Quaestio 1

QVAESTIO VNICA. CIRCA hanc distinctionem queritur utrum omnes fidei articulos in apostolorum symbolo distinctos sufficienter, ac specifice utriusque testamenti fideles credere teneantur explicite.

¶ Tribus articulis quaestio absoluetur. In primo praemittentur terminorum declarationes. In secundo ponentur conclusiones. In tertio subiungentur dubiorum solutiones.

¶ Quantum ad primum, est notandum, quod licet omnia credenda in scriptura canonica continentur: tamen quia latissima est: apostoli, per quos fides mundo annuntiata est; priusquam in omnem terram diuisi sunt, quasdam principales ueritates a fidelibus credendas, ad quas reliquae facile reduci possunt: simul coadunarunt: ut sic a fidelibus facilius, & caperentur, & memoriae commendarentur. Haec autem collectio symbolum apostolorum nominatur: a syn quod est con, & bolos particula, uel morsellus, quasi particularum collectio: nam quilibet apostolorum particulam aliquam, quasi bolum suum apposuit, cuius symboli partes, siue articuli distinguuntur dupliciter secudum doctores communiter scilicet, uel secundum credita, uel secundum auctores ipsum coordinantes. Quantum ad credita continet quatuordecun articulos: nam cum articuli omnes nobis exprimant credenda de deo. In deo aut consideramus ea, quae respiciunt deum secundum naturam propria id est diuinam, & etiam ea, quae respiciunt naturam assumptam. Circa deum in se consideramus naturam, personam, & operationem deo propriam. In natura est unitas: in personis trinitas, in effecti bus, quos solus deus in creatura operatur, est bonorum participatorum triplicitas. Secundum haec sunt septem articuli, quorum quatuor respiciunt deum quam tum ad intrinseca sine respectu ad creaturas. Primus naturae unitatem, qui est. Credo in deum, non deos. e.t in unum, non plures. Reliqui tres personarum trinitatem: horum primus respicit personam patris, quo dicitur. Patrem omnipotentem. Secundus personam filij, qui est. Et in Iesum Christum filium eius unicum dominum nostrum. Tertius personam spiritus sancti, cum sequitur. Et in spiritum sanctum. Et quia tantum in deum tanquam in primam, & infalsibilem ueritatem, & summum bonum super omnia diligendum credimus (hoc enim est credere in deum credendo amore inhaerere deo: ut docet magister dist. xxiij. Siquidem omnis creatura uanitati subjecta est. Ro. viij. ideo tantum in his dictis articulis, quae concernunt naturam, & personas diuinas: praeponit praepositio in, & nullis alijs.

¶ Tres etiam articuli exprimunt triplicem operationem deo propria quantum ad tres effectus in creatura consequentes: haesunt creare, iustificare, beatificare: quae operationes soli deo conueniunt. Solus deus creat producendo aliquid de nihilo: solus iustificat, peccata dimittendo: solus beatificat, uitam aeternam conferaedo.

¶ Terminatur autem haec triplex operatio dei ad tres effectus in creatura consequen tes: qui sunt triplex esse participatum creaturae. nam per creationem datur esse naturae per iustificationem esse gratiae: per beatificationem esse gloriae. Nam gratia, & glo riam dabit duns: ut dicitur in Ps. Primam operationem exprimit. ille articulus. Creatorem coeli, & terrae. Secundam istae. Sancta ecclesiam catholicam, sanctorum communionem, temissionem peccatorum. Tria. enim haec concurrunt in iustificatione impijscilicet infusio gratiae, & charitatis, per quam peccatoripeccata remittuntur. Ipseque gratificat deo: & per hoc iustificatur, & ecclesiae incorpo¬ ratur, ut membrum uiuens: non tantum numero, sed & merito: neque extra ecclesiam potest fieri remissio peccatorum. Hanc autem iustificationem per infusam charitatem sequi tur communio sanctorum, quo peccator iu stificatus participat omnia bona sancto rum omnium: iuxta illud prophetae, in persona peccatoris iustificati. Particeps ego sum omnium timentium te; & custodientium mandata tua. Charitas, enim quae non quaerit, quae sua sunt; facit omnia communia. Et ita tria haec in uno ar ticulo compraehenduntur: quia pertinent ad unam operationem diuina scilicet peccatoris iustificationem.

¶ Tertia operationem scilicet beatificationem exprimit ille articulus. Carnis resurrectionem, & uitam aeternam: amenPerfecta, enim beatificatio complectitur gloriam corporis, & animae: quae cofertur post resurrectionem carnis in uita aeterna. Sic ergo patet distinctio septem articulorum concernentium deum secundum se; quantum ad intrinsec a, & quantum ad extrinseca: operationes scilicet sibi proprias, quas in creatura operatur.

¶ Septem etiam articuli respiciunt deum Christum quantum ad naturam assumpta. Hi sunt. Conceptio, qua incarnatum est uerbum: natiuitas ex incorrupta uirgine: passio, quae compraehendit crucifixionem, mortem, & sepulturam: ideo totum illud. Passus sub potetio Pilato crucifixus, mortuus, & sepultus, ad unum articulum pertinet: descensio ad inferna, resurre ctio, ascensio & aduentus ad iudicium. Siqui dem in forma humana uiuos, & mortuos iudicabit: & satis patent articuli se ex ordine in symbolo consequente:.

¶ Verum quam tum ad primos septem articulos, non seruauerunt apostoli ordinem praemissum: sed propter faciliorem intellectum simplicium, & memoriam tenaciorem, in ordine suo duo attem derunt. Primo ordinem naturae, & persona rum. Natura est prior conitate: quia una in oibus tribus personis: io primus articulus est de unitate naturae: inter personas est ordo orginis, secundum quem ordinauer utarticulos: personas secundum sua propria, & appro priata concernentes: unde quia prima personaest persona patris, cui appropriatur potentia: post articulum unitatis naturae posuerunt duos articulos concernentes pa¬ trem: unum quantum ad propria, cum dicitur patrem, alium appropriata, cum dicitur, omnipotentem creatorem caeli, & terrae. Creatio enim omnipotentiam respi cit.

