideo innatum est recipere colores, cum nullum proprium habeat inse. Ad idem commento. Ixxvi. Item tommento. Ixxiij. Omne, quod uidetur inluce, est color. Et sunt uerba philosophi in translatione noua. Cum ergo uidetur rubedo in aere, in luce, sequitur, quod est color.

¶ Si quaeris: An sem per color in medio causetur. Respondet, quod generaliter medio illuminato, causanur colores in medio, quando non praeexissunt colores contrarii. Si autem contiari praeexistunt: propter eorum epuguantiam, non possunt alii causaijnisi causans colores uinceret colotes contrarios repugnantes, & eos repelleret. Veruntamen color huiusmoli inmedio quandoo; causaturi gradu extem so, & tunc potest uideri, quandoque in gradu remisso; & tunc non potest uide. Et ideo dicit commentator. ii. de anima. quod sunt aliqua sensibilia, quae propter suidebilitatem a sensu non possunt apso praehendi.

¶ Ad secundam experientiam dicitur, quod color uiridis, aut rubeus, quiapparet realiter: est in uitro, & non in medio, aut obiectis uilis per uitrum, saltem tantae intensionis. Quod autem ppatet in medio, & circa obiecta ratio est, quia color uitri, & obiectorum uouent per eandem lincam. Et color uitri propinquior est uidenti, & fortius mouet, & ideo non uidetur color naturalis, & proprius obiectorum, sed color uitri. Apparet autem iuxta obiecta uisum terminatia, quia distantia non percipitur, quia medium inter uitrum, & obiecta terminantia non uidetur. Quanlo autem plura obiecta per eandem lineam uidentur, & distantia non percipiuntur: iudicantur esse simul. Quod autem color ille non sit in obiectis, uel aere eis proximo, satis probat confirmatio illius rationis; quia tunc uidere tur ab existente inter uitrum, & obiecta terminantia.

¶ Pro aliarum experientiarum solutione aduertendum, quod sicut ad productionem effectus determinati non sufficit agens, & passum quomodocunque se habentia, sed requiritur de terminata approximatio eorum adinuicen; & propter uariationem approximationis uariatur effectus, unde ignis non causat calorem eiusdem intensionis in passum distans & propinquum etiam caeteris omnibus paribus: sed neque inaequaliter distans aliter tamen applicatum. Nam longe intensiorem calorem causat in lignum supra ignem perpendiculariter consistens, & pedaliter distans: quam producat in lignum distans a latere pedaliter. Quare autem talem applicationem seqtur talis effectus: & alia alius, non est causa alia nisi natura agentis, & passi quaenobis per experientiam innotescit. Sic de obiecto uisus, & potentia: quae licet sufficiunt ad producendum uisionem caeteris scilicet medio, & organo dispositis: ita quod nihil aliud requiritur upposita communi inffuentia causarum superiorum, & impedimentis sublatis: tamen requiritur determinata approximatio eorum adinuicem; & ad certam uisionem certa approximatio, & nulla alia: & ita diuersas approximationes sequuntur diuersae uisiones, & iudicia. Et ita est, siue ponantur species, siue non. Et omnes illae experientiae ita reducipossunt contra ponentes species, sicut contra negantes.

¶ Et per hoc dicitur ad primam de speculo; quod opposito speculo oculus uidet seipsum, non tamen per species. Nec tamen uideret se remoto speculo; quia speculum est causa partialis illius uisionis, per illam communem propositionem: quod illud, quo posito ponitur effectus: & quo nopositonon ponitur, est causa talis effectus.

¶ Et cum dicitur: Oculus aeque est sibi praesens speculo remoto: igitur aeque causat uisionem sui. Negetur consequentia; quia oculus non est cau¬ sa totalis suiipsius uisionis; ideo non est mirum, quod non causatur uisio deficiente causa partiali scilicet speculo.

¶ Et sidiceres: Oculus est causa sufficiens cum obiectis alijs ad uidendum ea sine specunlo; ergo etiam ad uidendum seipsum sine speculo: quia est sibi ipsi prpinquior Respondetur, quod ad uidendum requiritur organum cum potentia obiectum, & medium diaphanum inter obiectum, & organum: uel inter aliquod tersum, & positum: sicut speculum, & organum, & certus situs, uel applicatio illorum, quibus deficientibus non est uisio.