¶ Deinde posuerunt omnes articulos concernentes secundam personam scilicet filij: primo articulum respicientem naturam diuinam. Deinde respicientes humanam assum pta: quorum ultimus est aduentus ad iudicium: quia in forma humana iudicabit iuxta illud. Quemadmodum uidistis eunt ascendentem in caelum, sic ueniet. Act. i. Hinc sequuntur articuli concernentes spiritum sanctum, personam tertiam quantum ad appropriatum, cum dicitur. Credo in spiritum sanctum. Deinde articuli exprimentes duas operationes trinitatis, quae appropriantur spiritui sancto scilice impijiustificatio, & glorificatio, quorum principium est diuina bonitas, quae spiritui sancto appropriatur. Vnde ipse est ecclesiae rector, & sanctificator: ipse communio sanctorum: ipse enim charitas increata, per quem bona singulorum omnibus communicantur, ipse & remissio peccatorum: sicut in quadam collecta orat ecclesia. Ipsedenique illuminat, & accendit ad uisionem, & fruitionem: in quibus consistit finalis beatitudo: & hic ordo facilitati conuenit intelligendi. Propter faciliorem memoriam seruarunt aliquo modo ordinem temporis: unde post articulum aeternitatis diuinae naturae, & primae personae additur articuus cteationis, qui est opus primum in tempore. In principio, enim fecit deus caelum, & terram. In tempore sequitur incarnatio secundae personae: & acta acpassa in carne secundum ordinem temporis. Deinde tertia persona cum suis appropriatis, & operationibus, quae terminat in retributione finalis, & aeternae felicitatis: qui bam conferunt memoriae.

¶ Dist in guendo autem articulos secundum auctores: quia duodecim sunt apostoli symbolum constituentes: duode cim erunt articuli. Illatamen distinctio satis confusa est, quuamo qomque unus apostolus plures articulos appofuit: alius partem articuli unius, uel plurium. unde Petrus dicitur tres primos articulos posuisse: uerum quem quis apposuit, discordant doc. Nam sctus Th. & Sco. concorditer ponunt, quod horum articulorum tres primos Petrus in unum complexus est scilicet articulum de unitate essentiae, de omnipotentia patris, de opere creationis. Ideo quia Petrus caput est apostolorum: posuitarticulos concernentes patrem, qui est fons totius trinitatis. Ioannes articulum depersona filij. Articulos de conceptione, & natiuitate temporali filij in unum coniunxit Iacobus Xebedei, qui maior dicitur. Articulum passionis posuit Andreas. Articulum descensionis ad inferos posuit Phi lippus. Resurrectionis Thomas. Ascensio nis Barptolomeus. Aduentus ad iudicium Matth. Articulumpersonam spiritum sanctum concernentem posuit Iacobus Alphei. Opus gratiae diuiserunt duo apostoli: nam Simo pofuit effectum gratiae in consecutione boni scilicet sancta ecclesiam catholicam sancto rum communionem. Iudas Iacobi in remotio ne mali scilicet peccatorum remissionem. Effectum gloriae posuit Matthias: ueliterum Thom. ut alij dicunt. Beatus autem Bonauent. & quidam alij aliter assignant: sed parum tefert scire, quis quem apposue rit: quoniam unus est spiritus sanctus: qui fidem apostolis reuelauit: & per omnes symbolum tanquam auctor principalis conposuit.

¶ Huic autem symbolo apostolorum addita sunt duo alia :silicet symbolum Nicen¬s concilij: & symbolum Athanasij ad maiorem fidei explanationem, & haeresum con futationem. Athana sij ordinatum contra errorem Arrij. unde maxime exprimit diuinae essentiae unitatem, & personarum distinctionem, quod que Christus est aequalis patri secundum diuinitatem, & minor secundum humanitatem: in quo errauit Arrius.

¶ Symbolum Nicenum ordinatum est ad confutandum multarum haeresum errores :cilicet Manichei, qui posuit duo principia: unum bonorum spiritualium: aliud malorum, & corporalium. Vnde contra eum dicitur expresse. Credo in unum deum. sequitur. Factorem caeli, & terrae uisibilium omnium, & inui. Item contra ertorem Artij: additur. Et in unum Iesum christum filium dei unigenitum. usque: per quem omnia facta sunt. Item contra errorem Euticetis, & Nestorij, qui dixerunt spiritus sanctum scruum patris, & filij: addit. Et in spim¬ sanctum dominum, & uiui. qui ex patre filioque procedit, &c. Et propter errorem Graecorum dicen. spiritum sanctum a solo patre procedere: additur. Qui ex patre filioque procedit. Item contra quorundam errorem, qui dicebant prophetas sicut phanaticos, siue surreptitios locutos fuise: additur: Qui locutus est per prophetas. Non tangit autem hic hoc symbolum de descensu ad inferos: quia nulli, uel pau ci circa hunc articulum errauerunt. Legitur autem quotidie symbolum aposto lorum in primis, & completis secrete: quia conditum est fide nondum publicata: sed publicanda: sed alia duo apte leguntur certis diebus: Nicenum in missa Athanasij in primis: quia composita fuerunt fide iam publicata. Haec sanctus Bona.

¶ Secundd notandum, quod duplex est fides: explicita, & implicita. Et secundum hoc aliqua ueritas explicite creditur: alia impiicite. Fides explicita est actualis assensus catholicae ueritatis, siue uniuersalis, siue particularis: sic quicumque appraehendit aliquam ueritatem catholicam & ei assentit: habet fidem explicitam illius ueritatis ut assensus illius. Omne reuelatum a deo est uerum. Cano biblie est uerus: Christus satiauit quinque milia ex quinque panibus, & duobus piscibus. Fides implicita est fides habitualis, aut actualis assensus alicuius propositionis generalis multas particulares ueritates in se includentis. Dici tur. enim propositio uniuersalis, uel generalis includere omnes illas particulares, quae ex ea inferri possunt in bona consequentia immediate, aut mediate uero coassumpto. Exemplum, ut assensushuius: omne contentum in scriptura canonica est uerum: est fides implicita. Non quidem illius: omne contentum in scriptura &c. sed omnium particularium ueritatum in canone contentorum: ut illius. In principio creauit deus coelum, & terram. Adam: ejectus est de paradiso. Christus cenauit. cum discipulis &c.

¶ Corollurium. Omnis fides habitualis est fides implicita ueritatis, ad cuius assensum inchnat.

¶ Secundum Corollarium. Eadem fides. actualis est implicita, & explicita respectis diuersorum. Nam assentiens, illi: quicquid credit ecclesia, est ueritas catholica, habet fidem explicita illius pro positionis. Quicquid credit ecclesia, est ueritas catholica: & habet fidem implicitam omnium ueritatum, quas credit ecclesia: nam assentiendo huic explicite. Quicquidcredit ecclesia &c. impliciteassentit omnibus ueritatibus, quae exilla deduc ipossunt: sicut huic. Fuangelium continet catholicam ueritatem Nam illa sequitur ex praemissa uero coassum pro, sic arguendo. Quicquid credit ecclesia, continet catholicam ueritatem: euangelium credit ecclesia: ergo euangelium continet catholicam ueritatem.

¶ Corollarium tertium.: Habens fidem infusam omnia credibilia credit implicite, etiam si actu nihil appraehendat. Hinc infantes baptizati nondum rationis usum habentes omnia credenda implicite credunt.

¶ Corollarium quartum. Stat aliquem implicite credere aliquam ueritatem, & explicite ei dissentire: immo eius opposito consentire. Patet: posito quod aliquis credat sicut ecclesia credit: hoc est credat illam: quicquid ecclesia credit, uerum est: & dissentiat huic: Abraam habuit plures uxores: & assentiat eius opposito: credens ita sentire ecclesiam. Ille implicite creditillam: Abraam habuit duas uxo res: quia sic credit ecclesia, & explicite ean discredit: haec est fides implicita, quafidelis credit quicquid ecclesia credit: utilissima est fideli: nam si fuerit in corde, defendit ab omni haeretica prauitate: ut dicit Ockam in tractatu de sacramento. c. i. & post eum Gers. cancell. Non enim aliqua tenus haereticariualet: qui corde credit, quicquidecclesia catholica crediti. est qui creditillam: quicquid ecclesia credit, est uerum: quoniam talis numquam pertinaciter alicui erroricontrario fidei adhaeret. Nam etsi erroneum aliquod credit: postquam sibi ostenditur contrarium huius credere ecclesiam: continuo corrigit errorem: non, eni: stat simul credere illam: uerum est, quicquidecclesia credit: & non crederealiquid, quod ecclesia credit: apphensum ut tale. Hinc Guil. Ockam lib iij. primae partis sui dialo. c. j. dicit. Credere impli. cite est alicui uniuersali ex qua multa se¬ quuntur firmiter assentire: & nulli conerario ptinaciter adhaerere: & ideo quifirmitertenet omnia tradita in scriptu ra, & uniuersalis ecclesiae doctrina esse uera, & sana. & non adhaeret pertinaciter alicui assertioni contrariae ueritatiorthodoxae, fidem catholicam muiolatam tenet, & integram, & est catholicus censendus. Haec ille. Et de hoc Inno, papainde officio missae: cui alludit tex. cunm glos. ine. damnamus. de sum. trin. & fic. S. si quis. & glos. in uer. corrigenda. ita ait. Intantum ualet fides implicita, ut dicunt aliqui: si habens eam falso opinaretur ( ratiune naturali motus) patrem maiorem, uel priorem filio: uel quod tres personae sint tres abinuicelocaliter distantes, uel simile, non est haereticus, nec peccat: dummodo hunc errorem pertinaciter non defendit, & hoc ipsum credit: quia credit ecclesiam sic credere, & suam opinionem fidei ecclesiae supponit: quia licet sic male opinetur, non tamen est illa fides sua: immo fides sua est fides eccclesiae: Immo quid amplius est: nedum haec fides implicita ab haeresi, & peccato defendit: sed etiam meritum facit, & conseruat in eo, qui errans falsum opinatur: quia sic putat ec clesiam credere: quod uerum est, si error fuit inuincibilis. Vnde si quis simplex & ineruditus audiret praelatum suum praedicare aliquod contrarium fidei, de quo tamen non tenetur habere fidem explici tam: facta inquisitione, quam potest, & de bet, putans hoc a praelato suo sic praedicatum esse creditum ab ecclesia, & ita captiuaret intellectum suum, credendo il lud propter deum, putans hoc e:clesiam credere: talis non solum peccaret: sed etiam sic credendo falsum mereretur. Eliceret enim actum propter deum ex charitate, quae omnia credit secundum apostolum: licet crederet secundum conscientiam erroneam. Non, enim omnis credens secundum conscientiam erroneam peccat: sed qui credit, aut agit contra conscientiam culpabiliter erroneam. Inuincibilis aute error, qui manet postquam conscientiatan tam inquisitionem fecerat, quata tenebatur, & debuit: culpa non hent.

¶ Tertio notandum, quod fideles, quis unt membra ecclesiae sunt, in duplici differentia. Quidam dicuntur maiores in ecclesia: quidam minores. Maiores sunt, quibus incumbit officium regendi, & docendi alios uerbo ueritatis, & exemplo honestatis: sicut pastores ecclesiae, episcopi, & curati: & legentes in uniuersitatibus, & secundum aliquos ma xime in theologia. Minores sunt simplces, & subjecti, doctrina, & regimine indigentes. Et de his loquitur beatus Aug. xiiij. de trim. c. i. "Non enim (ait) quicquid sciri ab homine potest in rebus hu manis: ubi plurimum superuacuae uanitatis, & noxiae curiositatis est. huic scientiae attribuo. Sed illud tantummodo, quo fides salubertima, quae ad ueram beatitudinem ducit: gignitur, nutritur, defenditur: roboratur: qua scientia non polsent fideles plurimi: quamuis polleant ipsa fide plurimi. Aliud est enim scire tantummodo, quid homo scire debeat propter adipiscendam uitam beatam: quae non nisi aeterna est. Aliud autem scire quenadmodum hoc ipsum, & piis opituletur: & contra impios defendat." Haec Augu. Vbi innuit duplices ecclesiae filios. Maiores, quorum est non tantum credere, sed etiam fidem defendere: ac in eadem simplices instruere. Minores quoque, qui maiorum instructione in fide instruuntur, nutriuntur, & roborantur. Et tantum de articulo primo.