¶ Siquaeritur causa, cur illa sic requiruntur. Alia dari non potest, nisi natura rerum: quae nobis innotescit per experientiam, per quam euidenter cognoscimus, quod iluis sic existentibus causatur uisio, eis uero non existentibus, aut uariatis non causatur uisio, uel non talis uisio. Nec alia ratio dari posset, siponatur species in medio. Quia si assignando rationem dixeris, quod ideo sit uisio obiecto speculo; quia species multiplicatae refsectuntur aspeculo ad oculum: & ita repraesentant oculum, a quo multiplicatae sunt. Quaero primo, quare non hoc idem faciunt, quando reffectuntur ab obstaculo non terso, nec polito. Non enim sufficit communis illorum responsio, quod dum reffectuntur ab obstacuso bene posito tunc uniuntur: non sic, sireffectuntur a tortuoso, quia cum totum membrum plenum sit speciebus secundum illos, & species eiusdem rationis, & obiecti simulpenetratiuae existentes uniuntur, non uidetur quomodo plus uniatur in medio si ressectatur a polito, uel non posito. Sunt enim semper eaedem species aeque sibi indistantes.

¶ Praeterea causam illius quero, quare plus uniantur si sic reflectantur quam si aliter.

¶ Item quaero, cur oculus non uidet obiectum parum distans, quod post dorsum uidentis situm est, cum tamen eius species quae orbiculariter per totum medium diffundum tur, etiam ueniunt ad oculum. Dices, quia non sit uisio nisi per species ab obiecto ad organum per lineam rectam, uel saltem recte ressexam procedens per modum ppramidis radiosae &c. & non per obliquum. Quaero causam illius: cum tamenspecies naturaliter: & ideo undecunque, & qualitercunque procedat, dum recipitur in oculum dispositum debet mouere, & comproducere uisionem. Tinaliter alia ratio dari non potest, nisiquod species sunt talis naturae. quod nim sic, uel sic procedant, non agunt simpliciter, uel non talem effectum. Et hoc per experientiam patet. Sic ergo, & ego loge uerius respondeo; quod ad uisionem requiritm applicatio obiecti secundum certas lineas, & dispositio certa medij: quibus uaria tis, uel omnino non sit uisio, uel alia, & alia uisio secundum diuersam applicationem obiecti, & dispositionem uariam medij. & hoc innotescit per experientiam Sed per nullam experientiam euidenter cognoscitur, quod propter uariationem specierum illa contingant, quia nulla experientia nosci potest quod siut species in medio.

¶ Per hoc ad alias ex¬ Epperientias. Ad illud, quod additur: quod oculus uisus obiecto speculo apparere deberet in loco, in quo est &c. Dicitur, quod propter diuersum situm obiecti eius propinquitatem, uel distantiam, & medij uariationem secundum densitatem, & raritatem causatur alia, & alia uisio, quarum aliqua sensus bene iudicat, aliqua decipitur. Quae quales sint sola experientia, aut regulae ex experientiis collectae docent. Eundantur autem experientiae in natura, potentiae; organi, obiecti, medij: quae simul integrant causam effi cientem uisionis: & quodlibet horum est causa partialis. Nec oportet aliam in his causam assignare; nisi harum causarum concurrentium naturas: licet regulae ex experientia collectae dari possunt, quibus cognosci potest, quae applicatio harum causarum impediat uisionem, & ad quam dispositionem sequatur haec, uel alia uisio, & apparitio. Et hae sunt regulae perspectiuae, ut exemplicausa: quod uisio sit per modum puramidis radiosi, cuius balis est in re uisa: conus in ocu¬ lo. Quod est dictum, quod ad uisionis cansationem, requiritur talis situs obiecti respectu oculi: quod si linea tralierentur a superficie obiecti uersus oculum; & sein centro oculi contingerent; haberent figuram prramidis, cuius balis &c. Et ubi obiectum sic situm est, quod ab eo tales lineae imaginariae trahi non possent; non sit uisio. Ad uerificationem igitur talium regularum, non oporterponere species; sed sufficiunt obiectum medium &c. Nec lineae illae sunt reales, sed mathematicae siue imaginariae. sisi

¶ Ad experientiam de bacuio, cuius una pars est in aere: alia in aqua. Dicitur, quod illa uisio, qua uidetur baculus fra stus, uel curuus (sit una uel duae) causatur ab obiecto potentia, & medijs diuersis in raritate, & densitate: quae talis naturae sunt, quod causant apparentiam obiecti in diuersis sitibus. Et per hoc pars baculi sub aqua iudicatur in alio situ; ex quo per diueria media uidetur quasi per unum: pars uero super aquam in aere uidetur per medium uniforme in alio situ, quam uideretur per diuersa media; hinc apparet curuitas baculi, uel fractio.