¶ Quantum ad secundum articulum, est haec prima conclusio. Sicut saluandis omnibus necessaria fuit infusa fides pro quolibet statu ecclesiae: ita & actus fidei adultis utentibus ratione. Probatur quo ad primam partem: I quia sicut anima non est accepta deo, nisi ornetur, & perficiatur per charitatem quoad uoluntatem, qui est habitus supernaturalis: sic non acceptatur a deo, nisi perficiatur habitu supernaturali quo ad intellectum. Et sicut potentiae illa sunt naturaliter subordinatae in actibus: ita quod intelligere praecedit uelle: sic prius perficitur intellectus, quam uoluntas. Prius dico ordine naturae non duratione. Sicut igitur necessarium fuit hominibus in omni statu ecclesiae post lapsum: etiam ante aduentum christi habere charitatem, sic & fidem: non quod il¬ lae separari non possint. Separantur enim in via: dum fides informis stat in infideli mortaliter peccante sine charitate. Sed quia deus delegeordinata, quam statuit: nonperficit animam, nisi perficiat eam secundum totum ideo charitate uoluntatem non perficit, nisi perficiat intellectum fide. Dei enim perfecta sunt opera. Deut. xxxij. & post totum hominem sanum fecit in sabbato. Io. vij. Si auctoritatem quaeris, dicit propheta. Iustus meus ex fide uiuit. Abac. ij. Et allegat apostolus Rom. i. & ad Gal. iii. Itemad Heb. xi. Impossibile est sine fide placere deo. Ex uno igitur credito, quo eredimus fidem infusam esse necessatiam, qua assentimus simpliciter ueraci deo: concluditur fidem fuifse in patribus ante christi aduentum: & per consequens ipsam esse necessariam pro omni statuecclesiae, militantis. Secunda pars probatur: quia licet in non habentibus rationis usum, non requiritur actus fidei: eo quod non saluantur merito proprio, sed in solo merito redemptoris: cum habentibus usum rationis non sufficit meritum christi: sed necesse est etiam addere meritum proprium: secundum illud. Si uis ad uitam ingredi, serua mandata. Et iterum. Fides sine operibus mor tua est. Quae intelligenda sunt de his, qui habent rationis discretionem: meritum autem perfici non potest sine fide actuali, qua operans dirigat intentionem suam in finem. Sicut enim prudentia actualis necessaria est ad dirigendum in actibus uirtuosis: ita fides actualis necesfaria est ad dirigendum in actibus meritorijs: est enim auriga actuum meritoriorum: sicut prudentia actuum uirtuosorum. Necessarius est itaque omnibus ratione utentibus actus fidei pro aliquando ea necessitate, qua eis necessarius est actus meritorius.

¶ Seeunda conclusio. Licet eadem fuerat fides infusa in nobis, & in ueteritestamento patribus: non tamen eadem acquisita: nec idem fidei actus. Prima pars probatur: quia una tantum est fides infusa in uno homine numero: & una specie in omnibus hominibus sicut unum objectum immediatum, & principale: ut ex dictis ij. q dist xxiij. concl. vi. patet: qua cum fuerat in patribus, & in nobis ex conclusione praecedenti: sequitur, eadem fides infusa specie non numero fuit in il lis, & nobis. Non enim potest idem accidens numero esse in diuersis subjectis secundum potentiam ordinatam creatoris: nec illa fides infusa uariatur propter uariationem objectorum mediatorum, aut minus principalium: nec habitus inclinans mediate ad aliquem actum, uaria tur ad uariationem illorum actuum: & ideo concesso, quod alij fuerint articuli particula res apud nos, & illos: non propter hoc mutatus est habitus fidei infusae, cuius semper manet unum objectum immediatum, & principale, scilicet omne reuelatum a deo est uerum, mediante cuius actu (qui unus est specie apud illos, & nos) inclinat ad omnes actus credendi articulos speciales.

¶ Secunda pars pro batur specialiter de fideacquisita respectu redemptoris: quia certum est, quod respectu certorum articulorum eadem fuit fides acquisita & fidei actus specie apud illos, & nos, puta articuli creationis mundi, lapsus primi hominis, futuri iudicij. Et ideo non est intelligenda illa conclusio uniuersaliter respectu omnium articulorum: sed particulariter respectu quorundam. Probatur ergo: quia diuersorum ueritatum, seu propositionum specie distinctarum, id est non synonimarum diuersi sunt actus assentiendi, seu credendispecie. Nam ex diuersitate obiectorum immediatorum specifica arguitur diuersitas specifica actuum: & diuersorum actuum specie, sunt distincti habitus specie: sed propositiones creditae a patribus speciedistinguuntur a creditis a nobis. Nam illa propositio: christus est uenturus, passurus, resurrecturus &c. quam illi crediderunt: & illae propositiones: christus uenit, passus est, resurrexit &c. quam nos credimus: distinguuntur specie: quia sunt non synonymae propter diuersam temporis connotationem: nec simul sunt uerae: sed una existente uera, alia est falsa. Et certum est unam propositionem secundum speciem non posse simul esse ueram, & falsam: saltem unitate acce¬ pta: ergo illa pars conclusionis uera.

¶ Sed diceres. Christus est passurus, christus est passus, sunt idem articuius: ergo eadem fides. Antecedens probatur: quia est eadem materia scilicet eadem passio christi, quae exprimitur per ambas propositiones: licet cum diuersis temporum differentijs: & ita idem articulus.

¶ Ad hanc replicam respondetur distinguendo de articulo: nam si articulus accipitur proueritate reuelata, ut diffinitus est in fine praecedentis quaestionis: sic negetur antecedens. Et ad probationem conceditur, quod est eadem passio christi credita ab illis, & nobis. Ab illis tunc futura: a nobis nunc praeterita. Sed si infertur: ergo idem articulus Negetur consequentia: nam de eadem materia possunt haberidiuersi articuli: immo tot, quot de eapossunt formari propositiones uerae, non synonumae. Nunc autem praedictae propositiones non sunt synonymae: quia non solum diuersae significationes principa les extremorum, & compulae: sed etiam diuersae significationes minus principales, propter quas uariatur ueritas, & fal sitas propositionum: reddunt propositiones non synonymas: qualis est diuer sa temporis significatio. Si uero articulus accipitur pro materia, de qua formam tur diuersae propositiones, quarum una pro uno tempore est uera: alia pro alio tempore: tunc dictae propositiones de futuro, & praeterito sunt unus articulus: uel non diuersi articuli: & tunc concesso, quod est unus articulus, negetur consequentia: ergo eadem fides: quia fides acquisita, & actus fidei non diuersifican tur tantum secundum diuersitatem obiecti remoti, quale est materia significata pppositiones: sed penes obiecta immediata: scilicet ueritates ipsas, quae sunt complexappositionalia: unde non est hic nisi aequi uocatio in nomine articulus :scilicet conclusiostat in sua ueritate.