¶ Similiter quoad aliam experientiam, s medium densius propinquius est obiectu, & rarius remotius, apparet res uisamaior. Si econuerso apparet minor, cuius causa est natura mediorum ad uisionem concurrentium, quae per experientiam innotescit. Sic siponentes species respondeant, quod speties in occursu medij rarioris refrantuntur, seu disperguntur, & dilatantur, & ita repraesentant obiectum sub maiori angulo; & ideo apparet uisibile maius. Licet hoc difficile intelligitur: cum totum medium plenum siti speciebus, quodilatentur, ex quo ubique sunt, tamen illo sic stante, si quaeritur, quares pecies sic dilatentur occurrente medio rariore; nihil aliud responderi potest, nisi natura specierum, & medij talis est: ita dico, quod ista est natura obiecti medij, & potentiae. Suo modo respondetur ad aliam de apparentia maioris, & minoris quantitatis, ex natura rerum est, quod quanto res remotior est ab organo, tato apparet minor.

¶ Quod si dicis de angulis causatis in oculo: cum sensus non percipiat illos angulos, quomodo propter eos aliter iudicat.

¶ Item anguli causantur ab extremis lineis prramidis secundum eos, cur lineae extremae plusquam interclusae faciunt diuersam apparentiam.

¶ Si dicis experientia in natura fundata hoc docet. Certe experientia docet, quod ad talem obiecti approximationem causatur talis apparentia, uel iudicium. Sed quod causetur ad angulum causatum a lineis specierum, nulla habetur experientia. Licet ad hoc sit experientia, quod quando lineae imaginariae ab obiecto ad centrum oculi procedunt caeteris paribus, causatur uisio; & quanto angulus imaginarius in oculo abhis lincis causatus est maior; tanto res apparet maior. Lineae autem huiusmodi minorem angulum faciunt procedentes ab obiecto remoro; quam si ab eodem obiecto propinquo procederent: quod autem sint species aut uerae, aut & reales lineae: nulla unquam docuit experientia.

¶ Ad priniam rationem dicitur, quod color quandoque causatur in oculo a colore obiecti: ut supra dictum est. & ille est materialis, & materialiter recipitur in organo, & extenditur in organo, sicut in suo obiecto, nec est ibi spiritualiter, aut intentionaliter. Ille tamen color non semper producitur in oculo: & dum producitur: per eum non uidetur obiectum extra: sed ipse est obiectum alterius uisionis, quae apparentia dicitur: ut dictum est. Sed ipsa uisio coloris extra quandoque; dicit color in organo: & illa est alterius rationis a colore obiecti. Et illa etiam est materialis, & extensa inhaerens organo, & potentiae: & non immaterialis: quia extensa est, licet minus materialis; quia subtilior objecto. Haec autem ratio posset fieride obiecto intellectus, quod ex materia le; & intellectioe, quam e simpliciter i mate rialis, sicut & eius subiectum, quod est intellectus. Sed supra solutum est, & prabatum, quod materiale agit in immateriale.

¶ Ad aliam dicitur, quod illud, quod causat in medio a colore obiecti est eiusdem rationis cum eo, a quo causatur. Consequenter dicitur, quod color causatus in medio non est spiritualis, sed uere materialis, & extensus. Dicitur autem spiritualis, quia ppter suam impfectionem est insensibilis. Quque autem est uisibilis, & tumec habet esse corporale sicut in objecto. Vel dicitur spiritualis, quia illud eem; quod color habet in medio, non remanet in absentia coloris, qui est in objecto, sed solum in eius praesentia, & ideo dicitur habere een spirituale, & extraneum, sed commune. Oppositomodo est in obiecto tactus, gustus, & ol factus: quae causant aliquid in medio, quod manet obiectis destructis. Vel dicolorem habere eem spirituale in medioquia illum inatum medium concurrit partialiter ad causandum actum uidendi: & hoc uirtute coloris obiecti, sine quo non posset agere. Non quod propter hoc color habeat aliquod esse in medio, saltem non oportet: sed quando habet, tunc habet esse materiale, & extensum; licet non ita perfectum sicut habet in objecto. Hoc modo dicimus, quod effectus habet unum esse in effectu extra camsuam, & illud est esse corporale, & naturale. Aliud esse in causa, in qua uirtualiter continetur: illud dicitur esse spirituale: non quod sint tria esse. Vnum causae actiuae continentis. Aliud esse efsectus extra causam. Et tertium esse ipsius effectus in causa, ita quod esse effectus in causa, & extra sunt duo esse: & unum sit corporale, & aliud spirituale; quae imaginatio falsa est. Nam illud idem esse numero, quod nunc est in effectu; prius non fuit in causa continente, sed dicitur habere esse uirtuale, & spuale in causa; quia causa potest producere effectum. Et hoc est habere esse uirtuale in causa actiua, posse produci a causa actiua, & nihil aliud. Sic in proposito de esse spiTIrituali.