¶ Tertia conclusio. Proomni tempore postlapsum fides mediatoris explicita ad salutem ratione. utentibus fuit necessaria. Probatur: quia nullus saluatur nisi sit membrum ecclesiae: & per consequens christi: sed nullus est membrum ecclesiae, nisi per fi¬ dem mediatoris: ut patet diffuseper apostolum Heb. xj: ergo sicut praesentes post Christi aduentum per fidem mediatoris, ita praecedentes per eandem fidem fuere membra Christi, & ecclesiae.

¶ Praetereasicut creator est principium essendi naturae conditae: ita redemptor est principium reparationis naturae lapsae: ergo nullus potest reparari sine redemptore: sicut nec esse sine creatore: ergo sicut fides creatoris fuit semper necessaria ad salutem: ita post lapsum humani generis fides de mediatore.

¶ Sed tamen aduerten dum, quod illa fides mediatoris potest esse in particulari scilicet quod filius dei incarnaretur, & ita deus, & homo redimeret humanum genus per hoc, quod nasceretur de uirgine: moreretur in cruce: & hoc explicite, & particulariter credere non fuit necessarium pro omni statu. Potuit autem hoc idem credi magis confuse, & in genere: scilicer, quod deus ordinaret aliquam uiam redemptionis per aliquem mediatorem: etiam ignorando per quem: an peruerbum dei, uel per angelum, aut alium modum. Et istud sic generaliter credere fuit necessarium omni homini ad salutem, necessarium post lapsum. Illi tamen, quo bus hoc reuelatum fuerat, magis particulariter tenebantur credere secundum reuelationem eis factam. Et in lege Movsaica: quia fidem redemptoris habuerunt magis reuelatam: & distinctius in legeprophetis, & psalmis: ideo illi tenebantur magis particulariter credere existentibus in lege naturae. In lege autem reuelatae ueritatis scilicet euagelica adhuc magis particulariter credere tenemurplus, uel minus secundum diuersos status hominum: de quo statim dicetur. Et ideo sanctus Bonauen. q. ij. huius dist. quia philosophi hanc fidem in genere non habuerunt, suis uirtutibus, & meritis inhaerentes, non poterant esse membra Christi: & per consequens nec saluari.

¶ Et si obijcitur, quod ipsi non poterant hant sidem actualem habere per propriam inuentionem, aut doctrinam. Respondetur, quod gratia, dei super omnes praesto erat: & natura ad hoc manuducebat ex sua curuitate, & infirmitate: ut redempto. te: ut redemptorem quaererent: & ex generali eruditione, quam habere poterant ab ipsis, qui erant in cultu dei famosi: & ita nulli excusabantur, quin ad minus tenerentur ad fidem illam in generali: si denique fecissent, quantum in se fuisset, non defuisset eis deus ad eorum illuminationem. Hinc apost. Rom. i. deillis loquens ait. Cum cognouissent deum: non sicut deum glorificauerunt, aut gratias egerunt, sed euanueruntin cogitationibus suis: & obscuratum est insipiens cor eorum, dicentes enim se esse sapientes, stulti facti sunt & caetera, quaesequuntur. Vnde manifestum est, quod non iuxta cognitionem naturaliter inuentam consequenter fecerunt, quod in se erat, deum, quem noue rant glorificando, & diligentius quaerem do: sicut exactissime alia uana ( salutaribus dimissis) quaesierunt.

¶ Similiter dicendum de eo, qui in sylua natus docto rem fidei non audiuit.

¶ Vnde Beatus Tho. in. iii. scripto. distin. xxv. quaest. iin. In his, inquit, quae sunt necessaria ad salutem, nunquam deus homini quaerenti suam salutem deest. uel defuit: nisi ex culpa sua. Vnde explicatio eorum, quae sunt necessaria ad salutem, uel diuinitus prouidentur homini per praedicatorem: sicut patet de cornelio Actu. x. & de Funucho candacis reginae Actuum. viii. Vel per reuelationem, qua supposita in potestate liber. arbi. est, ut exeat in actum fidei. Haec Tho.

¶ Quarta coclusio. Omnia ecclesiae membra prostatu legis euam gelicae eadem tenentur credere, non qui dem explicite: sed implicite. Prima pars, od non explicite, patebit infra. Secunda pars, quod omnes teneantur credibilia eadem implicite credere: patet: tum, quia omnes tenentur habere fidem infusa: ut dicit conclusio prima. Sed hanc habens credit omnia implicite; quia habitum habet ad omnia credibilia mediate, uel immediate inclinantem.

¶ Praeterea omnes usum rationis habentes tenentur credere, quod omne reuelatum a deo est uerum. Item quod scriptura a deo reuelata sit uera: sed hoc credens explicite omnia credibilia credit implicite: cum omnia credenda sint reuelata a deo: & omnia continentur immediate, uel mediate in scriptura: ergo conclusio uera. uide Panor. in rubrica de trini. & fi. ca. in fine, ad propositum.

Quinta conclusio. Ad quaedam particulariter credenda tenentur maiores, ad quae non tenentur, qui in ecclesia sunt minores. Prima pars patet: quia quicunque habet officii in ecclesia, tenetur scire tantum, quantum pertinet ad suum officium: quatenus possit officium suum legitime, & sufficienter exercere. Maiores ergo in ecclesia, qui habent officium docedi caetecos, quae doctrina sine particulari expraelsione articulorum fieri non potest, tenentur omnia in particulari minoribus explicanda distincte credere.

¶ Sed notandum secundum sanctum Tho. dist. praesenti. q. iij. ar. iij. quod explicare articulos fidei contingit dupliciter. Vno modo quantum ad ipsorum articulorum substantia, secundum quod homo articulos distincte nouit. Alio, modo quantum ad ea, quae continentur in articulis implicite: quae scilicet ex articulis inferri possunt: ac ab impugnatione defendi.

¶ Ad prima quidem explicationem totalem, seu perfectam tenentur omnes, qui habent officium docendi fidem, siue ex gradu dignitatis, ut sacerdotes siue ex reuelatione, sicut prophetae: siue ex ministerio, sicut doctores, & praedicatores, & hoc quilibet horum quantum officium suum exigit, & requirit.

¶ Ad secundam explicationem non tenentur aliqui in uia perfecte, & totaliter quantum explicari possunt: quia hoc tantum possibile est in patria. Tenetur tamen unusquisque, cui incumbit officium docendialios, in fide tantum scire de illa explicatione, quam tum pertinet ad suum officium, id est quam tum sufficit ad instructionem sibi commissorum salutarem: & secundum capacitatem eorum.