¶ Ad illud, quod additur; quod albedo non dicitur habere duplex esse in lapide, & in ligno; quia sunt eiusdem rationis. Dicitur, quod hoc ideo est; quia utrunque esse albedinis in lapide; & in ligno, tanquam in obiectis est esse stabile, & permanens. Sed esse coloris in medio, non est nisi solum ad praesentiam causae secundae; puta coloris in objecto. In lapide autem, & in ligno potest albedo esse omni causa secunda circumscripta in alio obiecto. Ideo non dicitur habere duplex ees secundum rationem, eo quod utrum que est permanens; non autem hic.

¶ Sed contra hoc; quod in medio causatur color eiusdem rationis cum colore obie cti. Ad hoc arguit Ockam. q. xviij. secundi sentem. in ij. dubio; quarum rationes, & solutiones effectum breuiter pono¬

¶ Arguit itaque. Color in obiecto superpositus uisui impedit uisionem: non color medij. ergo non sunt eiusdem rationis: quia causarum eiusdem rationis idem sunt effectus. Item non uidetur, quod color causat colorem; quia tunc etiam posset augeri; & sic aer posset fieri ita albus, sicut nix.

¶ Item quae sunt eiusdem rationis ab eisdem causis, corrumpuntur, sed color medij per absentiam lucis corrumpitur; non color obiecti.

¶ Solutio ad primum, quod diuersitas esfectuum non semper contingit propter diuersitatem causarum agentium, sed quomdoque; propter diuersam approximationem earundem causarum, aut diuersitatem intensionis, aut perfectionis earum, aut dispositionem passi; ut supra tactum est: sic excellens lux impedit uisionem, tenperata causat; quae tamen sunt eiusdem speciei; ita perfectus, & fortis color superpositus organo impedit uisionem sui & alterius, remissus non; ut patet de uitro superposito. Vnde quod perfectus color impedit, una causa esse potest; quia non est nisi in subjecto opaco. Si autem esset in diaphano, non impediret saltem in toto; cuius ratio non est nisi natura rerum, quam experientia manifestat.

¶ Ad secundum potest concedi illatum; quod aer posset fieriita albus, sicut nix: sicut apparet in nubi¬ bus lucidis. Vel dicitur, quod quodlibet passum naturale determinat sibi certum gradum formae, ultra quem non potest naturaliter recipere. Sic medium certae raritatis determinat sibi certum gra dum, ultra quem stante tali dispositione raritatis, & aliorum, non potest ultra accipere ab agente naturali.

¶ Ad aliud dicitur; quod ea, quae sunt eiusdem rationis corrumpuntur ab eisdem causis positiuis, uel priuatiuis; quandem sunt in subiectis eiusdem rationis, & dispositionis: secus si fuerint in subiectis alterius rationis; qualia sunt substantia coloris perfecti; puta lignum, uel paries, & coloris remissi; cuius subie ctum est aer diaphanus. Quod autem color obiecti causet colorem in medio, eadem ratione probatur; qua pro batur, quod ignis causet colorem in ligno: quia scilicet experimur ad eius praesentiam causari colorem in medio: qui eo absente non causaretur. Et propter illam experientiam ponitur color in medio; non propter uisionem in oculo causandam.

¶ Ad illud, quod arguitur in dubio, quod opinio negans species sit contra philosophum, & commentatorem. Ad IIomnes illas auctoritates, quae ad hoc tendunt, quod obiectum prius agit in medium & medium in sensum. Dicitur, quod color obiecti uniuersaliter dicitur mouere medium diaphanum, & medium sensum; non quod aliquid imprimant uniuersaliter medio, quod consequenter moueat sensum. Sed in hoc dicitur color mouere medium; quia sine medio diaphano non potest agere;, sed mediante medio illum minato agit in sensum. Quod etiam commentator commento. Ixxiiij. in nuit: cum assignando causam, cur uisus indigeat medio, dicit. Declaranda est causa propter quam color non uidetur nisi in luce, & est; quia non uidetur nisiper medium. Vnde dicendum, quod color & medium diaphanum sunt duae causa partiales ad causandum uisionem corporalem; & una sine alia non sufficit ad causandum illum effectum. Nec uniuersaliter uerum est, quod medium aliquid recipit a colore; neque color a luce, sed sunt causae partiales ad eundem effectum concurrentes. Est autem obiectum causa principalior: & lux, & medium quasi secundaria in uisione coloris; quia ad obiectum terminatur actus uidendi non ad lucem, & medium saltem non oportet, etiam ad quamcumque uariationem obiecti, sequitur uariatio uisionis; non sic ad quamlibet uariatiouem lucis, uel medij.

¶ Item quandoque sit uisio sine medio, ut coloris causatiin oculo, numquam autem sine obiecto: alioquin esset uisio, & tamen nihil uideretur, quod est impossibile. Et sic intelligendum est, quod color si fuerit extra, mouet medium secundum tactum, & medium sensum, quod color obiecti requirit medium sibi immediatum tangens scilicet colorem, & etiam sensum: quia peruacuum non sit uisio. Et nihil aliud est colorem mouere medium secundum tactum, & medium mouere sensum, nisi colorem obiecti non nisi per medium sibi contiguum ex una parte: & contiguum ex aua parte organo causare uisionem. In qua causatione color dicitur causa remota et medium propinqua quantum ad situm corporalem; quia medium intercipitur inter obiectum, & sensum. Dicitur etiam colorprius agere in medium, & deinde medium agere in nos; non prius tempore, sed principalitate. Hoc est, quod color est causa principalior uisionis, medium minus principalis. Verum, ut dictum est frequenter a colore obiecti causatur color in medio, quilicet habeat esse reale, & extensum in medio: & ita materiale, ita uere sicut color in superficie corporis colorati; tamen quia non habet esse intensum, & perfectum nec permanens in medio nisi praesente colore obiecti: dicitur habere esse spirituale, & esse intentionale, siue etiam extraneum Et sic intelligendum est illud conmen. supallegatum de colore medij, quod non uide tur. Nec quod aliquid currat a colore obiecti in aquam, uel aerem, sed tantum recipit ab eo intensionem coloris in aere id es.t colorem imperfectum abstractum a materia id est inuisibilem propter sui re missionem: alias contradiceret sibi ipsiEt illa expositio non est extorta; sed sumitur ex uerbis suis supra allegatis. Non enim aliter potest dici color obiecti materialis, & corporalis, & medij spiritualis, & abstractus a materia; nisi quia ilse est intensus, & uisibilis, ille remissus, & non uisibilis. Nam si materiale diceretur, quod est in materia; tunc quicquid est in medio (sit species, uel non species) erit materiale; cum ipse aer, qui est subiectum huius, est uere mate rialis, & corpus compositum ex mate ria, & forma.

¶ Ad auctoritatem Aristo. dicitur, quod per species intelligit in tellectionem, siue actum intelligendi, quo intelligimus, qui dicitur species: quia naturalis similitudo obiecti intellecti; non enim lapis est in anima intelligentis; sed eius cognitio, qua existente semper est intellectus in actu intelligendi lapidem, & harum cognitio num locus est anima. Vel etiam species dici potest habitus derelictus a cognitione mouens ad similes cognitiones eliciendas. Est enim species multiplici ter aeqiuocum ut supra dictum est.