¶ Secunda pars probatur: quia simplices, qui nullum docendi alios officium: neque aliud ministerium habent in ecclesia, non habent nisi seipsos regulare: & ideo sufficit eis illos articulos ex plicite credere, per quos possunt, propriam intentionem dirigere in finem ultimum.

¶ Praeterea deus nullum obligat ad im¬ possibile: ideo minores, & rudes non potentes capere, siue distincte intelligere certos articulos: non tenentur eos explicite credere: quia nihil potest crediexplicite: nisi appraehensum per intellectum. Exempli gratia. Si aliquis fuerit itatudis, quod non posset concipere, quid persona: quid natura: non est necesse, quod habeat actum explicitum de articulo per tinente ad naturae unitatem, & personarum trinitate distincte: sicut habent clericiliterati: sed sufficit sibi (si non potest huiusmodidistinctionem ia: elligere: quia nec terminos) fides grossa. ut quod christ: natus est, & passus: & talia quae concernunt opus redemptionis. Tenetur ergo ad aliquem actum explicitum pro aliquando: & ad alios i generali, ut credat sicut ecclesia credit. Haec Sco.

¶ Queautem sint illa, quae minores explicite credere tenent. Particularius inuestigando dico, qdingenere tria colliguntur scilicet quod deusest, remunerator est: quod mediator est, siue redemptor humani generis. De primis duobus loquitur apostolus Heb. xj. Credere oportet accedentem ad deum, quia est: & inquirentibus se remunerator sit. De tertio dicitur Act. iiij ubi Petrus loquens de christo ait. Non est in aliquo alio salus: neque aliud nomen sub caelo datum est hominibus, in quo oporteat nos saluos fieri. Quoduerbum tractans beatus Augu. Ad Optatum. ait. Illa fides sana est, qua credimus nullum hominem siue maioris, siue minoris aetatis liberari a contagio mortis, & obligatione peccati, quod prima natiuitate contraxit: nisi punum mediatorem dei, & hominum Iesum christum, cuius hominis eiusdem que dei saluberrima fide etiam illi iusti salui facti sunt, qui priusquam ueniret in car nem, crediderunt in carnem uenturum. Proinde cum omnes iusti, siue ante incar nationem siue post, nec uixerint, nec uiuant, nisi ex fide incarnationis: profecto) scriptum est: non esse aliud nomen sub caelo, in quo oporteat nos saluari: ex illo temporeualetad saluandum genus humanum: ex quo in Adam uitiatum est. de hoc enim supra conclusio. iij.

¶ Artiulus autem incarnationis praesupponit. articulum trinitatis, secundum beatum Tho. ij ij. q. ii. ar. viii. ubi ait. Mysteriunchristi explicite credi non potest sine fide trinitatis: quia in mysterio christi hoc continetur, quod filius dei carnem assumpse rit: quod per gratiam spiritus sancti conceptus sit: & mundum renouauerit: & idec post tempus gratiae diuulgatae tenentur omnes ad explicite credendum myste rium trinitatis: sicut omnes, qui renascuntur in christo, hoc adipiscuntur per inuocationem trinitatis. Quod sic uidetur intelligi debere, uo omnes tenentur credere, quod in deitate est pater, & filius, & spiritus sanctus, & hi tres unus deus, sic confuse seu generaliter: non autem distincte, quod in unitate sit distinctio personalis: ut supra dictum est.

¶ Praeterea fides incarnationis multa de christo credenda includit: ut quod sit conceptus de spiritu sancto, natus ex uirgine, passus &c. propter quod Apostolisymbolum ordinauerunt de his, quae principaliter nos ad salutem ordinant tanquam fidei principia ab omnibus credenda. Denique tempore gratiae euangelicae ecclesia per anni circulum festa ordinauit, in quibus easolemnigantur, qui articuli continent: ideo abillorum notitia excusare se nemo potest. Hinc sanctus Bonauen. Illos articulos tenentur credere explicite, quos non solum praedicatio manifestat: sedusus eenclesiae: ut est articulus de unitate, & trinitate, quem manifestat ipse actus consignationis, cum se quis consignat. In no mine patris, & filii, & spiritus sacti. Et sic ut sunt articuli de natiuitate, passione, resurrectione &c. quos ostendunt ipsae solenitates: ab his ignoratis nullus excusatur: alios articulos non ita manifeste tenetur credere implicite: sicut eos credit uniuer saliter sancta ecclesia. Haec ille De hoc etiam beatus Tho. in iii. scrip. dist. praesenti. q. ini. ar. iii. dicit. Fides explicita ad hoc necessaria est, quod in finem ultimum intentionem dirigat. Et quia per peccatum homo ab illo fine adductus fuerat: non poterat reduci nisi per mediatorem dei, & hominum dominum sesum christum: ideo post peccatum oportuit habere cognitionem explicitam de redemptore: & praecipuequantum ad ea, quibus non in finem reduxit uicto hoste, uo captiui tenebamur.

¶ Ad hoc autem, nos in finem reduceret: quatuor requae rebantur Primum, quod propugnator noster institueretur: quod factum est in natiuitate. Secundum, quod propugnaret: quod factum est in passione. Tertium, quod uinceret: quod factum est in resurrectione: quando aeternitatis aditum deuicta mor te reserauit. Quartum, quod uictorie suae omnes suos participes faceret: quiderit in iudicio: quando bonis bona, & malis mala reddet: ideo ista praecipue requirum tur, ut explicite credantur. Et quia haec in symbolo expresse continentur: ideo ad actum fidei articulorum symboli omnes pro aliquando tenentur. Quod sialiqui adeo obtusi fuerint: Quoarticulos ipsos secundum quod in symbolo ordinatisunt: eo ordine recitare non possent: sufficeret tamen eis, quod omnes, & singulos explicite credunt: dum eis proponetur: sic ergo ad fidem explicitam omnium in symbolo contentorum, omnes in tenpore gratiae obligantur: ut dicit magister.

¶ Praeter illa: quilibet tenetur expli cite credere omnem ueritatem particularem in eo, quod generaliter credit uirtua liter inclusam: postquam sufficienter sibi ostensum est, quod in tali uirtualiter est inclusa Exemplum, ut credens omne reuelatum a deo esse uerum: tenetur expli cite credere quamcumque ueritatem parti cularem reuelatam: postquam sufficiem ter ostenditur, quod est reuelataa deo.

¶ Sex ta coclusio. Licet simplices, & minores non tenentur e ca singula credibilia particularia explicitam fidem habere: tenentur tamen omnes particulares erro res: nepertinaciter adhaereant, cauere. Prima pars patet. Secunda pars probatur: quia quilibet fidelis tenetur cauere omne illud, per quod haereticus iudicaretur, & esset: ergo tenetur cauere omnem errorem (pertinaciter adhaerendo) contrarium cuicunque particulari credibili in canone bibliae contento. Tenet consequentia: quia quilibet talis error facit haereticum: si ei pertinaciter adhaereatur: & tollit fidem infusam, quaene¬ cessaria est omnibus ad salutem: ut dictum est.

¶ Et si di. Nullus tenetur cauere ertorem: nisi cuius oppositum tenetur ex plicite credere: ergo cum non tenetur omnes articulos particulares credere, ertorem eius contrarium non tenetur uitare. Tenet consequentia, quia nemo tenetur uitare, quod non tenetur cognoscere: sed nullus tenetur omnes errores cognoscere: quia infiniti sunt. Respondetur, od ertorem cauere contingit depliciter. Vno modo simpliciter, ne ei consentiatur. Alio modo ne pertinaciter eiadhaereatur. Primo modo, non opartet cauere omnem errorem: ut supra dictum est: sed secundo modo: & ita debet intelligiconclusio de errore pertinaci. Et ad cauendum pertinacem adhaesionem erroris: non oportet errorem cognoscere: quia quis quis habet fidem implicitam omnium contentorum in scriptura, non potest incidere pertinaciter in errorem: quia num quam ita adhaeret errori, quin paratus sit credere: ostenso, quod est contrarius alicui contento in scriptura: & ita non ad haeret pertinaciter. Patet ergo, quod falsum assumitur tam in antecedente, quam in consequente probatione.

¶ Ex omnibus praemissis elicitur ultima conclusio ad suppositum quaestionis responsiua: & est in ordine septima. Omnes articuli fidei in symbolo apostolorum sufficienter sunt collecti: & abinuicem specie condistincti. Prima pars patet: quia illiarticulis unt sufficienter collecti: qui uirtualiter, & reductiue continet omnia credibilia: tales sunt articuli, de quibus conclusio: ergo. Consequentia nota cum maiore. Minor probatur: quia nullum est credibile totius scripturae canonicae, quin reducibile sit ad aliquem articulorum: siquidem ad hunc articulum. Credo sanctam ecclesiam catholicam, omnes ueri tates totius canonis reducuntur: nam credere ecclesiam sanctam catholicam: est credere eam sancte uere, & sine errore. approbasse, quaecunque approbauit: & per consequens est credere omnia per ipsa a pprobata. Approbauit autem totum canonem scripturae: & ita omnia in eo contenta (de sacramentis, praeceptis, histo¬ tiis & caeteris omnibus) ad hunc articulum reducuntur. Secunda pars patet ex primo notabili.

¶ Quantum ad tertium articulum, est primum dubium. Cunminores habere tenentur fidem ex plicitam omnium uirtualiter contentorum in fide implicita, postquam constiterit eis ibi aliquid sic contineri: utrum tenentur explicite credere suo praelato fidem implicitam particulariter explicanti. Ad illud respondet Sco. in uirtute, quod aliqua sunt, qui communiter praedicantur in ecclesia, & usu festiuitatum ecclesiae approbantur. ut quod christus natus est, crucifixus. Et generaliter articuli symboli, de qubus dictum est conclusione v. & in illis prdicatis tenent minores suis praelatis credere: & sic praedicatis explicite assentire. Si uero sui plati, aut quicumque alij praedicant aliqua, quoe non communiter in alijs ecclesijs praedicantur: sed proponuntur in uno locode nono: non tenentur illud simplices, seu minores firmiter credere: immo magis consultum est non adhaerere, quousque sciant illud credi ab ecclesia, tamquam uerum. Si tame quis credit putans ecclesiam sic credere: etiam si fueriterroneum, non peccat: dum modo tamen pertinaciter non adhaeret: ut sup. dictum est notabili ij. Suo modo inmoralibus. Si quis praedicaret actum aliquem non esse mortalem, qui tamen esset peccatum mortale: utile est non cre dere: & donec post diligentem informa tionem certificatus fuerit: se ab actu huiusmodi suspendere, maxime si audiuit ab alijs oppositum fuisse praedicatum.

¶ Sercundo dubitatur: utrum successu temporis creuerunt articuli fidei. Respondetur, quod fidem profecisse intelligi potest quam tum ad quantitatem, quantum ad deuotionem uel quantum ad firmitatem.

¶ Quantum ad quantitatem dupliciter. Vel quo ad nouorum articulorum additionem; uel quo ad implicatorum explicationem. Quo ad nouorum articulorum additionem non creuit: quia quotquot noui articuli per exhibitionem additi sunt: tot ueteres de futuri expectatione desierunt: unde sicut christum uenisse cepit esse articulus: ita christum esse uenturum, desiit esse articulus. ita quod quicumque exhibita sunt, ut exhiben da, sitque numerus articulorum non est immutatus.

¶ Quantum uero ad explicationem creuit: quia clarius explicata est fides adueniente ueritate, quam sub umbrafigurali.

¶ Quantum uero ad deuotionem, creuit adueniente temporis plenitudine, propter luminis plenitudinem in ueritatis exhibitione: propter maiorem gratiae diffusionem in charitatis ostensione: propter clariorem eruditionem in uerbi salutis praedicatione. nunc enim ueri tas per Christum facta est: nunc in sacramen tis nouae legis propter meritum amplior datur gratia: nunc fides etiam apertius praedicatur: nam in omnem terram exiuit sonus eorum; & infines orbis terre uerba eorum scilicet Christi, & apostolorum.

¶ Quantum autem ad firmitatem similiter creuit: tum propter maiorem deuotionem: tum etiam propter clariorem cognitionem. Illorum, enim articulorum fides firmior est, quos credens apertius cognoscit; & quibus deuotius acquiescit, latis concordat sanctus Bonauen.