¶ Ad ultimum, quod additur de perspectiua communi &c. Dicitur, quod perspectiua communis nititur ostendere diuersam operationem uisiuae potentiae; qua producit uisiones multipliciter diuersas propter diuersitatem applicationis situalis obiecti respectu oculi; propter diuersitatem mediorum, & dispositiones poten tiae uisiuae. Diuersitas autem situalis certius describi non potest, nisi per lineas ab obiecto egredientes, & in oculo ter minatas. Vel econuerso ab oculo ad obie ctum procedentes recte uel oblique reflexe uel refracte: ut sic certus situs describatur, ad quem sequitur talis uisio; & alius ad quem sequitur alia uisio. Illae aut lineae no sunt reales, aut aliquorum ab objecto medio, & organo realiter distinctorum, sed sunt lineae imaginariae ab obiecto per medium usque ad organum protractae. Et nihil facit ad rem siue ponantur spens in medio siue non. Visionem ergo fieritalem per tales lineas, nihilaliud est quam uisionem talem fieri ad talem situm obie cti, qui notificatur per taleslineas imaginatas. Sic tota mathematica loquens de punctis indiuisibilibus, & lineis non latis, nec profundis: non uult, quod talia sint in re, sed sufficit, quod sint in imaginatione ad suas demonstrationes. uod enim dicitur, quod res a remotis uisa minor apparet: quia lineae per quas sit uisio: causant minorem angulum in oculo: non est intelligendum, quod uisio fiat per aliquas lineas reales. Sed haec est natura obiecti, & oculi ac potentiae, quod apparet res minor quando sic situatur: quod si lineae ab extremitatibus obiecti traherentur in centro oculi se contingentes causarent minorem angulum contingentiae in oculo. Ad quod nihil facit, quod ponuntur species, uel negantur, quia etsi ponantur species, oportet lineas in speciebus imaginari sicut imaginantur sine speciebus in medio; sicut dicitur, quod sol suo motu describit lineam ecIypticam in xodiaco. Sic ponuntur circuli in sphaera caelesti aequinoctialis, meridianus, oricon, coluri, tropici, qui non sunt reales lineae caelo superadditae: uel in eo per motum stellarum, uel xodiaci realiter causatae: sed tantum imaginatae. Mathematica enim, cui perspectiua tamquam scientia media sub ordinatur; uel subalternatur; abstrahit a materia. Et ideo cum nominantur species, aut radij sic, uel sic procedentes: debent intelligi sineae sic maginatae. Vide latius huius quaestionis materiam loco saepe allegato in Ockam. q. xvij. & xviij. secundi sententiarum.

¶ Ad ultimum dubium. An cognitio angelorum debeat dici matutina, uel uespertina. Ad hoc breuiter dico. quia latius de hoc dixi in expositione canonis lec. xxxj. Et quia haec materia magis uidetur locum habere in quarto de beatitudine. Dico ergo, quod cognitio rerum in uerbo, quae est beatifica, dicitur maturina. Cognitio autem rerum in numine nature dicitur cognitio uespertina. Distinguit enim Alexand. de ales parte. ij. quaest. xxiij. triplicem cognitionem angelorum. Vna, qua cognoscit uerbum, & seac creaturas sibi in uerbo relucentes, una indistincta cognitione: in luminc gloriae, & beatifice. Alia, qua cognoscit per species sibi concreatas deum, se, & alia. Tertia, qua cognoscit per species a rebus cognitis acceptas; quam ipse uocat cognitionem rerum in proprio genere. Vltimae duo dicuntur cognitiones uespertinae. Prima sola maturina quia ista est cognitio in creatore, quiest principium omnis creaturae, sicut mane principium dici. Sequentes dua dicuntur uespertinae: quia his cognoscitur res in creatura: quae de se tendit ad occasum. Nec dicitur maturina, ueuespertina per admixtionem tenebra rum ignorantiae: sed excausa dicta. Prima scilicet maturina est supernaturalis, & heatifica. Secunda scilicet uesper tina, dicitur naturalis; licet medium non habeat ex propria natura sine uigore sui intellectus: quia habet eam per species a deo insusas: tamen quia in principio creationis infusae sunt, habentur quasi connaturales ipsi angelico intellectui. Tertia uero simpliciter est naturalis; quia est per species, quas ipse fabricat de obiectis creatis: secundum opinionem illius doctoris ponentis species. Et per hoc patet, quod in daemonibus non est cognitio maturina, sed anin eis sit uespertina, dicitur secundum eundem. Si uespertina praesupponit maturinam in eodem supposito; & excludit omnes ignorantiae tenebras: sic non est in daemonibus. Si autem dicit cognitionem naturalem rerum creatatum simpliciter: sic potest concedicognitio uespertina in daemonibus: licet multum habeat ob scuritatis. Et tantum de hac quaestione.