¶ Tertio dubitatur: utrum fidei posset fieri additio pernouum articulum a summo pontifice, aut ecclesia edendum. Respondetur, quod sicut ad ea, quae spectant ad fidem nostram; & nequaquam ex uoluntate humana dependet: non potest summus pontifex, nec ecclesia de assertione non uera ueram: nec de non falsa falsam facere: ita non potest de non catholica catholicam facere, nec de non haeretica haereticam: & ideo non potest nouum articulum facere: nec articulum fidei tollere: quo niam sicut ueritates catholicae absque omni approbatione ecclesiae ex natura rei sunt immutabiles, & immutabiliter uerae: ita sunt immutabiliter catholicaereputandae. Similiter sicut haereses absque omni reprobatione, & damnatione sunt, falsae: ita absque omni reprobatione sunt, haereses reputandae. Quod sic ostendi potest: & suppono ex dictis; Quoarticulus, & ueritas idem sunt, & pro eodem accipiunt: tunc sic: aut uaeritas dicenda est catholica: quia est diunitus reuelata: aut in scriptura diuina contenta: aut quia ab ecclesia recepta: aut quiaa summo potifice appoata: aut quia ex aliquo praedictorum sequitu in consequentiu necessaria: alius modus non est dabilis.

¶ Si primum, aut secundum: quia reuel a tio diuina non dependetar summo pontifice, nec ab ecclesia: ergo horum approbatio nihil facit ad hoc, quod talis ueri ritas sit uere catholica: aut quod contineatur in scriptura diuina.

¶ Si tertium: quia ab ecclesia recepta Quaeritur, quare ec clesia talem ueritatem recepit: aut quia sibi diuinitus reuelata: & tunc absque talireceptione est uere catholica, scilicet quia diuinitus reuelata, uel inspirata: aut ecclesia eam recepit: quia eam in scripturis diuinis inuenit, & tunc iterum abs que tali receptione est catholica: eo quod in scripturis diuinis contenta. Aut recepit eam; quia per experientiam, aut natura lem rationem eam cognouit: sed rationi naturali, & experientiae ecclesia in recipiendo ueritatem catholicam inniti non potest. Tum: quia quae sunt fidei, sunt super experientiam, & naturalem rationem. Tui: quia tunc omnem ueritatem geometricam, & naturalem posset facere catholicam, & articulum: & assertiones falsas geometricas facere haereticas; quod dicendum non est. Aut ecclesiam eam recipit, quia sibi placet: tunc ecclesia faciendo ueritatem catholicam inniteretur humanae uoluntati tantum: & ita fides nostra esset in uoluntate hominum: contra illud. j. Corint. ij. Sermo meus, & praedicatio mea, non in persua sibilibus humanae sapientiae uerbis: ergo multo fortius non in uoluntatibus humanis.

¶ Si detur quartum: quod sequitur aliquo praedictorum: clarum est, quod sequeretur etiam sine approbatione, & receptione ecclesiae.

¶ Si quintum: quia a summo pontifice approbatum: arguirur sicut de receptione ecclesiae. Patet ergo; quod nulla ueritas est catholica ex approbatione ecclesiae, uel papae. Sed ecclesia, iut papa per suam approbationem aliquam ueritatem fuisse, aut esse catholicam cognoscit, & definit. Sic ergo non facit ad ueritatem aliquam esse catholicam, aut fidei articulum, uel assertionem contrariam haereticam: sed per suam approbationem determinat, & definit: ueritates approbat fuisse catholicas: & assertiones falsas, quas reprobat: fuisse, & esse haereticas. Sic non facit nouum articulum fidei: sed determinat, & definit aliquem articulum pertinere, & per tinuisse ad catholicam ueritatem. Et illa ueritas quamuis nouiter definitur een catholica, & articulus fidei: non tamen nouiter incipit esse articulus: sed fuit talis ante definitionem: licet non sit ab omnibus, ut talis cognitus: sed definitione ac determinationeecclesiae ab omnibus, ut talis cognoscitur: & tenetur, qui prius a multis fuisse articulus ignorabatur. Alias rationes ad idem adducit Ockam. c. xij. secundi lib. dialo, per j. ubi materiam illam latem prosequitur. Ex his patet, ecclesia, uel papa or dinando, aut faciendo nouum symbolum (sicut factum est in concilio Niceno) non facit nouas ueritates chatolicas, siue articulos: sed de nono declarat ueritates aliquas fuisse, & eem catholicas. Quae autem ueritates sint catholicae reputande: latein eodem lib. disserit, quem Gers. & plerique alijs injsuis scriptis sunt imitati.

¶ Vltimo dubitatur utrum ratio naturalis iducta ad ostendendum fidei ueritatem diminuat fidei meritum Supposito, quod quaedam ueritates possunt euidenter demonstrari: ut quod deus est uiuens, intelligens &c. que sunt articuli fidei: secundum illud Heb. xi. Oportet accedentem ad deum credere, quia est &c. Respondetur secundum beatum Tho. ij. ij q. ij. ar. x. quod ratio humana inducta ad ea, quae fidei sunt, dupliciter se habere potest. Vno modo, ut praecedens: puta cum aliquis assentitue ritati fidei propter rationem conuincentem; alias non crediturus. Et sic ratio in ducta diminuit meritum fidei: immo totum tollit: ita sic assentiendo non meretur. Nihil enim est meritorium, nisi uoluntarium: sed talis non uoluntarie: & propter diuinam reuelationem, & auctoritatem: sed conuictus necessario assentit: ergo sic assentiendo non mere. tur. Alio modo ratio humana habet se, ut consequens, cum scilicet homo habet promptam uoluntatem credendi diuinae auctoritati: & diligit ueritatem creditam, & super ea excogitat, si quas ra¬ tiones ad hoc inuenire posset: non quidem ut firmius credat (sic enim humanam rationem diuinae auctoritati praeponeret) sed ut credita magis intelligat, defendat: ac piis (docendo) opituletur. Sic ratio humana non tollit meritum: sed est signum maioris meriti. Tollit quidem fidem acquisitam, & actum fidei, quia non stant simul scientia, quam ratio humana gignit: & fides acquisita in eodem, & respectu eiusdem: licet stent simul scientia, & fides infusa: ut supra dictum est dist. xxiiii. in conclusione. iiii. Non tamen tol lit meritum uoluntatis, quo uult credere, etiam si ratio non adduceretur: & auget meritum: cum ex charitate imperat intellectui inquirere rationem ad finem praedictum: & ad dei honorem aclucrum animarum.